Бер көйрәтик, гомер / Давай поговорим, жизнь

Ачылмас бер сер булып –
Алла? т?гел,
Р?с?л т?гел,
Мин –
кара?гы бер болыт...

??м, ?ле ген? ?йтк?нн?ремне сызып ташлап, к?з алдыма да?и Кол Гали язмышы килеп баса:

...Мин борынгы иренн?рне ?б?м.
Яш?ешем! Тамырлары? тир?н! –
Кан тибешем кайнар дулкын булып
К?т?рел? м??гелек ту? ?ирд?н.

Катламнарга тир?н т?шк?н саен,
Тир?нлект?н к?кк? тия т?б?м.
Алла ?зе яш?р биеклект?н
?ирк?емне? тир?н ?анын ?б?м.

Та? сулкылдый ерак тамырларда.
Киенг?нем – к?б?м.
К?гем – т?б?м.
...Со?гы яу алдыннан кылыч кайрыйм
??м борынгы иренн?рне ?б?м...

Х?зерге замана ис? шагыйрьг? кылыч тоттырган, аны? якты хыяллардан балкып торган башын Моабитта чапкан, Колымада черетк?н. ? югыйс? борынгы бер б?ек хан хакында шундый бер игелекле вакыйга сакланып калган. Ян?се, орышка керер алдыннан, ул мондый ф?рман бир? торган булган:

– Шагыйрьл?рне ??м иш?кл?рне уртада калдырыгыз! Алар сугыштан со? кир?к булачак!

Моны? киресе: гарепне? б?ек яугирл?ренн?н берсе орыш алдыннан мондый ф?рман бир? торган булган:

– Бу кайнар канлы, хыялый егетл?рне – шагыйрьл?р­не – яуга алдан кертегез! Б?т?н солдатларны рухландырсыннар!

Яшьлегемд?, Муса ??лил хакында уйланып, болай дип язган идем:

...Сугыша белг?н былбыл ул
??м ?ырлый белг?н б?ркет...

Былбылын сугыш б?ркете урынына яуга чыгарга м??б?р итк?н илне?, халыкны? г?на?ларын кем к?т?рер?

?д?биятыбызны? канын корыткан бер яман т?шенч? ?ле д? хакимиятк? ирешеп алганнары ?чен ген? «популяр» язучы булып к?еф-сафа корган абзыкайларны яклый. Ул т?шенч? – «халыкчанлык». Халыкны? ул в?киле – алып-сатып баеган, акчадан бетл?г?н бер татар – театрга килг?ч нишл?г?н ди? Ул киерелеп утыруга ук, п?рд? ачылмагач, ?леге «халык в?киле» мыжгый башлаган:

– Машнасагыз машнагыз... Машнамасагыз, н?фл?в?йт, кайтам да кит?м!

? тамаша башлангач, буфеттан «к?геп» керг?н д? бу:

– К?л?сем кил?! Артистлар! Т?шегез монда! Кытыклагыз мине! – дип, б?тен театрга кычкырып утыра ик?н.

Й?, халыкчан булыйм дип, шушы убырны? корсагын кытык­лау ?чен языйммыни инде? Нич? еллар буена с?нгатебезне шул «Прокруст ятагы»на салып, тере т?нен-?анын кыйдык. Зур с?нгатьк? лаек булсын ?чен, халык ?зе «Халык» д?р???сен? к?т?релсен!

