Түҥкэтэх ырай

Биирдэ, Бээгэйдиин Ньыыкан ыстаараста хо?угар ч?мэчи ууллара олордохпутуна, о?ох ??лэ?инэн кыталык кыыл кы?кыныырын курдук кылыгырас куолас и?илиннэ. Ол хоско сцена?а туох буолара барыта о?ох ??лэ?инэн и?иллэ турара. Бу истиэнэлэр истэрэ барыта о?ох ??лэстэрэ ээ. Уонна бачча улахан дьиэни хайдах ититиэ?ий. Сорох сирдэринэн букатын хос да курдук чуулааннар бааллар. Ону барытын ити Бээгэй эрэ билэр. Оо, а?ам би?икки ол топпот о?охтору оттон да а?ай биэрэрбит. Дьэ туран, ырыаны истээт, би?иги иккиэн балко??а с??рэн тахсан чохчойон олорон уоран ?нд?р??н??н к?р?б?т. Сцена м?лт?х уотугар ма?ан ч??чэ?кэни кэппит, чараас былаачыйалаах, чачархай батта?ын ыспыт аанньал курдук кыыс ис-и?иттэн иэйэн ыллыы турар. Оо, бу барахсан ыллаата?а уратытын, куола?а би?иги дьиэбит хас биирдии муннугун сырдата ?р? кылыгыраан абытай. Бэл, саала ортотугар ыйаммыт курустаал л??ст?рэ лы?кыныы ылла?ар. Би?иги с???н да, таптаан да тыыммакка истэн олоробут. Кыыс дуо?уйа ыллаан баран, тэлээрис гынан хаалла. Итинтэн ыла Бээгэй киэ?э буолла да эрдэттэн балко??а тахсан ата?а к???й??р диэри чохчойон олорон К??рэгэй бэлэмнэнэ тахсарын кэтэ?эр буолла. Кыыс ыллаабатах киэ?этигэр санаата алдьанан, тэппини к?рб?т алдьархайа.

Сыл а?аарын курдук К??рэгэйи дьон иннигэр та?аарбатылар, то?о эбитэ буолла, артыыстар та?астарын бэрийээччи буола сырытта. Оччолорго театр саамай басты? ырыа?ыта, с?рдээх бардам майгылаах Любовь Сметанина диэн дьахтар баара. Арай биирдэ кэнсиэргэ бэлэмнэнэ сырыттахтарына, Любовь Титовна ы?ылла?наан а?ай киирдэ уонна: «Б?г?н са?а кыы?ы та?аарар буоллаххытына, мин ыллаабаппын», – диэн тимирдии этэн кэбистэ. Ол к?н хас эмэ т??н? мэлдьи бэлэмнэммит К??рэгэй эмиэ тахсыбата. Мин кини хо?ун аттынан аа?ан истэхпинэ, ытаан сы?сыйара и?иллэр этэ. Бээгэй ити к?н эмиэ хо?уттан быкпата. Сарсыныгар театрга улахан айдаан та?ыста. Любовь Титовна икки мааны былаачыйата б?т?нн?? тырыта тыытыллан баран муннукка сыталларын булбуттар. Дьахтарбыт К??рэгэйи к?т?рээн улахан мунньах тэрийдэ. Онуоха мин К??рэгэй ити к?н хо?уттан быкпата?а диэн тылбай-?сп?й буоллум. Хата, ??рбэтилэр. А?ыйах хонугунан Любовь Титовна?а са?а к?ст??м тигэн а?аллылар. Ол эрээри кини ыллыыр кэмигэр ойо?ос аан а?ыллан хаалан, к??мэйэ ыалдьан, сарсыныгар театрга кэлбэтэ. Ким ааны аспытын к?рд?? сатаатылар да, булбатылар. Дьи?эр, ол ха?ан да а?ыллыбат аан этэ ээ. Иккис к?н?гэр Сметанина эмиэ кэлбэтэ, «бэргээбит» диэн буолла. Хайыахтарай, билиэт барыта атыыланан турар, онон К??рэгэйи та?ыс диэн модьуйдулар.

