Эронӣ миллатҳо. Муҳоҷирати ҳинду-аврупоӣ

Эрон? миллат?о. Му?о?ирати ?инду-аврупо?
Андрей Тихомиров

Китоб дар бораи ?аракат?ои ?адимаи му?о?ирони хал??ои Эрон пас аз тарки ватани а?додии ?инду-аврупо? – минта?аи дашти Урал?ои ?ануб? – Ба?ри Сиё? на?л мекунад.

Эрон? миллат?о

Му?о?ирати ?инду-аврупо?

Андрей Тихомиров

© Андрей Тихомиров, 2020

ISBN 978-5-4498-0892-9

Создано в интеллектуальной издательской системе Ridero

Хал??ои ?инду-аврупо?

Забон?ои ?инду-аврупо? – яке аз калонтарин оила?ои забон дар ?а?он, ки гур???ои зеринро дар бар мегирад: Хито-Лув? ё Анатолия; ?инду-ориё? ё ?инд?; Эрон? Арман? Фригия; Юнон? Трак?; Албания; Иллириан; Венетик? Итолиё Роман Селтик Олмон балт?; Славян? Токар?; Та?рибан дар ?амаи ?итъа?ои а?олинишини Замин муарриф? шуда, шумораи баромадкунандагон беш аз 2,5 миллиардро ташкил меди?ад. Мувофи?и а?идаи забоншиносони муосир, он як ?исми макро-оилаи забон?ои ностратик?, забони ?инду аврупо? мебошад, мувофи?и фарзияи олими Дания ?. Педерсен, ки аз ?ониби В. М. Иллич-Свитич ва С. А. Старостин, як ?исми ностратик? (аз лотинии noster – мо) забон?ои макро-оилаи забон?о мебошад, ки дар байни он?о ? ба забон?ои Картелян? (Гур?истон, Мингрелян, Чан, Сван), ки мисли ? аблаут доранд (садо?ои ?ойгузинро дар ?амон морфема доранд). Забоншиноси данияг? X. Педерсен дар як ва?т дар бораи пайванди генетикии забон?ои якчанд оила?ои калонтарин, ки бо ?ам робита надоштанд, фарзия гузошт. Тад?и?от?ои илм? омезиши омезиши омезиши забон?ои ?инду-аврупо?, семит?, хамит?, урал?, олтой ва баъзе забон?оро нишон доданд. Ин макрофилм дар палеолити боло? дар ?аламрави Осиёи ?анубу ?арб? ва минта?а?ои атрофи он ба ву?уд омадааст. ?ангоми хуру?и охирин пирях?ои Wurm ва гармшавии и?лим дар мезолит, ?абила?ои ностратик? дар саросари ?аламрави Осиё ва Аврупо маскан гирифтанд; он?о канорагир? карданд ва ?исмат?ои ?абила?ои ?аблан зиндаг?шударо аз худ карданд. Дар ин раванди таърих? ?абила?ои нострат? як ?атор минта?а?ои дурдастро ташкил карданд, ки дар он?о ташкили оила?ои махсуси забон о?оз ёфт. Бузургтарин он?о, ?омеаи забон?ои ?инду-аврупо? дар ?аламрави Урали ?ануб? ва баъдан дар «Дашти бузург» – аз Олтой то ба?ри Сиё? ба ташаккул ёфтанд.

Минта?а?ои ?инду-аврупоии Кентум (кабуд) ва Сатем (сурх). Минта?аи тахминии аввалини мо?вора бо сурх бо дурахшон нишон дода шудааст. Ш?ъбаи Kentum-satem isogloss дар оилаи забони ?инду аврупо? номида мешавад, ки ба та?аввулёбии се ?атори ?уруф?ои дорсал?, ки барои забони пра-?индуаврупо? (PIE), * k-W (labio-velar), * k (velar) ва * k; (палата). Истило?от аз калима?ое иборатанд, ки ра?амии «сад» -ро дар забон?ои намояндагии ?ар як гур?? ташкил меди?анд (centum Latin ва Avestan satem).

