Бабалардын Урпагы. 3 китеп

Тукумдарга калтырган. 1. Ата.

Анткени ал китепте, 2. Бала.

Аталар аты жазылган. 3.Небере.

«Жети ата?ды с?рг?н»,-деп 4.Ч?б?р?.

Жети мурас сакталган. 5.Шыбыра.

«Бабалар жолун ?йр?н» деп, 6. Тыбыра.

Балдарына тапшырган 7. Томпок.

Ата-тегин билбеген 8. То?гок.

Ата атын жоготот. 9. Жат.

Ата атын жоготкондор,

Аты аталбай кор болот.

***

Адырда учкан чакчыгай,

Арылап сызат карматпай.

Адамга уят болбогун,

Ата текти айта албай.

Бурулушта карагай,

Бузуку кеткен кыя албай.

Жети ата?ды жаттап ал,

«Жетим уул»-деп аталбай.

***

Булл китеп ж?н?нд? кыскача пикир

Авторду бала к?н?мд?н бери билем. Ал ошол мектепте окуп ж?рг?н чагында эле чыгармачылык менен алектене шугулданып, китепти к?п окуур эле. Бала к?н?н?н бери ыр жазганды таштаган жок.

Заман ?зг?рд?, к?пт?г?н чыгармачыл адамдар ?зд?р?н?н жазгандарын таштап, чыгармачылыгынан кол ?зд?.. Ал эми Кадыр Абакиров калемин таштаган жок. Автор д?йн?л?к улуу чыгармаларды берил?? менен окуп чыккан. Анын жазгандарында ошолордун таасири байкалат. Автордун м?н?з? токтоо, ой ж?г?рт??с? ?т? тере?, ар бир нерсени ?т? этият баамдап, андан жакшы тыянак чыгара алат. Ошол ?ч?н анын чыгрмаларында учкул сапаттар бар экендигинин баамдоого болот.

Эмки с?з ушул китеп ж?н?нд? болсун. Бир айыл ж?н?нд? т?рт томдук китеп жазуу о?ой-олто? иш эмес. Кээ бир адамдар ?ч?н ?з айылы ж?н?нд? бир куплет ыр жазуу тир??н?н тозогу катары сезилеер.. Ал эми автор т?рт томдук китеп жазыптыр. Анын ?ч?? басууга даяр экен. Мен бул ?ч?нч? китепти берил?? менен окуп чыктым. Чыгармада эмне деген гана окуялар жок. Китепте санжыра, уламалар, кошоктор, белгил?? адамдардын аттары, иштеген иштери, сатира, к?лк?л?? юмор, туулган жердин жаратылышы, алыста калган балалык, жаштык к?нд?р, кыскасы баардыгы шай келет. Баардыгы окуган адамдын эсинде т?б?л?к кала тургандай. Адамдар кээ бир чыгармаларга ар дайым кайрылып, б?кс?рг?н рухун толуктап турушат.. Бул китеп да ошондой чыгармага айланыптыр. Кээ бир чыгармалар адамдын эсинде унутулбай калат. Ошол унутулбай эсте калган чыгарма – жакшы улуу чыгарма.

Азыркы айрым жаштар санжыра-санатка к?р тирликтин айынан к???л бура албай калышты. Мына ошолорго ушул китеп с?зс?з керек. Адам токтолгон куракка жеткенге чейин жети атасын элес-булас билет. Бул китеп ошол жети атасынын улама-санжырасын билгенге толук жардам берет.

Эми бул китеп ж?н?нд? ар кандай ойлорду айта берсе болот. «Тигини жазбаптыр, муну киргизбептир, начар жазыптыр»-деп каралап шыбаса болот.