Мин ол киэ?эни бу баардыы ?йд??б?н. Долгуйара бэрдиттэн илиитин ханна да гыныан булбат буолбут хара солко былаачыйалаах, театр муостата муу?унан да к?р?н сыттар, чап-чараас т??пп?лэлээх, чачархай батта?ар ма?ан ч?мч??ктэри анньыммыт, тэтэрэ кыыспыт имнэрдээх к?р??хтэн кэрэ кыысчаан тахсан кэлбитигэр, дьон са?а ырыа?ыты айхаллаан ытыстарын тыа?а хабылла т?сп?тэ. Рояль дьикти музыката туох эрэ кэрэни арыйардыы ма?най симиктик, онтон к????рдэр к????рэн эрдэ?инэ, хантан эрэ халлаантан кэлэр кылыкынас куолас кыттыспыта. Ол абыла?наах ырыа дьиэрэйдэр дьиэрэйэн б??с-б?т?нн??б?т?н дуо?уйуу кэрэ эйгэтигэр к?т?пп?тэ. Бээгэй би?икки, баар-суох мааны та?аспытын та?нан, сцена утары аллара баар чуулаан о?отугар киирбиппит. Ол киирэн, тимир эрэ?ээ?килээх чуол?ан т?нн?к сыы?ынан симсэ-симсэ, К??рэгэй ыллыырын абылаппыттыы к?р?н турбуппут. ¤э, би?иги билиэт диэ??э наадыйбат дьон этибит, би?иги театрбыт ол о?ох ??лэ?э аа?ар кыракый чуулаана этэ. Бээгэй хантан эрэ ылан бааммыт эргэ хаалты?а, киниэхэ алыс улахан, а?атын кубарыйбыт, то?оно?о абырахтаах бинсээгэ, ?рд?? сатаан хос улларбыт сойуустаах хааты?ката, ньал?аарыччы тарааммыт батта?а б?т?нн?? к?м?р буолан тураахтыыра. Кини уоспа бы?ыта сиэбит иэдэ?игэр икки сураа?ыны ойуулуу хара?ын уута суккуллан т?сп?т?гэр, мин ытаан ыгыста?наан ылбытым. То?о диэтэххэ, мин эрэ билэрим кини кыракый с?рэ?э хайдахтаах курдук хардата суох буолуохтаах таптал уотугар умайбытын. Мин эрэ билэрим К??рэгэй дьон иннигэр тахсыахтаах суолун к?ст?бэккэ сылдьан кини хорсуннук солообутун…

Ити к?нтэн К??рэгэй дьо??о биллэн барбыта. Кинини к?р??р?-истээри элбэх ки?и ?м??р??эрэ. Тойоттор-хотуттар сотору-сотору быраа?ынньыктарыгар ы?ыран ыллаталлара. Ол кэм?э театрга хантан эрэ со?урууттан аатырбыт ырыа?ыт кэллэ. Кини, кэлээт, би?иги К??рэгэйбитин ухаасыбайдаа?ын б???. Ханна барар да, сиэтэ сылдьар. Биирдэ бэлэмнэнии кэмигэр сцена?а тобуктаан туран илиитин уураа да уураа буолла. Онуоха саала т?гэ?эр о?ох ??лэ?иттэн к?р?н турбут Бээгэй: «Хватит, нахал!!!» – диэн ха?ыытаата. Иккиэн эргиллэ т?ст?лэр – ким да суох. Куттанан т?ргэн ?л?гэрдик атахха биллэрдилэр. Ити курдук Бээгэй, кыра буолан, бары хайа?аска барытыгар батарынан ту?анан, ханна тураллар да, онно тиийэн к?ст?бэккэ са?арар «абаа?ы» оруолун толорор идэлэннэ. Онтукатын ол ки?и барбытын да кэннэ тохтоппото, онноо?ор К??рэгэй со?ото?ун олордо?уна кытта дьээбэлиир. Сотору театрга у?ун тыллаахтар К??рэгэйи театр абаа?ыта буулаабытын ту?унан сурах тар?аттылар. Онон дьон кинини кытта б?чч?м кэпсэтэртэн туттунар буоллулар.

Балтараа сыл курдугунан К??рэгэй со?уруу баран ??рэнэн и?эн, ыалдьан т?нн?н кэлбитэ. Ол дойдуга кини ырыатын пластинка?а устубуттарын ту?унан кэпсээн, ??р??б?т ?рдээтэ. Сотору би?иги урут харахтаабатах хап-хара лаахтаах пластинкаларбыт кэллилэр. Ону харыстаан театр ыскылаатыгар кыстыы ууран туруордулар. Бээгэй хантан эрэ патефон була охсон, К??рэгэй пластинкатын т??ннэри-к?ннэри истэр. Сэрэйди? ини, кини ити ??лэстэр истэринэн дьиэ ханнык ба?арар муннугар тиийэрэ. Ол ыскылааттан пластинканы уорар диэн киниэхэ улахан дьыала буолбатах.