Тад?и?от?ои археолог? нишон меди?анд, ки ватани аврупоиёни ?инду аврупо? минта?аи Урали ?ануб? мебошанд, ки дар он?о як гур??и ягонаи забон ташкил ёфтаанд. Забон?ои ?инду аврупо? дар замон?ои ?адим ташаккул ёфтаанд ва аз забони ягонаи ?инду-аврупо?, ки г?яндагони он?о та?рибан 5—6 ?азор сол пеш зиндаг? мекарданд. Соли 1903, Кешав Гангад?ар Тилак (1856 – 1920 гр.) Китоби «Хонаи Арктика дар Ведас» -ро навишт. Дар он, вай таъкид кард, ки Веда?о тан?о дар Арктика буда метавонанд ва варвар?ои ориё? (?инду-аврупо?) он?оро пас аз о?ози охирин давраи яхбанд? ба ?ануб оварданд. Дар ?удуди Урали ?ануб? эъти?од?ои ?адим? ташаккул ёфтаанд, ки асоси дин?ои минбаъда гаштанд: Ведизм ва Маздаизм, ки дар навбати худ аз эъти?оди ибтидо? пайдо шуданд. ?арз?о аз ?амдигар ва аз эъти?оди ?абл?, бо назардошти шароити мушаххаси мав?удияти инсон, намояндаг? ва ?оя?ои гуногун э?од мешаванд, аз ?абили: Ведизм – Брахманизм – ?индуизм, дар асри VI пеш аз милод. Буддизм ва дайнизм ?амчун як му?овимат ба брахманизм, ки системаи кастаро му?аддас мекунанд, дар ?индустон ба ву?уд омадааст. Зардушт? – митраизм дар Эрон (калимаи «Эрон» ба калимаи «Ариан» бармегардад ва дар навбати худ ба калимаи «Ариас» – «рам, ария», дар лотин? «арус», «?айвони тотемии ?адимии сокинони Урали ?ануб?» Иудаизм – Насроният – Ислом дар Осиёи Хурд, Синтоизм дар ?опон, Даосизм ва Конфуцийизм дар Хитой.

Гармии тадри?? боиси об шудани пирях?о гардид, ки ба шимол омадаанд ва замин ба ?аёт бедор шуд, навда?ои ?авон пайдо шуданд – растани?о, он?оро аз ?ониби ?айвон?о, ки ?амро? бо обшавии пирях?о му?о?ират мекарданд, мех?рданд. Шикорчиёни ибтидо?, ки ?айвоноти му?о?иратиро шикор мекарданд ?айвон?оро пайрав? мекарданд. ?аторк??и Урал маркази пиряхи Урал буд ва ях аз к???о аз ?аторк???о дар дашт?ои вул?он?о гарм шуда, ба?р?о ва к?л?о ташкил карданд, пирях?ои к???ои Урал ба у?ёнуси яхбанд? дар У?ёнуси Аркт? оварданд. Пирях?ои ?адим? дар шимоли К???ои Урал: дар Урал?ои ?утб? ва Субполяр? ба таври равшантар ифода ёфтаанд. Дар холоцен (15—10 ?азор сол пеш, давраи пас аз он) бо сабаби гармшавии назарраси и?лим, андозаи пиряхи плейстоцени ?адим? (чоряки поён?) якбора кам шуд. Дар айни замон, аксар пирях?ои Урал нопадид мешаванд. Сарди?ои нав дар Урал дар давраи ба ном Атлантика (нимаи ?азорсолаи пеш аз милод – 3—4 асри пеш аз милод) ба пайдоиши пирях?ои нав, ки пеш аз замони муосир буданд, оварда расониданд.