Сибгат ага Х?кимне? бер с?зе ист? калган: «?ырны? ?ыр булуы ?чен ?ч??не? – шагыйрь, композитор, ?ырчыны? – бер-берсен? бик нык туры кил?е кир?к». ?ир, су, к?к берлеге т?гелме со? бу? Шигырьне? йолдызлы к?к булуы м??б?ри т?гел, бакалы сазлык булса да, бик ш?кер – тере ген? була к?рсен! Ми?а к?п чыгышлар ясарга туры килде. Беренче «тамаша» ?ле д? к?з алдында тора. Чыгыш ясыйсы шагыйрьл?р, китапларын, куен д?фт?рл?рен актара-актара, «?темлер?к» шигырьл?р эзлил?р: «Бу залда бусы ?т?, бу клубка монысы да ярый... Кир?кми – затлылар ?чен! А?ламаячаклар!» ?ырчылар ис? халыкны елатып кул чаптырырдайларын – «?нк?ем, б?гърем» темасы тир?сенн?н актарырга тотыналар.

Шулай булгач, з??кыбызны? т?б?н т?г?р?вен? кем гаеп­ле?

Б?генге татарны? фикер с?реше митингтагы мегафон д?р???сен? т?шк?н ик?н, моны? ?чен кем ?авап бирерг? тиеш?

Белмим, ?мма б?генге шигърият, ни?аять, ?з биеклегенн?н карап я?гырый башларга тиеш. Иелеп т?, тезл?неп т? т?гел! Ишетмисе?, а?ламыйсы? ик?н, тагарактан башы?ны к?т?реп, ?ск?р?к кара! Симез муены? баш к?т?рерг? ирек бирми ик?н, мо?а син ?зе? ген? гаепле, туганкай! Сандугачны? б?хете – сайрауда. Аны? ??лак?те д? сайрауда – сандугач й?р?ген кыздырып ашауны Рим императорлары ш??р?т, байлык, муллык билгесе итеп санаган. ? безне? халык, куш й?р?к булмыйча торып, кил?ч?кк? ис?н-имин барып ?ит? алмас. Бер й?р?к – батыр й?р?ге, икенче й?р?к – сандугач й?р?ге. ? керпене? б?хете – аулакта. Чикл?век куагы т?бенд?ге тыныч ?йд?.

Б?л?к?й чакларымда мин, коеп я?гыр яуганда, зур ?рек­м?н яфрагы астына кереп, тыгыз яшел яфракка ша?-шо? килеп тамчы шо?гырдаганын ты?ларга хыялландым.

Ышанам – ?зен артык ?авалы тойган шагыйрьл?р, ирт?н Кояш т?рт? буе к?т?релг?н арада, чир?мне? к?ч?н?-к?ч?н? шытуын ишетмидер д?. Ч?нки аларны? колак ш?рифе артык югары. Шигырь – болытны?, Кояшны?, туфракны? кушылмасы – гап-гади чир?м. Шул чир?мг? куе чык т?шк?нд?, т?пил?ре? ап-ак булып агарганчы, саф, салкын, балкып торган чыкларны ч?чр?т?-ч?чр?т? й?гер д? й?гер! ??м шуны? р?х?тен с?зл?р бел?н ген? б?т?нн?рг? с?йл?п бир. Ул салкын чык б?т?нн?рне? д? табанын кыздырсын.

М?слим ягы кешел?рене? авыз тутырып, т?мл?п с?йли бел?ен? га??пл?н?л?р, йомшак, назлы, сак тел... М?слим кешесе х?тта ?зене? с?ген?ен д? ад?м башына килм?ст?й лирикага, шигъриятк? т?р? бел?. Нишлисе? бит, ?ич т? с?генм?сл?р иде – заманасы шу?а лаек.

С?ген?се? ик?н, теле? д? пакь калсын, кешене д? ?тереп ташлама, ?йт?се?не д? чумдырып ?йт. Шу?а охшашрак х?лг? Польшада тап булдым. Поляклар урамда ?зл?ренч? с?йл?шеп бара-бара да, ачуы чыккач, н?къ безг? таныш «..ать! Мать!»ка к?ч?.

Нишл?п шулай? ??ркем ?з телен шакшыдан сакларга тырышадыр инде, к?р?се?...

