Ел Шоңы. Бесінді. III кітап

– Жарайды, бара бер, сенi кiн?лап отыр?ан ешкiм жо?. – ?абден т?кке т?сiнбей шы?ып кеткен едi.

Артынша Шо? ?лпейiстi ша?ыртып ал?ан болатын. Ол барайын ба, бармайын ба деп, ой?а берiлiп, «болыс ша?ырып отыр, бару керек» дегенге то?тап, келген едi. Шо? тiлiн алма?ан адам?а ?шiгiп алатынын, ?а?арына iлiккен адамды о?дырмайтынын ж?не бiлетiн. Бармаса А?моладан стражник ша?ыртып, апарып ?аматып ?оятынын сезiп, амалсыз ?оры??анынан келген. Барма?анымен б?рiбiр, Шо?нан ??тыла алмайтынын бiлдi. А?ыры келген. Тама? iстетiп ?ой?ан екен. Ет желiндi, ?ымыз iшiлдi. ?лпейiс к??iлiне Шо?ны? мына ?ылы?ы бiр сенiм кiргiздi. Ол ?лi ?абденмен кездескен жо? болатын. Жай бiр шаруамен ша?ыртып отыр деген ой?а то?та?ан. ?уелiде ?ысыла-?ымтырыла с?йлегенiмен, кейiн еркiндiкке кеттi. Ашы?ына к?шкен.

– Шо?ке, осы сiз менi неге ша?ырды?ыз?

– Мен сенен ?йiмдi неге ?ртегенi?дi бiлгiм келедi. – С?здi турасынан ашы? ?ой?ан.

– Шо?ке, оны сiзге кiм айтты?

– Мен ?з к?зiммен к?рдiм.

– Тап сол уа?ытта ?стамай, ендi жала жауып отырсыз!

– Сен ?ртеген жо?сы?, бiра? ?ртеткен сенсi?!

– Шо?ке, мынауы?ыз к?рмей, бiлмей, жала ?ой.

– ?лпейiс, сенi мен бос?а кiн?лап отыр?ан жо?пын. Сенi? ж?йрiктерi?дi ал?ан мен емес, губернатор, мы?ты болса? ?кпе?дi айтып, со?ан жаз. Ана менiмен бiрге о?т?стiкке бар?ан болыстар?а не iстегенiн естiдi? ?ой. Мен соны к?н iлгерi бiлдiм. Екi-?ш болысты Герасимов ша?ыртып алып, жауып ?ой?анын естiген шы?арсы?. Мен ондай?а ?рын?ым келмейдi. Содан кейiн сендердi ?ыстым. Менде не шаруа? бар? Соны менен к?рiп, ?йiмдi неге ?ртейсi??

– Шо?ке, сiздi кiн?лап отыр?ан ешкiм жо?, сiз де менi орынсыз кiн?лама?ыз…

– Сен ?ртеген жо?сы?, бiра? ана жiгiттердi ж?мсап, ?ртеткен сенсi? ?ой. Есi?де болсын, ?лпейiс, онымен есе? ?айтпайды.

?лпейiс аузына с?з т?спей отырып ?алды. С?лден со? Шо?:

– Олай болса, ояз сотыны? алдына барып с?йлесейiк.

Мына с?здi естiгенде ?лпейiстi? з?ресi кеттi. Сонау Кенесары заманынан берi талай адамдар Сiбiрге айдалып, к?бiсi iз-т?ссiз кеткен.

Шо? айтса, оны? с?зiн анау отыр?ан ояз ?тiрiкке шы?армайтынын бiлiп отыр едi. Ояз ?иналмайды, Сiбiрге айдайды да жiбередi. К?з алдына ?зi к?рмесе де, ел айтып ж?ретiн Сiбiр елестеп кеттi. Шо?ны? айт?анын оязды? екi с?зге келмей орындайтынына к?м?н жо?. ?азiр мына с?здi сонсо? айтып отыр деп ба?ала?ан ?лпейiс.

