Сочинения. Том 4 - читать онлайн бесплатно, автор Гален Гален, ЛитПортал
bannerbanner
На страницу:
17 из 34
Настройки чтения
Размер шрифта
Высота строк
Поля

7.6.18. καὶ ὅτι ἀµφοτέρω δύο, ἑκάτερον δὲ ἕν; καὶ τοῦτο. οὐκοῦν καὶ εἴτε ἀνοµοίω εἴτε ὁµοίω ἀλλήλοιν, δυνατὸς εἶ ἐπισκέψασθαι; ἴσως.

7.6.19. ταῦτα δὴ πάντα διὰ τίνος περὶ αὐτῶν διανοῇ; οὔτε γὰρ δι’ ἀκοῆς οὔτε δι’ ὄψεως οἷόν τε τὸ κοινὸν λαµβάνειν περὶ αὐτῶν.

7.6.20. ἔτι δὲ καὶ τόδε τεκµήριον περὶ οὗ λέγοµεν· εἰ γὰρ δυνατὸν εἴη ἀµφοτέρω σκέψασθαι, ἆρ’ ἐστὸν ἁλµυρὼ ἢ οὔ, οἶσθ’ ὅτι ἕξεις εἰπεῖν ᾧ ἐπισκέψῃ, καὶ τοῦτο οὔτε ὄψις οὔτε ἀκοὴ φαίνεται, ἀλλά τι ἄλλο.

7.6.21. τί δ’ οὐ µέλλει, ἥ γε διὰ τῆς γλώττης δύναµις; καλῶς λέγεις. ἡ δὲ δὴ διὰ τίνος δύναµις τό τ’ ἐφ’ ἅπασι κοινὸν καὶ τὸ ἐπὶ τούτοις δηλοῖ σοι, ᾧ τὸ ἔστιν ἐπονοµάζεις καὶ τὸ οὐκ ἔστι καὶ ἃ νῦν δὴ ἠρωτῶµεν περὶ αὐτῶν; <τούτοις> πᾶσι ποῖα ἀποδώσεις ὄργανα, δι’ ὧν αἰσθάνεται ἡµῶν τὸ αἰσθανόµενον ἕκαστα;”

7.6.22. ῎Eν τε οὖν τούτοις ὁ Πλάτων ὥσπερ οὖν κἀν τοῖς ἐφεξῆς ἐν ἄλλοις τέ τισι διαλόγοις ἐδίδαξεν ἡµᾶς ὑπὲρ τῆς κοινῆς δυνάµεως, ἥτις ἐξ ἐγκεφάλου διὰ τῶν νεύρων εἰς ἕκαστον τῶν αἰσθητηρίων ἀφικνουµένη τῶν ἐν αὐτοῖς ἀλλοιώσεων αἰσθάνεται· ὡς εἴ γε δυνατὸν ἦν τοῖς ἰδίοις παθήµασιν αὐγῆς ἄλλο τι συναλλοιωθῆναι παρὰ τὸ φωτοειδὲς ὄργανον ἢ τοῖς τῶν ἀτµῶν ἕτερόν τι τοῦ ἀτµοειδοῦς ἢ τοῖς τοῦ ἀέρος ἄλλο τι παρὰ τὸ ἀεροειδὲς ἢ τοῖς τῶν ὑγρῶν ἕτερόν τι παρὰ τὸ γευστικόν τε καὶ πλῆρες χυµῶν, οὐκ ἂν ἐγεγόνει τὰ τῶν αἰσθητηρίων ὄργανα· νυνὶ δ’ οὐχ οὕτως ἔχει.

7.6.23. τὰ µὲν γὰρ ἐν τοῖς ἀντιβαίνουσι σώµασιν ὅσαπερ ἦν ἴδια τῆς οἰκείας διαφορᾶς <οὐχ> ἅπαντι µορίῳ νεύρων µεταλαβόντι δυνατὸν αἰσθάνεσθαι, διότι µηδὲ παθεῖν ἅπαν ὑπὸ τῆς τοῦ γηΐνου σώµατος προσβολῆς ἐπιτήδειόν ἐστιν.

7.6.24. ἦν δ’ αὐτῶν πρώτη µὲν ἡ κατ’ ὀξύτητα καὶ ἀµβλύτητα, δευτέρα δ’ ἡ κατὰ θερµότητα καὶ ψυχρότητα, κατὰ συµβεβηκὸς δ’ αἱ λοιπαί, µέγεθός τε καὶ σχῆµα καὶ κίνησις καὶ ἀριθµός, αἱ καὶ µετὰ συλλογισµοῦ καὶ µνήµης, οὐ µόνης αἰσθήσεως ἐδείχθησαν γιγνόµεναι κατά γε τὴν ἁφὴν καὶ τὴν ὄψιν ἐν τῇ Περὶ τῆς ἀποδείξεως πραγµατείᾳ, καθ’ ἣν πρώτην ἀξιῶ γεγυµνάσθαι τὸν ἀκριβῶς ἕπεσθαι τοῖς νῦν λεγοµένοις ἐφιέµενον.

7.6.25. ὥσπερ δὲ τὰ τῆς ἁπτικῆς αἰσθήσεως αἰσθητὰ δι’ ἀντιβάσεως, οὕτως τὰ τῆς γευστικῆς δι’ ὑγρότητός τε καὶ χυµῶν εἰς γνῶσιν ἥκει.

7.6.26. καὶ ἢν ξηρανθεῖσά ποτε τύχῃ σφοδρῶς ἡ γλῶττα, διαφθείρεται τῶν χυµῶν ἡ διάγνωσις µὴ δυναµένου τοῦ παθόντος αὐτὸ διακρῖναι τί µὲν ὀξὺ τί δὲ πικρόν ἐστιν ἢ δριµύ, τί δὲ αὐστηρὸν ἢ στρυφνὸν ἢ ὅλως στῦφον, ὥσπερ οὐδὲ τί µὲν γλυκὺ τί δ’ ἁλµυρόν.