Мындай санжыра-баян жазганга зор чыгармачылык дарамет керек. Керек болсо бир адам ж?н?нд? бир куплет ыр жазуу ойго келбеген м?шк?л иш болуп чыга келет. Ал ?ч?н ой ж?г?рт??? тере? болуш керек. К?пт?г?н адабий чыгармаларды окуп чыгышы? керек. Чыныгы чыгарма жазууга даярдыгы? болуш керек. Ошондо барып сен ойлогон жумуш ишке ашат. Мен к?п эле авторлорду билем алар ?з?н?н айылы ж?н?нд? чыгармаларды ?т? аз жазат, же такыр эле жазышпайт. Китеп ж?н?нд? к?п с?з кылбайын. Мындай чыгарманы чо? сынчылар, окумуштуулар санжырачылар гана талдоого кудурети жете алат. Ал эми ж?н?к?й адамдар бул китеп ж?н?нд? ар кандай ойлорду айтып туруп алат

Кыскасы э? жакшысы ?тк?н адамдарды эст??, алардын образын ырга салуу укмуш сонун эмеспи, же чо? майрам. Сен алар менен бир кезде бир болгонсу?. Демек алардын элесин унута к?рб?! Алардын ыйык элеси ошол чыгарма аркылуу эске келип жатпайбы. Кээ бири айтышы м?мк?н «Тигил, же бул адам ж?н?нд? толук жазбаптыр» деп. Андай болбойт ар бир адамдын ?м?р баянын жазып туруп алса чыгарма болбой калат. Ал адамдын тарыхын ?з ою? менен баамдап с?р?п ал. Автор ал адамдын образын кыскача гана ыр менен эскерип жатпайбы. Калганын ?з?? баамдап ал. Акылы? болсо.

Автордун мындан башка к?пт?г?н китептери бар. Кыркка жакын балдар ?ч?н жазылган сонун жомок китептери, ыр жыйнактары, а?геме, санжыра, осуят-акыл, учкул с?з жана башка толгон-толгон китептер. Кыскасы ал ?м?р боюу узанып келген чо? чебер, чыгармачылык куржуну толтура Мен авторго дагы ийгилик каалайм жана ар бир айылдык адам бул китепти окуп чыкса, к?пт?г?н асыл нерселерге туш болот. Жана жашоосуна кубаныч аралаарына толук ишенем. Ал ?з?н?н туулган жерин с?й?п, биз билбеген нерсени билип алат.

Дагы айта турган негизги иш бул китептин жаралышына автордун кызы Жылдыз Абакирова чо? таасир тийгизген. Заман оорлоп, жашоо кыйындаган сайын акын чыгармачылыгын таштап койгонго чейин барган. Бирок, Жылдыз абабиятты мыкты билген к?п окуган таланттуу кыз болчу. Ал атасына: «Ата, чыгармачылыгы?ды, калеми?ди таштаба! Андан к?р? жомок жана санжыра жаз!» деп ке?еш берген. Натыйжада автор к?пт?г?н жомокторду, уламыштарды жаратты. Алардын баардыгын Жылдыз о?доп бабына келтирип берди. Ал д?йн?л?к абадиятты тере? билген кыз болчу. Мектепте ж?рг?нд? эле чо? залкар к??л?рд? жакшы чертч?. Ал ушул ?н?рг? берилгенде чо? талант болмок. Кыргыз тилине караганда орус тилин мыкты билген. Баса дагы айта турган кеп, Айг?л Ж?з?нованын агасы таланттуу композитор Эмил Ж?з?н?в чо? обончу. Ж?з?нова мыкты ырдай алат. Ошого байланыштуу Жылдыз ага обондуу ырлардын тексттерин жазып берип, ага да к?м?г? зор болгон. Натыйжада Айг?л Ж?з?нова к?п обондордун автору болуп, обончу, композиторлордун областтык, республикалык конкурстарынын же???ч?с? болуп калды. Буюрса келечекте анын обондору жарык к?р?п, эфирге чыгып калышы ажеп эмес.

Бул дастан китепти жаратууда Жылдыздын эмгеги ?т? зор. Чыгарманы башынан аягына чеймн адабиятташтырып о?доп, к?рк?мд?п, компьютерге т?ш?р?п китеп кылып чыгарууга чо? жардам берген. Жылдыздын чыгармачылык жардамы болбосо, бул чыгарма китеп болуп окурмандардын колуна тиет беле, ким билет? Китеп далай жылдар жата берип, азыр гана чыгарууга мезгили келди.

