Тыа кэһиитэ

А?алара булка илдьэ сылдьар с?гэ?эрин ылан та?ырдьа та?ыста. Акуу т?нн?ккэ кэлэн а?ата кыра маллаах мас с?гэ?эри, хайы?ары кыбынан дьиэ кэннин диэки ааспытын к?рд?. Саарык иччитин баты?а с??рдэ. К???ллээх далыгар оту итигэстээн сии сылдьар. Биир сырыыга муннун илин ата?ар анньан ньуххайдаата уонна к??скэ ба?айытык дьиги?ийэн ылла. Биир сиргэ ?р турбакка оргууй хаама сылдьан а?ыыр эбит. Соро?ор илин ата?ынан чигдини табыйан ылар. Тэйиччи хаарынан б?р?лл?б?т тыа к?ст?р. Бэттэх аттары туруорар к?ннь????нэ баара кыбыы ото мэ?эйдээн ?ч?гэйдик к?ст?бэт.

Дьиэ анныгар, ?р?с муу?угар, та?а?асчыттар аттара сиир отторо ойбон чуга?ыгар баарын Акуу билэр. Биирдэ сылаас к?н ол оттору тула эккирэти?э оонньообуттара. Ол оттор анараа ?тт?лэринэн массыыналар сылдьар суоллара баар. Ол суол на?аа муода сыттаах. Суолтан тэйдэххэ ол сыт с?тэр.

Халлаан хара?аран эрэрэ т?нн?г?нэн к?ст?р. О?олор оронноругар сыталлар. Дь?г??р?скэ тыаттан кэлэн, быстах чэйдии олорор. Онтон а?алара кэллэ. Сотору буолаат, хоско тирии м????чч?г?н туппутунан о?олор хосторугар киирэн кэллэ. ??рб?т сирэйдээх.

– О?олоор, туру?. Манна м????чч?к и?игэр тыыннаах кырынаас баар. Билигин муоста?а босхо ыытыахпыт.

О?олор итини истээт, оронноругар олоро т?ст?лэр.

– Кырдьык дуо?

– Ытырыа дуо?

– Илиигинэн туттаххына, араа?а ытырара буолуо, – а?алара м????чч?г? с??рэ олорон бы?аарда.

– Кырынаас са?арар дуо?

– Оо, са?аран б???.

– Би?иги курдук дуо?

– Бу ки?ини, до?оор. Кырынаас ки?и ??? дуо?

– Хайдах са?арарый?

– Ыкка маарынныырдыы ?рэр.

– Би?иги Саарыкпыт курдук?

– Суох, на?аа ыт курдук буолбатах, кырынаас куола?а синньигэс буолар.

А?алара м????чч?к быатын с??рдэ уонна м????чч?г? та?нары с??кээбитигэр, туох эрэ ?р?? м????чч?к и?иттэн муоста?а т??ээт, Акуу оронун анныгар элэс гынан хаалла. Акуу оронуттан та?нары ???й?н к?рб?тэ, орон анныгар кырынаас кылбайан олорор. О?олор бары муоста?а т??эн, орон анныгар олорор кырынаа?ы чохчойон одуула?а олордулар. Кырынаас, к?хс? б?гдь?й?н олорбохтоот, муннукка тиийэн орон ата?ын, муостаны сытыр?алыыр бы?ыылаах, моонньун у?ата-у?ата эргим-ургум к?р?тэлиир. Эмискэ о?олор диэки хайы?ан «чарт-чарт» диэн ыкка маарынныырдыы ?рэр курдук са?аран ылла.

– Оо! Са?арда!

– Тугу этэрэ буолуой?

– То?о миигин к?р???т диир бы?ыылаах, – улахан ки?и Тоо бы?аарда.

Ийэлэрин кытта та?ырдьаттан Саарык баты?ан киирэн о?олор хосторугар кэллэ уонна о?олор быыстарынан кыбыллан киирэн, кырынаа?ы к?р??т, ар?а?ын т??тэ адаарыс гына т?стэ. Тии?ин килэтэн ырдьыгынаан эрдэ?инэ: «Саарык, тохтоо, сыт», – диэн о?олор а?алара ыты ар?а?ыттан туора тарта. Ыт дьарыллыбыкка холунан, муоста?а сытынан кэбистэ уонна кырынаа?ы о?олор атахтарын быы?ынан к?р? сытта.

Кырынаас орону аннынан истиэнэни кыйа с??рэн н???? муннукка тиийдэ. Манна кэлэн муннугу чинчийэн куотуох хайа?а?ын булбата. Икки кэлин атахтарыгар туран истиэнэ?э ытта сырытта. О?олор кырынаас баар муннугар кэлбиттэригэр, кырынаастара анараа муннукка т?тт?р? с??рэн салгыы орону аннынан о?ох диэки тиийэн, о?охтон итии салгын тахсар а?а?а?ыгар сылыпыс гынан хаалла. Саарык ыстанан туран кырынаас киирбит а?а?а?ыгар муннун батары биэрдэ.