– Шо?ке, мен айттым ?ой, ?ртке еш?андай ?атынасым жо?. Сiз сенбей отырсыз ба?

– Менi? ?бден к?зiм жетiп, содан кейiн сенi ша?ырып айтып отырмын са?ан.

?лпейiс с?з таусыл?андай отырып ?алды.

– Сен неге ?ндемейсi??

?лпейiс мына Шо? б?рiн бiлiп алып, менi ша?ырып отыр екен ?ой деп ойлады. С?зi бiтiп ?ал?андай болды. Содан кейiн айт?ан:

– Амалым жо?, сiздi? айт?аны?ызды орындау?а тура келедi. Сiз болыссыз, менен к?штiсiз. Кез-келген жерде ояз сiздi? дегенi?iздi жасайды.

Шо? мынаны? а?талу ?шiн, бiр далбаспен айтып отыр?анын бiлдi.

– ?йiмдi ма?ан ренжiп ?ртегенi?дi бiлiп отырмын. Сен ?зi? с?здi к?бейтiп жiбердi? ?ой. Олай болса, сен кiн?лi емес екенi?дi сот алдында д?лелде. Кiн?сiз болса?, ешбiр адам са?ан к?йе жа?а алмайды.

– Шо?ке, сiз мы?тысыз, мен ?лсiзбiн. Сонды?тан сiздiкi ?р уа?ытта д?рыс болып шы?ады.

– Сен, ?лпейiс, бос с?з с?йлемей отыр. Сенi? кiн?? жо? болса ешкiм са?ан кiн? ?оя алмайды. Жазы?ы?ны? жо? екенiн сот алдында д?лелдеп шы? деп айтып отырмын ?ой…

– Шо?ке, сiз айтып отыр?анда менiкiн олар д?рыс демейдi. Олай болса, ?аза?шылы? жолмен шешейiк.

Мынасы ?бден мойындамау екенiн т?сiндi Шо?.

– Сонда билердi? алдына барайы? дейсi? бе?

– Билердi? ма?ан к?з?арасын бiлесiз…

– Ендi ма?ан не iсте дейсi??

?лпейiстi? мойындап ?ал?анын Шо? ендi бiржола сездi. Содан кейiн айт?ан:

– Менi? ?ояр талабым – ?йдi? ??нын т?ле!

Болысты? со?ынан ?алмайтынын т?сiнген ол, содан кейiн отырып:

– Бiз туыс адамдармыз. Сiздi? басы?ыз?а т?скен бiр ауыртпалы?ты к?терiп, бiр ?йдi ?айыра салып берейiн. Тек сiздi? к??iлi?iзде к?дiк ?алмасын. Ояз судьясына сiзбен бару ма?ан да, сiзге де ?ят болар. Елге де сездiрмей-а? ?ояйы?, – дедi ?лпейiс.

– Сен мына iстi мойындап емес, менен ?оры??аннан жасап отыр?ан адам?а ??сайсы?. Мен аны?-?аны?ына жеткен со?, сенi ша?ырып айтып отырмын. Та?ы да айтамын, сен о?ан т?сiн. Сен ?зi? келiп, ?дейi ?ртеген жо?сы?. Бiра? сен ж?мса?ан адамдар жасады. Д?рыс айтасы?, екеумiздi? сот алдына бар?анымызды естiген ж?рттан ?ят. Сенi мен д?рыс т?сiнiп отырсы?. Мен сенi сот, билер алдына апарып ?уре етпейiн. Сенi де, менi де ел ерте?гi к?нi маза? етедi. О?ан бармай-а? ?ояйын. Сен мына ?ртенiп кеткен ?йдi ?алпына келтiрiп бер, к?з т?скенше.