Мен Кадыр менен интернатта чогуу жатып окудум. Анын м?н?з? ?т? токтоо салабаттуу ойчул эле. Жана колунан китеп т?шч? эмес. Ал э? эле эрте туруп алып к?б?р?н?п китеп окуй берч?. Ал филолог, тилчи болууну кааалаган. Ал кезде ал окуу жайына ?т?? ?т? оор болгон. Конкурс чо? болуп, филфак,юрфак, исфакка ?т?? ?т? оор эле. Он баладан бир бала гана ?тч?, же ошол кезде эле пара болгон. Геофакты к???лд?нб?й окуп, б?т?п алды. Улуу М. Горький, М. Шолохов, С. Есенин эч кандай жазмачылыкты окубай эле гениалдуу таланттар болду. К. Абакиров токойдо г?лд?п ?ск?н г?л сыяктуу жапайы талант. Анын ырлары, жомоктору, а?гемелери, сатирасы эмне деген чыгармачылык байлык. Ал ?м?р боюу бир кесипти аркалап, чыгармачылыкты таштабады. Жана ж?н?к?й эл менен болду. Айылда сугатчы, сакмалчы, балдар менен сарай салды, Базар кайтарып, аны тазалады. Талаага клубника, малина ?ст?р?п, араба с?йр?п аны базарга алпарып сатчу. Таалайга жараша чыгармачылыгын ыйык тутуп таштабады. Ал ошонусу менен бактылуу болду.

Зарыл Касымалииев.

Акын.жазуучу,ардагер,журналист.

Китепти адабиятташтырып, к?рк?мд?п, кайрадан о?доп чыгып, компьютерге т?ш?рг?н Жылдыз Абакирова

***

БУЛ КИТЕП Ж?Н?НД? ОЙ

?з???н жазган китеби? ж?н?нд? с?з жазуу ?т? оор. Эмнеден баштары?ы билбейси?. Бирок китеби? чыгып жаткандан кийин баяндама с?з да болуу керек эмеспи. Китеп кантип жазылды, эмне ?ч?н жарыкка чыгыш керек, ал китеп кимге керек? Жана башка суроолор туулушу м?мк?н. К?п эле китепти окугам алардын баяндама с?з?н башка бир??л?р жазып беришкен эле. Окуучулар ал китепти окуш ?ч?н чылгый мактоолор менен коштолуп ж?р?п отурат. Окуган адамга кандайдыр бир рухий дух бериш керек. Сени кайратка, б?л?п, жан-д?йн??? к?к?л?т?п бийик абалда алып ж?р?ш керек. Ошондо сенин жазган чыгарма?ын ийгиликт?? болгону, мээнети?дин кайтканы билинип турат. Бирок бир нерсе бар. Ал окуучунун окуучулук табитине, де?гелине байланыштуу болот. Мисалы ?ч?н баардык эле окуучулар улуу акын, жазуучуларыбыздын чыгармаларын толук т?ш?н?т деген ойдон алысмын. Мисалы жогорку филология окуу жайын б?тк?рг?нд?р А. Осмоновдун же Ч. Айтматовдун, Ф. Достоевскийдин чыгармаларын толук жеткиликт?? т?рд? т?ш?н?т деген ойду ойлогум келбейт. Алардын чыгармасын т?ш?н?ш ?ч?н окуучулук бийиктик керек. Баардык эле окуучулар Алыкулдун ырларын толук т?ш?н? берет деген такилипти айта албайм. Анын ырларынан ар бир окуучу ар башкача эрг?? алат. Мен бул жерде окуучунун чыгармачылык даремети ж?н?нд? с?з козгодум. Анын даремети канчалык жогору болсо, окуган чыгарманын ошончолук си?имд?? сынчыл к?з карашта болоору талашсыз нерсе. К?п адамдар карандай турмуш менен алектенип ж?р?п китеп окууну таштады, ал адамда эч бир окуучулук бийиктик болбойт. ?м?р?нд? карандай турмуш менен алышып ж?р?п, бир китеп окубаган адамдар толуп эле жатат. Аларда кайдагы сыпат болмок эле.

