Бақытты болуды үйреніңіз! Сенімділік құпиялары

Осылайша, аскеттi с?ру, барлы? шартты тiлектердi ?абылдамау, ?арапайым ?мiрдi арты? к?ру, барлы? иелiктен азат болу ар?ылы Ба?ыт?а жетуге болады деп есептедi. Синоп Диогенi (шамамен 412 – б. з. 323 ж.) к?бiнесе философияны? тамаша к?рiнiсi ретiнде ?арастырылады. Стоиктердi? ?зi оны данышпанды? д?режеге жеткен санаулыларды? бiрi деп сана?ан.

Н?тижесiнде, данышпанны? ?з проблемалары болса да, аз ?ана л?ззат алса да, ба?ытты болады.

– Диоген Лаэрций Анницерис туралы

Аристипп Киренский (шамамен б. з. б. 435 – 356 ж.) Киренаика философия мектебiнi? негiзiн ?ала?ан. Мектеп тек жа?сылы? – жа?ымды л?ззат, ал ауырсыну – жал?ыз жаманды? деп д?лелдедi. Олар ?рбiр сезiм ?ткiншi, сонды?тан барлы? ?ткен ж?не болаша? л?ззаттарды? жеке адам ?шiн на?ты болмысы жо? ж?не ?азiргi л?ззат арасында затты? айырмашылы? жо? деп бекiтедi. Клавдий Элиан ?зiнi? «Тарихи жина?ында» Аристипп туралы былай деп жазады: Ол б?гiнгi к?нi, тiптi оны? адам ?рекет ететiн ж?не ойлайтын б?лiгiн на?тылауды ?сынды. ?йткенi, ?ткен немесе к?ткенiмiз емес, тек ?азiргi уа?ыт ?ана бiзге тиесiлi, ?йткенi бiр н?рсе кетiп, онымен ая?талды, ал екiншiсiнi? ?алай ж?зеге асатыны белгiсiз». Кейбiр с?ттiк л?ззаттар ауырсынудан ?мытыруы м?мкiн. Дана адам л?ззат?а иелiк етiп, оны? ??лына айналмауы керек, ?йтпесе ол азап?а ?келедi, б?л ?мiрдi? т?рлi л?ззаттарын ба?алау ?шiн к?регендiлiктi ?ажет етедi. Пиррон (шамамен б. з. д. 360 – 270 ж.) Батыста?ы философиялы? скептицизмнi? ал?аш?ы мектебi – пирронизмнi? негiзiн ?алады. Пирронды? т?жiрибенi? ма?саты – атараксия (жан тынышты?ы) к?йiне жету – б?зылудан азат болу. Пирро адамдарды? атараксия?а жетуiне оларды? аны? емес н?рселерге деген сенiмдерi, я?ни догма кедергi болатынын аны?тады. Адамдарды сенiмнен босату ?шiн ежелгi пирроншылар к?птеген к?м?ндi д?лелдер жасады.

?мiр бойы ба?ытты болу ?шiн даналы? жинайтын барлы? ??ралдарды? iшiнде е? ма?ыздысы – досты?. – Эпикур

Эпикуризмнi? негiзiн салушы Эпикур (шамамен 341 – б.з.д. 270 ж. ш.) ?мiрдi? ма?саты тынышты? (атараксия) ж?не ?ор?ыныштан азат болу, сондай-а? дене ауыруыны? болмауы (апония, грекше) деп ?йреттi). Осы ма?сатта Эпикур аскеттiк ?мiр салтын, асыл досты?ты ж?не саясаттан аула? болуды ?сынды. Ба?ыт?а жетуге к?мектесетiн ??ралдарды? бiрi – тетрафармакос немесе т?рт т?рлi емдеу:

«??дайдан ?ор?па, ?лiм туралы ала?дама; Жа?сы н?рсенi алу о?ай, ж?не ?ор?ынышты н?рсенi к?теру о?ай».

