Оценить:
 Рейтинг: 0

Ҳумо қўнган шаҳар. Жалолиддин Мангуберди таваллудининг 800 ва Муҳаммад Ризо Эрниёзбек ўғли Огаҳийнинг 190 йиллиги юбилейларига бағишланади

<< 1 2
На страницу:
2 из 2
Настройки чтения
Размер шрифта
Высота строк
Поля
1988 йилдан 1997 йилгача Комил Матчанов, Матё?уб Полвонов, Алишер ?одиров, ?амид Худайбергановлар бош меъмор бyлиб хизмат ?илдилар. ?озирги кунда Абдулла Байджанов шу вазифада фаолият кyрсатмо?да. Бу меъморлар иштирокида ?ам муайян ишлар амалга оширилди. Айни?са ?адимий Хиванинг 2500 йиллигининг кенг ми?ёсда нишонланиши бутун Хоразм, хусусан Урганч учун ?ам му?им во?еа бyлди. «Хива юбилейи Урганчдан бошланади» деган шиор остида 1997 йил бошидан бунёдкорлик, ободонлаштириш ишлари ?из?ин давом этди. Чунки чиндан ?ам Хива зиёрати, тyйига ташриф буюрадиган ме?монлар аввало Урганч ша?рига келишади. Ме?мон келадиган уй, кyча чиннидай озода, ораста бyлиши – хал?имизнинг ?он-?онига сингиб кетган азалий одати. Тyйга тyёна ?озирлаш барча урганчликларнинг ягона орзуси бyлиб ?олди. Бунга барча ташкилот муассасалар yз ?иссаларини ?yшдилар. «Хоразмйyл» ?иссадорлик жамияти ало?ида ?иммат кyрсатишди. Йyлсозлар 6—13 ма?алла кyчалари йyллари ва йyлакларини бепул асфальт ?илиб беришди. Саноат фу?аро ?урилиши механизациялашган колоннаси бунинг учун минг куб метр тош беришди.

Энг му?им муаммо сув тан?ислиги эди. ?ир?изёпга учта насос yрнатилиб дарахтлар, экинларни гуркираб yсишига имкон яратилди. Кyмилиб ?олган ари?лардан ?ам сувлар шар?ираб о?а бошлади. Кyчатларга, йyлакларга файз кирди. Янги гулзорлар, хиёбонлар ташкил этилди. Катта кичик фавворалар yрнатилди. Аль-Хоразмий кyчасининг икки ёнидаги йyлаклар таниб бyлмас даражада кyркам ?иёфа касб этди. На?шинкор, ихчам, бежирим плиталар йyлакларга тyшалиб, ша?арликлар ва ме?монлар пойи ?адамида аввалгиларга yхшамас ажойиб йyлак пайдо бyлди. ?аммасидан ?ам ?увончлиси ме?монлар бутунлай янгидан таъмирланган аэропортда кутиб олинди. Юбилей муносабати билан Ўрта Осиёда узунлиги жи?атдан ягона «Урганч – Хива» троллейбус тармо?и ишга тушди.

Келажаги порло? ша?ар

Ша?арнинг 350 йиллиги муносабати билан бунёдкорлик ишлари, ободонлаштириш ва кyкаламзорлаштириш давом эттирилди ва ?увонарли ишлар амалга оширилди. Бу борада янада сер?ирра тадбирлар белгиланди. Чунки Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Ма?камасининг ?арорига кyра яна икки улу? сана Урганчда нишонланади. Миллий ?а?рамонимиз, буюк ватанпарвар Жалолиддин Мангубердининг 800 ва улу? шоир ва аллома Му?аммад Ризо Эрниёзбек y?ли Ога?ийнинг 190 йиллиги шодиёналари во?а маркази Урганчда байрам ?илинади. Демак, бунёдкорлик, яратувчанлик, тенгсиз гyзалликлар кашф этиш яна жадал давом этади. Бу жаб?аларда меъморлар yз зиммаларидаги масъулиятни сезганлари ?олда олдинги сафларда борадилар. Му?ташам бинолар, сайлго?лар гулзорлар, хийбонлар яратишда yзларининг бутун ижодкорлик ?обилиятларини ишга соладилар.