Эми кепти бул китеп ж?н?нд? айтайын. Биз совет учурунда т?р?л?п ошонун тарбиясынын негизинде чо?ойдук. Ал учурда ата бабанын санжырасы, же ислам дини ж?н?нд? эч бир т?ш?н?г?б?з болгон эмес. Дин бул- адамдын башын айланткан апийим деген таризде чо?ойдук. Же болбосо ислам дининин т?г?нг? чыгарган атеизим деген окуу болгон. Совет доору урады. Ата бабанын санжырасы кайтып келди. Санжыра айткан кишилерди «?з?мч?л экенси?» деч?б?з. Ал эми куран окуп, намаз кармаган кишилерди т?ш?н?г? жок эски адамдар деп эсептеер элек. Чындыгында андай деле эмес экен. Ата бабанын санжырасын билип алса?, ал деле сага жаман болбойт тура. Ислам дини менен ж?рс?? тарбия? жакшы болуп, жаман ишке барбайт экенси?. Бул жерде мен эмне ?ч?н санжыра керектигин кыскача баяндадым.

Эми мен тее береги 1990-1992 жылдардын тегерегинде кол жазма менен айылдаштарыма эки китеп тараткам, эк?? те? ыр китеп эле. Айрым жердештер аны окуган чыгаар. Кээ бир жазуучулар туулган жери ж?н?нд? чыгармаларында такыр кайрылбайт десе болот, алардын киндик каны тамган жери ж?н?нд? бир-эки эле ыры болот. Ошого туулган жер ж?н?нд? чыгарма жаздым деп каниет кылып, корстон болуп ж?р? берет. Мен андай кылганым жок туулган жер ж?н?нд? т?рт китеп жазайын дегем, буюрса ?ч??н жазып б?тт?м. Аларды кемчилдигин карап к?р?п, о?доп чыгара берсе болот. Ал китепти кээ бир адамдар окуптур. Ырахмат. Китеп болгондон кийин анын кемчилдиги болбой койбойт. Кандай чыгарма жакшы жаралат. Китеп жазган киши ?т? к?п окуган, окумал адам болуп, к?п эмгектениш керек. Жашоо ж?н?нд? к?з карашы болуп, ой ж?г?рт??с? тунук, тере? т?г?нб?г?н мээнеткечтиги керек. Ж?н?к?й адамдар сезе албаган нерселерди сезип турушу талап кылынат. Жалгыз эле кыргыз китептерин эмес, тиги жакта д?йн?л?к адабият турбайбы. Ошолор менен аябай тере? тааныштыгы? болушу абзел. Кыргыз адабиятын жаралгандан берки китептерди окуп чыгыш керек. Ошондон кийин гана кичинекей айылды т?рт китеп кылып жаза аласы?. Эгерде д?йн?л?к алабиятты билбесе? эки-?ч ыр менен эле б?т?п калаары? бышык, ары жакта оргуган кенчи? болбосо эмнени жазмак эле?. Т?г?нб?г?н жазма ?н?р?? болбосо, бир барак кагазды толтуруш деле азап болуп жатпайбы. Дагы бир маселе. Эми китеп кандай жазылды анын тагдыры ошол жактан чечилет. Бул э? эле жооптуу суроо. Мен кээ бир адамдар менен а?гемелештим алар айтты: « Бизди ?т? аз жазыпсы?, к?п жазышы? керек эле, тигил шо?колорду мактай берипси?, андай болбойт. Б?т?байларды макташы? керек болчу, баланчаны э? эле аз жазыпсы?, эмне ?ч?н китеби?ди мага бербейси??» Жана башка ушундай ойлор к?п айтылды. Шо?ко, уралы туугандарыбыз деле биздей адамдар, аларды деле мен к?п мактаганым жок. Болгонун эле жаздым. Эми б?т баардык адамдарды мен кантип жазып чыгам, анда китеп болбой калган жатпайбы. Андай болушу м?мк?н эмес, балким кээ бир омоктуу адамдар жазылбай калгандыр аларды кошсок болот. Мен айылдаштарымы Акаев менен Бакиевдин азаптуу учурунда жаздым. Ал учурда адамдар айлы ж?н?нд? ыр жазуу эмес ачкалыктан курсагымы кантип тойгузуп тир?? калам деген абалда болчу. А мен ошол ачкалыкта ун жок, нан жок кезе?де кубануу менен жердештеримди ырга сала бердим. Биз ал кезде жарыбаган кичинекей маяна ?ч?н арак, ун, шекер, чай алып калганбыз мындай азаптуу абал бир канча жылдарга созулду. Ал кезде заман о?олбой эле о?косунан кеткен учур болду. Акыры эк??н ?лк?д?н кууп чыгып, эми кичине заман о? жолго т?ш?п келатат. Ал кезде каражат жок айылга да баруу мен ?ч?н тозокко турду. Мындай кезде адам-адамды, тууган-тууганды карабай, байлыгы бар кишилерди айланчыктоо башынан эле келе жаткан к?р?н?ш эмеспи. Анан мен кантип ар бир кишиге китепти таратып берем. Дагы ошончо убактымы коротуп, машинкага басып бергениме ыраазы болсун. Ал китепти алган кишилерден же, окуган адамдардан деле эч бир кымындай жакшы с?з уккан жокмун. Бир?? дагы ырахмат айткан жок, кайра текеберсинет.