7.6.27. ἐµφράξεως δὲ γενοµένης τῶν πόρων τῆς ῥινὸς ἡ ἐκ τῶν ὀδµῶν αἴσθησις ἀπόλλυται, καθάπερ γε καὶ ἡ τῶν φωνῶν ἐὰν ἐµφραχθῇ τὰ ὦτα, µὴ διϊκνουµένης εἰς ἑκάτερον τῶν ὀργάνων τῆς οἰκείας ἀλλοιώσεως, εἰς µὲν τὸ ἀτµοειδὲς ἐκ τῶν ὀδµῶν, ἀτµὸς γὰρ ἡ τούτων οὐσία, εἰς δὲ τὸ ἀεροειδὲς ἐκ τῶν φωνῶν, ἐπειδὴ καὶ τούτων ἀήρ ἐστιν ἡ οὐσία.

7.6.28. ταῖς τοιαύταις ἐµφράξεσιν ἀνάλογόν ἐστι καὶ τὸ τῶν ὀφθαλµῶν πάθηµα· καλεῖται δὲ ὑπόχυσις. ἐµφράττεται δὲ ἐν αὐτῷ τῆς ἡλιοειδοῦς αὐγῆς ὁ κατὰ τὸν ῥαγοειδῆ χιτῶνα πόρος, ὡς µηκέτι συνάπτεσθαι τὸ τῆς ὄψεως ἴδιον ὄργανον τῷ περιέχοντι τὸν ὅλον ὀφθαλµὸν ἔξωθεν ἀέρι.

7.6.29. τοῦτ’ οὖν αὐτὸ*** καὶ κατ’ ἐκείνην τὴν ῥῆσιν ὁ Πλάτων ἐδήλωσεν, ἔνθα φησί· “σωµατοειδὲς δὴ καὶ ὁρατὸν ἁπτόν τε δεῖ τὸ γενόµενον εἶναι· χωρισθὲν δὲ πυρὸς οὐδὲν ἄν ποτε ὁρατὸν γένοιτο οὐδὲ ἁπτὸν ἄνευ τινὸς στερεοῦ, στερεὸν δὲ οὐκ ἄνευ γῆς· ὅθεν ἐκ πυρὸς καὶ γῆς τὸ τοῦ παντὸς σῶµα ἀρχόµενος συνιστάναι ὁ θεὸς ἐποίει.”

7.6.30. ἐκ πυρὸς γὰρ καὶ γῆς πεποιῆσθαί φησι τὸ σῶµα τοῦ παντός, ἵν’ ὁρατόν τε καὶ ἁπτὸν ᾖ. διὰ τοῦτ’ οὖν καὶ κατὰ <τὰ> τῶν ζῴων σώµατα τὸ µὲν ἁπτικὸν ὄργανον γεῶδές ἐστι, τὸ δ’ ὀπτικὸν πυροειδές, ἅπερ ἀλλοιοῦσθαι µὲν ἠδύνατο καὶ χωρὶς αἰσθήσεως, εἰ µὴ µετέσχε νεύρων, αἰσθάνεται <δὲ> τῆς ἀλλοιώσεως µετουσίᾳ τούτων.

7.6.31. οὔκουν ἀλλοίωσίς ἐστιν ἡ αἴσθησις, ὡς ἔνιοί φασιν, ἀλλὰ διάγνωσις ἀλλοιώσεως.

7.6.32. Oοὐ µὴν οὐδ’ ἀρκεῖ λείαν ἢ τραχεῖαν ἐν τῷ σώµατι γενέσθαι κίνησιν εἰς ἡδονῆς ἢ πόνου γένεσιν, ἀλλὰ χρὴ προσελθεῖν αἴσθησιν ἑκατέρᾳ τῶν τοιούτων κινήσεων.

7.6.33. εἰ δὲ καὶ τὴν διάθεσιν αὐτὴν ἐθέλοις καλεῖν ὀδύνην ἢ πόνον, οὔ µοι διαφέρει· µόνον γὰρ ἀξιῶ σε µεµνῆσθαι τοῦ διαφέρειν ἀλλήλων τήν τε διάθεσιν ἣν ἴσχει τὰ σώµατα τῆς φύσεως ἐξιστάµενα, καὶ τὴν αἴσθησιν αὐτῆς, ἐπεί τισί γε καθάπερ ῾Ιπποκράτει κέκληταί ποθ’ ἡ διάθεσις µόνη πόνος, ἔνθα φησίν· “ὁκόσοι πονέοντές τι τοῦ σώµατος τὰ πολλὰ τῶν πόνων οὐκ αἰσθάνονται, τούτοισιν ἡ γνώµη νοσεῖ.”

7.6.34. τοὺς γὰρ βεβλαµµένους ὁτιοῦν µέρος οὕτως σφοδρῶς ὡς εἰ µὴ παρεφρόνουν, ἀλγεῖν, ὠνόµασε πονοῦντας.

7.6.35. ὅταν οὖν φῇ “ὀδύνη γίγνεται καὶ διὰ τὸ θερµὸν καὶ διὰ τὸ ψυχρὸν καὶ διὰ τὸ πλεῖον καὶ διὰ τὸ ἔλαττον καὶ ἐν µὲν τοῖσιν ἐψυγµένοισι τοῦ σώµατος διὰ τὸ θερµαῖνον, ἐν δὲ τοῖσι τεθερµασµένοισι διὰ τὸ ψῦχον, καὶ τοῖσι τὴν φύσιν διαφθειροµένοισιν ὀδύναι γίγνονται,” µὴ νοµίσῃς αὐτὸν ἀλλοίωσίν τινα βραχεῖαν φάναι, ἀλλὰ σφοδρᾶς ἀλλοιώσεως αἴσθησιν, ἥτις αἴσθησις οὐ δύναται γενέσθαι χωρὶς τῆς τοῦ πάσχοντος σώµατος εἰς τὸ παρὰ φύσιν ἐξαλλαγῆς.

