Сочинения. Том 4 - читать онлайн бесплатно, автор Гален Гален, ЛитПортал
bannerbanner
На страницу:
29 из 34
Настройки чтения
Размер шрифта
Высота строк
Поля

9.8.19. τὴν δὲ αὐτὴν εὑρήσεις δικαιοσύνην ἐν ἅπασι τοῖς ὀργανικοῖς τοῦ σώµατος µορίοις. οὐ γὰρ µόνον ὅσα διττά, καθάπερ οἱ ὀφθαλµοὶ καὶ τὰ ὦτα καὶ αἱ † γενέσεις † οἵ τε νεφροὶ καὶ οἱ ὄρχεις καὶ αἱ χεῖρες ὅλαι καὶ τὰ σκέλη τὴν κατασκευὴν ἀκριβῶς ἔχει τὴν αὐτὴν τὰ δεξιὰ τοῖς ἀριστεροῖς, ἀλλὰ καὶ τῶν µονοφυῶν εἶναι δοκούντων ὅσα διφυῆ κατ’ ἀλήθειάν εἰσιν, οἷον ἐγκέφαλος, γλῶττα, γένυς, πνεύµων, θώραξ καὶ µῆτραι τῶν γυναικῶν ἕτερά τε τοιαῦτα.

9.8.20. καθ’ ἕκαστον γὰρ αὐτῶν τὰ δεξιὰ τοῖς ἀριστεροῖς τὸν ἀριθµὸν ἴσον ἔχει τῶν µορίων, ἅµα τῷ µεγέθει καὶ τῷ πάχει καὶ τῇ λεπτότητι καὶ τῇ χρόᾳ καὶ τῇ συστάσει, καὶ φύσει πάντως ἀπαράλλακτον.

9.8.21. οὕτω δὲ καὶ τὸ τῶν ἀρτηριῶν τε καὶ φλεβῶν καὶ νεύρων γένος· ἴσα τὰ δεξιὰ τοῖς ἀριστεροῖς παντοίως ἐστὶν ἀπαράλλακτά τε κατὰ τὰς τῶν οὐσιῶν ὁµοιότητας.

9.8.22. Ὥσπερ οὖν ἐπὶ τῶν ἀνθρωπείων πλαστῶν ποιούµεθα τὰς κρίσεις, οὕτω χρὴ κἀπὶ τῶν θείων ποιεῖσθαι καὶ θαυµάζειν τὸν τοῦ σώµατος ἡµῶν δηµιουργόν, ὅστις ποτέ ἐστι θεῶν.

9.8.23. εἰ δ’ ἐκ τοῦ µὴ βλέπειν αὐτὸν οὐδ’ εἶναι φήσοµεν, οὐ φυλάξοµεν ἔτι τὴν ὁµοιότητα τῆς πρὸς τὰς τέχνας κρίσεως, ἐφ’ ὧν οὐκ ἐν τῷ θεᾶσθαι τὸν συµπήξαντα τὴν ναῦν ἢ τὸν σκίµποδα τὴν κρίσιν τῆς τέχνης ἐποιούµεθα παραλιπόντες σκοπεῖσθαι τὴν χρείαν ἑκάστου τῶν µορίων, ἀλλ’ ἐν τούτῳ τὸ κῦρος αὐτῆς ἐθέµεθα.

9.8.24. γελοῖον γὰρ εἴ τις ἐν τῷ θεάσασθαι τὸν κατασκευάζοντα τούτων τι τεχνίτην εἶναι νοµίζοι, καὶ εἰ ἔνια τῶν µερῶν εὑρίσκοι κακῶς κατεσκευασµένα· γελοῖον δὲ κἂν ἄριστα κα-τεσκευασµένης τῆς νεὼς ἢ τῆς οἰκίας ἢ τῆς κλίνης, ἀγνώστου δ’ ὄντος τοῦ κατασκευάσαντος, νοµίζειν ἄνευ τῆς τέχνης γεγονέναι τὰ τοιαῦτα ἢ κατὰ τύχην, διακρινόντων ἁπάντων τὸ τὴν µὲν σπανιάκις ἁµαρτάνειν τοῦ σκοποῦ, τὴν δ’ ἐπιτυγχάνειν ὀλιγάκις, ἀχρείαν δὲ καὶ µὴ τεχνικὴν ἡγεῖσθαι τὴν τῆς τοῦ σώµατος ἡµῶν κατασκευῆς αἰτίαν εἶναι φυλάττοντα τὴν ὁµοιότητα τῆς κρίσεως ἐπὶ τῶν ὁρατῶν τεχνιτῶν πρὸς τοὺς µὴ ὁρωµένους.

9.8.25. οὐ γὰρ ἔξωθεν ἐπεισάγειν προσήκει κριτήριον εἰς ἐπίσκεψιν ὧν ἅπαντες ἔχοµεν φύσει.

9.8.26. τούτοις τοῖς κριτηρίοις χρώµενος ὁ ῾Ιπποκράτης ἔγραψε τάς τε φωνάς· “εὐπαίδευτος ἡ φύσις ἐοῦσα, οὐ µαθοῦσα τὰ δέοντα ποιέει,” καὶ ἐν ἄλλαις ἄλλως, “φύσιες νούσων οἱ ἰητροί”· ὡσαύτως ἔχει καὶ τοῦτο· “φύσις ἐξαρκέσει παντάπασι.”

9.8.27. καλεῖ δ’ αὐτὴν καὶ δικαίαν ἐνίοτε καὶ τὸν ἰατρὸν ὑπηρέτην τε καὶ µιµητὴν αὐτῆς εἶναί φησι καὶ διαπαντὸς ἐν τοῖς κατὰ µέρος λόγοις ὑµνεῖ τε καὶ θαυµάζει τὴν δύναµιν αὐτῆς, ἥτις µέν ἐστιν ἡ οὐσία τῆς διαπλαττούσης τε καὶ διοικούσης ἡµᾶς φύσεως οὐ τολµῶν ἀποφήνασθαι, τὸ δὲ δηµιουργικὸν ἡµῶν αἴτιον, ὡς ἔθος ἐστὶν ἅπασιν ἀνθρώποις, ὀνοµάζων φύσιν.

