Сотсиологияи идоракунӣ. Маводи таълимӣ

– Тамаддуни бо ном «и?тисоди исте?сол?» – ?адим дар Шар?и Наздик кай ташаккул ёфт?

– А?роми Миср, ки бо санъати хуби идоракун? бунёд гардидааст, ба кадом аср?о рост меояд?

– Рисола?ои аввалини фарогирандаи тасаввурот?о оид ба идоракун? дар кадом мамлакат?о тавлид ёфтаанд?

– Назари Су?рот оид ба идоракун? ч? буд?

– Кадом мутафаккирони форсу то?ик оид ба тарзу усул?ои идоракун? рисола?о таълиф кардаанд?

– Тафовути назариёти мутафаккирони форсу то?ик дар ?иёс ба шароити имр?заи идоракун? дар ч? дида мешавад?

АДАБИЁТ?О ВА ДИГАР МАНБА?ОИ МАЪЛУМОТ

– Заходера Б. Н. Сиасет-наме [Матни асл?]: / Книга о правлении вазира XI столетия Низам Аль-Мулька. // Перевод, в введение в изучение памятника и примечания проф. Б. Н. Заходера. Издательство Академии наук СССР. Москва-Ленинград: 1949. – 192 с.

– Ибни Сино. Рисолаи тадбири манзил. Те?рон. – 1319. Хуршед?.

– Раззо?ов Б. ?. Идораи давлат? дар ?ум?урии То?икистон: проблема?ои ?у?у?ии назария ва амалия [Матни асл?]. – Душанбе: «Ирфон». – 2007. – 236 с.

– Саидов А. Т. Хизмати давлат? дар ?ум?урии То?икистон (андеша?о, дурнамо) [Матни асл?] – Душанбе: «Шар?и озод». – 2006. – 128 с.

– Умарзода И. Таърихи тамаддуни Ориён [Матни асл?] – Душанбе: 2006. – 558 с.

БОБИ II. НИЗОМИ ИДОРАКУНИИ И?ТИМО?

§6. ?ОНУН?ОИ СОТСИОЛОГИЯИ ИДОРАКУН?

6.1 ?онун?ои идоракун? и?тимо?

Сараввал зарур аст, ки маф?уми ?онун мушаххас тавзе? дода шавад, то ин ки тасаввуроти оянда оид ба ?онунияти и?тимо? возе? ва ба осон? дастёб гардад.

Зери маф?уми ?онун аслан ?оида?ои ?атм? ва меъёр?ои ма?дудкунандаи муносибат?о фа?мида мешаванд, ки ин ?араён асосан хоси амалия – ?онунгузор? ва батанзимдарории муносибат?ои ?амъият? аз ?ониби давлат мебошад. Чунонч? тиб?и ?онунгузории ?ум?урии То?икистон ?онун – ин санади меъёрии ?у?у?иест, ки мутоби?и тартиби му?арраршуда аз тарафи ма?оми ?онунгузор ?абул мегардад ва муносибат?ои му?ими ?амъиятиро танзим мекунад.

Дар назария бошад, ?онунро метавон ?оида ва ё ма?м?и ?оида?о ва меъёр?ои бонизом ва батанзимдароварандаи муносибат?ои и?тимо? маънидод намуд.

Сотсиологияи идоракун? ба мисли тамоми илм?ои дигар ?онуният ва ё ?онун?ои хоси худро дорад, ки муайян намудани робита?ои пойдор ва меъёру хусусият?ои маъмурияти идоракунии и?тимоиро меом?зад.

?онунияти и?тимо? – ин робитаи во?еии амал? (дарамалбуда) ва такроршавандаи падида?ои и?тимо? мебошад, ки пайдоиш, ташаккулёб? ва рушди ?омеаро ?амчун низоми пурра (комил) ва ё зерсохтор?ои ало?идаи и?тимо? ифода мекунад. Яъне, робита байни асос ва о?ибат (нати?а) мебошад.

Мисол: Барои рушди со?аи сайё?? дар мамлакат зарур аст, ки хадамоти махсус ташкил карда шавад. Дар ин?о асос / сабаб заиф будани со?аи сайё??, зимнан нати?а / о?ибат рушд ёфтани со?аи сайё?? ба шумор меравад, ки барои он хадамоти сайё?? ба сифати ?онуният – ма?м?и тарзу усул, васила?о ва меъёр?ои махсуси фалият таъсис дода мешавад.

?онун?ои сотсиологияи идоракун? — шароит?ои амалиро барои идоракун? ва таъсиррасонии онро ба объект?ои и?тимо? бо ма?сади фаъолияти босифат ва таъмини рушди он?о фаро?ам меорад. ?онуният сохти дохилии субъекти идоракуниро (зерсохтори идорашавандаро) бо назардошти ?узъ?о ва ?айати сохтор ва тартиби амал?ои мута?обилаи он?о муайян мекунад.