Парасаттылы??а с?йенiп, байыпты, жiгерлi, байсалды, еште?еге ала?дау?а жол бермейтiн адам болуы?ыз керек. Еште?е к?тпей, бiра? ?азiр ?мiр с?руге ?ана?аттанса?ыз, ?р с?зi?iзде ?а?арманды? шынды?ты айтып отырса?ыз, сiз ба?ытты ?мiр с?ресiз. Ал б??ан тос?ауыл ?оятын адам жо?. – Маркус Аврелиус, медитация

Стоицизм – Цитийский Зенон (шамамен б. з. б. 334 – 262 ж.) негiзiн ?ала?ан философия мектебi. Зенон ойда?ы синкретист бол?анымен, оны? негiзгi ы?палы киниктер болды, ал оны? т?лiмгерi Фивиялы? ж?шiктер (шамамен б. з. б. 365 – 285 ж.) болды. Стоицизм – таби?ат ?лемi туралы логика мен к?з?арастар ж?йесiн ?амтамасыз ететiн жеке этика философиясы. «Стоик» терминiнi? ?азiргi заман?ы ?олданылуы ?детте стоицизмдi ?станушылар?а емес, ?орша?ан ?лем т?жiрибесiне нем??райлы ?арайтын немесе жалпы сезiмдердi басатын адамдар?а ?атысты. Стоицизмнi? негативке нем??райлы ?арау?а баса назар аударатынын ескерсек, ол ба?ыт?а жету жолы ретiнде ?арастырылады. Стоиктер «ба?ыт ?шiн iзгiлiк жеткiлiктi» деп санайды. Осы iзгiлiк сезiмiне жеткен адам данышпан болады. Эпиктеттi? айтуы бойынша, б?л данышпан «ауырып ж?р, бiра? ба?ытты, ?ауiп т?нгенiмен ба?ытты, ?ледi бiра? ба?ытты, айдауда ж?не ба?ытты, мас?ара болады бiра? ба?ытты». Сонды?тан стоиктер уа?ыттарын iзгiлiкке жетуге ж?мсады. Б??ан адам ?з ?мiрiн стоиктiк логиканы, стоиктiк физиканы ж?не стоиктiк этиканы зерттеуге арна?ан жа?дайда ?ана ?ол жеткiзуге болады. Стоиктер ?здерiн «таби?атпен ?йлесiмдi ?мiр с?ретiндер» деп сипаттайды. Кейбiр стоицизм мектептерi стоик философиясыны? т?жiрибесiнi? ма?саты ретiнде Аристотельдi? эвдаймония т?жырымдамасын келтiредi.

Секстианды? мектептi? негiзiн Квинт Секстий ?лкен (б.з.д. 50 ж.) салды. Ол негiзiнен пифагорлы?, платонды?, киниктiк ж?не стоиктiк элементтердi бiрiктiретiн философиялы?-медициналы? мектеп ретiнде сипатталды. Олар ба?ыт?а жету ?шiн адам вегетарианды? болуы керек, т?нде ар-?жданды? тексеруден ?тiп, т?тынушылы?тан да, саясаттан да аула? болу керек деп д?лелдедi ж?не ?ол жетпес т?ндiк к?ш денеге енедi деп сенедi.

Августин Гиппо

Ба?ытты ?мiр – а?и?ат?а негiзделген ?уаныш. Б?л са?ан негiзделген ?уаныш, Уа, ??дай, а?и?ат.

– ??тты болсын Августин, мойындау.

Гиппопалы? ?улие Августин (б.з. 354 – 430 ж.) – ертедегi христианды? теолог ж?не философ, оны? е?бектерi Батыс христианды?ы мен Батыс философиясыны? дамуына ?сер еттi. ?улие Августиннi? пiкiрiнше, адамны? барлы? iс-?рекетi с?йiспеншiлiктi? т??iрегiнде ?рбидi, ал адамдарда кездесетiн басты проблема – махаббатты? жайлы д?рыс емес т?сiнiк.