Бары тик ?з телен ген? и? ?стен, и? б?ек итеп расларга тырышкан ??р халыкны? язмышы аяныч. Б?ек ?с?рл?р и?ат ит?рг? с?л?тле тел ген? Б?ек. Кешелекне? и? зур да?ие, и? б?ек тел белгече беренче тапкыр айга караган да соклануыннан «Ай!» дип шаккатып калган.

Б?генгег? кад?р «ай» дибез... Д?ньялыкны? ад?м баласы к?р? башлаган ??рн?рс?сен? исем бирг?н кеше, ?лб?тт?, шагыйрь булган. Шагыйрьлек булмаса, яратышу, ?йл?неш?, гаил? кору, ?рч? д? булмас иде. Шигырь – яралу, туу.

Бер ?к?м?тне иск? т?шерим ?ле. С?рия, Ливан якла­ры­на с?ях?т ?чен группа туплыйлар. Барасым килде. ?и­б?рм?яч?кл?рен сизеп торам. КГБ ??м райком комис­сия­сен? киттем. Алар минем беренче саф, сад? китабымны актаргалап, шаккатып утыргандай кыландылар.

– Ай-яй-яй! Кереш с?зне Х?с?н Туфан ?зе язган бит, ?й! – (Х?с?н Туфанны телг? алулары мине сагайтырга тиеш иде югыйс?. Юк, яшьлекне? колагы сак т?гел...) Тора-бара болай дидел?р: – Маяковский ?з шигырьл?ре бел?н СССРны т?зерг? булышкан. Евтушенко Братск ГЭСын т?зеште! ? кайда сине? андый поэмалары??

Кемн?р бел?н с?йл?шк?немне чамаламастан, болай дип ?авап бирдем:

– КамАЗ т?зерг? килг?н егет бел?н кызны гашыйк ит? ик?н, мин д?ртьюллык шигыремн?н д? кан?гать булачакмын. Дим?к, мин д? гигантны т?зештем!..

Юл?рлек! Шуны? бел?н мин ?зем ?чен чит илл?рг? чыга торган капкаларны йозаклап куйдым. Ачмаслык итеп.

Теге елларда тукмалдым, алтын елларымны яндырдылар, дип сыкрануым т?гел бу. Саф ?д?биятны? юлын х?зер базар диг?н монстр тагын да ныграк томалап куйды.

Исегезд? булса, Франция президенты Франсуа Митте­ран бел?н безне? Горбачёвны? кызык кына ??г?м?сен теле­видениед?н к?рс?тк?нн?р иде. Кызганыч, юньл?п ты?ла­ма­ганбыз. Горбачёв, ифрат горурланып, болай диде:

– Без базар м?н?с?б?тл?рен? юл тоттык!

Миттеран тыйнак кына ?йтеп куйды:

– ? без планлы ху?алык турында хыялланабыз...

Базар экономикасын маяк итк?н б?ек илл?р кешелекк? лаек с?нгать бир? алмады. Сатлык с?зл?рд?н шигырь т?зеп булмый.

?мма безне? ?д?биятны да хезм?тче булырга ?йр?теп ?лгердел?р. Хезм?тчег? ху?а кир?к. ? канатлы атка – д?лд?лг? – ху?а табылу бел?н ?к, ул аны? канатларын сындырып ташлап, камыт кидер?ч?к, сыртына ы?гырчак салачак. Тал коры далада ?рчеми. М??гелек комлыкта чикл?век куагы ?сми.

Империя ?зе кад?р ?к зур ?д?бият бир? алмый. Бер чикл?век куагында к?п диг?нд? егермел?п сабак ?с?.

Артканы – я?а куакка аерыла. Артык иш?йг?н куакта чикл?век булмый. Милл?тл?р – ?нк?без Табигатьне? т?рле агачлары, аерым куаклары.

Моны бернинди Мичурин да ?зг?рт? алмый. Сак усак леперд?п утыра. Юк?, гашыйклар сыман, назлы иттереп, шыпырт кына с?йл?ш?.