7.6.36. ἡ δέ γε βραχεῖα µεταβολὴ τῶν σωµάτων αἴσθησιν µὲν ἐργάζεται διαγνωστικὴν τῆς τοῦ ποιήσαντος δυνάµεως, ὅταν γ’ αἰσθητικὸν ὑπάρχῃ δηλονότι τὸ ἀλλοιούµενον, ὀδύνην δ’ οὐδέπω παρέχει. πάσχει δ’ ἑτοίµως τὰς βραχείας µεταβολὰς ἀπὸ τῶν ὁµογενῶν ἓν ἕκαστον.

7.7.1. Aαὐτίκα γέ τοι τὸ τῆς ὄψεως ὄργανον, ἐπειδὴ χρωµάτων ἐχρῆν αὐτὸ διαγνωστικὸν ὑπάρχειν, αὐγοειδὲς ἐγένετο µόνων τῶν τοιούτων σωµάτων ἀλλοιοῦσθαι πεφυκότων ὑπὸ χρωµάτων, ὡς δηλοῖ καὶ ὁ περιέχων ἀήρ, ἡνίκα <ἂν> µάλιστα καθαρὸς ὑπάρχῃ, τηνικαῦθ’ ὑπὸ χρωµάτων ἀλλοιούµενος.

7.7.2. ἰδεῖν γοῦν ἐστιν ὅταν ἐν ἀέρι τοιούτῳ τις ὑπὸ δένδρῳ κατακείµενος ᾖ, τὸ τοῦ δένδρου χρῶµα περιχεόµενον αὐτῷ. καὶ τὸ τοῦ τοίχου δὲ χρῶµα πολλάκις ἀὴρ λαµπρὸς ψαύσας ἐδέξατό τε καὶ διεκόµισεν ἐφ’ ἕτερον σῶµα, καὶ µάλισθ’ ὅταν ᾖ τὸ χρῶµα κυανοῦν ἢ ξανθὸν ἢ ὁπωσοῦν ἑτέρως εὐανθές.

7.7.3. καὶ µὲν δὴ καὶ ὥσπερ ὑπὸ τῆς ἡλιακῆς αὐγῆς αὐτῷ τῷ ψαῦσαι µόνον ὁ πᾶς ἀὴρ ἀθρόως ὁµοιοῦται, κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον ὑπὸ τοῦ χρώµατος αὐτίκα µεταβάλλεται.

7.7.4. ταυτὶ µὲν οὖν ὀρθότατα καὶ πρὸς ᾿Αριστοτέλους εἴρηται περί τε τῆς παραχρῆµα µεταβολῆς τῶν οὕτως ἀλλοιουµένων, ὡς κινδυνεύειν ἄχρονον εἶναι, καὶ περὶ ταύτην καὶ διότι πέφυκεν ὑπὸ χρωµάτων ὁ λαµπρὸς ἀὴρ ἀλλοιούµενος ἄχρι τοῦ τῆς ὄψεως ὀργάνου διαπέµπειν τὴν ἀλλοίωσιν· οὐ µὴν ὅπως γε τὴν θέσιν ἢ τὸ µέγεθος ἢ τὸ διάστηµα γνωρίζοµεν ἑκάστου τῶν αἰσθητῶν εἶπεν ὁ ᾿Αριστοτέλης.

7.7.5. ἀλλὰ καὶ συλλογιζόµενοι περὶ τὸ δόγµα πολλοὶ τῶν ἀπ’ αὐτοῦ κατάφωροι γίγνονται ψευδόµενοι µήτ’ ὀσµῶν µήτε φωνῶν συνενδεικνυµένων τὸν τόπον ὅθεν ἥκουσιν, ὡς ἐν τῷ πέµπτῳ δέδεικται Περὶ ἀποδείξεως.

7.7.6. καὶ µὲν δὴ καὶ τὸ διὰ τῶν κατόπτρων ὅσα τε ἄλλα στιλπνὰ σώµατα ποτὲ µὲν ἡµᾶς αὐτοὺς θεᾶσθαι, ποτὲ δὲ ἄλλους τινὰς ἐκ πλαγίων ἢ ὄπισθεν, ὥσπερ τοῖς ἄλλοις ἅπασι πλὴν Πλάτωνος, οὕτω καὶ ᾿Αριστοτέλει µάχεται, µόνου τοῦ χρώµατος δυναµένου κατ’ ἀνάκλασιν ἀπὸ τῶν ὁρωµένων ἐπὶ τὴν ἡµετέραν ὄψιν ἀφικέσθαι, µορφῆς δ’ ἢ µεγέθους οὐκέτι.

7.7.7. µορφὴν µὲν γὰρ τῆς ποικιλίας τῶν περὶ τὰ µόρια σχηµάτων ἐργαζοµένης οὔτ’ ἐπινοῆσαι δυνατὸν ἀπ’ αὐτῶν τινα γενέσθαι προσβολὴν τοῖς κατόπτροις οὔτ’ εἰ καὶ γένοιτο, χωρὶς τοῦ κλασθῆναι τὴν ἀνάκλασιν ἐφ’ ἡµᾶς ἀφικέσθαι· πιθανώτερα γὰρ ὅσον ἐπὶ τῷδε τὰ κατ’ ᾿Επίκουρον εἴδωλα.

