Бабалардын жанырыгы

– Сарбагыш.

Касиетт?? карыялар айтып жатты:

– Балабыздын аты Сарбагыш болсун!

– Сарбагыш!

– Сарбагыш!

– Уулубуздун атын Сарбагыш деп асан чакыргыла!

– Сарбагыш!

– Сарбагыш болсун!

– Сарба…гы…шш…– деген ат ай ааламга те?ир к?кк? баардык жерге тарап кетип жатты.

Бийдин колунда бар эмеспи акбоз бээни чалып эл-журттан бата алды. Мезгил закымдап ?т?п бала да чо?оюп жатты. Баланын мойну бир жагына тартылып ийри моюн болуп ?ст?. Ошонусунанбы эл аны « Кылжыр» деп атап алды. Бермет эне капа болуп:

– Бу баланы к?з? ачык дарыгерлерге к?рс?тч?, -деп бийге кайрылчу.

Тагай бий аны укпай:

– Кудайым балага ушундай тагдыр берди, ушул балам ты? чыгып, келечекте журттун керегине жарайт,-деч?.

Айлана небак жашарып, ч?п бурала ?с?п, эл небак мал- жаны менен улуу тоолорго к?ч?п кеткен. Бээ саап, кой кайтарып, кыргыз эли тээ байыркы атам-замандан бери т?йш?к менен алек. Ушул тоолордон эки ашуудан ары, жагында калмактардын конушу башталат. К?пт?н бери калмактар менен кыргыздар жер талашып келатат. Бул арыздашуунун айынан нечен жолу кармашуу болуп, бирде калмактар с?р?л?п, бирде кыргыздар с?р?л?п, жанын оозуна тиштеген далай жа?жалдар чыкты. Азыр дагы калмактар менен кыргыздардын арасы тынч эмес. ?тк?нд? эле калмак жигиттери кыргыздардын жигиттерине тийип, бир топ жабаганы айдап кетти. К?п ?тп?й ага жооп кылып, кыргыз жигиттери жоонун к?п жылкысын т?н ичинде айдап алышты. Айдап келсе эле бир ж?н чокмор менен уруп калмактын эки жигитин торойто чапты. Ошондон бери орто тынч. Бирок кыргыздар калмактар кек кууйбу деп, тоо жакты карап шектенишет. Дагы бир шойкомдуу окуялар болуп кетеби деген б?д?м?к ой ичтен сызылат. К?н чыгып кайра кеч келип, ?м?р акырындап ?т?п жатты. Ушул к?нд?рд? Бермет баласы, энеси менен жакын тааныштарынын чакыруусунда жайлоодо конокто болчу. Тагай бий иштери менен бир жакка алыс сапарга кеткен.

Анан асмандан жымы?дап ай нуру т?г?л?п т?н келип, алтын казык жылдызы т?нд?кт?н жол к?рс?т?п чачырайт. Т?нд? адамдар да, канаттуулар да эс алууда. Бир гана т?н ээси ?к? азык издеп ары-бери чабыттап учкан болот. Т?н канаттуусу жарганаттар бир жерден экинчи жерге далдалактап сызганын токтотпойт. Бобул кабат-кабат эки тоонун ары жагында калмактардын конушу бар. Эки эл бири-биринен шек санап турушат. Канчалык тынч жашайлы десе да тынчтана албай коюшту.

Азыр ай чыга элек. Ай отуруп анан чыгууга маал келет. Назик жел ч?пт?рд? жалбырактарды аймалап ?т?п, с?йк?м шыбырт таратат. Т?нк? жаныбарлар ар кандай шыбырттарга кулак т?ш?йт. Т?н тынч турган менен баары бир кыймыл уланат. Ал убактылуу гана тынч турат. Тигине асмандан кулап дагы бир жылдыз жок болду. Ал жылдызды кайсы адам к?п карайт болду экен. Ушул т?нд? тээ береги ак кар, к?к муз жамына челген ашуудан калмактардын он бештей жигити кара?гы т?нд? т?т?л?п кыргыздар отурган конушка акырын жылып келатты. ?тк?нд? кыргыздар калмактарды чаппадыбы ошонун кегин кубалап келатышат. Калмак жигиттери токтобой желип-жортуп, жылгадан жылганы, адырдан адырды, коктудан-коктуну сыдырып ач карышкырдай жылкы айдап алганы келатышат. Т?нк? кошуунду Батман калмак баштап келатат. Ал далай жолу т?нк? жортуулга чыгып алчы-таасын жеген пенде эле. Ал жеке эле кыргыздарга жортуулга чыкпастан казактарга, уйгурларга, монголдорго чейин жортуулга барып же деп машыгып алган жан эле. Булар кыргыздардын малына тийип, каршылык кылса, боз ?йл?р?н чаап кордук к?рс?т?п кетиш керек эле. Кыргыздардын аз эле жигиттери жылкыларды жакын эле жерде жайып ж?рг?н, калмактар ал жигиттерге карама-каршы келип, бат эле малды айдап кетишти. Калмакар боз ?йл?рг? чабуул койгону келген жок.

– Калмактар.

– Боз ?йл?рг? чабуул коюп келбесин.

– Жан соога болсун кудай.

– Баланы сактагыла!

– Жакшылык кайдасы? балдарды кара!

– Момун бери кел!

– Тотуя эмне эле туруп калды? баланы алып качалы!

Жыйылган топ жигиттер аттарды жайдак минип, курал жарактарын алып жылкыларды кайрып кел?? ?ч?н кетишти.

– Ата кайдасы? мага жардам бер!

– Калмактар менен ?лб?г?н жерде калабыз.