9.9.1. ᾿Αλλὰ Πλάτων γε καὶ τὸ κατασκευάσαν ἡµᾶς αἴτιον ἀπεφήνατο τὸν τοῦ κόσµου δηµιουργὸν θεὸν τοῖς ἑαυτοῦ παισὶ κελεῦσαι λόγῳ διαπλάσαι τὸ τῶν ἀνθρώπων γένος λαβόντας µὲν παρ’ αὐτοῦ τῆς ἀθανάτου ψυχῆς τὴν οὐσίαν, προσθέντας δ’ ἐν αὐτῇ τὸ γεννητόν.

9.9.2. ἀλλ’ ἐκεῖνό γε χρὴ γιγνώσκειν ἡµᾶς, ὡς οὐκ ἔστιν ὅµοιον εἶδος ἀποδείξεως τε καὶ θέσεως τοῦ κατὰ πρόνοιαν θεοῦ τινος ἢ θεῶν ἡµᾶς κατεσκευάσθαι καὶ τοῦ γνῶναι τὴν οὐσίαν τοῦ κατασκευάσαντος, ὥσπερ οὐδὲ τῆς ψυχῆς ἡµῶν.

9.9.3. ὅτι µὲν ἄκρας ἐστὶ σοφίας καὶ δυνάµεως ἡ τοῦ σώµατος ἡµῶν κατασκευή, δι’ ὧν ὀλίγον ἔµπροσθεν εἶπον ἐπιδείκνυται· τὰ δὲ περὶ τῆς οὐσίας τῆς ψυχῆς καὶ τῶν διαπλασάντων ἡµᾶς θεῶν ἔτι τε µᾶλλον ὅσα περὶ τοῦ σώµατος ἡµῶν λέγεται παντὸς ὑπὸ τοῦ θειοτάτου Πλάτωνος ἄχρι τοῦ πιθανοῦ καὶ εἰκότος ἐκτείνεται, ὡς αὐτὸς ἐδήλωσεν ἐν Τιµαίῳ πρῶτον ἐνάρχεσθαι µέλλων τῆς φυσιολογίας, εἶτα καὶ µεταξὺ κατὰ τὴν διέξοδον τοῦ λόγου παρεντιθεὶς τὴν ἀπόφασιν.

9.9.4. ἄρχεσθαι µὲν οὖν µέλλων αὐτοῦ ὁ Τίµαιος, τοῦτο<ν> γὰρ ὑπέθετο τοὺς περὶ φύσεως τῶν κατὰ τὸν κόσµον ἅπαντα λόγους διεξερχόµενον, ὧδέ πώς φησιν·

9.9.5. “ἐὰν οὖν, ὦ Σώκρατες, πολλὰ πολλῶν πέρι, θεῶν καὶ τῆς τοῦ παντὸς γενέσεως, µὴ δυνατοὶ γενώµεθα πάντῃ πάντως αὐτοὺς αὑτοῖς ὁµολογουµένους λόγους καὶ ἀπηκριβωµένους ἀποδοῦναι, µὴ θαυµάσῃς· ἀλλ’ ἐὰν ἄρα µηδενὸς ἧττον παρεχώµεθα εἰκότας, ἀγαπᾶν χρὴ µεµνηµένους ὡς ὁ λέγων ὑµεῖς τε οἱ κριταὶ φύσιν ἀνθρωπίνην ἔχοµεν· ὥστε περὶ τούτου τὸν εἰκότα µῦθον ἀποδεχοµένους πρέπει µηδὲν ἔτι πέρα ζητεῖν.”

9.9.6. οὕτω δὲ καὶ τὰ περὶ ψυχῆς αὐτῷ γεγραµµένα τοῦ πιθανοῦ καὶ εἰκότος ἔχεσθαί φησιν ὧδέ πως εἰπών· “τὰ µὲν οὖν περὶ ψυχῆς ὅσον θνητὸν ἔχει καὶ ὅσον θεῖον καὶ ὅπῃ καὶ µεθ’ ὧν καὶ δι’ ἃ χωρὶς ᾠκίσθη, τὸ µὲν ἀληθὲς ὡς εἴρηται, θεοῦ ξυµφήσαντος τότ’ ἂν οὕτως µόνως διισχυριζοίµεθα· τό γε µὴν εἰκὸς ἡµῖν εἰρῆσθαι καὶ νῦν ἔτι µᾶλλον ἀνασκοποῦσι διακινδυνευτέον τε φάναι καὶ πεφάσθω.”

9.9.7. Ὥσπερ οὖν ταῦτα περὶ ψυχῆς εἶπεν ἄχρι τοῦ πιθανοῦ καὶ εἰκότος ἡµῖν γιγνώσκεσθαι προαποπεφασµένα, καὶ διὰ τοῦτο κἀγὼ τολµηρῶς ἀποφήνασθαι περὶ αὐτῶν οὐ θαρρῶ, κατὰ δὲ τοὐναντίον ὅτι πλείω τὰ τῆς ψυχῆς ἐστιν εἴδη καὶ ὅτι τριχῇ κατῴκισται καὶ ὅτι τὸ µὲν αὐτῶν θεῖόν ἐστιν ᾧ λογιζόµεθα, τὰ δὲ λοιπὰ δύο παθητικά, τὸ µὲν ᾧ θυµούµεθα, τὸ δὲ ᾧ τῶν διὰ τοῦ σώµατος ἡδονῶν ἐπιθυµοῦµεν, ὃ κἀν τοῖς φυτοῖς ἐστιν, ἀποδείξεις ἔχειν φηµὶ καὶ µέντοι καὶ ὅτι τὸ µὲν ἐν ἐγκεφάλῳ κατῴκισται, τὸ δὲ ἐν καρδίᾳ, τὸ δ’ ἐν ἥπατι·