7.7.8. τὸ δὲ µέγεθος ἔτ’ ἀδυνατώτερον ἐγκαταβαίνειν τῇ κόρῃ· καίτοι τοῦτό γε τὰς <περὶ> πάντων τῶν ἄλλων καταβάλλον δόξας ὥσπερ τι σµικρὸν παρέρχονται, περὶ µὲν τοῦ διαστήµατός τε καὶ τῆς θέσεως ἐπιχειροῦντες σοφίζεσθαι, τὴν δὲ τοῦ µεγέθους διάγνωσιν ὅπως γίγνεται παρερχόµενοι, καίπερ διαρρήδην αὐτῶ<ν> ἀνατρέπουσαν τὰς δόξας.

7.7.9. ἀδύνατον γὰρ αἰσθέσθαι τοῦ µεγέθους τῶν ὁρατῶν ἄνευ τοῦ θεωρεῖσθαι τὸ βλεπόµενον ἐν ᾧπερ ἂν ὑπάρχῃ τόπῳ.

7.7.10. Kαίτοι περὶ τῆς ἀνακλάσεως ἣν ἀπὸ τῶν αἰσθητῶν ἐφ’ ἡµᾶς ὁ ᾿Αριστοτέλης ἥκειν λέγει, τῷ λόγῳ δοκεῖ µοι κατανενοηκέναι τὴν ἀτοπίαν, οὐδαµόθι τολµῶν αὐτῇ χρῆσθαι, παρελκόµενος δ’ ὡς ἀπίθανον ἀεί.

7.7.11. καὶ γὰρ ὅπως ἡ ἶρις γίγνεται καὶ ὅπως ἅλως ἤτοι περὶ τὸν ἥλιον ἢ τὴν σελήνην οἵ τ’ ἀνθήλιοι καὶ οἱ παρήλιοι καλούµενοι τά τε διὰ τῶν κατόπτρων ὁρώµενα διερχόµενος, εἰς ἀνάκλασιν ὄψεως ἀναφέρει πάντα, µηδὲν διαφέρειν λέγων ἢ τὴν ὄψιν ἀνακλᾶσθαι νοµίζειν ἢ τὰς ἀπὸ τῶν ὁρωµένων ἀλλοιώσεις τοῦ περιέχοντος ἡµᾶς ἀέρος, ὁµοιότατον κατά γε τοῦτο σοφιζόµενος ᾿Ασκληπιάδῃ τῷ τῆς ὁλκῆς ἀντὶ τοῦ τῆς φορᾶς ὀνόµατι χρωµένῳ· τὸ γὰρ ἀπίθανον τῆς φορᾶς ὑπιδόµενος ἐπετόλµησε τῇ µεταθέσει τῆς προσηγορίας.

7.7.12. οὕτως οὖν καὶ ὁ ᾿Αριστοτέλης ἐπειδὴ σαφῶς ἠπίστατο τῶν κατὰ µέρο[υ]ς ἀπιθάνους ἐρεῖν τὰς ὀπτικὰς αἰτίας εἰ φυλάττοι τὴν ἑαυτοῦ δόξαν, ἐπὶ τὴν ἀλλοτρίαν ἀφίκετο µηδὲν διαφέρειν λέγων ὁποτέρως ἂν ἑρµηνεύῃ.

7.7.13. καίτοι δικαιότατ’ ἄν τις εἴποι πρὸς αὐτόν· “εἰ µηδὲν διαφέρει λέγειν οὕτως ἢ ἐκείνως, τί καταλιπὼν τὴν ἀληθῆ τε καὶ σὴν δόξαν ἀλλοτρίᾳ χρῇ ψευδεῖ; εἰς γὰρ τοὐναντίον σοι περιτραπήσεται τὸ σόφισµα µηδεµίαν αἰτίαν εἰπόντι τῆς ἀλόγου τῶν δογµάτων µεταλλαγῆς, ὥστε ὑποπτευθήσῃ µᾶλλον ἢ πιστευθήσῃ.

7.7.14. καὶ µὴν εἰ διότι πιθανώτερόν σοι τὸ λεγόµενόν ἐστιν, διὰ τοῦτο φαίης προσχρῆσθαι δόγµασιν ἀλλοτρίοις, ἐρωτηθήσῃ πάλιν αὐτοῦ τοῦ πιθανοῦ τὴν αἰτίαν.

7.7.15. εἰ γὰρ ἡ ψευδὴς δόξα τὰς κατὰ µέρος ἁπάσας αἰτίας πιθανωτέρας ἔχει τῆς ἀληθοῦς, ἀπιστηθήσεται πάντα σου τὰ τῶν Προβληµάτων βιβλία.”

7.7.16. Tτὸ µὲν οὖν διὰ µέσου τοῦ ἀέρος ὁρᾶν ἡµᾶς ἐναργές ἐστι καὶ πᾶσιν ὁµολογούµενον, ἡ ζήτησις δὲ ἐπὶ τῷδε γίγνεται, πότερον ὡς δι’ ὁδοῦ τινος µέσης ἀπὸ τῶν ὁρωµένων ἀφικνεῖταί τι πρὸς ἡµᾶς ἢ τοιοῦτον ὄργανον ὁ ἀήρ ἐστιν ἡµῖν εἰς τὴν τῶν ὁρατῶν διάγνωσιν οἷόνπερ τὸ νεῦρον εἰς τὴν τῶν ἁπτῶν.

7.7.17. οἴονται µὲν οὖν οἱ πλεῖστοι καὶ διὰ τοῦ νεύρου τὴν ἀπὸ τῶν προσπιπτόντων ἀλλοίωσιν ἀναδιδοµένην ἐπὶ τὸ τῆς ψυχῆς ἡγεµονικὸν εἰς διάγνωσιν ἄγειν ἡµᾶς αὐτῶν, οὐκ ἐννοοῦντες ὡς οὐκ ἂν ἡ τῆς ὀδύνης αἴσθησις ἐγίγνετο κατὰ τὸ τεµνόµενον ἢ θλώµενον ἢ καόµενον µόριον εἰ µὴ καὶ τῆς αἰσθήσεως ἡ δύναµις ἦ[ν] ἐν αὐτοῖς.