Кара?гыда ат издеген жигиттер ары-бери делпелектеп чуркашат. Жардам сураган ?нд?р. Айлана ушундай кооптуу дабышка толуп кетти. Бермет таякелерине келип, бешиктеги Сарбагышты да кошо ала келген. Ага жардам бер??ч? Тотуя деген аял да кошо келген. Эки жигит эки атты энеге алып келди:

– Эже силер аттарды минип ?йд?к? кеч??д?н ?т?п, аркы ?й?зд?г? боз ?йл?рг? бара тургула аяк тынч силерди эрте? бул жакка чыгарып алабыз. Суу тере? экен ?йд?к? жалгыз талдын жанынан кечкиле!

Бермет эне атка минип бешикти ???р?п, Тотуя бир атка минип кеч??г? карай ж?н?шт?. Алар кеч??д?н к?п эле ?т?п ж?р?шк?н баарын билиш керек болчу. Атчан аялдар ?йд? карай ж?н?п калышты.

Эне:

– Суунун аркы ?й?з?нд? таякелерибиздин боз ?йл?р? бар. Эл тынчтангыча ал жакка бара туралы, а?гыча журт бир жакшылыкка жетишеер.

Эки атчан капталдай кеч??г? кетип баратышты. Айсыз к?зг? сайса кара?гылык. Жада калса бир карыш укум жер да к?р?нб?йт. Атчандар сууга жакындап калышты. Арттан кыргызыбы же калмагыбы топурата жылкы ?ст?нд? чаап ?тт?. Аялдар «куугунчулар келаткан экен» деп катуу коркуп кетишти. Аттарын камчыланып сууга киргенче ашыгып бат эле жээкке жете келишти.

– Бермет эне ?йд?к? кеч??д?н кечели бул жердин суусу ?т? тере? эле.

Айым к??д? жактырбай:

– Ага кантип жетебиз ал ?ч?н кычыкты айланышыбыз керек го.

К?? каршылык кылып:

– Суу катуу кирип жатат бешикти агызып албайлы.

– Кудайым сактасын эмне кылабыз, артта куугунчулардын дабышы чыгып жатпайбы, калмактарга туш келсек торойто чаап унааны алып кетет аттар ты? кудайым сактаса кечип кетеер.

К?? да буга макул болду. Ал башкача кыла албайт эле эненин тилин алыш керек. Алдыда чамынып к?р?лд?п-шарылдап агып жаткан тентек суу. Эки атчан тентек сууга туш келип такалды. Бул жер кечмелик эмес эле, жаныбарлар да ошону билип, ?йд?к? кечмеликке карай бурулуп туруп алышты.

– Келе баланы мага бергин,-деп ?к?м айтты айым.

К?? аттын тизгинин тартып, алдындагы бешикти айымга кармата салды. Айымдын мингени келишимд?? чо? тору ат. К??д?к? бышты чабдар ат. Мындай алсыз жаныбар сапырылып кирип жаткан сууга туруштук бере алабы?

Эне кара?гы т?нд?:

– Суу атаасы Сулайман к?лд?й к?р жаратканым ?з?? жар бол, кандай к?нг? туш келгенбиз, -деп атчандар те?ирге му?ун билдиришти.

Айымдын аты ?к?мд?к менен астыга умтулуп, суу ургаачынын тизесин жаба берди. Ж?р?г? ?ш?п, суу жаба бербесин деп бешикти ?йд? к?т?рд?.

– Кудай арбак колдой к?р, кандай суу ушунчалык тере? беле, кокуй,-дегенге ара? жарады. Айым о? колу менен бешикти бек кармап, сол колдоп тизгин жана ээрдин башын бек мыжып жатты. Ылдам кечип кетсек деп буту менен атты теминип коёт. – Чу, чу жаныбар, суу атасы Сулайман колдой к?р, ата бабанын арбагы колдой г?р.

Арттан « Аа…ааа…ааа…»– деген бакырык угулду.

Катуу кирген тилсиз суу к??д? ат-маты менен агызып кетти. Кара жаны менен алек болгон айым аны даана байкап, денесин калтырап коркунуч аралап жатты. К???л? уйгу-туйгу болуп, ж?р?г?н?н коркунуч каптап турду. Айымдын минген атын суу жаба берип, анын колундагы баланын бешигин тилсиз суу жулуп кетти. Аялдын «Аа…ааа…ааа..» деген алсыз ча?ырыгы алыска угулду. Ээрдин кашын бек кармап, аркы ?й?зг? ?т??г? аракет кылды. Жаныбар к?чт?? экен к?р?лд?п кирген сууну омуроосу менен жиреп аркы ?й?зг? аман-эсен чыкты да силкинип-силкинип жиберди. Бермет эне бешиктеги баланы жакшы кармай албай сууга агызып жиберди. Айым эми эле колдо баласын сууга агызып ийип, улуп-у?шуп ыйлап жатты:

– Ай, кудай ай, ушундай да к?н болобу, кокуй к?н колумдагы балам кайда кетти? –анын ?н?н суу угузган жок. Бирок тоонун тентек жели алыска-алыска айдап кетти. К??д? минген аты менен суу агызып кетпедиби. Ай кара?гы т?нд? к?з ачып жумганча ушундай алаамат окуялар болуп кетти. Бир заматта ушундай кокустуктар болуп ?тт?. Айым эмне кылаарын билбеди, кийми жети катары менен суу болуп, ?ш?г?н денеси калтырап-титиреп чыкты. Бермет эненин минген аты аркы ?й?зг? аман-эсен чыгып, от жылтылдап жанга ?йл?рг? карай бурулуп басыгын ылдамдатты. Ат боз ?йг? ылдам эле жакындап келди. Булар черик уруусунун боз ?йл?р? болчу. Аларды кабанак иттер арылдап тосуп чыгышты. Арыдан эки жигит чыкты.

– Келаткандар кимдер?

– Мен.