Сотсиологияи идоракунӣ. Маводи таълимӣ

Дар сурати дар сат?и хуб ба ро? мондани фаъолияти ?амо?ангсоз? во?ид?ои сохтор? ба аз байн бурдани амал?ои такрор? ва паст кардани харо?оти истеъмол? мусоидат менамояд. Инчунин, ин сохтор ба баланд гардидани сифати ?арор?ои идор? ва тахассуснокии фаъолият имкон меди?ад.

?адвали 6

Камбудии ин намуди сохтор: вайрон гардидани принсипи якка?укмрон?, зеро ?ар як и?рокунанда дар як ва?т метавонад аз якчанд ро?бар, ки вазифа?ои гуногунро бар у?да доранд супориш гирад; суръати пасти ?абули ?арор?о; ва масъул набудани ро?барони амал? ба нати?аи ни?оии ташкилот.

Дар баробари ин, сохтори намуди амал? зимни рушд ёфтани имконият?о барои бадастории ?адаф?ои нисбатан васеъ номуносиб арзёб? мегардад. Чунки мавриди баромадни ташкилот ба бозори ?а?он?, мувофи?ан васеъ гардонидани имконияти хизматрасон? ва ма?сулот байни во?ид?ои сохтор? ва дар умум дар таркиби ташкилот зиддияти манфиат?о афзоиш меёбад.

Ин намуди сохтор маъмулан дар ало?идаг? (тан?о?) истифода бурда намешавад, дар бисёр ?олат?о он дар як?ояг? бо сохтори намуди амуд? ?амчун сохтори амуд?-амал? мавриди истифода ?арор дода мешавад.

Сохтори амуд?-амал?

Дар ин намуди сохтори идоракун? бофташавии усулби амалигардонии вазифа?ои махсусгардонидашудаи ма?дуд бо низоми масъулиятнок? ва тобеият дар ?алли бевоситаи вазифа?ои намуд?ои асосии фаъолият ба кор медарояд (?адвали 7).

Ин навъи сохторе мебошад, ки дар ?амгироии усул?ои идоракунии патриархал? ва амал? низоми нисбатан муътадили идоракуниро ташкил меди?ад.

?адвали 7

Ч? тавре дар боло оварда шуд, сохтор?ои намунавии идоракун? аз р?и таркиби ?узъ?о ба чор гуру?: сохтор дар заминаи во?ид?ои стратег?; дивизион?; лои?ав?; ва ?олиб? (матрисав?) ?удо мегарданд.

Сохтор дар заминаи во?ид?ои стратег?

Дар ?олате, ки ташкилот ба ни?оди бузург табдил меёбад ва дар сохтори он бахш?ои зиёди муста?ил ва со?аи (самти) фаъолияти наздик ва ё ягонадошта амал менамоянд, зарурат пайдо мегардад, ки барои ?амо?ангсоз? ва таъмини ма?сулнокии фаъолияти он?о во?ид?ои байнисо?ав? ташкил карда шаванд. Во?ид?ои байнисо?ав? дар як ва?т на?ши ма?оми пайвасткунандаро байни ро?барият ва бахш?ои исте?сол? и?ро менамояд. Одатан чунин идора?о аз ?ониби муовин (он) и ро?бар, ?амчун маъсули ?исми идории ташкилот ?амо?анг сохта мешаванд (?адвали 8).

Сохтор дар заминаи во?ид?ои стратег? сараввал ?амчун сохтори амуд?-амал? буда, бо мурури васеъ гардидан сохтори худро та?йир меди?ад.

Ин намуди сохтори идоракун? дар навбати худ, ?амчун усули ?алли низо?о баррас? мегардад, ки дар он во?ид?ои со?ав? аз ?исоби бахш?ои поён? во?ид?ои гуногуни самтнокро, ба монанди бахш?ои исте?сол?, таъминот?, му?андис?, ба?исобгир? ва ?айра ташкил меди?анд ва фаъолияти он?оро аз р?и самт?ои махсуси муайяншуда ?амо?анг месозанд.

?адвали 8

Сохтори девизион?

Ташкилот ва ё корхона ?ангоми бузург шудан механизм?ои гуногуни таъминкунандаи самаранокии фаъолиятро ?усту?? менамояд, аз ?умла яке аз чунин механизм?о ташкили намояндаги?о дар ма?ал?ои фаъолият ба ?исоб меравад (?адвали 9).