Урганч яхши кунлар ?yша юбилейлар шарофати билан янада улу?ворлик, гyзаллик касб этиши шак шуб?асиздир. Бу ша?ри азимда Хоразм во?аси, бинобарин а?ли yзбек хал?и мардлиги, ватанпарварлиги, яратувчанлигининг тимсоли она Тyмарис ?айкали ?ам ?ад ростлайди. Аль-Хоразмий, Аль-Берунийдек буюк боболаримиз шарафига бо?лар барпо этилади, уй – музейлари ?ад ростлайди. Рамзий ма?баралари бунёд этилиб, му?аддас зиёратго?га айлантирилади. Усти ёпи? бозор элдошларимиз, ме?монлар хизматида бyлади.

Шовот ва ?ир?изёп каналлари ?айта таъмирланиб, атрофида сyлим оромго?лар ташкил ?илинади. Амир Темур номли маданият ва истиро?ат бо?ида ?ам ?атор ?урилишлар, таъмирлаш ишлари амалга ошади. Кyчаларга, хиёбонларга рангли неон чиро?лари, катта чиройли реклама кyргазмалар yрнатилади. Урганч ?yша юбилейгача yзгача тароват, гyзаллик кашф этади.

Урганч асосчиси

Урганч марказида ?ад ростлаган бу ?айкалга ?амша?арларимиз ?ам, во?а марказига ташриф буюрадиган ме?монлар ?ам yзгача ме?р, эътибор ди??ат билан назар ташлайдилар. Соби? шyролар даврида бу ерда эл-у юртимизга ало?аси бyлмаган бош?а бир миллатига мансуб кишининг ?айкали узо? йиллар анча жойни эгаллаб турди. Унинг ?илган ишларини ?еч ким тилга олмади. Хоразм умуман Ўзбекистон ?а?ида тасаввурга ?ам эга бyлмаган бу зотнинг ?айкали, ни?оят, исти?лолнинг илк йилиё? кyздан йиро?лашди. Ва энг му?им, унитилмас, ?увончли во?еалар шу бyлдики, бу ер кенгайтирилиб, атрофи гулзорга айлантирилиб, салобатли, улу?вор бир ?айкал бунёд этилди. Бу yзбек миллатининг жа?онга танитишда, довру?ини оширишда муайян тарихий хизматлар ?илган улу? инсон Абул?озий Ба?одирхоннинг ?айкалидир.

?айкал муаллифи Шавкат Усманов бу гал ?ам yз истеъдоди, и?тидорининг янги ?ирраларини ёр?ин намоён эта олган. Абул?озий Ба?одирхон отдан тушганича юртдошларга миннатдор бо?иб, гyё yз юртининг буюк келажагига пойдевор ?yйишга ?озирланаётгандай. ?yлида yро?ли? харита. Шуб?асиз бу yзи асос солган янги Урганч харитаси. Ва унда акс этган исти?бол режаларини тезро? амалга ошириш учун узо? сафардан етиб келиб, юртида тyхтаб, отдан со?инч ва ишонч билан тушганича ?ал?ига пешвоз чи?иш ла?заси бир умрга му?рланиб ?олгандай. Мен бу фикримни, маш?ур хайкалтарош элдошим, фикрдошим, биз меъморларнинг энг я?ин дyсти Шавкат Усмановга айтганимда у тyл?инланиб шундай деди;

Тy?ри англабсиз. Мен Урганч асосчиси Абул?озий Ба?одирхон сиймосини яратиш устида узо? изландим. Ўн еттидан оши? эскизлар тайёрладим. Улардан бирида Абул?озийнинг отнинг устида турган пайти ?ам тасвирланган эди. Лекин мен кyп yйланиб бу фикримдан воз кечдим. Ўзбекистонда ва бош?а юртларда от устида турган инсонлар сиймоси гавдаланган ?айкаллар бор. Шулардан нусха бyлиб ?олмасин дедим. Сиз айтгандай, юрт эгаси, буюк хон отдан тушиб, элдошлари, ?ал?ига пешвоз чи?иб, уларга яхши бир хуш хабар айтишга шошилаётган ла?засини яратишга жазм ?илдим. Бу бадиий кенгаш аъзоларига ?ам ра?барларимизга ?ам маъ?ул тушди. Агар оз бyлсада мен шундай улу? элдошимиз сиймосини яратишга ?исса ?yшган бyлсам yзимни бе?ад бахтиёр ?исоблайман.

