Оценить:
 Рейтинг: 0

Чет эл замонавий архитектураси. Ўқув қўлланма

<< 1 2 3 4 5 >>
На страницу:
2 из 5
Настройки чтения
Размер шрифта
Высота строк
Поля

Лондондаги Парламент (Буюк Британия), арх. Ч. Барри, О. Пьюджин, 1840—1857йй

Лондондаги Парламент (Буюк Британия), арх. Ч. Барри, О. Пьюджин, 1840—1857йй

Х1Х асрнинг иккинчи ярмида ?арбий Европада архитектурадаги рационализм.

Рационализм – архитектура йyналишларини бирлашмаси, замонавий фан ва техника юту?ларини жамиятнинг ва санъатнинг архитектура олдига ?yйилган замонавий талабларга интилувчанлиги. Рационализм замонавий архитектурани асосий ?оявий ядроси таркибини ташкиллаштиради. Рационализмни эстетик асослари Х1Х аср охирида эклектизмга ва архитектура бу фасадларни безаш деган тушунчага ?арши курашиш эди. Реализм оддийликка катта ?адам ?yйди пyлат каркаслардан, темир бетондан фойдаланишда, режаларни функционал асослашда.

Х1Х асрнинг иккинчи ярмида ?арбий Европада архитектурадаги рационализм.

Париждаги Св. Женевье кутубхонаси (Франция), арх. А. Лабрусит,1843—1850 йй.

Лондондаги Хрустал ?асри (Буюк Британия) арх. Д. Пекстон, 1851 й.

.

Париждаги башня (Франция), арх. Г. Эйфель, 1889й.

Х1Х аср охиридаги А?Ш архитектурасидаги рационализм.

Чикагодаги Рилайене билдинг контора уйи (А?Ш),арх. Д. Бернхэм, Д.Рут, Ч. Этвуд. 1891—1894йй.

Чикагодаги «Карсон, Пири, Скотт» фирмасининг универмаги (А?Ш) Арх. Л. Салливен, 1899—1904йй

Чет эл замонавий архитектурасининг шаклланиши ва вужудга келган шарт-шароитлар

Капитализм даври архитектурасининг бошланиши Х1Х аср yрталари ?исобланади. Бу даврда саноат тунтарилиши ХУШ асрнинг иккинчи ярми бошларига тy?ри келди. Бу давр муста?кам сиёсий ва и?тисодий капитализмни етакчи Европа ва Америка мамлакатларда астойдил yрнашганини тарихдан биламиз.

Капитализмнинг ривожланиши билан архитектуранинг ва унинг техник воситаларида ижтимоий yзгаришлар рyёбга келди. Архитектурага бyлган буюртмалар асосан капиталистик э?тиёжлардан шакллана борди.

Техника ва ишлаб чи?аришнинг ривожланишига эса буржуазия буюртмалари билан бо?ли? бyлиб унинг ма?сади хусусий капитални тyплаш бyлди. Архитектура эса товарга айланиб фойда олиш манбаига айланди.

Архитектуравий лойихалар аньанавий стил ва формаларда амалга оширилди. Шунинг билан бир ?аторда буржуазиянинг чиройлиликка бyлган ?изи?ишлари яъни реклама воситалари ва бош?алардан yзининг шахсий афзалликларига эга бyлишга интилиши архитектурани анча янгича шакллантира бошлади.

Архитектурада рационал анъаналар yсди, айни?са ишлаб чи?ариш ?урилишларида, ишчиларга мyлжалланган биноларда. Турар жойлар ин?ирози капиталистик жамият ривожланишида бир ?аторда турди, ?ишло?лардан ишчи кучларини о?иб келиши бунга сабаб бyлди. Ишлаб чи?ариш билан бо?ли? бyлган ша?арларда, фабрикалар атрофларида янги трушобалар шакллана борди. Лекин бу трушобалар тартибсиз ?урилган бyлиб ?еч ?андай шароитлар уларда йy? эди.

Турар жойларни муаммоси буржуазия олдида чекланган доирада ишчиларга арзон турар жойларни кам доирадаги комфорт билан ?урилишини масала ?илиб ?yйди. Шунинг билан бир ?аторда буржуазия таркибидаги турар жойлар Особняк (ало?ида) пайдо бyла бошлади, булар асосан буржуйларни оила аъзоларининг э?тиёжи билан бо?ли? маиший комфорт талаблари эди. Бу типдаги бой Особняклар (ало?ида) анъанавий типдаги ша?арда ва усадебний дворян ?асрларини ?урилишларини аста-секин камайишига олиб келди.

Х1Х – ХХ аср турар жойлар кризисининг тy?ридан-тy?ри натижасида – «даромад келтирувчи» уйлар ?урила бошлади. Кyп ?аватли уйларни квартиралари аренда шаклида ишчиларга берилди. Катта даромад олиш ма?садида ша?ар ерларини максимал даражада ?урилишлар билан зичлаштирилди. Натижада ?уду?симон типдаги тор уйлар кичик ?овлиси билан пайдо бyлди. Бу уйларга табиий ёру?лик мутло? тушмас, вентиляция ?илинмас эди.

