Кавказан баххьаш. III том. Обарган новкъахь

– Тхо а доцуш, цхьа а цхьанхьа а воьдуш вац!

– Шу цу йукъаийзо ца лаьара суна. Со суо шуна ма-гарра гIатталуш вац, цундела чергизой гулбе аьлла нах дIахьовсийна ас. – бехказала воьдуш, элира Хьапагожа.

– Чергизой а оьшур бу. Хан йалийта мегар дац вай. – нохчийн обарг ойланашка вахана хьоьжура ГIебартара шен доттагIашка. Хьапагожана хаьара ша мел дехча а, ламанхой йухабевр боций. Ма-дарра аьлча, ишта царна орцанна хIара а гIоттур ма вара, цундела обарга дуьхьало ца йира лаьмнийн сирлачу гIиллакхна.

– Кута, Армавирехь Iаш Хачатур ву хьуна. Иза вайн къомах схьаваьлла, чергизойн эрмало ву. Хьуна дагавогIу хир ву иза. Цунах теша мегар ду хьуна. – элира Хьапагожа, ткъа гIебартой-м церан къамелана йукъа ца лелхара, хIунда аьлча царна цхьа а вацара Армавирехь вевзаш.

– ТIаьххьара маца хиллера хьо Армавирехь? – хаьттира Хьапагоже Кутас. Хетарехь хIинцале цхьаъ дагатессинера нохчийн обаргана.

– Ахшо хьалха хиллера. Стенна хоьттура ахь? Хьо цигахь хилла а ма ца даьлла цхьа шо а. Бакура цхьа анархист лоьхуш дара-кх вай цигахь. – жоп делира Хьапагожа.

– Армавир йоккха йурт йу. ТIебаьхкина нах дукха хуьлу цигахь. Цигара туьканашка оьху даима луларчу станицашкара гIалгIазкхий. Иштта луларчу кIотарашкара шортта чергизой а, ногIий а хуьлу. Вайн хьолехь иза чIогIа дика ду, хIунда аьлча вайна тIе тидам боьрзур бац нехан. Мухарби дIалаьцначарна хууш хир ду, эла шен кIантана орцах ца волуш Iийр воций, цундела уьш вайга буса хьоьжуш хир бу. Цу тIехь сан шеко йац. Буса ха деш хир бу уьш, ткъа дийнахь садоIуш.

– Делахь, ма нийса лоь хьо. Дагахь доцучу агIор, дийна делкъехь хьошалла дан деза вай царна! – Кутас аьллачух реза хилира Мисост.

– Кхаа тобанна декъадала деза шу! Сан чергизойн коьртехь сан вешин кIант Темрук хир ву. Цунна дика девза Армавире доьлху некъаш. НогIийша а йоккха тоба вовшахтоьхна хир йу. Цара а аш аьлларг дийр ду. – Хьапагож гIайгIане вара. Iемина вацара иза ша вижина а Iуьллуш, кхераме гIуллакх иэцна нах дIаэхийта.

– Дика ду тIаккха. Темрукан чергизошца а, тIаьххьара цигахь хиллачу шина ногIийца а, ГIебартара вайн вежаршца а къилбера Армавирана тIегIур ду тхо Синюхина Сухая Балка йистехула. НогIий Армавире малхабалехьара чу баха беза, Уруп хи йистехула. Кубань хин аьтту агIор Орловски тIай тIехула а бевлла, Армавирехь тхоьга хьоьжуш хир бу уьш. Нагахь санна оьшуш меттиг нислахь, гIо дан кийча хир бу уьш. Делкъ хенахь, туьканаш йолчу могIарашка хIора а тобанера цхьацца векал вогIур ву шаьш схьакхаьчна хиларах хаам беш. Собар дан хан йац вайн, цундела хIинцале новкъадовла деза, цхьа де даьлча, шолгIачу дийнан делкъенехь мукъне а меттиге дIакхача, гIалгIазкхийн гIепашна гуо тоссуш. Вай арабоккхуш берг хIумма а боца некъ бац шуна – цхьа бIе ахбIе чаккхарма хIете а некъ бан беза вай, кхин сов а хила тарло, гуо баьккхина даха дезаш нислахь а. – Кутас хIинцале хIоранан а Iалашо билгалйира, ткъа ша Хьапагожна улло охьалахвелира, ша аьлларг цо къобалдаре сатуьйсуш

– Кута, хьуна и меттигаш дика йевзаш хир йу. Шо а ма ца даьлла, вайшиъ цигхь лелла. – реза хуьлуш, жоп делира чергизойн обарга.