9.9.8. καὶ γὰρ τούτων εἰσὶν ἀποδείξεις ἐπιστηµονικαὶ καὶ περὶ αὐτῶν ἠγωνισάµην ἐν τοῖς πρώτοις ἓξ ὑποµνήµασι τῆσδε τῆς πραγµατείας οὔτε περὶ τῆς οὐσίας εἰπών τι τῶν τριῶν εἰδῶν τῆς ψυχῆς οὔτε περὶ τῆς ἀθανασίας οὔθ’ ἅλως ζητήσας πότερα κυρίως ὀνοµάζων εἴρηκεν ἐν Τιµαίῳ θνητὰ τὰ δύο µέρη τῆς ψυχῆς ἢ ταύτην αὐτοῖς ἐπήνεγκε τὴν προσηγορίαν ἀθανάτοις οὖσιν ὡς χείροσι τοῦ λογιστικοῦ καὶ ὡς κατὰ τὰ θνητὰ τῶν ζῴων ἐνεργοῦσι µόνον.

9.9.9. τὸ γὰρ ὅτι τριχῇ κατῴκισται τὰ ψυχῆς εἴδη καὶ ὅτι τοσάσδε τὰς δυνάµεις ἕκαστον αὐτῶν ἔχει καὶ ὅτι τοιάσδε τινάς, εἴς τε τὴν ἰατρικὴν τέχνην χρήσιµον ὑπάρχον εἴς τε τὴν ἠθικήν τε καὶ πολιτικὴν ὀνοµαζοµένην φιλοσοφίαν εὐλόγως ῾Ιπποκράτει τε καὶ ἡµῖν ζητεῖται· πότερον δὲ καὶ τὸ θυµοειδὲς καὶ τὸ ἐπιθυµητικὸν ἀθάνατα τετύχηκεν ὄντα, καθάπερ ἡγοῦνται πολλοὶ τῶν Πλατωνικῶν, ἢ θνητὰ κυρίως εἴρηται κατὰ τὸν Τίµαιον, οὐ πάνυ τι χρήσιµον οὔτ’ εἰς ἰατρικὴν οὔτε τὴν ἠθικήν τε καὶ πολιτικὴν φιλοσοφίαν ὀνοµαζοµένην ὑπάρχον εἰκότως τοῖς ἰατροῖς καὶ πολλοῖς τῶν φιλοσόφων παραλέλειπται.

9.9.10. τῆς θεωρητικῆς οὖν φιλοσοφίας ἐστὶ µᾶλλον ἢ τῆς πρακτικῆς.

9.9.11. ἀλλ’ ὅτι τὸ βέβαιον αἱ περὶ τούτων ἀποδείξεις οὐκ ἔχουσιν, αὐτὸν ἐπέδειξα τὸν Πλάτωνα διὰ τῆς ἐν Τιµαίῳ ῥήσεως ὁµολογοῦντα.

9.9.12. οὐ µὴν περί γε τῶν ἐν τῷ τετάρτῳ Πολιτείας ὑπ’ αὐτοῦ γεγραµµένων ἐστὶν εἰπεῖν ὡς ἄχρι τοῦ πιθανοῦ προερχοµένων µόνον· ἀλλ’ ἐµοὶ µὲν ἐπιστηµονικαὶ δοκοῦσιν αἱ ἀποδείξεις ὑπάρχειν ἄλλο µὲν εἶναι τὸ λογιστικόν, ἄλλο δὲ τὸ θυµοειδές, ἄλλο δὲ τὸ ἐπιθυµοῦν ἀποδεικνύντος αὐτοῦ.

9.9.13. ᾧ δὴ καὶ δῆλον ὅπερ ἐξ ἀρχῆς λέγω, χαλεπώτατον εἶναι διακρίνειν τὰς ὁµοιότητας. ὅπου γὰρ αὐτῶν τῶν Πλατωνικῶν πολλοὶ ἐναντίως οἷς ὁ Πλάτων ἀπεφήνατο ἐδόξασαν, πῶς ἄν τις ἐπὶ τοῖς ἄλλοις φιλοσόφοις θαυµάσειεν ἀγνοοῦσι διακρίνειν τὸ πιθανὸν µὲν οὐκ ἀληθὲς δὲ τοῦ βεβαίως ἀληθοῦς;

9.9.14. ὅπερ οὐκ ἂν ἐγένετο, οὐδεµιᾶς ὁµοιότητος οὔσης τοῖς ψευδέσι καὶ πιθανοῖς πρὸς τὰ µετ’ ἐπιστήµης δεικνύµενα.

9.9.15. Mάθοις δ’ ἂν ἐναργῶς αὐτὸ τοῦτο κἀκ τοῦ τετάρτου τῆς Πολιτείας. ἀξιώµατι γὰρ εἰς τὴν ἀπόδειξιν µέλλων χρῆσθαι τοῦ πλείω τὰ τῆς ψυχῆς ἡµῶν εἶναι µόρια προσέχειν ἀκριβῶς αὐτῷ παρακελεύεται γιγνώσκων ἐνίους ἀντεροῦντας ὡς οὐκ ἀληθεῖ διὰ τὸ µὴ δύνασθαι διακρίνειν ἀπὸ τῶν ἀληθινῶν τὰ πιθανὰ µὲν οὐκ ἀληθῆ δὲ πολλῆς ἐν αὐτοῖς οὔσης ὁµοιότητος.

9.9.16. ἐντεῦθεν γάρ τοι καὶ τὸ τῶν δογµάτων πλῆθος ἐγένετο κατ’ ἰητρικήν τε καὶ φιλοσοφίαν, οὐ δυναµένων ἁπάντων διορίζειν ἀπὸ τῶν ἐξ ἀνάγκης ὑπαρχόντων τισὶν ἢ ἑποµένων ἢ µαχοµένων ἤ τινα ἄλλην σχέσιν ἐχόντων πρὸς ἄλληλα, τὰ τὸ δυνατὸν ἔχοντα µόνον.

