Қанатты сөз – қазына. 1-кітап

АШ Б?ЛЕДЕН ?АШ Б?ЛЕ

К?здi? сары тамыз к?нiнде Тiлемiс шешен ?ш-т?рт жолдасымен бiр байды? ?йiне т?седi. Бай ?йi мал соймай, шай ?оймай, анау- мынаумен айналыс?ансып ж?рiп алады. Сонда Тiлемiс о? жа?та?ы жолдасыны? кеудесiнен перiп жiбередi де:

– Тама?сау ит-ау, ж?регi? ?зiлiп бара ма? Келгенiмiз осы ?ой, ?олдары да тимей жатыр. Асы?паса? ?озы да сойылады, шай да ?ойылады… – деп жат?андарын естiген бай балалары :

– ?она?тар т?белесiп жатыр, – деп шешелерiне, ?йелi бай?а айтады. Тiлемiстi? сырын бiлетiн бай сезе ?ойып, «аш б?леден, ?аш б?ле» деген деп, мал да сояды, май да, шай да ?ояды. Барын берiп к?тiп жiбередi.

Б?ле?ор, б?зы? адамдармен дос, жолдас болма, ондай адамдарды? жанына жолама, б?леден аула? ж?р немесе бастан ??ла? сада?а деген ма?ыналарда ??ынылады.

АШК?ЗДІК КІМГЕ АБЫРОЙ ?ПЕРГЕН

?анша ??йса да толмайтын шы?ырау сия?ты, д?ние ?уса?, т?бiне жетпейсi?. Сол д?ние?о?ызды?пен ж?рiп, ?зi?нi? де адамды?тан шы?ып, т???иы??а батып кеткенi?дi бiлмей ?аласы?. Абырой таппайсы?, деген ойды бiлдiредi.

Бая?ы заманда а?айынды ?ш жiгiт болыпты. Бiр к?нi ?шеуi сапар шегiп келе жатып, бiр ?ап алтын тауып алыпты. Б?лiп алма? болып, базар?а келiптi. Бiр шетке жай?асыпты да, екi а?асы iнiсiн ?ымыз ?келуге ж?мсапты.

– Олжамыз?а орта?тастырмай, б?л с?мды ?лтiрiп тастайы?, – десiптi екеуi iнiсi кетiсiмен.

Інiсi ?ымыз алып, ?айтып орал?анда, екеуi тап бередi де, ?п-с?тте шаруасын тындырады. С?йтiп ?ымыз?а бас ?ояды.

Бiр уа?ытта екi а?асыны? iштерi ауырып, сол жерде жан тапсырады. С?йтсе iнiсi: «Мен екi а?амды ?лтiрсем, бiр ?ап алтын т?гел ?зiме ?алады» деп, ?ымыз?а у салып ?келген екен. ?шеуi де сол жерде жан тапсырып, бiр ?ап алтын далада ?алыпты. «Ашк?здiк кiмге абырой ?перген».

АШТЫ?ТА ЖЕГЕН ??Й?АНЫ?

Д?МІ АУЫЗДАН КЕТПЕЙДІ

Ілгерiде бол?ан ерекше о?и?аны? естен кетпейтiнiн жеткiзерде немесе жа?сы к?ндердi еске т?сiргенде осы бейнелi с?здi ?олданады.

Бiр жолы данышпаннан:

– Д?ниеде ?андай та?ам е? д?мдi, ?рi с?йкiмдi деп ойлайсыз? – деп с?рапты. ?лгi данышпан сонда:

– Д?ниедегi е? д?мдi та?ам – ашты?та жеген та?ам. Оны? д?мi еш?ашан ауыздан кетпейдi, – деп жауап берiптi.

Со?ан ?ара?анда, «Ашты?та жеген ??й?аны? д?мi ауыздан кетпейдi», деп айт?ан ?азекем ?рi данышпан, ?рi к?реген-ау.

АШУ – Д?ШПАН, А?ЫЛ – ДОС,

А?ЫЛЫ?А А?ЫЛ ?ОС

?азыбектi? аталас а?айындары – Бертiс би мен Тiлеуке би м?ны? ел iшiндегi абыройын к?ре алмай, жастарыны? ?лкендiгiн малданып, оны бiр к?нi ша?ырып алады. ?уелi Бертiс би т?рып:

А?ылы елден артыл?ан,

А?ылы? болса ма?тан.