Ити кэм?э К??рэгэй ханна эрэ ?р?с н???? гастроллуу бара сылдьан, биир уолу таптаабыта билиннэ. Кыыспыт сотору-сотору ?р??? туораан ханна эрэ баран кэлэр. Биир к?н театрга с?ргэтэ к?т???ллэн а?ай кэллэ уонна дь??гэтигэр б?г?н кэнсиэргэ ол ки?и кэлиэх буолбутун ту?унан кэпсээбит. Бээгэй ону истэ охсон силбиэтэнэн а?ай киирдэ. Ити киэ?э кини эрдэттэн о?о?ун ??лэ?игэр киирэн олордо. С??рэлэс буолбут хара?ын к?р??т, мин тугу эрэ о?ороору гыммытын сэрэйдим, онон: «Сиимэн, ону-маны гынаайа?ын. К??рэгэй дьоллоох буолуон ба?арбаккын дуо?» – диэн сэрэтэрдии ыйыттым. Ки?им буугунаан эрэ кэбистэ.

Кэтэ?иилээх кэммит дьэ ??ннэ. Кэнсиэр буолуо а?ыйах м?н??тэ иннинэ саала?а ?рд?к у?уохтаах, э?килэ суох ыраас та?астаах, хара сэлээппэлээх саха?а олус интеллигентнэй ки?и ?р?? сибэкки дь?рб?т?н тутан киирдэ. Дьон бары кинини кэтии к?р?лл?р?ттэн симиттэн, т??к?й?-т??к?й?, кытыы диэки баран миэстэтигэр олордо. Оччолорго сибэккилээх кэлэр ки?и сэдэх этэ… Ол сибэкки сыта сааланы толорон кэбистэ. Бээгэй, ??лэс и?иттэн ону сытыр?ыы-сытыр?ыы, сиргэ силлээмэхтээтэ. Хара?а к?н?? биитинэн кынчыатыыр. К??рэгэй ол киэ?э ха?ан да ыллаабата?ын ыллаабыта. Кини абыла?наах куола?ыгар таптал нарын иэйиитэ бигэнэргэ дылыта. Ха?ан да умнуллуо суохтаах исти? тыллар атын ки?иэхэ ананалларыттан хара?ын ??тэ к?ст?бэт буола к?н??лээбит Бээгэй с?р ба?айытык то?угур гынан хаалбыта. Мин кини тугу эрэ ку?а?аны о?оруохтаа?ын сэрэйдэрбин да, К??рэгэй ти?эх ырыатын дуо?уйа истээри батыспата?ым. К??рэгэй б?тэрин кытта, били ки?и дьон бары к?р?н олордохторуна холкутук хааман тиийэн сибэккитин туттарбыта. Долгуйбут к?р??чч? хабыллар ыты?ын тыа?ынан до?у?уолланан мин чуулаантан подвалга тахсыбытым, туох эрэ хампырыта барар тыа?а бу баардыы и?иллэ т?стэ. Тыас ыскылааттан кэлэрин истэн онно ойдум. Тиийбитим, Бээгэй К??рэгэй са?а кэлбит пластинкаларын хампарыйбыт урусхалларын ортотугар туран, к?ллэрэстии-к?ллэрэстии дэлбэритэ быра?аттыыр. Ха?ыытаабытынан ойон тиийэн икки ордубут хоруопканы харбаан ылаат, ииримтийбит Бээгэйи хо?угар со?он илтим.

Ити т??н Бээгэй уоскуйбата, туран та?нан баран ханна эрэ тилир гынан хаалла. Мин кинини маныы сытыам дуо, дьиэбэр та?ыстым. К??рэгэй пластинкаларын а?ыйан хайдах буоларын ?йб?р о?орон к?р?н, олох утуйбатым. Сарсыарда эрдэ Бээгэйгэ тахсыбытым, ки?им ула?а хайы?ан сытар, кирдээх муоста?а хантан эрэ баар буолан хаалбыт били ки?и ма?ан сибэккилэрэ ы?ыллыбыттар. Туох эрэ б?р?к?тэ суох буолбутун сэрэйэн туруора сатаатым да, Бээгэйим ыт сиэбэт гына итирик.