9.9.17. ὁµοιότης γάρ ἐστι κἀνταῦθα πολλοῖς τῶν ἀναγκαίων πρὸς τὰ δυνατὰ µὲν ὅσον ἐπὶ τῇ νοήσει, µὴ µέντοι γε ὑπάρχοντα κατ’ ἀλήθειαν.

9.9.18. ἀλλὰ καὶ τούτων κἀνταῦθα µόνοις τοῖς γεγυµνασµένοις κατ’ αὐτὰ καλῶς τὴν διάγνωσιν οἷόν τε [πε]ποιεῖσθαι καὶ µόνη γ’ ἀρκέσει τοῖς βουλοµένοις ἀποδεικτικοῖς γενέσθαι µετὰ τοῦ δηλονότι συνετοῖς εἶναι φύσει.

9.9.19. θαυµάζειν οὖν δίκαιόν ἐστι καὶ κατὰ τοῦτο τὸν Πλάτωνα µὴ µόνον τὰς µεθόδους εἰπόντα διὰ συντόµων, ἀλλὰ καὶ γυµνάσαντα καθ’ ἑκάστην.

9.9.20. ἔστι µὲν γὰρ τρία κεφάλαια, πρῶτον µὲν τὸ περὶ διαίρεσιν καὶ σύνθεσιν, δεύτερον δὲ τὸ περὶ τὴν τῶν ἀκολούθων τε καὶ µαχοµένων γνῶσιν, ἐπ’ αὐτοῖς δὲ τρίτον τὸ κατὰ τὴν πρὸς ἄλληλα τῶν πραγµάτων µεταβολὴν ἐν τῷ µᾶλλόν τε καὶ ἧττον, ἴσως τε καὶ ὁµοίως καὶ ἀνάλογον, <ὧν> ἐστιν ἥ τε ταὐτοῦ καὶ ἡ ἑτέρου γνῶσις, οἷς ἅπασι κοινὰ συµβέβηκε περὶ ἃ γεγυµνάσθαι χρή, τὸ δυνατὸν καὶ ἀναγκαῖον ἥ τ’ ἐν τούτοις ὁµοιότης τε καὶ ἀνοµοιότης.

9.9.21. οἱ µὲν οὖν σκοποὶ καθ’ οὓς ἕκαστα τούτων ὀρθῶς ἄν τις µεταχειρίζοιτο παντάπασιν ὀλίγοι, τὸ <δὲ> κατ’ αὐτοὺς γυµνάσιον οὐκ ὀλίγου χρόνου δεόµενον.

9.9.22. Ἐνδείκνυται δὲ τοῦτο καὶ κατὰ τὸ τέταρτον τῆς Πολιτείας ὁ Πλάτων, ἔνθα βούλεται δεῖξαι τὴν ψυχὴν ἡµῶν οὐχ ἁπλῆν οὐδὲ µονοειδῆ κατὰ τὴν οὐσίαν, ἀλλὰ σύνθετον ἐκ τριῶν µερῶν, ὧν ἕκαστον µὲν ἴδιον ἔχει τὸ εἶδος, οὐ µίαν δὲ δύναµιν, ἀλλὰ πλείους.

9.9.23. εἰς γὰρ τὴν ἀπόδειξιν αὐτοῦ χρῆταί τινι τῶν πρὸς νόησιν ἐναργῶν λόγῳ τοιῷδε· “δῆλον ὅτι ταὐτὸν τἀναντία ποιεῖν ἢ πάσχειν κατὰ ταὐτόν τε καὶ πρὸς ταὐτὸν οὐκ ἐθελήσει ἅµα.”

9.9.24. τοῦτο µὲν οὖν τὸ ἀξίωµα καθ’ ὃ τὴν ἀπόδειξιν ἐγχειρεῖ ποιήσασθαι. γιγνώσκων δὲ µὴ παντὶ τὸν εἰρηµένον εἶναι λόγον σαφῆ ἐπάγει αὐτὸς [οὗτος] ὧδε· “ἑστάναι, εἶπον, καὶ κινεῖσθαι τὸ αὐτὸ ἅµα κατὰ τὸ αὐτὸ ἆρα δυνατόν;”

9.9.25. οὐκ ἀρκεσθεὶς δ’ οὐδὲ τούτῳ διὰ τὸ συντόµως εἰρῆσθαι µακρότερον αὖθις διέρχεται τὸν αὐτὸν λόγον ὧδέ πως γράφων· “ἔτι τοίνυν ἀκριβέστερον διοµολογησώµεθα, µή πως προϊόντες ἀµφισβητήσωµεν.

9.9.26. εἰ γάρ τις λέγοι ἄνθρωπον ἑστηκότα κινοῦντα δὲ τὰς χεῖράς τε καὶ τὴν κεφαλήν, ὅτι ὁ αὐτὸς οὗτος ἕστηκε καὶ κινεῖται ἅµα, οὐκ ἂν οἶµαι ἀξιοῖµεν οὕτως λέγειν δεῖν, ἀλλ’ ὅτι τὸ µέν τι αὐτοῦ ἕστηκε, τὸ δὲ κινεῖται. οὐχ οὕτως; οὕτω.”

9.9.27. µετὰ δὲ τοῦτο τὸ παράδειγµα χρησιµώτερον ἕτερον εἰς ἀντιλογίαν τοῦ προκειµένου ἀξιώµατος ἐπιφέρων ὧδέ πως γράφει· “οὐκοῦν καὶ εἰ ἔτι µᾶλλον χαριεντίζοιτο ὁ ταῦτα λέγων, κοµψευόµενος ὡς οἵ γε στρόµβοι ὅλοι ἑστᾶσί τε ἅµα καὶ κινοῦνται, ὅταν ἐν τῷ αὐτῷ πήξαντες τὸ κέντρον περιφέρωνται, ἢ καὶ ἄλλο τι κύκλῳ περιιὸν ἐν τῇ αὐτοῦ ἕδρᾳ τοῦτο δρᾷ, οὐκ ἂν ἀποδεχοίµεθα, ὡς οὐ κατὰ ταὐτὰ αὐτῶν τὰ τοιαῦτα µενόντων τε καὶ φεροµένων, ἀλλὰ φαῖµεν ἂν ἔχειν αὐτὰ εὐθύ τε καὶ περιφερὲς ἐν ἑαυτοῖς καὶ κατὰ µὲν τὸ εὐθὺ ἑστάναι, οὐδαµῇ γὰρ ἀποκλίνειν, κατὰ δὲ τὸ περιφερὲς κύκλῳ κινεῖσθαι· καὶ ὅταν δὲ τὴν εὐθυωρίαν ἢ εἰς δεξιὰ ἢ εἰς ἀριστερὰ ἢ εἰς τὸ πρόσθεν ἢ εἰς τὸ ὄπισθεν ἐκκλίνῃ ἅµα περιφερόµενον, τότε οὐδαµῇ ἑστάναι.”