Ба?ытты тек ??дайдан табу?а болады, ?йткенi Ол ба?ыт к?зi. Адамзат ??дайдан жаратыл?ан, бiра? содан берi ??ла?ан кезден бастап, адамны? жаны ??даймен бiрге бол?ан кездегi ба?ытты есте са?тайды. Осылайша, егер адам Алла?а деген с?йiспеншiлiкке ба?ытталса, барлы? бас?а махаббаттар д?рыс реттелген болады. Осылайша, ?улие Августин неоплатонды? (синкретикалы? философиялы?-дiни iлiмi, ол ?зiнi? е?бектерiнде жаз?ан ежелгi философ Платоннi? ?ызметi н?тижесiнде пайда болды) д?ст?рге с?йенiп, ба?ыт таза т?сiнiктi д?ниенi ойлауда жатыр деп д?лелдейдi.

?лiм иелерiнi? орта? бiр уайымы ?лiм. Олар б?л ?шiн ж?мыс iстейдi, бiрнеше ма?саттар?а ?мтылады, ?рт?рлi жолдармен ж?редi, бiра? бiр ма?сат?а – ба?ыт?а жетуге ?мтымайды.

– Боэций, Философия ж?баныш.

Боэций (шамамен 480–524 жж.) – «Философия ж?баныш» кiтабыны? авторы ретiнде танымал философ. Б?л шы?арма орта ?асырларда?ы ж?не ерте ?айта ?рлеу д?уiрiндегi христиан дiнiне е? ?лкен ?сер еткен ж?не классикалы? кезе?нi? со??ы ?лы шы?армасы ретiнде сипаттал?ан. Кiтап к?птеген та?ырыптарды ?амтиды, бiра? оларды? арасында ба?ыт пен ??дайды? таби?атын ?арастыра отырып, та?дырды? ?згеруiне ?арамастан ба?ыт?а ?алай жетуге болатынын тал?ылайды. Ол ба?ыт?а, кемел игiлiкке ?ол жеткiзу ар?ылы ж?не б?л кемел игiлiктi? ??дай екенiн д?лелдейдi. Содан кейiн ол ??дай ?аламды С?йiспеншiлiк ар?ылы бас?ар?анды?тан, ??дай?а д??а ету ж?не

С?йiспеншiлiктi ?олдану шынайы ба?ыт?а жетелейдi деген ?орытынды?а келедi.

Авиценна (шамамен 980–1037), «Ибн Сина» деген атпен белгiлi, полимат ж?не за?гер; ол исламны? алтын ?асырыны? е? ма?ызды ойшылдарыны? бiрi болып саналады.

Оны? ойынша, ба?ыт адамны? ма?саты, ал шынайы ба?ыт д?ниелiк м?дделерден таза. Сайып келгенде, ба?ыт адам интеллектiнi? жалпы белсендi интеллектiмен бiрiгуi ар?ылы дамуы.

?л-?азали (шамамен 1058–1111) – парсы тектi м?сылман теологы, за?гер, философ ж?не мистик. ?мiрiнi? со?ына ?арай жаз?ан ?л-?азали «Ба?ыт алхимиясын» (Кимия-йи Саадат, (парсы тiлiнде) жазды. Ол ?з е?бегiнде ??рыпты? талаптарды са?тауды? ма?ыздылы?ын атап к?рсетедi. Ислам дiнi, ??т?арылу?а ж?не к?н?дан са?тану?а ?келетiн амалдар. ?л-?азалидi? айтуынша, ба?ытты? т?рт негiзгi ??рамдас б?лiгi бар: ?зiн-?зi тану, Алланы тану, д?ниенi шын м?нiнде тану, ?лгеннен кейiнгi ?мiрдi тану. Адамны? а?ыл-ой ?абiлетiн – ??дай берген ?абiлеттi – пайдалану ар?ылы ?ана жан д?ниелiктен ??дай?а толы? берiлгендiкке, е? жо?ар?ы ба?ыт?а айналуы м?мкiн.