Сохтори девизион? ма?з ба ?амин ну?та асос меёбад – дар он сохтори идоракун? на ба вазифа?о ва на ба самт?о, балки ба ?узъ?о ё намояндаги?о аз р?и принсипи ?удуд? ?удо мешавад. Дар ин намуди идоракун? ?ар як намояндаг? масъулияти хос дошта, ?амчун корхонаи минат?ав? ва ё ?удуд?-исте?сол? му?аррар мегардад ва дар навбати худ дар ро?и таъмини самаранокии фаъолият ва ба даст овардани даромад ба бахш?ои исте?сол?, таъминот?, маркетинг? ва ?айра ?удо мешавад. Дар корхона?ои ?удуд? ро?бар ба рушди фаъолияти дар ?удуди муайян ва таъмини даромаднокии он масъул мебошад.

Сохтори девизион? бештар ба ташкилот?ои исте?солии бузург (Газпром, Coca-Cola, DHL, Samsung ва ?.) мувофи? аст, бо ташкили намояндаги?ои ?удуд? он харо?оти на?лиёт, ниго?дории ма?сулот ва кирои кормандонро, ки мабла?и хеле зиёдро ташкил меди?ад, сарфа мекунад. Дар баробари ин, ташкилот тавассути намояндаги?о имконият пайдо мекунад, ки талаботи бозори ма?алл? ва ё минта?авиро муайян карда, ма?сулоти мувофи?ро ба он таъмин намояд; бо ин ро? низ самаранокии фаъолияти молияв? таъмин мегардад.

?амчунин, корхона?ои ?удуд? барои омодасоз? ва та?рибаом?зии кадр? майдони муносибе мебошанд, ки дар он агар ро?бар у?дабаро нагардад, ба ташкилот зарари зиёд намерасад, зерои захираи кадр? дар ин сохтор зиёд аст.

Дар ташкилот?ои бузургтар сохтор?ои дивизион? дар шакли омехта низ пайдо мегарданд. Он ва?т ?ар як корхонаи ?удудии минта?ав? ба бахш?ои ма?сулоттаъминкун? ?удо мешавад ва бахши ма?сулоттаъминкун? дар навбати худ, ба бахш?ои ?удудии ма?алл? ?удо шуда, фаъолияти хоси худро ба и?ро мерасонанд.

?адвали 9

?ар як ма?сулот тиб?и ин низом тартиботи муайяни амалисозиро со?иб мебошад: 1) тад?и?от ва та?ия; 2) исте?солот; ва 3) фур?ш ва таъминот. ?ар яке аз ин зина?о сохтори муносиби идоракуниро низ со?иб мебошанд.

Камбудии ин сохтор ба мураккаб будани робита?ои иттилоот? асос меёбад.

Сохтори лои?ав?

Барои рушди фаъолияти идоракун? дар шароити и?тисоди бозоргон? ?олат?ое пешор? мегарданд, ки зарурати ташкили гуру? ва ё ташкилоти мува??атиро иборат аз мутахассисон ва ё коршиносони бота?риба барои амалисозии вазифа?ои муайян (одатан, та?ияи механизми инноватсионии идоракун? ва ё коркард ва озмоиши ма?сулоти нав ва ё дастго?и исте?сол?) пеш меоранд. Дар умум ин намуди сохтори намунавиро сохтори лои?ав? меноманд, чун вазифа?ои муайянгардида дар шакли лои?а та?ия гардида, сипас ба гуру?и муайяни мутахассисон фармоиш дода мешавад (?адвали 10).

Сохтори лои?ав? аз ?ониби ро?баре, ки ба зинаи боло? (дастго?и фармоишгар) тобеъ аст, идора карда мешавад.

Бинобар хусусияти мува??ат? доштан, му?лати фаъолияти сохтори лои?ав? ма?дуд мебошад. Зимни ба ан?ом расидани вазифа?ои вогузогардида, фаъолияти ин сохтор / лои?а низ хотима меёбад, кормандони он бошад, ба кор?ои доим? ва ё дигар лои?а?о мегузаранд.

?адвали 10

Камбудии сохтор дар он аст, ки ?айати кормандон ба ду зина тобеъ мебошанд: маъмурияти ташкилот ва ро?барияти лои?а.

Сохтори ?олиб?

Сохтори намуди мазкур сохтори гуногуншакли лои?ав? буда, аз ду ?олиби дученака иборат мебошад. Яке аз ин ченак?о ин гуру?и кормандон ва ма?м?и васила?о, ки аз ?исоби во?ид?ои зерсохтории ташкилот барои амалисозии лои?а?ои инноватсион? ?удо гардидаанд ва дигаре худи лои?а?о мебошанд (?адвали 11).

?адвали 11

Дар ?ар як сохтори лои?ав? принсипи ?амо?ангсозии дутарафа: аз ?ониби ро?барияти ташкилот ва ро?барияти лои?а ?укмрон мебошад, ки он низоми идоракунии якка?укмрониро вайрон мекунад, аммо дар фаъолият фасе?ият ва фаврият дастёб мегардад, ки хоси услуби идоракунии муваффа? мебошад.