7.7.18. ἔχει δ’ ἐναντίως ἢ δοξάζουσιν ἐκεῖνοι τὸ ἀληθές. αὐτό τε γὰρ τὸ νεῦρον ἐγκεφάλου µέρος ἐστὶν οἷόνπερ ἀκρεµὼν ἢ βλάστηµα δένδρου, τό τε µέλος εἰς ὃ τὸ µέρος ἐµφύεται τὴν δύναµιν αὐτοῦ δεχόµενον εἰς ὅλον ἑαυτὸ διαγνωστικὸν γίνεται τῶν ψαυόντων αὐτοῦ.

7.7.19. παραπλήσιον οὖν τι κἀπὶ τοῦ περιέχοντος ἡµᾶς ἀέρος γίγνεται· πεφωτισµένος γὰρ ὑφ’ ἡλίου τοιοῦτόν ἐστιν ἤδη [τὸ] τῆς ὄψεως ὄργανον οἷον τὸ παραγιγνόµενον ἐξ ἐγκεφάλου πνεῦµα· πρὶν φωτισθῆναι δέ, κατὰ τὴν ὑπὸ <τῆς> τοῦ πνεύµατος εἰς αὐτὸν ἐκ [τῆς] βολῆς ἐναποτελουµένην ἀλλοίωσιν ὁµοιοπαθὲς ὄργανον οὐ γίγνεται.

7.7.20. Mὴ τοίνυν ὡς διὰ βακτηρίας τοῦ πέριξ ἀέρος ὁρᾶν ἡµᾶς οἱ Στωϊκοὶ λεγέτωσαν. ἡ γὰρ τοιαύτη διάγνωσις ἀντιβαινόντων ἐστὶ σωµάτων, κατὰ συλλογισµὸν <δ’> ἔτι µᾶλλον· οὐ πιλητοῦ δ’ αἰσθητικὴ ἡ τοῦ ὄµµατος αἴσθησις ἡµῖν ἐστιν οὔτε τῆς σκληρότητος ἢ µαλακότητος, ἀλλὰ χρόας καὶ µεγέθους καὶ θέσεως, ὧν οὐδὲν ἡ βακτηρία διαγνῶναι δύναται.

7.7.21. πολὺ τοίνυν ἄµεινον ὡς ἐν ἐσφαλµένοις ᾿Επίκουρος ἀπεφήνατο τῶν Στωϊκῶν.

7.7.22. ἐκεῖνοι µὲν γὰρ τῶν ὁρατῶν οὐδὲν ἄγουσιν ἄχρι τῆς ὀπτικῆς δυνάµεως, ὁ δ’ ᾿Επίκουρος ἀπεφήνατο ἄγειν· καὶ πολύ γε τούτου κρείττων ᾿Αριστοτέλης, οὐκ εἴδωλον σωµατικὸν ἀλλὰ ποιότητα δι’ ἀλλοιώσεως τοῦ πέριξ ἀέρος ἀπὸ τῶν ὁρατῶν ἄγων ἄχρι τῆς ὄψεως.

7.7.23. εὐλαβήθη*** γὰρ ὅλως αἰσθητικὸν ποιῆσαι τὸν πέριξ ἀέρα, καίτοι τήν γε σάρκα σαφῶς ὁρῶν αἰσθητικὴν γιγνοµένην ἐκ τῆς ἀφικνουµένης εἰς αὐτὴν ἀπὸ τῆς ἀρχῆς δυνάµεως.

7.7.24. τί δὲ χαλεπόν ἐστι τὴν ἡλιακὴν αὐγὴν αἰσθητικὴν ὑποθέσθαι, οἷον µάλιστα τὸ κατὰ τοὺς ὀφθαλµοὺς πνεῦµα τὸ παραγόµενον ἐξ ἐγκεφάλου προδήλως ὁρᾶται; φωτοειδὲς [καὶ] γάρ ἐστιν.

7.7.25. εἰ δὲ καὶ περὶ ψυχῆς οὐσίας ἀποφήνασθαι χρή, δυοῖν θάτερον ἀναγκαῖον εἰπεῖν· ἢ τοῦτ’ εἶναι τὸ οἷον αὐγοειδές τε καὶ αἰθερῶδες σῶµα λεκτέον αὐτήν, εἰς ὃ κἂν µὴ βούλωνται κατ’ ἀκολουθίαν ἀφικνοῦνται Στωϊκοί τε καὶ ᾿Αριστοτέλης, ἢ αὐτὴν µὲν ἀσώµατον ὑπάρχειν οὐσίαν, ὄχηµα δὲ τὸ πρῶτον αὐτῆς εἶναι τουτὶ τὸ σῶµα δι’ οὗ µέσου τὴν πρὸς τἆλλα σώµατα κοινωνίαν λαµβάνει.

7.7.26. τοῦτο µὲν οὖν αὐτὸ δι’ ὅλου λεκτέον ἡµῖν ἐκτετάσθαι τοῦ ἐγκεφάλου, τῇ δέ γε πρὸς αὐτὸ κοινωνίᾳ τὸ κατὰ τὰς ὄψεις [αὐτῶν] πνεῦµα φωτοειδὲς γίγνεσθαι.

7.8.1. Περὶ µὲν οὖν τῆς ᾿Αριστοτέλους τε καὶ τῶν Στωϊκῶν δόξης ὀλίγον ἀναβάλλοµαι, τὸ δὲ τὴν αἴσθησιν τῶν αἰσθητῶν γίγνεσθαι δι’ ἀλλοιώσεώς τε καὶ διαγνώσεως ἐξ ὧν εἶπον δῆλον.