9.9.28. ταῦτα προειπὼν ὁ Πλάτων σαφέστατα συνάπτων αὐτοῖς ἐφεξῆς φησιν, “οὐδὲν ἄρα ἡµᾶς τῶν τοιούτων λεγόµενον ἐκπλήξει οὐδὲ µᾶλλόν τι πείσει ὥς ποτέ [τοι] τι ἂν τὸ αὐτὸ ὂν ἅµα κατὰ τὸ αὐτὸ πρὸς τὸ αὐτὸ τἀναντία πάθοι ἢ καὶ εἴη ἢ καὶ ποιήσειεν.”

9.9.29. ἐν τούτοις διορίζει τὰς ἐν τοῖς εἰρηµένοις πράγµασιν ὁµοιότητας, ἐπιδεικνὺς ὅπως ἐνδέχεταί τινα τῶν µὴ καθορώντων ἀκριβῶς αὐτὰς οἴεσθαι τὸν εἰρηµένον ὑπ’ αὐτοῦ καθόλου λόγον οὐκ εἶναι διὰ παντὸς οὐδ’ ἐπὶ πάντων ἀληθῆ, δύνασθαι γὰρ τἀναντία κατὰ τὸν αὐτὸν χρόνον πρὸς τὸ αὐτὸ ποιεῖν ἢ πάσχειν, ἐπὶ τὰ µόρια τὸν λόγον ἀνάγοντα, καθάπερ ἐπ’ ἀνθρώπου κινουµένου µὲν τοῖσδε τοῖς µορίοις, ἡσυχάζοντος δὲ τοῖσδε.

9.9.30. πρόδηλον γὰρ ὡς οὐ σώζεται τὸ ταὐτὸν ἀκριβῶς ἐν τοῖς τοιούτοις· ἀλλ’ εἴ τις ἐπιδεῖξαι δύναιτο τὸν δάκτυλον ἡσυχάζειν τε ἅµα καὶ κινεῖσθαι, οὗτος ἂν εἴη τὸ προειρηµένον ἀξίωµα διαβεβληκώς.

9.9.31. δείξας οὖν ὁ Πλάτων κἀνταῦθα τὴν ἀνοµοιότητα τοῦ βουληθέντος ἀντειπεῖν κατὰ τὸν εἰρηµένον λόγον, ἐφ’ ἑτέραν ἀντιλογίαν πιθανωτέραν µεταβὰς ἐπιδείκνυσι κἀκείνην κατὰ τὸ µὴ δύνασθαι διακρίνειν τὴν ὁµοιότητα τῆς ἀνοµοιότητος ἐσοµένην.

9.9.32. ἐν γὰρ τοῖς στρόµβοις δύναιτ’ ἄν τις λέγειν τἀναντία [µὴ] περὶ ταὐτὸν σῶµα συµβαίνοντα, ὅταν <ἐν> ἑνὶ τόπῳ πήξαντες τὸ κέντρον περιφέρωνται· ἀλλὰ καὶ κατὰ τοῦτο τὸ παράδειγµά φησιν ὁ Πλάτων ἕτερον µὲν εἶναι τὸ ἑστὸς τοῦ στρόµβου, ἕτερον δὲ τὸ περιφερόµενον, ὃ δὴ “κύκλῳ <κινεῖσθαι>” προσηγόρευσεν αὐτός.

9.9.33. ἐν τούτῳ τῷ λόγῳ παντὶ σκοπὸν ἡµᾶς ἐδίδαξε τῆς διακρίσεως τῶν οὕτως λεγοµένων ἐν διαφορᾷ κ[ιν]εῖσθαι τοῦ τε ἀκριβῶς λεγοµένου ταὐτοῦ, καὶ τοῦ παχέως τε καὶ πλατέως καὶ οὐκ ἀκριβῶς.

9.9.34. ὁ µὲν γὰρ αὐτὸς ἵππος οὐ δύναται κατὰ τὸν αὐτὸν [ἅµα] χρόνον εἰς ᾿Αθήνας τε ἅµα καὶ Κόρινθον ἀπιέναι, καθάπερ οὐδ’ εἶναι κατὰ τὸν αὐτὸν ἅµα χρόνον ᾿Αθήνησι καὶ <ἐν> Κορίνθῳ, οὐδὲ µέλας καὶ λευκὸς εἶναί τε καὶ λέγεσθαι καθ’ ἕνα χρόνον τὸν αὐτόν, εἰ µὴ τὸ µὲν ἥµισυ φέρε τοῦ σώµατος λευκὸν [αὐτοῦ] εἴη, τὸ δ’ ἕτερον αὐτοῦ µέλαν, ἀλλ’ [ὅτι] οὔτε τὸ λευκὸν µέρος ἅµα τε λευκὸν εἶναι καὶ µέλαν οὔτε τὸ µέλαν ἅµα µέλαν τε καὶ λευκὸν οἷόν τε εἶναι.

9.9.35. Kατὰ τοῦτον οὖν τὸν σκοπὸν ἐπὶ πλέον ἐν τοῖς ἑξῆς γυµνάζων ἡµᾶς διακρίνει τό τε ταὐτὸν ἀπὸ τοῦ ἑτέρου καὶ τὸ ὅµοιον ἀπὸ τοῦ ἀνοµοίου.