?лпейiс ?лде де аны?-каны?ына жеткiсi келiп:

– Шо?ке, тура менi мойындат?андай етiп с?йлеп отырсыз. Мен ?лгi с?здi ?ял?аннан айтып отырмын. Олай болса, алдымен мен ж?мса?ан адамды ?кеп к?рсетi?iзшi.

– Сен одан т?к ?тпайсы?. ?ажет болса уа?ытында ол да болады. Оны ?ажет етсе?, мен оларды тура сот алдына ша?ырамын. ?азiр ел алдында к?рсетiп оларды ?шкерелегiм келмейдi. Ж?рт алдында оларды ?ялт?ым келмей отыр.

– Шо?ке, сонда да ??рып кеткенде атын айты?ызшы…

– Оны? аты неге керек са?ан? Кiм екенiн ?зi? бiлесi?, – Шон ?азiр барып соны кiн?ла?алы отыр?анын бiлдi. – Сен о?ан барып тиiссе?, шаруа бас?аша бет алады. Бiлiп отырсы? ба? Е? д?рысы, жабулы ?азан жабулы ?алсын iстегiм келедi. Мен ешкiмге айтпаймын. ?н-т?нсiз ?йдi ?айыра салып бер.

?лпейiс Шо?ны? б?рiн бiлiп отыр?анын бiлдi. Б?дан кейiн ?ндеген жо?, орнынан т?рып ?йден шы?ып кеттi. Шо? оны то?тат?ан жо?. Т?к демей ?алды. ?абденге барып менi сатты? деп айтса, м?ны? арты тiптен шиеленiсiп кететiнiн бiлдi ?лпейiс. ?абден ?йiне бар?ан жо?. Одан т?к шы?пайтынын бiлдi. Шо? оны да мойындатып, барлы? шынды?ты бiлiп отыр?анын сездi. Айдап отырып Тел?озы?а барды. Онымен о?ашалап отырып с?йлескен едi.

– Мына болыс бала? ма?ан ?й ?ртедi деп жала жауып отыр. Не iстеймiн?

– Шо? олай десе оны? д?лелi бар шы?ар. Мен о?ан не айтамын?

Тел?озыны? мына с?зiнен кейiн ?лпейiстi? айтары бiтiп ?алды да:

– И?, болыстiкi ?р уа?ытта д?рыс. Телеке, сiздi? бала?ызды? ?олында ?лкен к?ш бар. Сонды?тан да оны? айт?андары ?ай жерде болмасын шын дейдi. Ал менiкi кисы? болып шы?ады. Сонды?тан да, мен осы шаруаны ?оздырмай, сiздерге елу жыл?ы берейiн. Сонымен жылы жауып ?ояйы?.

Тел?озы мынаны? ?бден мойындап келiп отыр?анын бiлдi. ?айтсе де ?й ??нын т?лейтiнiн сездi. Со?ан орай айт?ан болатын ?з ойын:

– Шо??а ол ?й о?айлы?пен т?скен жо?. Ж?зден арты? жыл?ы кеттi базар?а. Егер келiсiмге келсе?, ж?з жыл?ы бер. Содан кейiн онымен ?зiм с?йлесейiн.

?лпейiс амалсыз к?нген едi. Сол к?нi Тел?озы Шо? ?йiне келдi. ?йдi? т?гi ?алмай ?ртенiп кеткенiн алдында келiп к?рген едi. Ішi ауыр?ан. Ендi ?ртеушi ?сталды. Аямай ??нын т?лету керек екенiн ойлап келген баласына. Тел?озынын к?мейi ке? едi. Ендi т?рып ?кiндi. Алдында ?лпейiстен екi ж?з жыл?ы с?рама?ан екенмiн деп ойлады. Со?ан ?кiнгендей болып келген Шо? ?йiне. С?з баста?ан.

– ?лгiнде ма?ан ?лпейiс келдi. ?й ??нына ж?з жыл?ы беремiн дейдi. Мен о?ан келiскiм келмей отыр. Екi ж?з жыл?ы с?раса? ?айтедi?