7.8.2. ἀλλοιοῦται µὲν οὖν τὸ τῆς αἰσθήσεως ὄργανον, ἡ διάγνωσις δ’ αὐτοῦ τῆς ἀλλοιώσεως γίγνεται ἐκ µιᾶς δυνάµεως κοινῆς πάντων τῶν αἰσθητηρίων ἐκ τῆς ἀρχῆς ἐπιρρεούσης· τὴν δὲ ἀρχὴν αὐτὴν εἴτε κοινὴν αἴσθησιν εἴτε πρῶτον αἰσθητικὸν ἐθέλοις ὀνοµάζειν, οὐ διοίσει.

7.8.3. καὶ ταύτην ἔδειξεν ὁ πρόσθεν λόγος ἐγκέφαλον οὖσαν, ἀφ’ οὗ πάντα τὰ µόρια αἴσθησίν τε καὶ κίνησιν ἔχει, καθηκόντων ἑτέρων µὲν νεύρων εἰς τὰ τῶν αἰσθήσεων ὄργανα διαγνώσεως ἕνεκα τῶν αἰσθητῶν, ἑτέρων δὲ τῶν κινούντων αὐτὰ τά γε κινεῖσθαι δεόµενα, καθάπερ ὀφθαλµούς τε καὶ γλῶτταν καὶ ὦτα —καὶ γὰρ οὖν καὶ ταῦτα τοῖς πλείστοις τῶν ζῴων κινεῖται, µυῶν τῶν ἐν τῇ κεφαλῇ περιλαµβανόντων αὐτά— δι’ ὧν αἱ καθ’ ὁρµὴν ἅπασαι κινήσεις τοῖς ζῴοις εἰσίν.

7.8.4. ἐξ ὧν ἁπάντων µαρτυρεῖται προσηκόντως εἰρῆσθαι τὸν ἐγκέφαλον ἀρχὴν εἶναι τοῦτο µὲν αἰσθήσεως ἁπάσης τοῖς ζῴοις, τοῦτο δὲ τῆς καθ’ ὁρµὴν κινήσεως.

7.8.5. εἰ δέ γε µὴ διὰ ταῦτα, τίνος ἕνεκεν ἄλλου γέγονεν; ἢ διὰ τί τὰς µήνιγγας ἔξωθεν αὐτῷ περιέτεινεν ἡ φύσις, εἴπερ ἐν ἐκείναις µέν ἐστιν ἡ τῆς ψυχῆς ἀρχή, µάτην δ’ ἐγκέφαλος ἐγένετο; διὰ τί δ’ ἑκάστη τῶν κοιλιῶν αὐτοῦ τιτρωσκοµένη κίνδυνον ὀξύτατον ἐπιφέρει;

7.8.6. διὰ τί δ’ ἀπ’ αὐτοῦ πάντα πέφυκε τὰ νεῦρα καὶ ὁ νωτιαῖος µυελός; ὃς ὅτι µὲν ἀποβλάστηµα τῆς κατὰ τὸν ἐγκέφαλον οὐσίας ἐστίν, ἐναργῶς φαίνεται διὰ τῶν ἀνατοµῶν, ὡς µηδὲ τοὺς µαγείρους ἀγνοεῖν.

7.8.7. ὁποίαν δέ τινα τὴν δύναµιν ἔχει µαθήσῃ ῥᾳδίως, [ὡς] εἰ πρότερον µὲν ἐπὶ τὴν ἀνατοµὴν ἀφικόµενος ἴδοις ἀπ’ αὐτοῦ νεῦρα φυόµενα τὸν ἀριθµὸν ἑξήκοντά που, καταµάθοις δ’ ἑκάστου τὴν χρείαν, ἐνδειξαµένης τῆς κατασκευῆς αὐτῶν ἅµα τοῖς γιγνοµένοις πάθεσιν ἐπὶ ταῖς τοµαῖς.

7.8.8. ἡ µέν γε κατασκευὴ παραπλησία τοῖς ἀπ’ ἐγκεφάλου φυοµένοις τῆς µὲν οἷον ἐντεριώνης ἑκάστου τῶν νεύρων ἀπ’ αὐτοῦ τοῦ νωτιαίου βλαστανούσης, ἐν κύκλῳ δ’ αὐτὸ τῶν µηνίγγων περιλαµβανουσῶν.

7.8.9. ἔχει γὰρ δὴ καὶ ὁ νωτιαῖος ὁµοίως ἐγκεφάλῳ τὰς µήνιγγας ἕνεκα τῆς αὐτῆς χρείας, ἃς εἰ καὶ περιέλοις ἑκάστου τῶν ἀποφυοµένων νεύρων, οὐδὲν βλάπτεται τὸ µέλος εἰς ὃ τὸ νεῦρον ἐµφύεται, µαρτυροῦντος καὶ τοῦδε τοῦ φαινοµένου σκεπάσµατα µὲν εἶναι τὰς µήνιγγας ἐγκεφάλου τε καὶ νωτιαίου, τὴν δὲ τῆς αἰσθήσεώς τε καὶ κινήσεως δύναµιν ἐν τοῖς ὑπ’ αὐτῶν περιεχοµένοις ὑπάρχειν.

7.8.10. ὅταν οὖν διατέµῃς τὴν ἐντεριώνην τοῦ νεύρου, παραχρῆµα τὸ µέλος εἰς ὃ τὸ νεῦρον ἀφικνεῖται φαίνεται παντάπασιν ἀναίσθητόν τε καὶ ἀκίνητον.