?онун?ои асосии сотсиологияи идоракуниро метавон ба 5 гуру? ?удо намуд: система?о, ташкилот?о, изоморф? (баъзан хусусият?ои ягона ва баъзан гуногун), ташкили фаъолияти идоракун? ва идоракунии муносибат?о.

?онун?ои система?о аз ?онуни дохилинизомии ?уфт?о ва ?онуни и?тидори амал?о иборат мебошанд. Дар низоми идоракун? аслан тамоми ?узъ?о бо ?амдигар дар робитаи мута?обила буда, ?уфт?ои дохилинизомиро ташкил меди?анд, ки яке аз он?о фаъол – идоракунанда ва дигаре камфаъол-идорашаванда мебошанд.

Дар нати?аи таъсири мута?обилаи ин ду ?узъ?о ва ё зернизом?ои фаъол ва камфаъол ?онуни дигар – и?тидори амал?о ?осил мегардад, ки ?узи нави низомро ташкил меди?ад.

?онун?ои ташкилот?о низ ба ду ?онун: ташкилот?ои ?айрирасм? ва идоракунии босамар дар ташкилот ?удо мешаванд. ?онуни ташкилот?ои ?айрирасм? – дар замина ва ё дохили ?ар як ташкилоти расм? созмон додани ташкилот?ои ?айрирасмиро (во?ид?о, гуру??о ва ?.) иборат аз д?стон, ?амфикрон, доираи муоширати шахс? ва дигар?о тавсеа мебахшад. Асоси ташкилот ва ё гуру??ои ?айрирасмиро муайянкунии хусусият?ои рафтори аъзои худ ташкил меди?ад. Мисол: дар ?ар як муассисаи таълим? метавонад гуру??ои гуногуни илм?, фар?анг? ва и?тимо? дар асоси ?амъият?, машварат?, мубо?исав? фаъолият дошта бошад, ба монанди мактаби сиёсатшиносон, ма?фили духтарон, гуру?и дониш??ёни э?одкор ва ?.

Тиб?и ?онуни идоракунии босамар бошад, таъсиррасон? ё ин ки фаъолият дар ?амон ва?т самаранок ба ?исоб меравад, агар ма?сад?ои асосии ташкилот?ои расм? ва ?айрирасм? ба якдигар мувофи?ат намоянд.

?онуни ташкили фаъолияти идоракун? самаранокии ?араёни идоракунии объект?ои и?тимоиро ба дара?аи мувофи?ати вазифа?о, масъулият, ?у?у? ва у?дадори?ои иштирокчиёни раванди идоракун? дар ?ар як сат?и он (идоракун?) вобаста мегардонад. Аз ?умла, тавозуни ?у?у? ва у?дадори?о дар ?араёни идоракун? шарти зарурии самаранокии идоракун? мебошад. Одатан татби?и ин ?онун ?ангоми бастани а?д?о ва шартнома?ои ме?натии байни корди?анда ва корманд, фармоишгар ва и?рокунанда возе? мегардад. Яъне на?ши асосии ин ?онун танзими муносибат?ои ?у?у?? ва вазифав? дар ташкили ?араёни идоракун? мебошад.

?онуни муносибат?ои идоракун? робита?ои во?е?, зарур? ва му?им байни субъект?ои идоракун? (ро?барият, маъмурият ва дигар шахсони масъули идор?) ва самаранокии амали низоми идоракунии и?тимоиро ифода мекунад.

?онуни манфиат?оимахсусимута?обилаисубъект?ои муносибат?ои идоракун? робита?ои му?имро байни субъект?ои идоракун? дар ?араёни амалисозиии ма?сади ягона ташкил меди?ад. Дар ин ?о, ?ам ро?бар ва ?ам корманд бояд манфиат?ои худро ба таври возе? э?сос кунанд. Ро?бар вазифа гузорад, корманд онро бо шав?у ра?бати зиёд и?ро намояд.

?онуни ягонаг? ва муста?илияти манфиат?ои махсус – вазъи муносибат?ои мута?обили иштирокчиёни раванди идоракунро муайян месозад. Дар бисёр ?олат?о аъзои ташкилот аз р?и манфиат?о метавонанд нисбат ба якдигар муста?ил бошанд. Мисол: гуногун? ва тафовутнокии фаъолият ва масъулияти байни иттифо??ои касабаи ташкилот ва маъмурияти ташкилот.

?онун?ои сотсиологияи идоракун? хусусият?ои му?им, устувор, дохил? ва ?араёни идоракуниро ифода мекунанд. Он?о аз хосият?ои объектив? иборат буда, ба иродаи одамон вобастаг? надоранд, баръакс ирода, шуур, ма?саду ният ва амал?ои одамонро муайян месозанд.

Истифодаи бошууронаи ?онун?о имконият меди?ад, ки фаъолияти одамон мувофи? ба талаботи во?еии ?аёт ба ро? монда шавад.

6.2 ?онун?ои идоракун?