9.9.36. κἀπειδὴ ταῦτα ἔπραξεν, αὐτὸς ἐφεξῆς κατὰ λέξιν ὡδί πως ἔγραψε· “µήτοι τις, ἦν δ’ ἐγώ, ἀσκέπτους ἡµᾶς ὄντας θορυβήσῃ, ὡς οὐδεὶς ποτοῦ ἐπιθυµεῖ, ἀλλὰ χρηστοῦ ποτοῦ, καὶ οὐ σίτου, ἀλλὰ χρηστοῦ σίτου. <πάντες γὰρ ἄρα τῶν ἀγαθῶν ἐπιθυµοῦσιν· εἰ οὖν ἡ δίψα ἐπιθυµία ἐστί, χρηστοῦ ἂν εἴη εἴτε πώµατος εἴτε ἄλλου ὅτου ἐστὶν ἐπιθυµία, καὶ αἱ ἄλλαι οὕτω. ἴσως γὰρ ἄν, ἔφη, δοκοῖ τι λέγειν ὁ ταῦτα λέγων. ἀλλὰ µέντοι, ἦν δ’ ἐγώ, ὅσα γ’ ἐστὶ τοιαῦτα οἷα εἶναί του, τὰ µὲν ποιὰ ἄττα ποιοῦ τινός ἐστιν, ὡς ἐµοὶ δοκεῖ,> τὰ δ’ αὐτὰ ἕκαστα αὐτοῦ ἑκάστου µόνου.”

9.9.37. εὔδηλον οὖν ὅτι προ[σ]θεὶς κατὰ τὸν λόγον εὐθὺς ἐν ἀρχῇ, “µήτοι τις, ἦν δ’ ἐγώ, ἀσκέπτους ἡµᾶς ὄντας θορυβήσῃ,” διὰ τοῦτο προσέθηκε τὸ ἀσκέπτους, εἰδὼς ὅτι περὶ ἕκαστον τούτων ἐσκέφθαι χρὴ διατρίψαντα καὶ γυµνασάµενον πολυειδῶς. τοιαύτη γάρ τις ἡ περιωδευµένη φαντασία παρὰ τοῖς µετ’ αὐτὸν ᾿Ακαδηµαϊκοῖς ὠνοµάσθη.

9.9.38. καὶ θαυµαστὸν οὐδὲν ἐκ τῆς πολλῆς τῆς περὶ τὸ προκείµενον πρᾶγµα σκέψεως ἀκριβεστέραν αὐτοῦ γίγνεσθαι τὴν γνῶσιν, ὅπου γε καὶ τῶν ταῖς αἰσθήσεσι διαγιγνωσκοµένων ἡ γνῶσις ἀκριβεστέρα τοῖς συνεχῶς αὐτὰ θεωµένοις γίγνεται, καθάπερ ἐπὶ πολλῶν διδύµων φαίνεται δοκούντων τοῖς µὲν ἀήθεσιν ἀπαραλλάκτων εἶναι, τοῖς δὲ συνήθεσι καὶ πάνυ ῥᾳδίως διακρινοµένων.

9.9.39. Ὥσπερ δὲ ἐπὶ τῶν ἀξιωµάτων αἱ ὁµοιότητες πλάνας καὶ αἱ ἀνοµοιότητες παρέχουσι τοῖς ἀγυµνάστοις τε καὶ ἀσκέπτοις, οὕτω καὶ περὶ τῶν ζητουµένων πραγµάτων ἀπάτη γίγνεται πολλάκις οὐχ ἥκιστα καὶ διὰ τὰς ὁµωνυµίας διττὰς οὔσας, ἑτέρας µὲν ἐκ <τοῦ> τῶν ὁµογλώττων ἔθους, ἑτέρας δ’ ἐξ αὐτοῦ τοῦ τῶν διαλέκτων· ὥσπερ ἀµέλει καὶ περὶ τῶν κατὰ τὴν ψυχὴν µερῶν ἡ ζήτησις γέγονεν ἀποδεικνύντος µὲν τοῦ Πλάτωνος µὴ δύνασθαι τὸ ταὐτὸν τἀναντία ποιεῖν ἢ πάσχειν κατὰ ταὐτόν τε καὶ πρὸς ταὐτόν· ἐν γὰρ τοῖς ἐπιφεροµένοις σαφῶς αὐτὸ τοῦτο διῆλθεν ὀνοµάζων ταὐτὸν τὸ τῆς ψυχῆς εἶδός τε καὶ µέρος.

9.9.40. ἔνιοι δὲ τὸ ταὐτὸν ἐπὶ δυνάµεως εἰρῆσθαί φασιν, ὡς <εἰ> καὶ οὗτος εἶπε τὴν αὐτὴν δύναµιν ἑνὶ χρόνῳ πρὸς ἕν τι πρᾶγµα µὴ δύνασθαι τἀναντία ποιεῖν ἢ πάσχειν, οὐδὲ τοῦτ’ ἐννοήσαντες, ὅτι τὸ µὲν ποιεῖν ἐπὶ τῆς δυνάµεως ἀκούειν ἐγχωρεῖ, τὸ πάσχειν δ’ οὐκ ἐγχωρεῖ· κατὰ γὰρ τὸ δρᾶν ὁ Πλάτων ἀεὶ φαίνεται τὸ τῆς δυνάµεως ὄνοµα προσφερόµενος, οὐ κατὰ τὸ πάσχειν.

9.9.41. ἕκαστον γὰρ τῶν ὄντων δρᾶν µέν τι δύναται καθ’ ἣν ἔχει δύναµιν [ἡγούµενος], οὐ µὴν καὶ πάσχειν κατὰ δύναµιν, ἀλλὰ καὶ κατὰ ἀσθένειαν µᾶλλον, ὅτε ἰσχυρότερον αὐτοῦ τὸ συντυγχάνον ὑπάρχει.

