Сотсиологияи идоракунӣ. Маводи таълимӣ

Мувофи?и ?онунгузор? ма?оми худидоракунандаи ма?алл? аз ?ониби исти?оматкунандагон ма?алла?о дар шакли ?амоат (ба монанди Ш?ро ё Ма?лис) интихоб мешавад. Ин тартиб бо ро?и пешбар? ва интихоби номзад?ои муносиб аз ?ар як ма?алла/к?ча дар ало?идаг? сурат мегирад. Раис ва Дастго?и ?амоат дар навбати худ, аз ?ониби вакилони ?амоат интихоб мегарданд. Тамоми шакл?ои ?у?у??, идор?, молияв? ва ташкилии фаъолияти ?амоат аз ?ониби вакилон муайян мегардад.

Яъне, сохтори ?амоат дар му?оиса ба сохтори идоракунии но?ия, ша?р ва ё вилоят нисбатан муста?ил мебошад. Вале, айни замон ин низоми идоракун? каме ну?сон дошта, он аз ?ониби ма?омоти и?роияи ма?аллии ?окимияти давлат? ?укмфармо? мегардад.

?адвали 2

2.10 Ма?омоти мудофиа ва ?ифзи ?у?у? дар сохтори идоракун?

Ма?омоти мудофиа ва ?ифзи ?у?у?ро бо назардошти хусусияти амал? доштани фаъолияташон ба шохаи и?роияи ?окимияти давлат? метавон мансуб намуд, гарчанде ?исми муайяни он?о дар пешбурди рисолати худ муста?ил мебошанд.

Кормандон ва ё хизматчиёни ма?омоти мудофиа ва ?ифзи ?у?у? наметавонанд вазифаи дигареро и?ро намоянд, вакили ма?омоти намояндаг?, узви ?изб ва созмон?ои сиёс? бошанд ва ба со?ибкор? маш?ул шаванд. Яъне, фаъолияти ин ма?омоти асосан аз таъмини назорати и?рои ?онунгузор? ва тартиботи ?у?у?? дар байни ?омеа, мудофиа, ?ифзи марзу бум ва умуман фаро?ам овардани шароити бехатари зиндаг? барои ша?рвандон ва давлат иборат мебошад. Аз ин р?, корманди ма?омоти мудофиа ва ?ифзи ?у?у? наметавонад дар як ва?т ?ам масъули назорат ва ?ам и?рои амал?о дар ?омеа бошанд, зеро ин ду самти гуногуни фаъолият буда, як?оя кардани он?о бархурди манфиат?оро ба ву?уд меорад, мувофи?ан таъсири он ба камсифатии фаъолият ва зифии низоми идоракун? ва дар ни?оят о?ибат?ои фалокатовар (шикастовар) метавонад боис гардад.

Ма?омоти мудофиа ва ?ифзи ?у?у? ба сохтор?ои зерини идоракун? ?удо мешавад:

– Прокуратура – риояи да?и? ва и?рои якхелаи ?онун?оро дар ?аламрави ?ум?урии То?икистон назорат мекунад. Прокуратура дар тамоми вилоят?о ва ша?ру но?ия?о, инчунин со?а?ои ?арб? ва на?лиёт намояндаг? дорад ва вазифа?ои асосии он аз таъмини волоияти ?онун, та?кими ?онуният ва тартиботи ?у?у?? иборат мебошад;

– Ма?омоти дохил? (милитсия) – таъмини ?ифзи ?у?у?у озоди?ои инсон ва ша?рванд, тартиботи ?амъият?, манфиат?ои ?амъияту давлат аз кирдор?ои ?инояткорона ва дигар ?у?у?вайронкуни?о. Милитсия ва ё со?аи кор?ои дохил? дар тамоми вилоят?о ва ша?ру но?ия?о намояндаг? (шабакаи) ва сохтори гуногуншакли худро дорад;

– Амнияти милл? – амнияти шахс, ?амъият ва давлатро аз та?дид?ои дохил? ва берун? таъмин менамояд. Амнияти милл? дар тамоми вилоят?о ва ша?ру но?ия?о намояндаг? (шабакаи) ва сохтори худро дорад ва дар доираи вазифа?ои му?арраргардида амал менамояд;