– Цхьа дерг дицделла хила а тарло, амма уггаре а хьалха со вайн доттагIа Оганес волчу гIур ву. Цо довзуьйтур ду тхуна Армавирера ма-дарра хьал.

– Иза мила вара? – ойланашка вахара Хьапагож.

– Алавердян ву-кх – чергизойн эрмало. Дага ца вогIу хьуна? Сурб Геворка килсана гена доцуш Iаш вара-кх иза.

– Дер дагавогIу! Муха ца вогIу?! Вайшиъ хила ма хиллера иза волчохь. – самукъаделира Хьапагожан.

Кута хьалагIаьттира. Хьапагож кхетара уьш сиха хиларах.

– Сан нах кху сохьтехь кийча хир бу. Темрука уьш сихбийр бу, ткъа ногIий ахь ма-аллара, Кута, шиъ шуьца гIур ву, ткъа важа шиъ шайн йуьрта дIагIур ву. Ураковский элий цаьрга хьоьжуш хир бу. – Чергизочо сагатдора шен накъосташна. ХIара цхьаьна а воцуш, дуьххьара боьлхуш бара уьш и тайпа кхераме гIуллакх къасто.

Чоьхьайелира Сююмбике. Иза йоьлхуш а йацара. Хетарехь зудчо дикане дог ца дуьллуш, сатединера шен. Цунна коьрте а догIур дацара шен жимох волчу вешина орцанна Кавказан тоьлла къонахий гIовттур буй.

– КъинтIера довла суна! Шун синтем бохийна ас, лартIахь наб йан а ца дитина шу. Ас хIинцале сайн да волчу Дагестане геланча вахийтина. Кхана Iуьйранна цIа кхочур хир ву иза. Iуьйренан ламазан хан хиллалц, садаIа шайна, тIаккха ас кхача кечбийр бу шуна. – бехказала йаьлла, арайала тохайелира Сююмбике.

– Собар де! – Хьапагожа сацийра шен зуда. – Кутас ламанхой Армавире буьгур бу хьан ваша маьрша ваккха. Царна новкъахь кхалла сиха цхьаъ вовшахтоха. Ламазаш а дина новкъабевр болуш бу уьш.

– Ламазаш а новкъахь дийр ду оха. Iуьйре хиллалц собар дан йиш йац! – элира Кутас. Иза а кхин болу ламанхой а кечам бан арабевлира.

Дукха хан йалале Кута шен тобанца кийча вара Армавирехь йийсарехь волу Сююмбикена ваша маьрша ваккха новкъавала. ХIинцале схьакхаьчнера Темрук коьртехь волу пхийтта чергизочух лаьтта тоба а. Тийналла йоьхуш, куьйг айдира Кутас:

– Армавир кхаа агIор кIоргечу саьнгара гуо лаьцна йу. Цунна чохь боккха гу бу, цу гу тIехь латтанах боьттина пен бу. ЙоьалгIачу агIора и йурт Кубань хин аьрру йиста ларйеш йу. Йуьрта чуваоьдуш кхаа агIонера кевнаш ду, уллохь ха а долуш. Вай массо а кхета деза вай стенга доьлхуш ду а, вайна цигахь мел боккха кхерам бу а. Цундела вай хIинца массо а дагадовла деза. ХIораммо ца лечкъош, шен ойланаш йовзийта йеза – элира Кутас, ткъа гена некъ бан сихйелла йолу обарган говр цхьаьна меттехь соцуш йацара.