Ынтыма?ы ж?рттан ас?ан,

Жа?ыны? болса ма?тан.

Сенi? жасы? кiшi ?ой,

А?а?ны? алдына шы?удан са?тан! – деп ескертедi.

?азыбек олар?а:

Бiр бала бар —

Ата?а жете туады.

Бiр бала бар —

Атадан ?те туады.

Бiр бала бар —

Керi кете туады! – деп жауап бередi. М?ны? айт?анын ана екеуi кек т?тып, к?нi б?рын дайындап ?ой?ан адамдарына белгi бередi… Б?зы?тар ?азыбектi? ?стiне шекпен жауып, сабама??а айналады. Сол кезде атты? д?бiрi естiледi. Б?л келген ?азыбектi? кенже iнiсi Б?дене батыр екен. А?айындарыны? а?асын о?аша ша?ыруынан ?ауiптенiп, асы?ып жеткен бетi осы едi. Ашулы батыр ана екеуiне ?ылыш ала ?мтылады. ?азыбек iнiсiн то?татып:

– Шыра?ым, бiр ?олы? ?рыс бастаса, екiншi ?олы? арашашы болсын, Ашу – д?шпан, а?ыл – дос, а?ылы?а а?ыл ?ос. Жау?а сiлтер ?аруы?ды жа?ыны?а сiлтеме! – дептi.

Я?ни, ашу ?стiнде д?шпаны?нан да бетер бiр н?рсенi б?лдiрiп ?оюы? м?мкiн, сонды?тан сабыр са?та, а?ыл?а кел, а?ылы?мен дос ?стiне дос арттырасы?, деген даналы??а ?ндейдi.

АЮ, АЮ, АЮ ЕДІ,

АЮ ДА БОЛСА, БАЙЫМ ЕДІ.

??ГІР, ??ГІР, ??ГІР ЕДІ,

??ГІР ДЕ БОЛСА, ?ЙІМ ЕДІ

Б?л с?з тiркесi: «Б?рiне к?нiп, етiм ?йренген, ендi ?зге н?рсенi ?аламаймын. Менi жайыма ?ойы?дар», – деген тiлек, ?тiнiштi бiлдiредi.

Ертеде бiр ханны? с?лулы?ына а?ылы сай ?ызы бол?ан екен. О?ан бiр аю ?ашы? болыпты. ?ыз он бес – он алты?а келген кезде, аю ебiн тауып, оны ?кетiп ?алыпты. Содан ?ызды ??гiрден шы?армапты. Бiр к?ндерi ?онжы? бала тауыпты. Ол ая?танып, ?зiне-?зi келген со?, баласын ертiп, ??гiрден шы?у?а р??сат берiптi.

?ызы жо?ал?ан хан у?зiрлерiн б?кiл даланы шарлап, тау-тасты, сай-саланы кезiп iздейдi. ?ызы ?лдi дегенге ж?не ?имайды. «?лсе, неге ?лiгi шы?пайды?» – деп табаны таусыла iздеу салуын то?татпайды. Бiр к?нi у?зiрлерi:

– Хан ием, жыл артынан жыл ?ттi. Екi жыл болды, бiр тынымсыз iздестiрудемiз. Ендi бiраз к??iл сергiтi?iз. Жаны?ыз?а жiгiттердi алып, а??а шы?ып, серуендеп ?айты?ыз. ?зiмiз-а? iздестiрудi жал?астыра берейiк, – дейдi. Хан келiсiп, а??а шы?ады. Саятта ж?ргенде а?аш арасынан ?ызы мен аю немересiн к?рiп ?алып, сарайына алып келедi.

?йiне келiп, мау?ын басып бiраз ж?рген со? ?ыз:

Аю, аю, аю едi,

Аю да болса, байым едi.

??гiр, ??гiр, ??гiр едi.

??гiр де болса, ?йiм едi, – мен ?айтайын, – деп, ?кесiнен ?оярда-?оймай р??сат с?рап, келген жерiне ?айтып кетiптi.

АЯ?Ы?НАН С?РІНСЕ? ДЕ,