Мен олим меъмор сифатида бу ?айкал ша?римиз кyркига кyрк ?yшиб ?уснига холдай ярашиб турганлигини ?ис ?иламан. ?ар гал ?айкал ёнидан бефар? yта олмайман. Унга синчков ниго? ташлайман. Улу?ворлик, салобат, юртга ме?р, янги бунёдкорлик ишларига даъват, ?амма-?аммаси ?айкалда мужассам. Унга бо?иб, маш?ур элдошимиз ?а?ида мушо?адага бериламан: Абул?озий Ба?одирхон Хоразмнинг мард жасур фарзанди. Мо?ир лашкарбоши, зукко олим, теран фикрли тарихчи. У асосий бойлик – ?ал?нинг си?ат-саломатлиги деб билган. Шу боис шо? бyлсада табиблик билан ?ам ном таратган. ?ал? табобатига оид тyрт ?исмдан иборат «Манофи ул инсон» рисоласини ёзиб ?олдирган. Унда шифобахш гиё?ларни экиш, парвариш ?илишдан тортиб, улардан турли дори-дармон тайёрлашгача батафсил зикр этилган. Бу асар ?озирги замон тиббиётида ?ам энг нодир ?yлланма ва йyлланмалардан бири сифатида y?иб yрганилмо?да, ундаги ?имматли фикрлар ?аётга тадби? этилаяпти.

Хоразм тарихчилик мактабига асос солган ?укмдорлардан бири ?ам Абул?озий Ба?одирхондир. У 1661 йилда «Шажараий тарокима», орадан уч йил yтгач, яъни 1664 йилда ёзган «Шажараий турк» асрларида yзбек, ?озо?, ?ора?алпо?, туркман ва бош?а туркий ?ал?лар тарихини чу?ур тад?и? этди.

«Шажараий тарокима» да туркларни афсонавий ?укмдори ?исобланган Ў?изхон, унинг авлод-аждоди, туркман уру?ларининг келиб чи?иши ихчам ва ёр?ин ёритилган. «Шажараий турк» асарида эса Одам атодан то yз замонасигача бyлган тарихий во?еалар, айни?са Чингизхон, ундан кейинги давр тарихи ?ар томонлама изчил ?аламга олинган.

?укмдор тарихчи томонидан битилган асарлар ?аяжон билан y?илади. Китобхоннинг кyз yнгида yтмиш ла?залари жонланади. Ота-боболаримизнинг нимага ?одир эканлиги ё??ол намоён бyлади. Тарихий шахслар ?а?ида фикр юритар экан, китобхонни зериктирмаслик, аксинча уни асарга янада я?инлаштириш учун бадиий воситалардан кенгро? фойдаланилади. Мен ?ам бу китобларни ?айта-?айта мутолаа ?илганман.

Абул?озий Ба?одирхон асарлари Шар?, рус ва ?арбий Европа тарихчи олимларини ?ам ди??ат эътиборини тортган. Бу асарлар бош?а тилларга ?унт билан таржима ?илинган. 1993 йилда хизмат юзасидан Германия сафарида бyлганимда Манхайм ша?ридаги кутубхонада Абул?озий Ба?одирхоннинг немис ва инглиз тилларига yгирилган yша маш?ур икки асарини кyрганимда фахрга, ?увончга тyлганман.