Маймонид (шамамен 1135–1204) – еврей философы ж?не астрономы, ол е? жемiстi ж?не ы?палды Таурат ?алымдары мен д?рiгерлерiнi? бiрi болды. Ол ба?ыт т?пкiлiктi ж?не м?нi бойынша интеллектуалды деп жазады.

Адамны? ?алауы мен iздейтiн н?рсесi ?алса, толы? ба?ытты емес.

– Фома Аквинский, Summa Theologica

?улие Фома Аквинский (1225 – 1274 жж.) – философ ж?не теолог, 1323 жылы Шiркеудi? докторы болды. Ол ?зiнi? «Summa Theologica» атты басты шы?армасында аристотелизм мен католиктiк теологияны синкреттедi. Фома Аквинскийдi? ойынша, кемел ба?ыт кез келген физикалы? л?ззатта, кез келген д?ниелiк ?уатта, ?андай да бiр д?режеде д?ниелiк ата? пен ??рметте немесе кез келген т?пкiлiктi шынды?та табылмайды. Ол тек шексiз ж?не кемел н?рседе болуы м?мкiн – б?л ??дай. Ал ??дай материалды? н?рсе емес, таза рух бол?анды?тан, бiз ??дайды тану ж?не оны с?ю ар?ылы бiрiктiремiз. Демек, ??даймен бiрiгу – е? кемел адам ж?не адам ?мiрiнi? т?пкi ма?саты.

Мишель де Монтень (1533–1592) – француз философы. Эллинистiк философия мен христианды?ты? ?серiмен ?мiрдi? ?о?амды? ж?не жеке салаларын б?луге деген сенiммен бiрге Монтень ба?ытты? субъективтi к??iл к?й екенiн ж?не ?ана?аттану ?р адамда ?рт?рлi болатынын жазады. Одан ?рi ол ?о?амны? араласуынсыз ба?ыт?а жетудi? на?ты ?рекеттерiн орындау ?шiн а?и?ат?а сенiм керек екенiн мойындайды.

Джереми Бентам (1748—1832) – британды? философ, за?гер ж?не ?леуметтiк реформатор. Ол ?азiргi утилитаризмнi? (этикада?ы ба?ыт (этикалы? теория), о?ан с?йкес мiнез-??лы? немесе ?рекеттi? моральды? ??ндылы?ы оны? пайдалылы?ымен аны?талады) негiзiн салушы болып саналады. Джереми Бентамны? пiкiрiнше, д?рыс iс-?рекет – б?л пайдалылы?ты? е? к?п м?лшерiн тудыратын ба?ыт, м?нда пайдалылы? ?рекеттен зардап шеккен ?рбiр жеке адамны? кез келген азабы (ауыруы) шегерiлген жалпы л?ззат (ба?ыт) ретiнде аны?талады. Берiлген ?рекеттi? пайдалылы?ын есептеу ?шiн ол Фелисиф есебiн жасады. Б?л есептеуге с?йкес, мысалы, аскеттiк ??рбанды? моральды? т?р?ыдан д?рыс емес.

Артур Шопенгауэр (1788—1860) – немiс философы. Оны? философиясы ?зiмшiлдiк ?рекеттер – б?л жеке м?дде, л?ззат немесе ба?ыт?а ?мтылу, ал жанашырлы? тек адамгершiлiк ?рекет болуы м?мкiн екенiн бiлдiредi. Шопенгауэр ба?ытты ?ана?аттандырыл?ан тiлекпен т?сiндiредi, б?л ?з кезегiнде жа?а тiлектердi тудырады. Ал ?ана?атсызды? – б?л бос меланхолия?а ?келетiн азап. Сондай-а? ол ба?ытты уа?ытты? ?оз?алысымен байланыстырады, ?йткенi бiз уа?ыт жылдам ?ткенде ба?ытты сезiнемiз, уа?ыт баяула?анда ?ай?ырамыз.