– Назорати давлатии молияв? ва мубориза бо коррупсия (фасод) – масъули назорати давлатии молияв? оид ба истифодаи самарабахши мабла??о ва молу мулки давлат? барои таъмини амнияти и?тисодии давлат, бо ро?и ого?соз?, пешгир?, ошкорсоз?, рафъи ?у?у?вайронкуни?ои коррупсион?, фошнамо?, та??и? ва тафтишоти пешакии ?иноят?ои коррупсион?, и?тисодии хусусияти коррупсионидошта ва ба андоз ало?аманд мебошад. Ма?омоти ваколатдори назорати давлатии молияв? дар ?амаи вилоят?о ва ша?ру но?ия?о амал мекунад. ?амчунин дар ?амин самт, аз ?умла аудити муста?или беруна оид ба ба?оди?? ба и?рои бу?ети давлат? ва такмили он дар ?ум?ур? Палатаи ?исоб фаъолият мекунад, аммо ин во?ид ма?оми ?ифзи ?у?у? набуда, вазифаи он аз ба?оди?ии тарзи истифодабарии моликияти давлат? ва пешни?оди хулоса?ои мувофи? иборат мебошад;

– Мудофиа – системаи тадбир?ои сиёс?, и?тисод?, и?тимо?, ?арб?, ?у?у??, эколог? ва ?айра, ки ба таъмини муста?илият, якпорчаг? ва дахлнопазирии ?удуди ?ум?ур?, ?имояи манфиат?ои давлат ва ?аёти осоиштаи а?ол? равона карда шудааст. Дар таъмини мудофиа восита?ои муборизаи мусалла?онаи Кумитаи давлатии амнияти миллии ?ум?урии То?икистон, Гвардияи миллии ?ум?урии То?икистон, Кумитаи ?олат?ои фав?улодда ва мудофиаи граждании назди ?укумати ?ум?урии То?икистон, ??шун?ои дохилии Вазорати кор?ои дохилии ?ум?урии То?икистон ва Бригадаи посбоникунандаи Сарраёсати и?рои ?азои ?иноятии Вазорати адлияи ?ум?урии То?икистон ?алб (истифода) карда мешаванд. Дар мудофиаи ?ум?урии То?икистон ?увва?ои мусалла?и дигар давлат?о дар асоси шартнома?ои байнидавлат? иштирок карда метавонанд. Сафармонде?и Олии ?увва?ои Мусалла?и ?ум?урии То?икистон ва Раиси Ш?рои амнияти ?ум?урии То?икистон Президенти ?ум?урии То?икистон мебошад.

2.11 ?омеаи ша?рванд?

Чун дигар мамлакат?ои демократ? То?икистон иштироки васеи институт?ои ?омеаи ша?рвандиро дар идоракунии давлат? ?алб намудааст

Сотсиологияи идоракун? ма?з бо иштироки одамон дар идоракунии давлат / корхона тавассути итти?одия?ои хеш асос меёбад. Аз ин р?, барои То?икистон, ки давлат? и?тимо? мебошад, ин принсип – иштироки фаъоли одамон дар идоракун? метавонад муваффа?ият?ои беназир ба даст биёрад.

Дар ?амин мавзуъ яке аз олимони шинохта Элтон Мэйо бар он назар аст, ки ба муносибат?ои инсон? дар ?араёни фаъолияти як?ояи ме?нат? бартарият дода шавад. Дар ин?о му?им он аст, ки арзишмандии му?аррароти сарвар ва гуру?и и?тимоии ?айрирасм? баробар ба ?оида?ои расм? арзёб? гарданд. Мисол: фаъолияти иттифо??ои касабаи кормандон, ки дар баробари ?арор?ои маъмурияти ташкилот арзиши баланд дорад.

Ин назария дар То?икистон бо истифода аз та?рибаи анъанавии даврони Ш?рав? ва ом?зиши та?риба?ои давлат?ои пешрафта дар симои Федератсияи иттифо??ои касаба, итт?одия?ои ?амъият?, динн? ва фар?анг?, ?изб?ои сиёс?, ассотсиатсия?ои гуногуни татби?кунандаи манфиат?ои одамон ва гуру??ои он?о ро?андоз? карда шудааст.

Яке аз ну?та?о ва ё имконият?ои му?ими фаро?амгардида ин иштироки итти?одия?ои муста?или ?амъият? / одамон дар идораи сиёсии кишвар мебошад. Ин муносибат ба таври васеъ дар ?онунгузории ?ум?ур? оварда шудааст. Аз ?умла, дар баробари ?изб?ои сиёс? ба Федератсияи иттифо??ои касабаи муста?или То?икистон ва Иттифо?и ?авонони То?икистон имконият дода шудааст, ки номзад?ои хешро ба мансаби Президенти ?ум?урии То?икитсон пешбар? намоянд.

То?икистон бо назардошти принсип?ои демократии идор? сохти идоракунии бисёр?изб? дошта, ?оя?ои сиёс? ва ташаббус?ои одамонро дар ташкили ни?од?ои муста?или сиёс? дастгир? менамояд, зимнан гуру?и муайяни одамон имкон доранд, ки бо ташкили ?изби сиёс? дар идораи сиёсии давлат иштирок намоянд.