Бу адолатпарвар, элпарвар элдошимиздан ?озирги даврда ?ам, бундан кейин ?ам ибрат олса арзугулик фазилатлар бисёр. Чунончи у Шовот ?ознобод, Полвонёп, ?иличбой каналларини ?айта таъмирлашга yзи бош-?ош бyлди. Янги ари?лар ?аздирди. Бу билан ХУ1 асрнинг 70 йилларида Амударё о?имининг yзгариши билан Хоразмнинг шимолий ?исмида юз берган сув тан?ислигининг ?ам олди олинганлиги тарихдан маълум. Хуллас, бу ?укмдор ?иммати билан ?илинган хайрли ишлар Хоразм во?асининг тара??ий топа бориши, гуллаб яшнашига ?исса бyлиб ?yшилди.

Абул?озий Ба?одирхон yз бошидан жуда кyп ранж-алам, ?ийинчилик, ?аётнинг бешав?ат ташвишлари, азобларини кечирган инсон. Бир сyз билан айтганда ?аёт ?озонида ?айнаб, пyлатдек тобланган, кучли иродали шахс. У бор – йy?и 60 йил умр кyрган бyлса шунинг ?арайиб 20 йилини му?ожирликда жуда ?ийинчилик билан yтказди, ?атто yз акалари томонидан 10 йил Эрондаги Исфахон турмасида ?ам азоб чекади. 1639 йили бу турмадан ?очиб Ман?ишло? ор?али Оролбyйи yзбеклари ?узурига келади. Катта ?yшин тyплаб, олдин ?yн?ирот, кейинчалик Хивани эгаллайди. Хивада хонлик даврида (1643—1663 йиллар) хонликнинг жанубий-?арбий чегараларини кенгайтириш, таш?аридан бyлаётган ?авф-?атарларни даф этиш учун барча зарур чора тадбирларни кyради. Буюк ипак йyли ор?али Бухоро, Эрон, Туркия, Астрахан, ?индистон Россия мамлакатлари билан yзаро ало?аларни ривожлантиришга а?амиятни кучайтиради. Хусусан, савдо – соти?, тижорат ривожлантирилди. Агар тарих са?ифаларини вара?лаб, бир нарсага жиддий эътибор билан ?аралса, Абул?озий Ба?одирхон тахтга yтирган кунидан бошлаб маъмурий исло?от yтказишга асосий эътибор ?аратганлигининг гуво?и бyламиз. Хонликнинг марказий бош?арув тизимини ерли а?олининг нуфузли, илмли, эл юртда катта эътибор ?озонган вакиллари ?исобига муста?камлашга эришган. Бу эса сиёсий ва и?тисодий таназзулни олдини олишда, ?ал?нинг фаровонлик сари етаклашда му?им а?амият касб этганлиги шак-шуб?асиздир.

1646 йилда Абул?озий Ба?одирхон томонидан янги Урганчга асос солинганида ?ам бош?арув лавозимларида энг о?ил, доно, тадбиркор инсонлар фаолият кyрсатишган. Шу боис янги Урганч яна ?аддини тиклаб, Хоразмнинг кyркам, чиройли ша?арларидан бирига айланиб, ?урилиш бунёдкорлик, савдо-соти? со?аларида кyплаб ?айрли ишлар амалга оширила бошлаган, ?унармандчилик ривожлантирилган. Абул?озий хоннинг бу йyналишидаги хайрли ва савоб ишларини унинг вафотидан кейин тахтга yтирган y?ли Анушахон давом эттиради…

?ар гал му?аддас обида – Абул?озий Ба?одирхон ?айкалига кyзим тушганда, бу улу? зот ?аламига мансуб асарларни y?иганимда ёки ?укмдор, тарихчи, олим ва табиб элдошимизнинг yзи ?а?ида битилган ёдномаларни мутолаа ?илганимда хаёлимдан ю?оридагига yхшаш фикр-муло?азалар yтади. Орзу-умид ?иламан ва ишонаманки, Урганч асосчиси Абул?озий Ба?одирхон ворислари во?а марказини янада нурафшон ?иладилар.