Фридрих Ницше (1844—1900) немiс философы, а?ыны, м?дениет тарихшысы ж?не филологы болды, оны? шы?армашылы?ы ?азiргi философия?а ?лкен ?сер еттi. Ницше а?ылшын утилитарларыны? е? ?лкен ба?ыт?а ?мтылуын сынап, ба?ытты болуды ?мiрдi? т?пкi ма?сатына айналдыру, оны? с?зiмен айт?анда, «адамды жекс?рын етедi» дегендi бiлдiрдi. Оны? орнына Ницше «жай ба?ыттан» г?рi жо?ары ж?не ?иын ма?саттары бар м?дениеттi iздедi. Ол «со??ы адамны?» фигурасын утилитарлар мен ба?ыт iздеушiлерге ?арсы ойлау экспериментiнi? бiр т?рi ретiнде енгiздi.

Барлы? ?ауiп-?атерден, ?иынды?тардан, сына?тар мен к?рестерден аула? болып, тек ?з ба?ыты мен денсаулы?ына ?мтылатын б?л «кiшкентай адамдар» менсiнбеуге лайы?. Оны? орнына, Ницше ?иынны?, тек к?респен, ?иынды?пен ж?не азаппен табу?а болатын н?рсенi? ??ны туралы ойлануды ?алайды. Ол бiздi? ?мiрдегi ?лкен ??ндылы?ты? б?рiн, соны? iшiнде философияны емес, адамзат м?дениетiнi? барлы? жо?ары жетiстiктерiн тудыратын азап пен ба?ытсызды?ты? жа?ымды ??ндылы?ы туралы ойлануды ?алайды.

Владислав Татаркевич (1886—1980) – поляк философы ж?не тарихшысы. Татаркевич ?шiн ба?ыт негiзгi этикалы? категория, ал шынайы ба?ыт толы? ?ана?аттануды, я?ни т?тас ?мiрге ?ана?аттануды талап етедi.

Герберт Маркузе (1898–1979) – немiс-американды? философ, ?леуметтанушы ж?не Франкфурт сыни теория мектебiмен байланысты саяси теоретик. Ол ?зiнi? 1937 жыл?ы «М?дениеттi? жа?ымды сипаты» атты эссесiнде м?дениеттi? ?о?ам ??рылымында?ы шиеленiстi дамытатынын ж?не б?л шиеленiс кезiнде ?алыптас?ан ?леуметтiк т?ртiпке ?арсы т?руы м?мкiн екенiн айтады. К?нделiктi д?ниеден б?лiнетiн болса, ба?ыт?а деген с?раныс сырт?ы болудан ?алып, рухани тол?анысты? нысанасына айналады. Бiр ?лшемдi адамда оны? т?тынушылы?ты сынауы ?азiргi ж?йенi? демократияландыруды к?здейтiнiн, бiра? таби?аты бойынша авторитарлы? екенiн к?рсетедi, ?йткенi азда?ан адамдар ба?ытты? белгiлi бiр н?с?аларын сатып алу?а м?мкiндiк беретiн еркiндiк туралы ?абылдауды талап етедi. Одан ?рi ол «ба?ытты сатып алу?а болады» деген концепцияны? психологиялы? т?р?ыдан деструктивтi екенiн айтады.