9.9.42. καὶ πρόδηλον δ’ ἐξ ὅλου τοῦ λόγου γέγονε, καθότι µοι δέδεικται καὶ διὰ τῆσδε τῆς πραγµατείας <καὶ> ἐν ᾗ περὶ τῶν τῆς ψυχῆς εἰδῶν ἐµνηµόνευσα κατὰ τὴν τοῦ Πλάτωνος γνῶσιν τὸν λόγον ποιούµενος, ἓν µὲν λέγειν αὐτόν, ὅ τι περ ἂν ὑποκείµενον ᾖ κατὰ τὴν ζήτησιν, οὐσίαν ἰδίαν ἔχον ἢ συµβεβηκός, οὐσία<ν> δὲ ἥτις µὴ δύναται τἀναντία περὶ τὸ αὐτὸ κατὰ τὸν αὐτὸν χρόνον ἅµα δρᾶν τε καὶ πάσχειν.

9.9.43. ἀλλὰ καὶ τὸ τῆς διαιρέσεως ὄνοµα λέγεται µὲν κυρίως ὅταν ὅλον τι συνεχὲς ὂν <εἰς> τὰ µόρια τέµνηται, λέγεται δὲ καὶ κατὰ τὴν ἀπ’ αὐτοῦ µεταφοράν, ὅταν <γένος> εἰς διαφορὰς ἢ εἴδη.

9.9.44. συγχέονταί γέ τινες ἐν ταῖς τοιαύταις τοµαῖς, ὡς οὐ δύνασθαι διακρῖναι τὴν τῆς οὐσίας εἰς τὰ µέρη διαίρεσιν ἀπὸ τῆς τῶν γενῶν τε καὶ διαφορῶν καὶ εἰδῶν διαιρέσεως, ἔτι δὲ µᾶλλον, ὅτε κατὰ τὸ τρίτον σηµαινόµενον οἱ διαλεκτικοὶ διαίρεσιν ὀνοµάζουσιν τὴν τῶν φωνῶν εἰς τὰ σηµαινόµενα, καὶ κατ’ ἄλλην, ὅταν τὰς φυσικὰς οὐσίας ἐξ ὕλης ἀποίου καὶ εἴδους συγκεῖσθαι λέγωσιν, ὥσπερ δή γε κἀπειδὰν ἔκ τε τῆς ὑποκειµένης οὐσίας ἀποίου καὶ τῶν συµβεβηκότων αὐτῇ· λέγουσι γὰρ ἔνιοι φιλόσοφοι καὶ τὸ τοιοῦτον διαίρεσιν, ὥσπερ καὶ ἀνάλυσιν.

9.9.45. οὐ µὴν τάς γε οὐσίας διαιρεῖσθαί φασιν εἰς τὰς ἐν αὐταῖς δυνάµεις, ἀλλ’ ἑκάστην ἄτµητον οὖσαν ἐνεργεῖν τι κατὰ τὰς ἐν αὐτῇ δυνάµεις.

9.9.46. οὐδὲ γὰρ ἁπλῶς λέγουσι δύναµιν ἔχειν τινὰ τὴν οὐσίαν, ἀλλὰ προστιθέασι ποτὲ µὲν τοῦ καίειν ἢ ψύχειν ἢ ξηραίνειν ἢ ὑγραίνειν, ποτὲ δὲ τοῦ φαντασιοῦσθαι καὶ λογίζεσθαι καὶ κινεῖν ἑαυτὴν ἤ τι τῶν ἄλλων ὅσα [τε] τοιαῦτα κατὰ τὴν λογιστικὴν ψυχὴν ἐνεργοῦµεν, αὐτὴν µὲν οὖσαν µίαν, ἔχουσαν δὲ δυνάµεις πολλάς, ἃς ἁπάσας ἐν τῇ προειρηµένῃ πραγµατείᾳ διῆλθον.

Книга девятая

9.1.1. Я заранее пообещал изложить все, о чем говорят оба, и Гиппократ, и Платон, поэтому уже было исследовано и сказано о том, что имеет наибольшее значение для врачей и философов. Теперь пришло время обратиться ко всему остальному.

9.1.2. Оказывается, что весьма важно уметь отличать друг от друга те их учения, которые больше всего похожи; ведь полезно определить не только то, в чем они согласны, но и то, чем их учения различаются.

9.1.3. Итак, начнем именно с этого: покажем, что в целом у них доказываются одни и те же вещи, но в своих примерах один способствует нашим упражнениям во врачебном искусстве, а другой – в философии, и что посредством того, в чем они нас тренируют, они указывают нам путь, продвигаясь по которому, мы придем к намеченному.

9.1.4. Гиппократ говорит о том, что заблуждения и трудности бывают и у хороших врачей, Платон же говорит: «Значит, кто собирается обмануть другого, не обманываясь сам, тот должен досконально знать подобие и неподобие всего существующего»[179].

9.1.5. Платон учит, как можно преуспеть в этом:

«– А может ли тот, кто ни об одной вещи не знает истины, различить сходство непознанной вещи с другими вещами, будь оно малым или большим?

– Это невозможно»[180].

9.1.6. Ты убедился, что прежде я рассказал внятно и кратко, как можно найти истину во всяком из исследуемых предметов. Усвоив это и храня в памяти ранее сказанное, приступай к изучению их рассуждений.

9.1.7. Я же говорю тебе, что истинное знание об исследуемых предметах может обрести прежде всего тот, кто знает начало пути к нему, ведь не ведающий этого начала обречен на многие ошибки и заблуждения в рассуждении.

9.1.8. Посредством тех же критериев, исходя из которых ты нашел начало, ты найдешь и второй шаг, следующий после начала, а затем третий и все последующие.

9.1.9. Итак, как же нужно искать начало? Ведь и сам Платон, одобрив поговорку «начало есть половина всего», сам добавил к ней «большая половина», говоря, что начало есть большая часть всего дела. Так же и некоторые другие говорят, что начало не просто половина всего, но и «больше, чем половина», а некоторые утверждают, что начало потенциально включает в себя все.