Ар бир адам ?з?нч? тарых, санжыра ошол ?ч?н колдон келишинче анча-мынча болсо да ошолордун образын берип, келечекке сактап калайын жердештерими ырга салайын деген эле ой.

Убакыт ?т?т замандар жылып, адамдар картайып жок болот. Ошондо кийинки муун окуса деген эле ой турат. Мисалы биз мурунку адамдар ж?н?нд? эч нерсе билбейбиз, баарын унуттук, анан биз дагы ошондой болуп унутулуп калалыбы. Менин балалык к?н?мд? элесиме сонун адамдар эске келет. Аларды биз таппай калдык, бир жашап ?тт?, б?тт? кетти… Кимдин ким болгону бизге белгисиз. Андай болбойт го. Чыгармада баардык адамдарды чылгый мактай бер?? жарабаган иш, ага эч бир адам ишенбейт. Ар бир чыгармада тарбиялык маани болуш керек, кийинки муун мурунку муундун жа?ылыштыгын кайталабай жакшы адам болуш керек, ошол керек болуп жатпайбы. Мен чыгармада эч бир адамды жамандайын деген оюм болбоду, анын мага кереги да жок, болгону ирония, к?лк? ?ч?н кичинеден чымчып ?тт?м. Ал эми кемчиликти айткан аты жок ырлар бар алар жалпыбызга сабак болот, ошол ?ч?н ошол кемчиликти кайталабай жакшы адам болушубуз керек болуп жатпайбы.

Ошондой эле китептин аяккы бетинде Беккулу атанын ?ч уулунун тукумдары жазылган тизме толугу менен киргизилди. Анда кемчиликтер бар кыргызда к?ч бара-бара т?з?л?т деген асыл с?з бар эмеспи. Балким кээ бир адамдар тизмеге кирбей калган же туура эмес жазылган. Ошондой болсо да негизги тизме жазылды аны о?доп алууга болот. Кимдир бир?? ошону о?доп, толуктап, тууралап берсе гана. Анын атына ырахмат айтып, китепке киргизип коёт элек. Тизме эмес китеби жок, а деген санжырасы жок кыштактар толуп деле ж?рб?йб?. Аларга жети атасын, жети атасын санжырасын бил?? адамдык парзы эмес. Аларга мындай ишти аткаруу кандай азап тозок. Муну бел байлаган киши гана аткара алат эмеспи. Ал эми китепти окуп алып, «мындай тигидей» деп айта берсе болот. Ал ?т? же?ил. Жазганга караганда ооз эки с?йл?п сындаган алда канча ж?з эсе о?ой эмеспи. Керек болсо алар бул китептин кимге кереги бар эле деген ойду айтышы ыктымал.