Дар ?исмати боло оид ба ?онун?ои сотсиологияи идоракун? маълумот оварда шуд, акнун баъзе ?онун?ои идоракуниро зимни баррас? ?арор меди?ем.

– ?онуни зарурати гуногуншакл? – низоми идоракун? бояд ?амчун объекти идорашаванда гуногуншакл бошад. То кадом андозае, ки объекти идорашаванда мураккаб аст, то ?амон андоза / ?ад бояд субъект / идоракунандаи он мураккаб бошад. Яъне, самаранокии идоракун? дар ?амон ва?т таъмин мегардад, ки агар низоми идоракун? ба талаботи объекти идорашаванда мутоби?ат кунад.

– Мутоби?и ?онуни тахассуснок идоракун? (дар ни?оят) ба ?удокунии вазифа?о ба ?исм?о ва истифода шудан дар шароит?ои махсус, зина?о ва самт?ои гуногун боис мегардад. Бинобар ин, идоракун? ?обилияти баланди касбии шахсро дар со?а?ои гуногун: и?тисод?, и?тимо?, сиёс?, психолог?, ташкили?-техник?, ?у?у??, эколог?, демограф? ва ?айра талаб мекунад.

– ?онуни ?амгироии идоракун? мутта?идкунии амал?ои гуногуни махсусгардонидашудаи идоракуниро дар сат? ва самт?ои мухталиф ва ?араёни ягонаи идоракун? дар доираи сохти (организми) ягонаи и?тимо? ?амчун низом (система) ифода мекунад. ?амгироии омил?о чун ?амгироии ма?сад, вазифа ва манфиат?ои ?омеа, ки дастгирии фаъолияти ?аёти му?аррар? ва инкишофи низоми мураккаби и?тимоиро дар шароити та?йирёбии доим? ва пайвастани му?ит?ои дохилию берун? талаб менамояд, шуда метавонад.

– ?онуни сарфаи ва?т яке аз му?имтарин ?онуни идоракун? ба шумор меравад, ки тавсифи самаранокии идоракуниро ифода мекунад. Мувофи?ан бадастории ин ?адаф бо назардошти талафоти ками ва?т, захира?ои модд?, инсон? ва молияв?, ки асосан аз: суръат ва мутоби?ати вокуниши субъекти идоракун? ба объект; ?алли ?амагуна масъалаи идоракун? дар муддати к?то?; ва сари ва?т расонидани таъсири мусб? ба нати?аи ни?о?, вобаста мебошад.

– ?онуни афзалиятнокии ма?сад?ои и?тимо? дар ма?садгузор? муайян мешавад. Ма?сади рушди ?омеа ва шароити ниго?дории мувозинати он на ба исте?солот, сиёсат ва на ба и?тисодиёт рабт дода мешавад, балки ба доимо баланд бардоштани сат?и зиндагии аъзои он (?омеа), некуа?вол?, а?воли и?тимо? ва такмили мутассили тарзи ?аёти ?амъият вобаста мебошад.

– ?онуни афзояндаи субъектив? ва зе?н? (маънавиёт) дар идоракун? хосияти таъсири идоракуниро пешгир? мекунад. ?онунияти муносибат?ои идоракун? ба он асос меёбад, ки мо?ияти муносибат?ои одамон дар ?араёни идоракун? аз ?ониби худи он?о гузошта мешавад, ?амаи он?о (муносибат?о) дар ин ё он шакл ба воситаи шуури одамон амал? мегарданд, одам он?оро месозад ва такмил меди?ад, албатта бо назардошти та?йирот?ои объектив? дар исте?солоти ?амъият?. Барои ?амин табиати муносибат?ои идоракун? ду?ониба мебошад: объектив? ва субъектив?.

САВОЛ?О БАРОИ САН?ИШИ САТ?И ДОНИШ

– ?онуни и?тимо? чист?

– ?онунияти сотсиологияи идоракун? ба кадом ?онун?о ифода меёбад?

– Гуру??ои ?онун?ои асосии сотсиологияи идоракуниро номбар кунед?

– Истифодаи бошууронаи ?онун?о ба ч? имкон меди?ад?

– ?онуни сарфаи ва?т чиро тавсиф мекунад?

АДАБИЁТ?О ВА ДИГАР МАНБА?ОИ МАЪЛУМОТ

– Бюрократия [Маводи электрон?]. – Тарзи дастрас?: http://files.school-collection.edu.ru/dlrstore/ae0daf13-6994-8c34-4650-df58c4a0231e/1012512A.htm (http://files.school-collection.edu.ru/dlrstore/ae0daf13-6994-8c34-4650-df58c4a0231e/1012512A.htm)

– Виды социальных норм [Маводи электрон?]. – Тарзи дастрас?: http://legalmap.ru/articles/kp/norma/vidy-sotsialnykh-norm/ (http://legalmap.ru/articles/kp/norma/vidy-sotsialnykh-norm/)