Адам?а ?айта-?айта «ба?ытты бол» деп б?йырылатыны американды? м?дениетке т?н ?асиет. Бiра? сiз ба?ыт?а ?мтыла алмайсыз; Б?л орындалу керек. Адамны? «ба?ытты болу» ?шiн себебi болуы керек. – Виктор Франкл

Виктор Франкл (1905–1997) – австриялы? невропатолог, психиатр, Холокосттан аман ?ал?ан ж?не логотерапияны? негiзiн салушы. Оны? философиясы м?нге, ?асiреттi? ??ндылы?ына ж?не ?зiнен жо?арыра? н?рсеге жауапкершiлiкке баса назар аударуды? айналасында болды; Тек осы с?ра?тар?а тап бол?ан адам ба?ытты бола алады.

Роберт Нозик (1938—2002) – американды? философ, Гарвард университетiнi? профессоры. Ол ?зiнi? саяси философиясы мен ойлау эксперименттерiмен танымал. «Т?жiрибе машинасы» (1974) ой экспериментiнде ол к?нделiктi шынды? пен шексiз л?ззат беретiн имитациялан?ан шынайылы? арасында?ы та?дауды елестету ар?ылы ба?ыт туралы гедонистiк (Гедонизм аксиологиялы? iлiм, о?ан с?йкес л?ззат ?мiрдi? е? жо?ары игiлiгi мен м?нi, жал?ыз т?пкiлiктi ??ндылы? болып табылады (ал бас?а барлы? ??ндылы?тар аспапты?, я?ни л?ззат?а жету ??ралы болып табылады) т?сiнiктердi сын?а алады. Пайдалы ??быжы? (1974) – толы? л?ззат утилитарлы? (этикада?ы ба?ыт (этикалы? теория), о?ан с?йкес мiнез-??лы? немесе ?рекеттi? моральды? ??ндылы?ы оны? пайдалылы?ымен аны?талады) т?жырымдамасын сынау ?шiн Роберт Нозик жаса?ан ой экспериментi.

Мишель Онфрай (1959 ж. т.) – гедонистiк, эпикуристiк ж?не атеистiк д?ниетанымы бар француз жазушысы ж?не философы. Онфрэй гедонизмнi? саяси ?лшемi Эпикурдан Джон Стюарт Миллге, Джереми Бентам?а ж?не Клод Адриен Гельветиске дейiн созылатынын айтады. Саяси гедонизм е? к?п адамдар ?шiн е? ?лкен ба?ыт ??руды ма?сат етедi. Онфрэй гедонизмдi «?зiне немесе бас?алар?а зиян келтiрмей, ?зiне л?ззат алу?а ж?не бас?аларды ?уанту?а негiзделген ?мiрге деген интроспективтi к?з?арас» деп аны?тайды.

Дэвид Пирс (1959 жылы ту?ан) – этикалы? м?селелерге лексикалы?, терiс, утилитарлы? т?р?ыдан ?арайтын британды? трансгуманист (адамны? психикалы? ж?не физикалы? м?мкiндiктерiн жа?сарту ?шiн ?ылым мен техниканы пайдалану?а ы?пал ететiн ?леуметтiк т?ртiп, саяси ?станым ж?не философиялы? т?жырымдама. Трансгуманистер ?ажет емес деп санайтын адам ?мiрiнi? сол аспектiлерiн жою – азап, ауру, ?артаю ж?не ?лiм. Трансгуманистер м?ндай технологияларды ?олдануды? м?мкiндiктерi мен салдарын, оларды пайдалануды? ?ауiптiлiгi мен пайдасын зерттейдi, оны? iшiнде биологиялы?, а?паратты?, когнитивтiк ж?не нанотехнологияларды? конвергенциясы идеясын ?арастырады) философ.