Даромад уйлари асосан ша?арларни марказий районларида ?урилиб тарихий ша?ар структурасини ва шаклланган ансамблларни бузди.

Кенгайиш жараёнлари (урбанизм) саноат капитализми ривожи даврига тy?ри келди ва ю?ори темпда кенгайди. Янги саноат корхоналари айни?са хом-ашё ёки ё?ил?и ?азиб олинадиган районларда ёки порт ва савдо билан шу?улланадиган ша?арларда ривожланди. Буюк Британияда айни?са Лондон, Гладко, Шеффельд, Бирменгем ва бош?а ша?арлар Францияда Париж, Лион ва Лилль Германияда Берлин, Гамбург, Мюнхень, Кельн. Урбанизм жараёнлари асосан ?ишло?дан а?олини кyчиб келиши ?исобига саноат корхоналарига жойлашиши билан бо?ли? бyлди.

Арзон ишчи кучлари саноат корхоналарига о?иб келиши Х1Х аср иккинчи ярим йиллигида саноат корхоналари а?олини кyпайишига олиб келди. Ша?арлар ривожида темир йyл ?урилишлари катта рол yйнади, фа?ат yз ресурслари билан чегараланиб ?олмасдан бош?а жойлардан ?ам ?ом-ашё олиб келиб ша?ар и?тисодини тиклаш имконига эга бyлдилар.

?арбий Европада темир йyллар узунлиги 1850 йилдан 1900 йилгача 18 марта кyпайди. Парижда, Лондонда темир йyл ?урилишлари янги кyчаларни очиш билан олиб борилди. Лондонда 1860 йилда паровой (бу?) метрополитен ?урилиши билан анча транспорт хизмати енгиллашди. ?арбий Европа мамлакатларида йирик ша?арларда капиталистик и?тисодни бош?ариш трестлар, акцияли жамиятлар, синдикатлар ва ?акозалар билан бош?арилди.

Шу ша?арларда давлат банклари ва ?ал?аро банклар жойлашди. Ша?арлар буржуазия маданияти ва марказига айландилар шунингдек ?ар-?ил кyнгил хушлаш жойларига буларни ?аммаси ша?арлар кyринишини yзгартириб юборди. Характерли томонларидан бири ишчи яшаш жойларни солинишлари стихияли равишда бyлиб яшаш шароитлари яхши эмас эди.

Турар жой биноларини ?урилиши ахоли сони yсишига жавоб бермас эди. Давлат ва мунициполитет мабла? ажратиш имконига эга эмас эдилар, мабла?лар асосан хусусий тадбиркорлар ?yлида эди улар эса турар жойлардан ?yшимча фойдаланар эди.

Ю?оридагиларга ?арамасдан Буюк Британия, Франция ва бош?а бир ?анча Европа мамлакатлари ишчилар учун яхши намунали турар жой ?урилишларини ташкил ?илиш борасида анча ишлар ?илдилар кварталлар ва арзон уйлар ?урилди амалий эффект буларда бyлмади. Стихияли трушобалар ?урилиши давом этаверди, кyримсиз жойлар катта ша?арлар атрофларида пайдо бyлаверди.

?урилишларни зичлиги yсаверди, ?уёш нурлари тушмайдиган вентиляция ?илинмайдиган хоналар оша берди, водопровод, канализация ва (мусор) ахлатларни масалалари ечилмагандан кейин бу жойлар асосан туберкулёз касаллиги ва эпидемияларни келиб чи?ишига сабаб бyлди, натижада кyп одамлар yлиб кетди.

Турар жойларни етишмаслик кризиси транспорт билан таъминлашда ?ам бор эди. Ша?арларни yсиши билан улардаги ?атнов ва юкларни ташиш ишлари ?ам о?ирлаша борди. Шунга ?арамасдан секин юрувчи отлар транспорти ?аракатда эди.

Бу кризислар асосан пойтахт марказларида yзини таъсирини yтказмай ?олмасди шунинг учун ?ам кyп жойларда таъмирлаш бир ?анча yн йилларга чyзилиб кетди лекин барибир тyла муаммолар ечилмади.

Х1Х аср иккинчи ярим йиллигида катта таъмирлаш ишлари Парижда олиб борилди. Французлар пойтахтини таъмирланиши бош?а ?арбий Европа мамлакатлари тажриба сифатида ?абул ?илинди. Шунинг учун ?ам Париж таъмирланишини кейинро? кyрамиз. Париж а?олиси Х1Х асрда бир миллион эди. ХУШ асрда бир неча бор Парижни yзгартиришга ?аракат ?илинишига ?арамасдан барибир yрта аср ша?ри бyлиб ?олаберди ободонлаштириш ва санитария холати ва транспорт билан таъминланиши о?ир ахволда эди.

Парижни тарихий маркази жуда зич жойлашганди. Кварталларда Сент-Онорэ, сент-Антуан кyчалари ва бош бозор атрофларида а?оли зичлиги 1 гектар ерга 850 одам тy?ри келарди. Турар жойлар эса жуда эски эди. Трушобалар Лувр, собор Ротр-Дам ва Грев майдони билан ?yшни эди.