– Туораа, мин к?р??м, – Тоо, Саарыгы туора анньаат, кырынаас киирбит а?а?а?ын ???й?н к?рд? да, а?а?ас и?э хара?а, туох да к?ст?бэт. О?о?у эргийэ сылдьан, о?ох аннынаа?ы бары а?а?астары ???й?н к?рд?лэр да, а?а?астар бары хара?алара с?рдээх, ити сылдьан о?ох иннигэр турар Аача ха?ыытыы т?стэ:

– Манна баар! – диэн са?араатын кытта, кырынаа?а а?а?ас и?игэр т?тт?р? киирэн хаалла. Тоо с??рэн кэлэн а?а?а?ы ???й?н к?рд? да, кырынаа?а мэлигир.

– Манан быган баран т?тт?р? киирэн хаалла.

– Билигин ??рэн та?аарыахпыт, – диэт, Тоо о?ох иннигэр ыйанан турар к?л??кэни харбаан ылаат, к?л??кэ туорайыттан тутаат, угун о?ох а?а?а?ыгар укпутунан барда уонна:

– Акуу, о?ох кэннигэр тиий, – ха?ыытаата.

К?л??кэ уга а?а?ас устун аара туохха эрэ и?нэ-и?нэ киирдэ. О?ох кэннигэр Акуу:

– Кэллэ, – ха?ыыта и?илиннэ. Тоо, к?л??кэтин а?а?аска хааллараат, о?ох кэннигэр с??рэн тиийбитэ, туох да суох.

– Итиннэ тыа?аата, – Акуу чохчойон олорон а?а?а?ы ыйда.

– Итиннэ к?л??кэ баар, билигин к?р??хп?т, – диэт, Тоо илиитин а?а?ас и?игэр батары биэрдэ, илиитинэн булкуйан к?рд? уонна мас сыы?ын, хатырыгы ороон та?аарда.

– К?л??кэ уга чугас баар эбит. Тутан к?рд?м.

– Билигин атын сиринэн угуом, – диэт, Тоо о?ох иннин диэки с??рдэ.

К?л??кэтин ороон та?ааран о?ох ойо?о?унаа?ы а?а?а?ынан укта, о?ох н?І?? ?тт?гэр Акуу с??рэн тиийээт:

– К?л??кэ кэллэ, кырынаас суох.

– Билигин, – диэт, Тоо к?л??кэтин ороон ылан, иккис а?а?а?ынан угаат, и?ирдьэ киллэрбитинэн барда. – К?л??кэ тиийдэ дуо?

– Кэллэ. Кырынаас суох.

– Кырынаас ханна барда?ай? – Тоо мунаарда.

– Кырынаас о?ох и?игэр баар. Атын а?а?астарын булкуйан ис, аттыттар кэтээІ, – Дь?г??р?скэ к?лэ-к?лэ с?бэлээччи буолла. Саарык о?ох диэки хайы?ан сытар, кини эмиэ кырынаа?ы кэтэ?эр.

О?ох аллараа ?тт?нээ?и а?а?астар барыта к?л??кэнэн булкулуннулар, кырынаас тахсыбата.

– ?уу! Тириттиим, – Тоо ыты?ынан с????гэр тахсыбыт к?л???н?н туора-маары сотунна.

– ?лэлээбит сирэй-харах баар буолбут, – к?лэ туран Дь?г??р?скэ эттэ.

– Оо! Бу о?ону, до?оор. Тоо, сирэйгин суунаар эрэ.

– Тоо, дьи?нээх хачыгаар курдуккун, – Дь?г??р?скэ ??рэн ыты?ын та?ынна.

О?олор сырсан кэлэн убайдарын сирэйин к?р?н к?л?ст?лэр. Ити кэм?э а?алара Саарыгы ы?ыран ыт муннун о?ох а?а?а?ыгар ???л?ттэ. Ыт, сытыр?алаан к?р??т, кырынаас чугас баарын биллэ бы?ыылаах, ыйылаан ылла, илин ата?ынан о?ох а?а?а?ын тарбаата.

– Кырынааспыт баарын ыт биллэ, – о?олор кэрийэ сылдьан о?ох а?а?астарын к?р? сатаатылар да, кырынаа?ы ким да к?рб?т?. А?а?астар истэрэ хара?а.

– Бары хосторго киирэн са?ата суох олорон кэтэ?иэ?иІ. Ханан эмэ тахсаары быгыалыа, – а?алара с?бэлээччи буолла уонна Гайдаах Аачаны сиэтэн ха?ас хоско киирдэ. Тоо к?л??кэтин туппутунан у?а хоско киирэн, о?охтон тэйиччи муоста?а олордо.

– Би?иги Саарыктыын ????б?т. Акуу, бэттэх кэл. Айдаарбакка олоруох, – остуол кэтэ?эр олорон Дь?г??р?скэ с?бэлээтэ.

Акуу Саарык та?ыгар кэлэн олордо. Дьиэ и?игэр уу чуумпу буолла, арай хос и?иттэн мурун сы?сыйар тыа?а и?иллэр. Балай эмэ чуумпутук олордулар.

– Акуу, к?р, к?р, – Дь?г??р?скэ сибигинэйэрин Акуу истэ о?уста.