Европа?ои ?адимии ?инду аврупо? де?а?ои махсуси п?шида бунёд мекунанд. Аврупои ?инду-аврупо? маъдан?ои маъдани ботло? ва о?ан гудозишро аз он?о ом?хтанд. О?ан барои он?о металли арзон ва арзон буд. О?ан?ои о?ан назар ба мис ва бирин?? васеътаранд ва бинобар ин ?е? монополия дар ин металл ба ву?уд наомадааст: маъдан?ои он ба ми?дори зиёд зери таъсири микроорганизм?о дар ботло??о ва дигар обанбор?ои мав?уда ба ву?уд омадаанд. Масо?ати к?чди?ии ориё?о тан?о бо фаровонии к?л?о ва ботло?зор?о тавсиф мешуд. О?ан ба осон? истихро? карда мешуд, аммо коркарди он ва коркарди он малака?ои муайянро талаб мекард, ки ба рушди васеи о?ангар? ва дигар ?унар?о такони тоза бахшид. Восита?ои о?анин бирин?ии мулоимро иваз карданд ва ни?оят сангро иваз карданд. Тавассути истифодаи до??ои о?ан?, шудгор, ?итъа?о ва табар?ое, ки барои пешбурди хо?агии с?зонанда заруранд, кишоварзии ориё? ба шиддат рушд кард. ?исоббаробаркун? дар ?ама ?о ба ву??ъ пайваст, ки байни он?о муддати т?лон? мубодилаи ти?ор? ба ро? монда шуд.

Маънои умумии ин ?о э?тимолан дар зерин буд. Ария?ои ?адим ин замин?ои ботло?ро барои ба даст овардани маъдан истифода бурданд, ва?те ки он маъданро гум кард, де?а?о с?хта шуданд ва чо??о пур карда шуданд. Аз ин р?, де?а?о та?рибан 100—200 сол ву?уд доштанд. Х?роки асосии ин пин?он доштани сирри технология?о (ноу-хау) оид ба исте?соли ма?сулоти гуногуни металл? бо истифодаи усул?ои металлург? буд, то ки ?абила?ои дигар дар бораи он ого? набошанд ва ра?обатро тарк кунанд.

Тиб?и як гипотеза, ориёиёни ?адим аз дашт?ои ?ануби Урал ба воситаи ?ануби Украина, ним?азираи Балкан то Микени ва сипас ба Эрон ва ?индустон ?аракат?ои бузург карданд. Ин мумкин аст, ки он?о он касоне буданд, ки ба Mycenae ва Осиёи Хурд фар?анги асппарвар? оварданд, ки ?аблан маълум набуданд, санъати тайёр кардан ва истифодаи ароба?ои ?анг?. ?адимтарин ароба дар ?а?он аз фар?анги Аркайм пайдо шудааст (то соли 2026 пеш аз милод).

Ароба?о ва тасвири асп?о аз Аркайм (1, бар?арорсоз?), Персеполис (2 Эрон), Миср (3), Сумер (4):

(1)

(2)

(3)

(4)

Та?рибан 4 ?азор сол пеш ?абила?ои ?инду-аврупо? ё баъд ориё? ватани худро дар ?ануби муосири Русия тарк карданд. Баъзе аз он?о ба ?ануб ба замин?ое, ки акнун дар ?удуди Эрон во?еъ аст ва баъдан ба ?индустон к?чиданд. Дигарон ба Анадолу (?аламрави Туркияи муосир) к?чиданд.

Аз ?азорсолаи III пеш аз милод д. то асри VII пеш аз милод д. му?о?ирати калони хал??о аз Шар?и Наздик ба Осиёи Марказ?, ?индустон дар мав??о сурат мегирад. Дар Урали ?ануб? (минта?а?ои Челябинск ва Оренбург, Баш??ртистон, ?азо?истони Шимол?) як фар?анги маъруфи бостоншинос? мав?уд аст, ки да??о ёдгори?ои ба ?ам монандро дорад, ки ба номи маъруфтарин ша?рак – фар?анги Аркайм (дар Аркаи вилояти Челябинск, дар айни замон 26 ша?р ва де?от мав?уданд) Челябинск, вилоят?ои Оренбург, Башкортостан ва шимоли ?азо?истон). «Кишвар?ои ша?р?о» дар вилояти Челябинск, вилояти Оренбург, Башкортостан Федератсияи Русия ва ?азо?истони шимол? ?ойгир шудаанд. Ма?ал?ои а?олинишин бо масофаи диаметри 350 км па?н шудаанд. Истило?и «Кишвар» ин макони ?ойгиршавии ша?р?оро бе?тарин тавсиф мекунад. Илова бар он, ки ?амаи ша?р?ои ёфтшуда дар як ва?т дар як ва?т зич ва бо услуби якхелаи меъмор? сохта шудаанд ва бо истифодаи ?амон як ро?и му?андис?, мавод?ои шабе? ва дигар хосият?ои ?амбастаг? низ намоёнанд. Ша?р?ои фар?анги Синташта дар байни мардумони як этнос зиндаг? мекарданд (ба кавказ?о тааллу? доштанд) ва чунин фаъолият?ои хо?агидор? доштанд. Синну соли ёдгор? аз ?ама ?авонтарини он?о 3700 аст.