Жалолиддин Мангуберди кyчаси

Урганчда ана шундай кyча бор. Хоразм элининг энг довюрак инсони, енгилмас курашчиси, миллий ?а?рамони Жалолиддин Мангуберди номи билан аталаётган бу кyча «Оби ?аёт» ма?алласида жойлашган. Кyчанинг шундо??ина би?инида Шовот канали о?иб yтади. Вилоят лойи?алаш институти, божхона биноси, «Сув о?ава» ташкилоти, шифохона, иккита болалар бо?ча-яслиси,«Лола» ательеси, «Хоразмсув?урилиш» трестига ?арашли уй-жойлар, равон йyллар, йyлаклар, хиёбонлар, гулзорлар бу кyча кyркига кyрк ?yшиб турибди.

Маш?ур саркарда номидаги бу кyча yртасидан кесиб yтган кенг асфальт йyл тyппа-тy?ри Урганч маркази томон бошлаб боради. Мен ана шу кyчада яшайман ва бу билан чексиз фахрланаман. Буюк саркарда Жалолиддин Мангуберди таваллудининг 800 йиллигини кенг нишонлаш ?а?ида Республика Вазирлар Ма?камасининг ?арори эълон ?илинган кун кyчамизда бамисоли байрам бyлди. ?yни-?yшнилар, бутун кyчамизда исти?омат ?илаётган каттадан-кичик бу хушхабарни эшитиб ни?оятда ?увонишди. Ма?алла фу?оралар йи?ини раиси Эркин Собиров ?ар бир тyй-тантанани очиш олдидан бу ?ам?yрлик ва ?адриятларимиз улу?ланаётганини фахр билан ?увона-?увона таъкидлайдилар.

Урганчни гуллаб яшнашига ?исса ?yшган кyплаб фидоий инсонлар шу кyчада яшайдилар. Улардан бири Ўзбекистон Республикаси Олий мажлисининг депутати Эркин Абдуллаевич Ра?манов.

У вилоят ми?ёсида ?атор масъул вазифаларда, жумладан Урганч ша?ар комсомол ва партия комитетларида бyлим мудири, биринчи котиб, Урганч ша?ар кенгаши ижроия комитетининг раиси вазифаларида ишлади. Шу лавозимларда фаолият кyрсатган чо?ида Э.А.Ра?манов во?а марказини кyркам, чиройли бyлишида, замонавий бинолар ?урилишида ра?бар сифатида фаол иштирок этди. Шунингдек, Ринат А?медов, ?арри Рузметов, Абдушариф Ибрагимов, Рустам Худайбергановлар ?ам шу кyчада исти?омат ?илаётган ва Урганч жамоли ва камолини яшнатишга муносиб ?исса ?yшган улу? инсонлардир.

Кyчамизда улу? ватандошимиз тyйи олдидан кенг кyламда кyкаламзорлаштириш, ободонлаштириш ишлари давом этади. Жа?онга ном таратган, миллий ?а?рамон даражасига кyтарилган Жалолиддин Мангуберди таваллудининг 800 йиллигининг тантанали нишонланишига фа?ат бизнинг ма?алла, кyча, Хоразм эмас, балки бутун Ўзбекистон а?ли ?аётида унитилмас во?еа бyлади. Аслида бу муста?иллик неъмати, исти?лол шарофатидандир.

Фа?ат муста?иллик туфайли миллатимиз ва мамлакатимиз шон шарафи, шаън-шавкатини улу?лаган буюк алломалар, улу? саркардалар, миллий ?а?рамонларимизни эъзозлаш, уларнинг ?адр-?имматини жой-жойига ?yйиш бахтига мушарраф бyлдик.

Нажмиддин Кубро, Аз-Замахшарий, Му?аммад Ра?имхон Феруз каби ?ал?имизнинг аллома фарзандлари ?атори Жалолиддин Мангуберди ?а?ида ?ам бор ?а?и?атни айтиш учун кенг имкон очилди. Она юртида yз Ватани учун жонини, умрини бахшида ?илган ?ал?имизнинг да?о фарзандлари ?атори Жалолиддин Мангубердининг ?ам таваллуд санаси нишонланиши ота-боболаримизга бyлган чексиз иззат-э?тиромнинг ёр?ин намунасидир.