Эми санжыраны окуу маселеси. Бизде деле кыркка чукулдап калган адамдар да жети атасын билбей ж?рг?нд?рд? к?п эле. Жети атасын сурай келгенде «биздин атабыз чымчык эмес беле дейт. Баса Торгой ата бар эмеспи» дейт. Ал адам «Сенси?

торгоюум» деген ыр бар эмеспи. Ошону эстеп, ошондон ал ата-бабасынын атын эстеп жатат. Жети атасын чымчык аркылуу элестетип алган. Кээ бири айтат «Кара к?йн?к биздин эченчи атабыз» дейт. Бизде кара к?йн?к деген атабыз болгон эмес. ?з?н?н ата-теги ж?н?нд? эч бир т?ш?н?г? жок. Алардын жети атасын бил??, билб?? ?з эрки ?з маданияты, же билбесе билбей эле койсун. Бирок ?т? улгайып калган адамдардын эсине жети атасын бил?? парзы с?зс?з эсине келет. Ошол улгайып калган учурунда санжырага кызыга баштайт. «Мен ким элем, ким болдум?» деген ой келет..

Эми экинчи китеп ж?н?нд? баян кылайын. Китеп Ырыскан атадан Беккулу атанын уулдарынын К??д?й жерине к?ч?п келгендигин ыр менен баяндап бердим. Жаш келечек муундар ошол санжыраны да билиш керек. Ошол ?ч?н ал санжыра да.

Бул ?ч китептин жаралышына кызым Жылдыз Абакированын эмгеги аябай зор. Китепти баштан аяк редакциялап, уйкаштыгын келиштире к?рк?мд?п, толуктап о?доп чыкты. Эгер анын эмгеги болбосо олдоксон уйкаштыгы жок бир китеп болуп калмак. Китептеги к?п керексиз нерселерди такыр алып таштады. Ошондон кийин ушундай китеп жаралды. Ата: «Сизде музыкалык слух такыр жок ошол ?ч?н ырлары?ыздын уйкаштыгы ?т? начар» деп, мени уяткарып, аябай о?доп кемелине келтирди. Мен ошондо уялып ыр жазбай эле койсом дегем. Бул китептерге дагы Айг?л Ж?з?нованын эмгеги зор ал ?ч китепти карап кайра-кайра о?доп чыкты. Ал: « Олдоксон жазылган ырды эч ким окубасын»– деди. Алардын эмгегин айта кетпесем болбойт. Ал эми баардык чыгармаларымды компьтерге басууда кич?? уулум Автандил Абакировдун эмгеги аябай зор болду. Эгерде ал болбосо, менин ишимиде кенедей жылыш болмок эмес. Анда ак кагазды карап жалдырап отура бермекмин. Ал бала кезинде жумуш иштеп, ?з? кампьютер сатып алып, анан ишке киришкен. Менин чыгармаларымды жаза баштаган.

Муну жазыш ?ч?н к?пт?г?н санжыра китепти окуп чыктык. Баса ?ч китепти те? эчак эле тее илгери жазбадым беле андан бери канча замандар ?тт?. Андагы т?р?лг?н балдар отузга чукулдап баратат.

Эми с?зд? узарта бербейин калганын кийин с?йл?ш? жатаарбыз. Баса бул китептеги жана ?тк?н китептеги кемчиликтерди айтып, же жазып берсе?ер дурус болгон турат. Себеби ал кийинки чыккан чыгармада кайталанбаса болду.