Аркайм аз чархи азиме иборат аст, ки диаметри 180 метр бо ду давра?ои девор?ои пур?увват: беруна ва дохил? мебошад. Девори берунии ?афсии пан? метр, ки аз хок сохта шудааст ва галереяи дохил? дорад, махсусан таъсирбахш аст. Аз берун дар атрофи девор як чо?и калон пайдо шуд. Онаи дарун? бо фарши р?йп?ш фаро гирифта шудааст, ки э?тимолан канализатсияи т?фон аст. Аз девор?о то майдони марказ? хона?о буданд. Ин хона?о хеле калон буданд: дарозии то 20 метр ва бараш бештар аз 6 метр, ба гуфтаи мутахассисон, метавонад то 50 нафар барои исти?оматго? ?ойгир шаванд. Дар ?ар як хона оташдон?о, чо??о, чо??о барои ?изо, ?у?ра?о барои оила?ои ало?ида мав?уд буданд. Бо фарши ?абати тунуки о?ак фаро гирифта шуда буд. Дар ма?м?ъ, дар ин ша?рак то дуюним ?азор нафар зиндаг? мекарданд. Сокинон чорвои калони шохдор, алалхусус асп?о доштанд – борик, ло?ар, тез, ароба?ои ?анг?, ин «танк?ои» ?адимаи биёбони Евразия. Дар исте?соли ма?сулоти бирин?? дара?аи баланди комилият ба даст оварда шудааст. Бовар? доранд, ки он?о аз ин ?о ба ?ой?ои хеле дур па?н мешаванд. Аксар донишмандон чунин ме?исобанд, ки он?о ориёи?ои ?адим?, ?инду?о, яъне мардумони гур??и забон?ои эрон? мебошанд.

Кушодани ёдгори?ои ин навъи ба?с боиси он шуд, ки ин сохтор?о ч? гунаанд. Баъзе му?а??и?он чунин ме?исобанд, ки ин корвонсарой аст – ?алъае, ки дар он корвон?о бо маъдани мис аз кони бойи Таш-Казган пано? бурда буданд. Далел?о нишон меди?анд, ки он?о дар ду зан?ир ?ойгир шудаанд, ки аз шимол ба ?ануб дар масофаи та?рибан 50 км аз ?амдигар, яъне як р?з мегузаранд. Дигарон мег?янд, ки ин марказ?ои маз?аб? мебошанд, ки дар он сад?о нафар доимо зиндаг? мекарданд: ко?инон, косибон ва посбонон, дигарон бошанд, барои ид?ои маз?аб? аз як де?а омадаанд. Дигарон бошанд, он?оро маъбади динии ориёиёни ?адим меноманд, ки ба эпикан?ои ?адимии ?индустон «Авеста» монанданд. Дар ?абат?ои ?адимтарини авеста – авеста?о ва инчунин суруд?ои Ригведа (Веда) – замин?ои Урали ?ануб? во?еан зикр карда шудаанд.