Дар сат?и ?ум?ур? яке аз ни?од?ои му?ими ?амъият?, ки манфиат?ои ?омеаи ша?рванд? ва итти?одия?ои ?маъиятиро дар ало?идаг? муарриф? менамояд ва пеш мебарад, ин Ш?рои ?амъиятии То?икистон мебошад.

Ш?рои ?амъиятии То?икистон – ма?оми намояндаг?, экспертию машварат? ва ?амо?ангсоз буда, иштирокчиёни А?дномаи ризоияти ?омеаи То?икистонро, ки мутоби?и Конститутсия ва ?онун?ои ?ум?урии То?икистон, а?днома?ои байналхал?ии аз ?ониби ?ум?урии То?икистон эътирофшуда, А?дномаи ризоияти ?омеаи То?икистон ва Низомномаи хеш амал мекунад, мутта?ид месозад. Ш?рои ?амъият? ?амчун нер?и мутта?идкунандаи ?омеаи ша?рванд? 9 марти соли 1996 дар асоси А?дномаи ризоияти ?омеаи То?икистон таъсис ёфтааст. Вазифа?ои асосии Ш?рои ?амъият?: таъмини гуфтушуниди доимии ?увва?ои гуногуни ?амъиятию сиёс? барои ба даст овардани тавозуни манфиату а?ида?о; амал? намудани хулоса?ои эксперт?, та?лили вазъияти и?тимо?, сиёсию и?тисодии ?омеа ва та?йироту та?аввулоте, ки дар он рр?й меди?ад; та?ияаи барнома?о, консепсия ва пешни?одоте, ки барои ноил шудан ба сул?у ризоияти ?омеа дар То?икистон равона карда шудаанд; ?усту?? ва бар?арор намудани шакл?ои нави ?амкории иштирокчиёни А?днома ва дигар тараф?ои манфиатдор дар татби?и А?дномаи ризоияти ?омеа, мебошад. Раиси Ш?рои ?амъият? Президенти ?ум?урии То?икистон мебошад.

Иттифо?и касаба – ташкилоти ?амъиятии ихтиёрие мебошад, ки ша?рвандонро аз ли?ози манфиат?ои умум? дар со?а?ои фаъолияти исте?сол? ва ?айриисте?сол? барои ?ифзи ?у?у??ои ме?нат?, и?тимоию и?тисод? ва дигар ?у?у?у манфиат?ои аъзоёнаш мутта?ид менамояд. Иттифо??ои касаба ба таври муттамарказ дар сохтори тамоми ташкилоту муассиса?о новобаста аз шакли ?у?у?ию сохтор?, аз ?умла институт?ои давлат? ва ташкилоту муассиса?ои исте?сол? фаъолият намуда, ?у?у?у манфиат?ои и?тимоии кормандон ва коллектив?ои ме?натиро ?ифз мекунад ва пеш мебарад.

Итти?одияи ?амъият? – тиб?и ?онунгузор? итти?оди ихтиёр?, худидора ва ?айрити?оратии ша?рвандон мебошад, ки дар асоси умумияти манфиат?о барои амал? намудани ма?сад?ои муайян мутта?ид гардидаанд. Имр?з дар То?икистон беш аз 2400 итти?одия?ои ?амъият? дар самт?ои гуногуни фаъолият ва мутта?идкунандаи одамон дар татби?и ?адаф?ои муайяни хеш амал менамоянд. Итти?одия?ои ?амъиятии маъруф ва маш?ури То?икистон бо номи Иттифо?и журналистон, Иттифо?и ?авонон, Иттифо?и расомон, Ассотсиатсияи волонтёрон, Ассотсиатсияи ?у?у?шиносон ва ?айра шинохта мебошанд, ки ?ар кадом дар ма?ал?о намояндаги?о ва аъзои зиёди худро доранд.

?изби сиёс? – тиб?и ?онунгузор? идти?одяи ?амъиятие, ки вазифаи асосиаш иштирок дар ?аёти сиёсии ?омеа ба воситаи ташаккул додани иродаи сиёсии ша?рвандон ва инчунин ба амал баровардани ?окимият ба воситаи намояндагони худ мебошад.

Айни замон дар То?икистон 7 ?изб?ои сиёсии зерин фаъолият мекунанд:

– ?изби демократии То?икистон – 10 августи соли 1990 ташкил ёфтааст;

– ?изби хал??-демократии То?икистон – 10 декабри соли 1994 ташкил ёфтааст. Дар айни замон ?изби пешбар буда, онро Эмомал? Ра?мон – Президенти ?ум?урии То?икистон ро?бар? менамояд;

– ?изби сотсиалистии То?икистон – 15 июни соли 1996 таъсис дода шудааст;

– ?изби сотсиал-демократии То?икистон – 18 марти 1998 ташкил ёфтааст;

– ?изби коммунистии То?икистон – 4 сентябри соли 1991 ташкил ёфтааст;

– ?изби исло?оти и?тисодии То?икистон – аз соли 2005 фаъолият менамояд;

– ?изби аграрии То?икистон – 15 ноябри соли 2005 ба ?айд гирифта шудааст.