Текислик ва ободонлаштиришни йy?лиги эпидемия ва?тида маълум бyлди. 1832 йил эпидемия холера 19 минг парижликларни ?аётдан олиб кетди. 1847 йилда жанубий шар?ий кварталларда 47% а?оли yлди, бунга сабаб шу ерда характерли ?урилиши эди. (?исман таъсири).

Париж мунициополитети томонидан ?yйилган ?оидалар асосан жойларни баландлигини назарда тутарди (бош кyчалар буйича 17,6 м иккинчи даражали кyчалар буйича баландлик 7,8 метрдан 11,7 м ?илиб белгиланганди)

Шу даврда кyчаларни ва ?овлиларни кенглиги чегараланмаган эди. Ерлардан тyла фойдаланиш ма?садида ?овли майдонини 2м. кв. ?адар ?ис?артирганлар яъни бу ерлар ахлат ташлаш учун ?илинган. Париж кyчалари жуда тор эди yртача Париж буйича 12 метрни ташкил ?иларди. Бу кyчаларда тез юрар от транспортини ?ал ?илиш имкони йy? эди, кареталар жуда секин харакат ?иларди.

1853 йил ?илинган ?исоботлардан маълум катта Бульвардан суткасига 8,7 минг Елисей майдони проспектидан 4,0 минг экипаж yтган. Бош?а кyчалар жуда тор иккинчи ?атор ёки ?аршидан келаётган транспортга мутло? йyл йy? эди. Вокзалларда кареталар туришлари учун майдонлар йy? эди.

Наполеонни император бyлиши ва Барон ж.э Осмон 1852 йил юрфакт сека департаментига yтиши билан аста секинлик билан реконструкция ишлари бошлаб юборилди. 1850 йилда декрет асосида иш бошлади. (бу декрет 1952 йилда ?исман yзгартирилди)

Шу декрет негизида ободонлаштирилмаган ва санитария жи?атдан талабга жавоб бермайдиган жойлар йи?илди ва уларни мабла?лари эгаларига ?айтарилди.

Х1Х ва ХХ аср бyса?асидаги ?арбий Европа мамлакатларидаги Модерн

Х1Х ва ХХ аср бyса?асида архитектурада ва жамиятда ?арама-?аршиликлар кучайди. Европада эклектик декорациянинг ?абул ?илинмаганлиги сабабли янги стил yртага келди.

Янги йyналиш модерн – эклектик ва стилизаторлик реакцияси билан бо?ли? бyлди. Модерн бутун Европа бyйлаб жуда тез кенг доирада тар?алди.

Модерн – (янги, замонавий) -Х1Х аср охири ХХ аср бошларидаги Европа ва Америка санъати ва архитектурасидаги стиль. (yзгача номи: Франция ва Англияда: ар нуво, Германияда: югендстиль, Австрияда-сецессион, Италияда: либерти, Испанияда модерниссимо). унинг ?оявий фалсафий асоси, неоромантизм, бунинг ?ояси миссияси рассом ва архитекторнинг тинчлик бирлиги ?урилишини яратишда.. Модерн асосида эстетик утопия бyлиб чиройлилик ?онуниятчилигида дунёни ?айта yзгартириш интилуви бор эди. Модернга хос характер бу антиэклектика эди.

Модерн архитектураси синтетик бyлиб санъатни барча турларини бирлаштирди. Модернни ажратиб турувчи томонлар рационалистик ва иррационалистик тенденцияларни ва янгиликни yзи ба?олаши тасди?лаши бyлди. Модерн архитектурасида конструкцияларни эстетик ?айта фикрланиш холати бор эди.

Модерн архитекторлари ?уйидаги вазифаларни ечдилар: тарихий стиллардан воз кечиш, архитектуравий формаларни модернизациялаш, каркасдан фойдаланиш, айни?са замонавий ?урилиш материаллари, конструкцияларига катта эътибор ?аратилди, шунингдек шулар ичида пардозлаш (керамик плитка, ?оплама ?ишт).

Модерн 1890 йилларда пайдо бyлиб 1910 йилда са?надан тушди. Модерн – янгилик замонавийлик ишлари остида иш олиб борди.

Модерннинг характерли чиз?илари органик тyли?лик, тарихий стилларга yхшатишдан тyли? воз кечиш, ёр?ин архитектура тилини янгилаш.

Архитекторлар янги ?урилиш материалларидан фойдаланишга эътиборни ?аратдилар, метал ва темир бетон юзаси шу даврларга ?адар штукатурка ёки тош билан ?опланарди.

Модерн асрларида ?амма турдаги санъатни архитектура таъсири остида бирлаштириш тенденцияси кyринарди.

Х1Х ва ХХ аср бyса?асидаги ?арбий Европа мамлакатларидаги Модерн.

Кентдаги У. Моррисни «?изил уйи» (Буюк Британия), арх. Ф. Уэбб, 1859й.
<< 1 2 3 4 5 >>
На страницу:
2 из 5