Аз Урал то Днепр, мерос аз 3 фар?анги бостон?: чо?и ?адим?, катакомб ва срубная ба ву?уд омадааст. Номи фар?анг ба тар??ои г?ронидашуда хос буд, ки барои ?ар яки он?о хос буданд (чо? замин, чо?и катакомб? бо чо?и па?л? ва чо?и замин? бо хонаи ч?бин). Фар?анги Ямная фар?анги бостоншиносии охири асри мис – асри бирин?ии ибтидо? (3600—2300 пеш аз милод) аст. Он ?аламравро аз Урал?ои ?ануб? дар шар? то Днестр дар ?арб, аз Кис?авказ дар ?ануб то Волгаи миёна дар шимол иш?ол кард. Баъзе аз забон?ои ?инду-аврупо? дар Аврупо дар нати?аи му?о?ирати оммавии забонзани proto-забон аз ?аламрави аврупоии Русияи муосир ба ву?уд омадаанд. Хусусан, дар нати?аи чунин му?о?ират, э?тимолан забон?ои Балтика-Славян?, Олмон? ва Рум? ба ву?уд омадаанд. Коршиносон бо та?лили геном?ои 94 нафаре, ки 3—8 ?азор сол пеш дар Аврупо зиндаг? мекарданд, ба чунин хулоса омадаанд. Генетика дарёфт кардааст, ки аз 4,5 ?азор сол пеш сар карда та?рибан 75 фоизи одамони Аврупои Марказ? аз дашт?ои Русия авлоди худро доштанд. Ин намояндагони фар?анги сафолини ?олин? а?додони одамони фар?анги дигар буданд – чо?, ки дар ?аламрави байни Днепр ва Волга зиндаг? мекард. Ин метавонад тасди?и гипотезаро дар бораи он, ки фар?анги сафоликаи ?олин ё дар зери чо? ба ву?уд омадааст ва ё намояндагони он ба яке аз ?абл? сахт таъсир карда буданд. Олимон инчунин ?айд мекунанд, ки одамони фар?анги чо? метавонанд ба Аврупо технологияи аз ?ама мувофи?ро барои он замон па?н кунанд, алахусус, ?аракат бо чарх. Ин, алалхусус, аз он ша?одат меди?ад, ки мошин?ои чархдор ва асп?ои хонаг? дар Аврупо та?рибан 5—6 ?азор сол пеш пайдо шудаанд. ?адди а??ал нисфи мардони аврупо? авлоди фиръавн?ои Миср ва бахусус хешовандони Тутан?амун мебошанд. Биолог?о та??и?оти ?олиби та?лили ДНК-и хромосомаи Y – хромосомаи ?инси мардро ан?ом доданд.