Адамгершiлiкке деген к?з?арас – Ба?ыт философиясы к?бiнесе этикамен бiрге тал?ыланады. Гректерден ж?не христиан дiнiнен м?ра?а ?ал?ан д?ст?рлi еуропалы? ?о?амдар к?бiнесе ба?ытты моральмен байланыстырды. Б?л т?р?ыда мораль ?о?амды? ?мiрдi? белгiлi бiр т?рiнде белгiлi бiр р?лдi орындау болды. Ба?ыт моральды? философия ?шiн ?иын термин болып ?ала бередi. Мораль философиясыны? б?кiл тарихында адамгершiлiктi ба?ыт?а ?келетiн салдарлар т?р?ысынан аны?тау немесе оны ба?ыт?а м?лдем ?атысы жо? деп аны?тау ?рекеттерi арасында тербелiс болды. Психологияда ба?ыт пен адамгершiлiктi? байланысы ?рт?рлi т?сiлдермен зерттелдi. Эмпирикалы? зерттеулер ?арапайым адамдарды? адамны? ба?ыты туралы пайымдаулары iшiнара сол адамны? моральды? ?асиеттерiн ?абылдауына байланысты екенiн к?рсетедi, б?л бас?аларды? ба?ыты туралы пайымдаулар моральды? ба?алауды ?амтиды деп болжайды. К?птеген зерттеулер сонымен ?атар ?леуметтiк мiнез-??лы?пен айналысу ба?ытты арттыра алатынын к?рсетедi.

Eudaimonia – классикалы? грек с?зi, «eu» («жа?сы» немесе «?л-ау?ат») ж?не «даймон» («рух» немесе «кiшi ??дай») с?здерiнен ??рал?ан. Осы т?сiнiгiмен ба?ытты ?мiр дегенiмiз – жа?сы ?мiр, я?ни адамны? адамды? болмысын жа?сыра? сезiнген ?мiрi. Атап айт?анда, Аристотель жа?сы ?мiр – б?л жо?ары саналы ?рекеттi? ?мiрi деп д?лелдедi. Ол б?л м?лiмдемеге «функция аргументi» ар?ылы келдi.

Негiзiнде, егер б?л рас болса, онда ?рбiр тiрi затты? бiрегей орындайтын ?ызметi бар. Аристотель ?шiн адамны? функциясы – б?л а?ыл-ой, ?йткенi б?л адамдар бiржа?ты т?рде жасайтын жал?ыз н?рсе. Ал ?з функция?ызды жа?сы немесе тамаша орындау ?з та?дау еркi?iзде. Аристотельдi? ойынша, тамаша рационалды ?рекеттен т?ратын ?мiр – ба?ытты ?мiр. Аристотель жо?ары саналы ?рекетке ?абiлетсiз адамдар ?шiн екiншi е? жа?сы ?мiр моральды? iзгiлiк ?мiр деп т?жырымдады. Аристотель жауап беруге тырысатын негiзгi с?ра?: «Адам ?мiрiнi? т?пкi ма?саты не?» К?птеген адамдар рахат?а, денсаулы??а ж?не жа?сы беделге ?мтылады. Оларды? ??ндылы?ы бар екенi рас, бiра? оларды? еш?айсысы адамзат ?мтыл?ан ?лы игiлiктi? орнын баса алмайды. Барлы? игiлiктер ба?ыт?а жету ??ралы болып к?рiнуi м?мкiн, бiра? Аристотель ба?ыт ?р?ашан ?з алдына ма?сат деп айт?ан.