7.8.11. ὅτι δὲ καὶ ὁ νωτιαῖος αὐτὸς ἀπ’ ἐγκεφάλου τὴν ἀρχὴν ἔχει τῶν δυνάµεων, εὔδηλον ἐκ τοῦ διατµηθέντος αὐτοῦ καθ’ ὁτιοῦν µέρος, ὅσον µὲν ἀνωτέρω τῆς τοµῆς ἐστιν, ὑγιὲς διαφυλάττεσθαι, τοῦ κατωτέρω δὲ τὴν αἴσθησιν ἀπόλλυσθαι παραχρῆµα καὶ τὴν κίνησιν, ἁπάντων τῶν ἀπ’ αὐτοῦ λαµβανόντων τὰ νεῦρα µυῶν ἀναισθήτων τε καὶ ἀκινήτων γιγνοµένων.

7.8.12.᾿Ερασίστρατος µὲν οὖν, εἰ καὶ µὴ πρόσθεν, ἀλλ’ ἐπὶ γήρως γε τὴν ἀληθῆ τῶν νεύρων ἀρχὴν κατενόησεν· ᾿Αριστοτέλης δὲ µέχρι παντὸς ἀγνοήσας εἰκότως ἀπορεῖ χρείαν εἰπεῖν ἐγκεφάλου.

7.8.13. τίνα δ’ ἐστὶν ἃ λέγει καὶ ὅπως ἐξελέγχεται µαθεῖν ἔνεστί σοι τὸ Περὶ χρείας µορίων ὄγδοον ὑπόµνηµα τῆς ἡµετέρας πραγµατείας ἀναγνόντι, καθάπερ γε καὶ ὅτι τούτων ἁπάντων τῶν δογµάτων ὧν διῆλθον ῾Ιπποκράτης ἐστὶν ἡγεµών, ἐν ἄλλοις τέ τισι κἀν τοῖς Περὶ <τῆς> ῾Ιπποκράτους ἀνατοµῆς ὑποµνήµασι δέδεικται.

7.8.14. διὸ καὶ νῦν οὐ γέγραφα τὰς ῥήσεις, ὥσπερ τὰς Πλάτωνος, ὅπως µὴ δὶς ὑπὲρ τῶν αὐτῶν λέγοιµι· τῶν Πλάτωνος δὲ κατ’ ἄλλην οὐδεµίαν µεµνηµονευκὼς πραγµατείαν εἰκότως ἐν τῇδε παρεθέµην.

Книга седьмая

7.1.1. Как я уже говорил, не я повинен в том, что это сочинение столь велико, но те, кто наполнил огромное количество книг ложными доводами, рассуждая о руководящем начале души, которые, как я понимал с самого начала, нельзя ни оставить неопровергнутыми – иначе доказательство истины казалось бы ненадежным, – ни опровергать все по порядку, наблюдая, чтобы ничего не пропустить, – иначе все сочинение получилось бы неумеренно длинным.

7.1.2. Но, так как уже после того, как были написаны первые книги этого сочинения, некоторые имели дерзость утверждать, что доводы, которые Хрисипп и некоторые другие приводят о руководящем начале души, истинны, моим друзьям, ради которых главным образом я и писал это, показалось необходимым, чтобы были добавлены и опровержения этих рассуждений.

7.1.3. Ведь необходимо или расширить это сочинение, или не утверждать, что полностью изложил учение о трех началах, управляющих живым существом. Я предпочел расширить сочинение. И действительно, уже достигнутый результат показывает, что мы были правы, когда решили привести опровержения на все аргументы.

7.1.4. Ведь ни философы-стоики, ни философы-перипатетики, ни врачи уже не так дерзки, как было сказано ранее, некоторые даже открыто изменили свое мнение и признали истину: врачи – согласившись, что способность ощущения и движения проистекает во все члены у живого существа из головного мозга, философы же – признав, что в нем находится разумная часть души.

7.1.5. Ведь они устыдились пользоваться той из посылок, которая была с очевидностью опровергнута посредством анатомических опытов. Прежде эта посылка заставляла их заблуждаться в своих рассуждениях: они добавляли ее к той, с которой все согласны, а именно с тем, что там, где начало нервов, находится и руководящее начало, что истинно.

7.1.6. Однако предыдущая посылка должна была быть доказана путем анатомических экспериментов, но сформулирована ложно теми, кто думает, что нервы идут из сердца, что, естественно, сделало и вывод из всего рассуждения ложным. И некоторые из тех, кто любит не истину, но мнение, которого они от начала положили придерживаться, выставили себя на смех, пытаясь опровергнуть посылку, всеми принимаемую прежде.

7.1.7. Ведь сама природа, или сущность – называй, как хочешь – исследуемого предмета явила доказательства того, что руководящее начало, управляющее всеми мыслями и словами, совпадает с началом ощущения и произвольного движения.

7.1.8. И было показано, что это рассуждение должно быть основано не на общепринятых мнениях, но на строгих посылках, что является характерной особенностью аподиктического метода. Мы в длинном рассуждении опровергли не только их доводы о руководящем начале души, но и то, что было написано Хрисиппом о страстях души, как в трех логических книгах, так и в книге о лечении страстей, показав при этом, что он противоречит сам себе.

7.1.9. Мы упомянули и сочинения Посидония, в которых он хвалит учение древних, опровергая ложное рассуждение Хрисиппа о страстях души и видах добродетелей. Ведь как он упраздняет страсти души, объявляя, что у души есть только разумное начало и нет ни вожделеющего, ни яростного, таким же образом он упраздняет и все добродетели, помимо благоразумия.

7.1.10. Впрочем, если кто возьмется говорить обо всем, что написал Хрисипп в своем сочинении «О различии добродетелей», состоящем из четырех книг, в котором он разбирает вопрос, какие бывают добродетели, опровергая рассуждение Аристона, то для этого понадобятся не одна или две, но три или четыре книги.