9.1.10. Итак, мы покажем здесь, как можно найти начало постижения исследуемых предметов, напомнив те доводы, которые были подробно изложены в сочинении «О доказательстве» и в некоторых других сочинениях. Ведь, если у нас нет данного природой критерия, мы не сможем найти и критерия научного; имея же данные природой критерии, мы можем найти и научные.

9.1.11. Итак, имеем ли мы некие данные природой критерии, общие для всех людей? Ведь нельзя назвать данным природой то, что не является общим для всех: ведь то, что естественно, должно быть общим для всех и иметь общую природу.

9.1.12. Я, со своей стороны, утверждаю, что все имеют возможность осмыслить естественные критерии, и, говоря так, я лишь напоминаю тебе об этом, но, напоминая, не учу, не доказываю и не утверждаю, что это мое собственное учение.

9.1.13. Каковы же эти критерии? Глаза в своем естественном состоянии видят видимое, уши слышат слышимое, язык ощущает вкус, нос – запахи, вся кожа – осязаемое; и кроме того, ум, или сознание, не важно, как назвать, – то, чем мы распознаем следствия и противоречия, и прочие вещи, связанные с этими: в своем естественном состоянии ум распознает разделение и соединение, сходство и несходство, с которых мы и начали настоящее рассуждение.

9.1.14. Итак, Гиппократ написал об этом так: «Исследуем сначала сходство и различие; самые значительные, самые легкие – те, которые всеми способами познаваемы, что может быть видимо, осязаемо и услышано; то, что можно заменить зрением, ощупыванием, слухом, носом, языком, умом; то, что может быть познаваемо всеми возможными средствами знания»[181].

9.1.15. Так как я подробно разобрал значение этого рассуждения в первой книге сочинения «Комментарии к трактату Гиппократа “О врачебном кабинете”», мне не нужно теперь об этом же рассказывать подробно, достаточно только напомнить основные положения: то, что, приступая к точному распознанию сходств и различий, следует взять за основу исследования естественные критерии, то есть ощущение и разумение. Называть же их можно, как я говорил во многих местах, и мышлением, и разумом, и способностью рассуждать, или кто как желает, лишь бы сохранялось значение, которое имеет в виду Гиппократ.

9.1.16. Ведь как ощущение есть критерий ощущаемого, так и для умопостигаемого критерием должна быть какая-то иная способность, и для нее мы примем любое название, которое тебе будет угодно, чтобы не делать второстепенное главным.

9.1.17. Ведь названиями и вообще речью, с которой мы обращаемся друг к другу, мы пользуемся для того, чтобы объявлять мнения, имеющиеся в душе, которые мы приобрели благодаря наблюдению за природой вещей.

9.1.18. Поэтому было бы смешно, оставив в стороне эти самые мнения, спорить о названиях.

9.1.19. Как же, по мнению Гиппократа, следует постигать природу вещей? Нам следует отталкиваться от самого значительного и самого легкого. Самым значительным природа является с точки зрения пользы, а самым легким – с точки зрения доступности для нашего познания.

9.1.20. Ведь природа дала нам и то, и другое: и эти критерии, и способность верить им безо всякого обучения.

9.1.21. Итак, эти критерии есть органы чувств и пользующиеся этими органами способности; врожденное доверие к ним свойственно природе не только людей, но и других животных.

9.1.22. Ведь, видя приближающееся существо и слыша издаваемый им шум или звуки, животное тотчас же убегает, если видит, что идущее на него животное больше него, либо остается на месте, если видит, что оно меньше и слабее.

9.1.23. Итак, если кто-то не верит тому, что ясно открывается ощущению или мышлению, то не следует пытаться создать какую-либо науку; если же обнаруживается, что плоды наук полезны для жизни людей, значит, умозаключения в них делали люди, доверявшие естественным критериям.

9.1.24. И мы счастливее их в том, что имели возможность в короткое время изучить многочисленные полезные вещи, которые открывались до нас в течение долгого времени ценой трудов и размышлений.

9.1.25. Итак, если в своей дальнейшей жизни мы будем заниматься наукой не как чем-то второстепенным, но будем постоянно заботиться о постижении сходств и различий, то нет ничего невозможного в том, чтобы мы преуспевали больше тех, кто был прежде нас.

9.1.26. Итак, как мы будем упражняться и совершенствоваться? Примем за отправную точку то, что легче всего для познания, как советовал Гиппократ.

9.1.27. Ведь именно эти вещи являются в нашей жизни наиболее полезным и имеют больше всего отличий друг от друга.

9.2.1. Для лучшего понимания я приведу тебе примеры из сочинений каждого из этих мужей.

9.2.2. Так вот, Гиппократ говорит в «Прогностике» так: «В острых болезнях должно вести наблюдение следующим образом. Прежде всего – лицо больного, похоже ли оно на лицо здоровых, и в особенности на само себя, ибо последнее должно считать самым лучшим, а то, которое наибольше от него отступает, самым опасным. Будет оно таково: нос острый, глаза впалые»[182], и далее по тексту.

9.2.3. Из этих слов видно, что он считает началом оценки состояния тех частей тела, которые позволяют делать прогноз, то, как они выглядят в естественном состоянии, что является важнейшим и в то же время простейшим для понимания.

9.2.4. Если заранее изучить это, можно, продвигаясь понемногу, перейти к тем частям тела, которые непосредственно прилежат к ним. Именно это, как было показано нами, сделал Гиппократ в «Прогностике».

9.2.5. Однако и Платон пишет об этом таким же образом, когда в «Государстве» заставляет Сократа по просьбе Главка и Адиманта разъяснить им понятие справедливости.

9.2.6. Ведь, поскольку он понял, что он будет нуждаться в этом для того, чтобы доказать свой тезис, а именно то, что сущность всей души у нас не едина, он счел нужным начать с рассуждения о государстве.

9.2.7. Вот его слова:

«– Я уже высказывал свое мнение, что предпринимаемое нами исследование – дело немаловажное, оно под силу, как мне кажется, лишь человеку с острым зрением.

На страницу:
29 из 34

Другие электронные книги автора Гален Гален