Сотсиологияи идоракунӣ. Маводи таълимӣ

?айат ва ё аъзои Ма?лиси милл? дар ду шакл ташкил меёбад. Якум, – ?исми зиёди аъзои Ма?лиси милл? ба таври ?айримуста?им ва ё ба воситаи ма?лис?ои як?ояи вакилони хал?и ВМКБ, вилоят?о, ша?ри Душанбе ва ша?ру но?ия?ои тобеи ?ум?ур? (дар як?ояг?) интихоб мегарданд. Дуюм, – аз чор як ?иссаи (1/4) узви Ма?лиси милл? аз ?ониби Президенти ?ум?урии То?икистон таъин мегарданд.

Ма?лиси милл? сало?ияти зеринро со?иб мебошад:

– Таъсис ва бар?ам додани во?ид?ои марзиву маъмур? ва та?йири он?о;

– Интихоб ва бозхонди раис, муовинон ва судя?ои Суди конститутсион?, Суди Ол? ва Суди Олии и?тисод? бо пешни?оди Президент;

– ?алли масъалаи бекор кардани дахлнопазирии раис, муовинон ва судя?ои Суди конститутсион?, Суди Ол? ва Суди Олии и?тисод?;

– Ризоият барои таъин ва озод намудани Прокурори генерал? ва муовинони ?.

2.5.2 Ма?лиси намояндагон

Ма?лиси намояндагон доимоамалкунанда ва касб? мебошад. ?айат ва ё вакилони Ма?лиси намояндагон ба таври умум?, баробар, муста?им ва бо овозди?ии пин?он? (раъйпурс?) аз ?ониби ша?рвандони боли? интихоб мегарданд. ?ар як ша?рванди То?икистон, ки ба синни 30 расида бошад ва дорои та?силоти ол? бошад, метавонад тиб?и тартиби му?арраргардида вакили Ма?лиси намояндагон интихоб шавад.

Ма?лиси намояндагон – палатаи поёнии Парламент ба сало?ияти зерин со?иб мебошад:

– Таъсиси Комиссияи марказии интихобот ва раъйпурсии ?ум?урии То?икистон, интихоб ва бозхонди раис, муовин ва аъзои он бо пешни?оди Президент;

– Ба му?окимаи хал? пешни?од намудани лои?аи ?онун?о ва дигар масъала?ои му?ими давлатию ?амъият?;

– Тасди?и барнома?ои и?тисод? ва и?тимо?;

– Ризоият ба додугирифти ?арзи давлат?;

– Тасди? ва бекор кардани шартнома?ои байналмилал?;

– Таъини раъйпурс?;

– Таъсиси суд?о;

– Тасди?и рамз?ои давлат?;

– Тасди?и мукофот?ои давлат?;

– Тасди?и фармон?ои Президент дар бораи таъин ва озод намудани раиси Бонки милли ва муовинони ?;

– Му?аррар намудани рутба?ои ?арб?, дипломат?, рутба?о ва унвон?ои махсус;

– Муайян намудани маоши Президент.

Сохтори идоракунии Ма?лиси намояндагон иборат гардидааст аз:

– Раёсат – Раис ва муовинони ?, ки аз ?исоби вакилони хал?? ташкил дода мешавад;

– Ш?ро – аъзои он ?айати Раёсат ва раисони кумита?о ва комиссия?о аз ?исоби вакилон мебошад;

– Кумита?о ва комиссия?о (9 адад) – аз р?и со?а?о ташкил ёфта, бо назардошти касбият вакилонро ?алб месозанд, инчунин ба сифати ёрирасон дар сохтори он?о хизматчиёни давлат? фаъолият мекунанд;

– Фраксия ва гуру??ои вакилон – аз р?и аъзогии вакилон ба ?изб?ои сиёс? ва шахсони бе?изб ташкил карда мешавад. Мисол: Фраксияи ?ХДТ, Гуру?и вакилони бе?изб;

– Дастго?и Ма?лиси намояндагон – аз хизматчиёни давлат? ва кормандони техник? иборат буда, барои фаъолияти пурсамари вакилон шароит?ои зарурии кор? ва техникию маиширо фаро?ам меорад.

Ма?лиси намояндагон ва ё вакилони он дар се самт?ои зерин фаъолият мекунанд:

– ?онунгузор? – вакилон ?у?у?и ташаббуси ?онунгузориро со?иб мебошанд, мувофи?ан мунтазам бо ?алби олимону коршиносон (?ангоми зарурат) та?лилу ом?зиш?о гузаронида, лои?аи ?онун?оро ба?ри бе?буди ?аёти ша?рвандон ва танзими муносибат?ои ?амъият? та?ия, тиб?и тартиби му?арраргардида баррас? ва ?абул менамоянд. ?амзамон, лои?аи ?онун?о ва дигар санад?ои меъёрии ?у?у?ии ба Ма?лис воридгардидаро баррас? ва ?абул менамоянд;

– Намояндаг? – вакил интихобкунандагони худро (ша?рвандонро) дар Ма?лис намояндаг? мекунад, дархосту муро?иат?ои он?оро баррас? намуда, дар доираи ваколати худ и?рои он?оро (?онеъ гардонидани талабот?оро) таъмин менамояд. Инчунин, ?ар сол 2—3 маротиба бевосита бо интихобкунандагон дар ма?ал?ои зист муло?от?о доир намуда, бобати шароити зисту зиндагон? ва пешрафт дар ?аёти сисёсию и?тимоии кишвар гуфтушунид доир менамояд;

– Робита?ои байналмилал? ва байнипарламент? – тиб?и тартиби му?арраргардида дар доираи ваколат?о вакил бо ташкилот?ои гуногуни байналмилал? ?амкори?о ба ро? мемонад ва бо кишвар?ои хори? дар доираи фаъолият – узвият дар гуру??ои д?стии байнипарламент? ?амкор? менамояд.