7.1.11. Однако и здесь краткое доказательное рассуждение показывает, что Хрисипп заблуждается, не оказывая почтения истине и чрезмерно растягивая свое рассуждение.

7.1.12. Однако те, кто не был обучен строгому методу доказательства и совершенно не понимает, что это такое, обращая внимание только на размер и количество книг, написанных Хрисиппом, считают за истину все, что в них сказано. Впрочем, большая часть того, что сказано в этих книгах, действительно истинна, особенно содержание той книги, где говорится, какие бывают добродетели.

7.1.13. Однако учение, которое утверждает, что в душе есть всего одна способность – разумная, способность суждения, и отрицает существование способности вожделеющей и яростной, как это делает Хрисипп, противоречит сказанному в этой книге, в чем мы и уличаем его.

7.1.14. За справедливое же опровержение учения Аристона его упрекнуть нельзя. Ведь этот муж полагает, что существует лишь одна добродетель, называемая по-разному, в зависимости от того, к чему она прилагается.

7.1.15. Хрисипп же доказывает, что добродетели и пороки различаются не тем, к чему они относятся, а своей сущностью, проявляющейся в различных качествах, как было сказано у древних. То же самое, но немного иначе, Хрисипп изложил в сочинении «О том, что добродетели – это качества»; однако это рассуждение не подобает тому, кто заявлял, что у души есть только разумное начало, и отвергал существование страстного начала.

7.1.16. Итак, разве я виноват в том, что книга вышла слишком длинной, если я вынужден, пользуясь умозаключениями чуждой школы, показывать, что Хрисипп справедливо опроверг учение Аристона?

7.1.17. Ведь скорее в излишней затянутости рассуждения повинны те, кто не имеет ни малейшего представления об аподиктическом методе и никогда не упражнялся в нем и не почитает истину.

7.1.18. Ведь именно такие люди постоянно извращают любое доказательство, измышляя недостойные ухищрения для того, чтобы казалось, что доказательство остается незавершенным. Так и в этом случае, после того, как уже написано множество книг, после того, как в течение многих лет над этой темой трудилось множество лучших мужей из числа перипатетиков и стоиков, внезапно объявился некий философ перипатетической школы, говорящий, что пленки есть поднимающиеся от сердца в головной мозг оболочки, по которым доставляется душевная способность. И такие заявления имеет наглость делать человек, не имеющий ни малейшего представления об анатомии!

7.1.19. Но, хотя нами в прежних книгах было доказано, что головной мозг посылает психические способности посредством нервов, будучи их источником сам, а не принимая их от сердца, ни через те же нервы, как утверждают одни, ни через сонные артерии, как утверждают другие, мы были вынуждены снова доказывать, что пленки вообще не поднимаются вверх из сердца в голову, и если и есть некие пленки в шее, то они идут не из сердца, и если рассечь или даже удалить их все, животное не претерпит никакого ущерба.

7.1.20. Ведь эти пленки – покровы тех частей тела, на которых они находятся, и не имеют никакой иной функции или иного использования, подобных тем, которые имеют артерии, нервы и вены.

7.1.21. Итак, как в том случае, когда рассуждение стало слишком длинным не по моей вне, а по вине тех, кто не обучен аподиктическому методу и не любит истину, так и в случае с количеством добродетелей аподиктическое рассуждение является самым кратким, однако доводы, возникающие из-за невежества и пристрастия к спору, многочисленны.

7.1.22. Итак, что есть аподиктическое рассуждение? Это рассуждение, которое явным образом исходит из сущности предмета, как было показано в сочинении «О доказательстве».

7.1.23. Значит, начать следует с определения понятия добродетели, затем перейти к нахождению ее сущности, рассмотрев вопрос о том, единую сущность или множество сущностей имеют добродетели души, понимая слово «сущность» в наиболее общем смысле, как было сказано в сочинении «О доказательстве», то есть в значении «существование».

7.1.24. Добродетель есть, как говорят, наилучшее состояние, или совершенство той или иной природы. Но если определить добродетель таким образом, то у каждой сущности будет одна добродетель.

7.1.25. Итак, если существует одно наилучшее состояние и одно совершенство, то добродетелью разумной части души является знание, и если в наших душах есть лишь одно начало – начало разумеющее, нет нужды искать многие добродетели; если же существует и яростное начало, то и у него обязательно есть добродетель.

7.1.26. Таким образом, если, помимо этих двух начал, существует и третье – вожделеющее начало, соответственно, у этих трех начал есть и три добродетели, а также четвертая, связанная с взаимным отношением этих начал.

7.1.27. Разве это рассуждение длинно? Ничуть, оно так же кратко, как и любое научное рассуждение. Но мы говорим длинные речи только из-за тех, кто сам несет многоречивый вздор. Из-за них и теперь нам придется еще порассуждать о добродетелях души, если и не многословно, то, по крайней мере, довольно пространно.

7.1.28. Ведь если, как было показано ранее, различаются разумное, вожделеющее и яростное начало, то у каждого из них будет по одной добродетели.

7.1.29. Итак, называй, если хочешь, добродетель разумеющего начала мудростью, или благоразумием, или знанием, или каким-нибудь другим словом, которое тебе покажется правильным, добродетель яростного начала – доблестью или любым другим словом, которое тебе хотелось бы употребить; ведь мне безразличны названия, но важно, что в каждом случае добродетель обязательно лишь одна; можешь и добродетель оставшегося, то есть вожделеющего, начала назвать, как тебе угодно, например благоразумием. Через некоторое время мы разберем небольшое расхождение в учениях Аристотеля и Платона относительно добродетели этой части души.

7.1.30. И, если каждая часть души наделена красотой, соответствующей ее роли, обо всей душе по справедливости можно сказать, что она праведна.

На страницу:
17 из 34

Другие электронные книги автора Гален Гален