2.12 Мактаби идоракун? дар То?икистон

Ч? тавре дар боло зикр гардид, дар айни замон идоракун? заминаи илмии устувори худро дар То?икистон ташаккул надодааст. Шумораи ками олимон ва му?а?и?он ба масъалаи мазкур тава??у? доранд. Аммо дар сат?и сиёсати давлат? масъалаи мазкур бо ро?и ташкили институт?ои идоракун? ва омодасозии кадр? замина?ои муайяни худро пайдо кардааст.

Дар кишвар дар ин самт мутоби?и Фармони Президенти ?ум?урии То?икистон аз 9 октябри соли 2003, №926 дар назди Раёсати хизмати давлатии назди Президенти ?ум?урии То?икистон Донишкадаи такмили ихтисоси хизматчиёни давлат? таъсис меёбад. Бо ?амин метавон гуфт, ки институти идоракун? дар То?икистон ба мар?илаи ташаккулёбии бонизом шуруъ мекунад.

Дар баробари ин, дар заминаи вазорату идора?о бобати ташкили тад?и?от?ои илмию амал? ва методологии со?ав?, ташаккули низоми идоракун? ва омодасозии кадр? институт?ои миллии тад?и?от? амал мекунанд. Мисол: Институти илм?-тад?и?отии ме?нат ва шу?ли а?ол?, Институти илм?-тад?и?отии акушер-генеколог?, Институти такмили ихтисоси кормандони адлия, Институти такмили ихтисоси кормандони ом?згор? ва ?айра. Яъне, новобаста аз мав?уд будани низоми умум?ум?уриявии омодасоз?, бозом?з? ва такмили ихтисоси кадр?ои идоракунанада дар кишвар со?а?о дар ало?идаг? ташкили институт?ои идоракунии ва омодасозии кадрии худро и?дом кардаанд.

Аммо барои рушди со?аи идоракун?, бахусус илми идоракун? зарур буд, ки низоми миллии илмию тад?и?от? ва амалию методологии идоракун? ва омодасозии кадр? ташкил ёбад.

Бо ?амин ма?сад соли 2003 Донишкадаи такмили ихтисоси хизматчиёни давлат? таъсис меёбад ва соли 2013, яъне пас аз 10 соли фаъолият ва аз худ кардани та?риба он ба шахси ?у?у?? табдил дода шуда, дар шакли нав ва муста?ил – Донишкадаи идоракунии давлатии назди Президенти ?ум?урии То?икистон ташкил меёбад. Инро метавон мар?илаи дуюми ташаккулёбии институти идоракун? дар То?икистон номид.

Акнун Донишкада дар во?еъ мактаби таълимию илмии идоракуниро ташкил меди?ад, ки фаъолияти он ба тайёр кардани кадр?ои со?аи идоракунии давлат?, азнавтайёркун?, такмили ихтисос ва та?рибаом?зии хизматчиёни давлат? равона гардидааст.

Донишкада дар сохтори худ дар баробари дигар во?ид?о кафедра?ои идоракунии давлат?, идоракунии захира?ои инсон?, идоракунии и?тисодиёт ва молия ва илм?ои гуманитар?-и?тимоиро му?аррар кардааст, ки дар ташаккул ва рушди илми идоракун? ва та?кими низоми идораи давлатии кишвар метавонанд са?ми муносиб гузоранд.

САВОЛ?О БАРОИ САН?ИШИ САТ?И ДОНИШ

– То?икистон кай низоми идоракунии муста?или худро ташкил дод?

– Назария?ои илмию тад?и?от? дар самти идоракунии давлат? дар То?икистон дар кадом сат? мебошад?

– Дар даврони ?укмронии И?ШС низоми идоракунии То?икистон ч? гуна буд?

– Сиёсати хори?? ва ё байналмилалии давлат ба кадом принсип?о асос меёбад?

– ?окимияти давлат? дар То?икистон аз чанд шохаи ?окимият иборат мебошад?

– Низоми прокуратура дар То?икистон сохтори идоракун? аст ва ё шохаи ?окимият?

– Сохти идории ?ум?урии То?икистонро кадом институт ташкил меди?ад?

– Сохтори идории ?укумати ?ум?урии То?икистон ч? гуна аст?

– ?омеаи ша?рванд? ба идоракунии давлат? ч? рабт дорад?