Дар сохтори ?олиб? бо пайдо шудани лои?а?о азнавта?симкунии захира?ои ме?нат? ба ро? монда мешавад.

Дар мисоли То?икистон ин намуди идоракун? ба фаъолияти марказ?ои лои?авии со?ав? (назди ма?омоти идоракунии давлат?) ва гуру??ои кор? оид ба та?ияи барнома?о ва стратегия?ои давлат? шабо?ат дода мешавад.

7.4 Вазифа?ои идоракунии и?тимо?

Вазифа?ои идоракун? намуд?ои махсуси фаъолиятро ташкил дода, аз самт?о ва ё мар?ала?ои таъсиррасонии ма?саднок ба робита?о ва муносибат?ои одамон дар ?араёни фаъолияти ?аёти ?амъият? ва идоракун? иборат мебошад.

Таркиби вазифа?ои идоракун? бояд дигаргуншавии самараноки низоми идоракунандаро вобаста ба ?ар як вазъ ва ?олати та?йироти он таъмин созад.

Вазифа?ои идоракуниро зарур аст, ки бо назардошти аломат?ои таснифии он: хусусиятнокии ?араёни идоракун? (баррасии он ?амчун зу?уроти и?тимо? ва ташаккулди?андаи ?онун?о ва ?онунияти идоракун?) ва ?араёни рушди и?тимо? (самтнокии идоракун? ба ?узъ?ои ?амин ?араён ва ё фаъолияти ?аёти ?амъият?) баррас? намуд.

?амин тари?, вазифа?ои асосии идоракун? иборатанд аз:

– Бана?шагир?, инчунин пешг?? – шакли таъсиррасонии ма?саднокро ба гуру?и одамон бо ро?и та?ия (коркард) ва гузоштани (масъалагузории) ма?сад ва вазифа?ои марбут ба идоракунии и?тимо?, ?амчунин муайян намудани ро?у усул?о ва восита?ои амалисозии на?ша?о ?и?ати бадастории ма?сад?ои гузошташуда, ташкил меди?ад;

– Ташкилот – шакли таъсиррасони ма?саднок ба гуру?и одамон буда, бо ро?и таъсиси сохтор?ои нави идоракун? ва танзими сохтор?ои амалкунандаи идоракун? ?амчун ?узъи ?араёни татби?и на?ша?о ва вазифа?ои идоракунии и?тимо?, амал менамояд;

– ?амо?ангсоз? ва ё батанзимдарор? – шакли таъсиррасонии ма?саднокро ба гуру?и одамон бо ро?и таъмин намудани мувофи?ати амал?ои зарур? ?амчун ?узъи ?араёни амалисозии ма?сад?ои гузошташуда, ба амал мебарорад;

– ?авасмандсоз?, фаъолнок? ва ом?зиш ва дастурди?? – шакли таъсиррасонии ма?саднокро ба одамон бо ро?и шав?манд ва омода сохтани (ом?зиши) он?о ба амал?ои мусоидаткунанда ?и?ати баланд бардоштани самаранокии низоми идоракун? ?амчун ?узъи ?араёни амалисозии ма?сад?ои гузошташуда, пеш мегузорад;

– Назорат ва ё та?лил ва ба?исобгир? – шакли таъсиррасонии ма?саднокро ба гуру?и одамон бо ро?и мушо?идаи бонизом ба фаъолияти он?о ?и?ати муайян намудани дуршав? аз меъёр?о, ?оида?о ва талаботи му?арраршуда дар ?араёни амалисозии ма?сад?ои гузошташуда, ташкил меди?ад.

Ин вазифа?о асосан дар як?ояг? ва робитаи мута?обила амал мекунанд, аммо гузариш аз як сат?и идоракунии и?тимо? ба дигар сат? ба та?йир додани таносуби таркиби он?о боис мегардад.

Инчунин, дар ?олат?ое ки вазифа?ои асосии идоракун? нисбат ?ар як ?араёни идоракунии и?тимо? муносибати / хусусияти умум? дорад, вазифа?ои махсуси идоракун? ба ?узъиёти низом?ои и?тимо? бо назардошти хосияти он?о муносиб мебошад. Мисол: фаъолияти исте?сол?-ташкилии корхона вазифа?ои хоси худро, ба монанди омодасоз?, исте?сол? ва ?амъбаст? фаро мегирад.

7.5 Во?ид?ои кор? ва ё кадр?о дар идоракун?

?ар як ташкилот аз маъмурият ва теъдоди муайяни кормандон иборат мебошад, ки он?оро дар як?ояг? ?айати кор? ё во?ид?ои кор? ва ё кадр?о меноманд. Кадр?о (во?ид?ои кор?) вазифа?ои идоракуниро амал? месозанд ва ё ба амалишавии он?о мусоидат мекунанд.