Мутахассисон ?аплогроп?ои ба ном номаълумро ом?хтанд – ма?м?и пайдоиши баъзе ДНК, аз ?умла ?ам ген?о ва ?ам фазои байнибонк?, ки ?ариб ?амеша дар хромосома?о бо ?ам меоянд. Пайвастани ?айриоддии пора?ои ало?идаи ДНК ба ?амдигар бо он шар? дода мешавад, ки ?ангоми инти?оли маводи генетик? аз падару модар ба насл, он ?исман вайрон мешавад ва дар нати?а блок?ои тамоми ДНК-и модар ва падар ба хромосома?ои к?дакон омехта мешаванд. Бо та?лили ин гаплоп?о ва му?оиса кардани он?о бо одамони гуногун, олимон тавонистанд пайдоиши «со?иби» худро муайян кунанд. Хаплогруп?о, ки дар хромосома?ои ?инсии мард ?ойгиранд, ?олибанд, зеро он «яктарафа» ба мерос гирифта мешавад – тан?о аз падар ба писар ва инчунин ДНК-и митохондр? (ДНК дар органелл?ои махсус мав?уданд ва тан?о аз модар ба духтар мегузаранд). Мутаносибан, агар ду нафар дар як хромосомаи ?инсии якхела ?аплогрупп?о дошта бошанд, ин маънои онро дорад, ки он?о хешованданд. Бо гузашти ва?т, мутация?ои гуногун метавонанд дар ДНК гиранд, ки ба фаъолияти ген?о таъсир намерасонанд ё таъсир намерасонанд (аз сабаби безарарии он?о он?о ба мерос гирифта мешаванд ва тавассути интихоб аз а?ол? хори? карда намешаванд) ва бо ба?оди?ии шумораи чунин мутатсия?о, му?а??и?он муайян мекунанд, ки ин ё он гаплопус ч? ?адар т?л кашидааст.. Мутоби?и ин маълумот?о, мутахассисон метавонанд бифа?манд, ки а?додони а?олии мухталифи инсон аз ку?о ва ч? гуна самти му?о?ират ба ву?уд омадаанд. Илме, ки чунин чиз?оро меом?зад, геногеография номида мешавад. Муаллифони як паж??иши нав аз маркази та??и?оти генеалогияи iGENEA дар Швейтсария тан?о та?лили хаплот?ои гур??и ДНК-ро аз бо?имондаи фиръавн Тутан?амун (таваллуд Тутанхатхон), ки та?рибан аз соли 1333 то 1323 пеш аз милод ?укмрон? кардаанд, гузаронидаанд (гарчанде ки дар асл ин фиръавн кишварро ро?бар? накардааст, зеро дар ла?заи ворид шудан ба тахт ? да?сола буд). ? дар синни 19-солаг? даргузашт. Нефертити модар ё модари ? буд ва шав?ари ? Акенатен (Аменхотеп IV) падари ?ст, он ?ангоми оташфишонии вул?они Санторин (Тир) та?рибан 1380 пеш аз милод ва як ?атор замин?унб?, ки аз китоби библиявии «Хуру?» маълум аст, Пас аз ин, фиръавн номи худро ба «Акенатен» «Ба писанди Атон» – диски офтоб? иваз кард. Олимон тавонистанд ?исман пайдарпаии Тутанхамун Y-хромосомаро бар?арор кунанд ва алахусус муайян кунанд, ки кадом гаплоп?о дар он мав?уданд. Яке аз он?о R1b1a2 шуд – ва агар барои аксарияти хонандагон ин ма?м?и ?арф?о ва ра?ам?о чизе намег?янд, пас ин ба мутахассисон хуб маълум аст. Зиёда аз нисфи мардон дар Аврупои ?арб? ин гаплопро дар хромосома?ои Y мегиранд ва дар баъзе кишвар?о ?иссаи хешовандони фиръавн наздик ба 70% аст (масалан, дар Фаронса ин гаплаб?о дар 60% мардон ва дар Испания – 70%). Тахминан, R1b1a2 та?рибан 9,5 ?азор сол пеш дар а?олии одамоне, ки дар со?или Ба?ри Сиё? зиндаг? мекарданд, ташаккул ёфтааст. Та?рибан 9 ?азор сол пеш, инти?олди?андагони ин глобулпора о?иста-о?иста ба шимолу ?арб ?аракат мекарданд – ма?з он?о ма?з кишоварзонро ба Аврупо оварданд. Гузашта аз ин, дар байни мисриёни муосир, ?иссаи инти?олди?андагони глотропи R1b1a2 камтар аз як фоиз аст. Муаллифони як паж??иши нав якчанд фарзия?оеро баррас? мекунанд, ки шар? меди?анд, ки ч? гуна дар Миср R1b1a2 камёфт метавонад ба хромосома?ои Тутан?амун ворид шавад. Як вариант пешни?од менамояд, ки гаплотоп?о дар ДНК -и хит?о – мардуми ?инду-аврупо?, ки дар асри бирин?? дар Осиёи Хурд зиндаг? мекарданд, «сайр кардаанд». Та?рибан 4400 пеш аз милод, баъзе хит?о, ки дар он хромосома?ои Y R1b1a2 мав?уд буданд, ба Аврупо рафтанд ва дар давраи аз 2500 то 2300 пеш аз милод, хитти?о ?исман ба Миср му?о?ират карданд. Генеалогияи Тутан?амунро тан?о дар муддати к?то? метавон пайгир? кард, аз ин р? мумкин аст, ки фиръавни ?авон реша?ои хит?, яъне ?инду-аврупо? дошта бошад.