Жалолиддин Мангуберди Хоразм тарихида эмас, бутун Туркистон, бутун yзбек миллий давлатчилиги тарихида yз yрнига, yз сало?ияти ва мав?еига эга кучли тарихий шахс ?исобланади. Бунга yтмишдан бир мисол: Хоразмга ?арши кyпдан хужум ?илиб, бу yлканинг бойликларини талаш илинжида юрган мy?ул феодаллари сардори Чингизхон Хоразмшо?га мактуб йyллаб, осонлик билан таслим бyлишини, «ота-y?ил» тутинишни таклиф этади. Биро? Хоразмшо? Му?аммад Султон бу таклифни рад этиб, Чингизхон юборган элчилар карвонини мусодара ?илиб, элчиларни ?ир?ин ?илади. Бундан ?азабланган Чингизхон 1219 йилнинг сентябрь ойида катта ?yшин тортиб келади. Беш ойлик ?ужумдан сyнг энг кучли суворийлар, тош отувчи ва yт сочувчи yша замоннинг ?удратли ?уроллари билан таъминланган Чингизхон ?yшинлари Хоразмшо?лар пойтахти Урганчни тор мор ?илади. Бойликларини топтайди. Хоразмшо?нинг yзи Каспий денгизнинг Ман?ишло? ярим оролида ?ув?инликда оламдан yтади. Унинг фарзанди Жалолиддин Мангуберди отаси васиятига кyра тахтга yтириб, Ватан ?имоясига отланади. Мард Жалолиддин ни?оятда кучли таркибга эга Чингизхон аскарларини биринчи бора ма?лубиятга учратади. Бундан ?атто Чингизхоннинг yзи ?ам ?айратланиб, тан бериб айтадики «Менинг тyртта y?лим бор. Агар 40 y?лим бyлганида ?ам, биргина шу мард Жалолиддинга алмаштирган бyлар эдим». Душманларда ?ам ана шундай ?авас уй?отган эди у. Жалолиддин yн йилдан зиёд Чингизхон лашкарлари билан аёвсиз ва бешав?ат жанглар ?илди. Озарбайжон, Грузия давлатларини забт этди, у мамлакатларда yз номини абадийлаштиришга жазм ?илиб, олтин-кумуш, мис тангаларда зарб эттирди.

Жалолиддин Мангуберди Ватан озодлиги йyлида yз оиласидан жудо бyлди, yзи ?ам шу йyлда жонини ?урбон ?илди. 1231 йил Курдистоннинг Майаффкин то?лари я?инидаги Айдар ?ишло?ида талончилик билан шу?улланаётган курд ?аро?чилари томонидан ухлаб ётганида найза санчиб yлдирилди.

Ватан шарафини ?амиша баланд тутган ?а?рамон саркарданинг ?аёти шундай ни?оясига етди. Биро? унинг мислсиз жасорати, садо?ати, ме?р-мухаббати авлодларга бир умр сабо? бyлиб ?олди. Унинг та?дири, ?исмати ?а?ида ?атор тарихий, бадиий асарлар ёзиб ?олдирилган. Мангубердининг шахсий котиби Му?аммад Аннасавий буюк саркарданинг ?аёти, жанг тафсилотлари ?а?ида «Султон Жалолиддин Мангуберди ?аётининг тасвири» номли китоб битган. Бу асарни истеъдодли шоир ва ёзувчи Сотим Аваз yзбек тилига таржима ?илиб, «Ёзувчи» нашриётида чоп эттирди. Тани?ли шоир ва драматург Ма?суд Шайхзода «Жалолиддин Мангуберди» номли тарихий драма ёзди. Маш?ур олим Зиё Бунёдов, элдошларимиз Эркин Самандар, Омон Матчон, yлкашунос тарихнавис Ра?имбой Ё?убов, Комил Нуржановлар ?ам yз асарларида Жалолиддин Мангубердини мад? этганлар. Эндиликда Республика Вазирлар Ма?камасининг ?арори асосида буюк саркарданинг номи янада мукаммал абадийлаштирилади.


Вы ознакомились с фрагментом книги.
Приобретайте полный текст книги у нашего партнера:
<< 1 2
На страницу:
2 из 2