?амин тари?, масъала?ои марбут ба ?онунгузор?, ки асоси идораи ?окмияти давлат? ва муносибат?ои ?амъиятиро ташкил меди?анд тавассути Ма?лиси Ол? ?амчун ?окимияти намояндаг? баррас? ва амал? гардонида мешаванд.

Сохтори суд? дар идораи давлат?

Яке аз се шохаи ?окимияти давлатиро ма?омоти суд ташкил меди?ад.

?окимияти суд? муста?ил буда, аз номи давлат ва аз тарафи судя?о амал? мегардад. Дахолат ба фаъолияти суд?о манъ аст. ?у?у?у озоди?ои инсону ша?рванд, манфиати давлат, ташкилоту муассиса?о ва ?онунияту адолат аз ?ониби ?окимияти суд? ?ифз мегардад.

Сохтори суд? аз Суди конститутсион?, Суди Ол?, Суди Олии и?тисод?, Суди ?арб?, Суди ВМКБ, суд?ои вилоят, ша?ри Душанбе, ша?р ва но?ия, Суди и?тисодии ВМКБ, суд?ои и?тисодии вилоят ва ша?ри Душанбе иборат мебошад.

Суди конститутсион? сало?ият дорад, ки 1) мувофи?ати ?онун?о, санад?ои ?у?у?ии як?ояи Ма?лиси милл? ва Ма?лиси намояндагон, Ма?лиси милл?, Ма?лиси намояндагон, Президент, ?укумат, Суди Ол?, Суди Олии и?тисод? ва дигар ма?омоти давлатию ?амъият?, ?арордод?ои ба ?увваи ?онун надаромадаро дар таносубнок? ба Конститутсия муайян намояд ва 2) ба?с?ои байни ма?омоти давлат? доир ба сало?ияти он?оро ?ал намояд.

Сохтори и?роияи идораи давлат?

Шохаи и?роияи ?окимияти давлатиро Перзидент ?амчун сарвари давлат ва ?окимияти и?роия (?укумат) ташкил меди?ад. Президент ?амзамон Раиси ?укумат мебошад, ки устувории ин шохаро ташкил меди?ад. Манти?ан чунин ?ам бояд бошад, зеро амалисозии сиёсат ва нати?агирии он асосан ба зиммаи ?окимияти и?роия вогузор мебошад, мувофи?ан масъулияти ин шохаи ?окимият дар назди ?омеа ва хал? бештар аст.

?окимияти и?роияи давлатиро метавон аз р?и шакли ташкилии ?у?у??, со?а ва ?удуди фаъолият, тобеият ва ?айра ?удо намуд. ?амзамон, ?окимияти и?роия аз р?и шакл?ои муайянгардида ба зинаи маъмур?, марказ?, ма?алл? ва худидора ?удо мегардад.

Зинаи маъмуриро бо назардошти идораи умури давлат ва сиёсати пешгирифта Президент ва ?укумати ?ум?ур? ташкил меди?ад, чунки тамоми фармону супориш?о ва амру ?арор?ои идор? ма?з аз ?амин институт?о манша гирифта, дар дигар зина?о, аз ?умла марказ? ва ма?алл? таби? карда мешаванд.

Зинаи марказ? фаъолияти вазорату идора?ои гуногунро аз р?и со?а?ои муайян фаро мегирад. Сиёсати давлат аз р?и со?а?о ма?з дар сат?и вазорату идора?ои дахлдор коркард гардида, сипас барои татби? ба сохтор?ои махсуси ?ум?урияв?, минта?ав? / вилоят? ва ма?алл? равона мегардад.

Зинаи ма?аллии идораи давлатиро ма?омоти и?роияи ма?аллии ?окимият – во?ид?ои маъмурии вилоят?о ва ша?ру но?ия?о ташкил дода, фаъолиятро вобаста ба татби?и сиёсати давлат? дар ?удуди муайяни худ пеш мебаранд.

Зинаи худидоракунии ма?аллиро ?амоат ташкил меди?ад, ки он дар ?удуди муайян аз ?исоби де?а?о, к?ча?о, ?итъа?о ва ?айра ташкил ёфта, татби?кунандаи сисёсати давлат дар ?удуди худ ма?суб мегардад.

2.8 Президент

Шакли идории ?ум?урии То?икистон президент? мебошад

Тиб?и Конститутсия (моддаи 64): «Президент ?омии Конститутсия ва ?онун?о, ?у?у?у озоди?ои инсон ва ша?рванд, кафили исти?лолияти милл?, ягонаг? ва тамомияти арз, пойдориву бардавомии давлат, мураттабии фаъолияти ма?омоти давлат? ва ?амкории он?о, риояи ?арордод?ои байналмилалии То?икистон мебошад.». Яъне, масъулияти Президент дар назди ?омеа ва давлат хеле зиёд буда, тамоми бурду бохт ва пастию баланд? дар То?икистон ва берун аз он ба ? вобаста карда мешавад.

Президент ба тарзи умум?, муста?им, баробар ва овозди?ии пин?он? ба му?лати 7 сол аз ?ониби ша?рвандони боли? интихоб мегардад. ?ар як ша?рванде, ки синну соли ? ба 30 расидааст, забони давлатиро медонад ва дар ?удуди ?ум?ур? на камтар аз 10 соли охир исти?омат дошта бошад, метавонад ба номзадии Президент пешни?од гардад.

Мутоби?и Конститутсия Президент сало?ият дорад (моддаи 69):

– Самт?ои асосии сиёсати дохил? ва хори?ии ?ум?уриро муайян кунад;