Ба?ыт?а ?алай жетуге болатыны туралы теориялар?а «к?тпеген о? о?и?алар?а тап болу», «?згенi? ма?ыздылы?ын к?ру», ж?не «бас?аларды? ?абылдауы мен ма?тауын к?ру» жатады. Кейбiреулер ба?ыт тек сырт?ы, бiр с?ттiк л?ззаттан ?ана емес деп есептейдi. Позитивтi психология, ?л-ау?ат, эвдаймония ж?не ба?ыт саласында?ы зерттеулершiлер Динер, Рифф, Кейс ж?не Селигманны? теориялары «?мiрдi? биологиялы?, жеке, ?арым-?атынасты?, институционалды?, м?дени ж?не жа?анды? аспектiлерiн» ?оса ал?анда, де?гейлер мен та?ырыптарды? ке? ау?ымын ?амтиды. Психиатр Джордж Вайлант ж?не Гарвард университетiндегi ересектердi? дамуын зерттеудi? директоры Роберт Уолдингер ба?ытты ж?не денi сау адамдар адамдар арасында?ы ?арым-?атынасты? к?штiрек екенiн айтты. Зерттеулер жеткiлiктi ?й?ыны? ?л-ау?ат?а ы?пал ететiнiн к?рсеттi. Жа?сы психикалы? денсаулы? пен жа?сы ?арым-?атынас табыс?а ?ара?анда ба?ытты болу?а к?мектеседi. 2018 жылы Лори Р. Сантосты? «Психология ж?не жа?сы ?мiр» атты курсы Йель университетiнi? тарихында?ы е? танымал курс болды ж?не Йельдiк емес студенттерге онлайн режимiнде тегiн ?олжетiмдi болды. Кейбiр комментаторлар л?ззат iздеу ж?не жа?ымсыз т?жiрибелерден аула? болу гедоникалы? д?ст?рi мен толы? ж?не тере? ?ана?аттанарлы? ?мiр с?рудi? эвдаймоникалы? д?ст?рi арасында?ы айырмашылы?ты атап ?ттi. Каннеман:

«Адамдарды? ?здерi ?шiн не ?алайтынын, ?з ма?саттарына ?алай ?мтылатынын ?ара?ан кезде, олар ба?ыт iздеуден г?рi ?ана?аттануды iздеуге к?бiрек итермелейтiн сия?ты» дедi. Осы?ан ??сас н?рсенi психиатр Виктор Франкл бай?ады, ол Екiншi д?ниеж?зiлiк со?ыс кезiнде ?зiнi? ж?не нацистiк концлагерьлердегi бас?а т?т?ындарды? т?жiрибесiн ба?ылау?а м?мкiндiк алды. Ол кiсi ?мiтiн ?згендердi? тез ?летiнiн, ал сенiмдерi берiк ж?не ма?сат ?стан?андарды? ?мiр с?руге бейiм екенiн атап ?ттi. Франкл атап ?ткендей, ?уаныш пен ?асiрет адамны? ?орша?ан ортасынан г?рi оны? к?з?арасы мен та?дауына к?бiрек байланысты. Ол тек жа?ымды жа?дайлар емес, о? ма?ына да ?мiрге е? ?лкен ?ана?ат ?келедi деп сендiрдi. Ол ?з ж?мысында аны?тайтын негiзгi ?ш ма?ына к?здерiне мыналар жатады: 1. Ма?ызды ж?мысты жасау немесе ?рекеттi орындау. 2. Бас?а адаммен немесе т?жiрибемен тере? кездесуде к?рiнетiн с?йiспеншiлiк. 3. Ерiксiз азапты? ма?ынасын табу, мысалы, оны Жаратушыны? емi деп т?сiну ж?не бiлiм алу м?мкiндiгi ретiнде к?ру. Маслоуды? ?ажеттiлiктер иерархиясы адамны? психологиялы? ж?не физикалы? ?ажеттiлiктерiнi? де?гейлерiн бейнелейтiн пирамида. Адам пирамида баспалда?тарымен к?терiлгенде, ?зiн-?зi iске асыру пайда болады. ?ажеттiлiктердi ?ана?аттандыру т?ртiбiнен бас?а, Маслоу е? жо?ары т?жiрибе деп аталатын ерекше т?жiрибе с?ттерiн, с?йiспеншiлiктi?, т?сiнiстiктi?, ба?ытты? немесе л?ззатты? тере? с?ттерiн елестетедi, оны? барысында адам ?зiн толы?, тiрi, ?зiн-?зi ?амтамасыз етушi ж?не сонымен бiрге ?зiн ?лемнi? б?лiгi ретiнде сезiнедi. Б?л Михали Чиксентмихалийдi?