Дар ?азорсолаи якуми пеш аз милод д. ва дар аср?ои аввали даврони мо, ?абила?ои эрон? аз сармат?о ва скиф?о дар доманаи Дашти Бузург ?ойгир буданд. Ба гуфтаи олимон, ин?о насл?ои фар?анг?ои Андроново ва Срубная буданд. Дашт?ои Урали ?ануб?, ки сар?ади та?симоти ин фар?анг?о убур мекарданд, робита?ои мута?обилаи байни он?о як минта?аи раванд?ои фаъоли этник? буданд, ки дар нати?а ?а?они Сармат? ба ву?уд омадааст. Истило?оти «сармат?о» ва «савромат?о» ?аблан коллектив? буда, маънои гуру?и васеи ?абила?ои марбутаи ну?ум?ои аввалро доранд. Дар тавсифи муаллифони ?адим мо номи баъзе ин ?абила?оро меёбем: Aors, Alans, Roxolans, Сиракс, Язаматс, Яксаматс ва дигарон. Шояд ёдгори?ои ягонаи истиро?ати ?азорсолаи Сарматиён к???ои сершуморанд, ки баъзан 5—7 метр баланд? доранд. К???ои Савромат ва Сармат? бештар дар гур???о дар ?ой?ои баланд, теппа?о, сирк?о ?ойгиранд, ки аз он ?о манзараи васеъи дашт?ои азим кушода мешавад.

Эйрянем-Ваэджа («фазои ориё?») – хонаи а?додии афсонавии эрониёни ?адим?, ориё?; ба гуфтаи Видевдат (Вендидад, китоби якуми Авеста, ма?м?аи китоб?ои му?аддаси дини ?адимаи эрон?, як навъ идомаи Веда?ои эрон?), он аз р?йхати 16 «бе?тарин» «ма?ал?о ва минта?а?о», ки аз ?ониби А?ура Мазда барои инсоният сохта шудааст, о?оз меёбад (Мавод аз Википедия, энсиклопедияи ройгон) Ин кишвар ?амчун ?амвори беохир тасвир мешавад, ки дарёи зебои Даити (Ва?ви-Датия) ?орист. ?ангоми офат?ои таби? аз ?ониби Ахура Мазда, ки ба кишвар фиристода шудааст, «мори сурх» ва зимистони да?мо?а номгузор? шудааст. Шароити вазнини и?лимии «кишвари бе?тарин» ба?сро дар байни олимон ба ву?уд меорад – масалан, ?елмут Гумбах ин фар?иятро бо талафи хате, ки дар матни Па?лавии Авеста мав?уд аст, шар? меди?ад: «ва он го?: ?афт мо?и тобистон ва пан? мо?и зимистон», ки ба пурраи меъёр?ои и?лим? ва ?у?рофии ?ануб мувофи?ат мекунад Урал. Бисёр ва?т дар ?ойго??ои дигари Авесто ?амчун ватани бостонии Заратуштра ва ?амчун маркази ?а?он ёдрас мешавад. Аммо дар бораи олами ?айвонот, дар Урали ?ануб? хазандагон – барф?ои хазандагон ?оло ?ам ?астанд.

Муаллифони ?адимаи пеш аз милод Уралро – Ликос меномиданд, ки ба маънои юнон? «гург» аст, Птолемей – асри II. АД – Даикс, Земарха – 568 – Дайх, Ибни Фадлан – 921—922. – ?ай?, ал-Идриси – 1154 – Руза, солгарди рус?о – 1229 – Яик, Виллем Рубрук – 1253 – Ягак, Н. ва М. Поло – 1265 – Ягат, Ибни Баттута – 1333 Улус, Харитаи Muscovy S. Herberstein 1549 – Yaik, K.H. ?алайр? – 1592 – Яик, «Китоб барои расм?ои калон» – 1627 – Яик, сарчашма?ои рус? – XVII—XVIII – дарёи Заполная, Фармони Екатерина II дар бораи иваз кардани дарё – 1775 – Урал. Номи Яик ва Дайкс, Дайх, Ягак ва ?айра?о, ки ба он мувофи?анд, та?рибан 2 ?азор сол боз пайдо шудаанд. Ба осон? пайхас кардан мумкин аст, ки номи дарёи Даитя хеле монанд аст ба боло! Шояд номи дарё аз эрон?-славян? сарчашма гирифта, маънои «додан» -ро дошта бошад. Ариас (ориё?) – номи хал??оест, ки ба аврупои?ои ?инду-аврупо? (пеш аз ?ама ?инду?о-эрон?) мансубанд. Нажоди ориё? – истило?е, ки дар маф?ум?ои нажод? барои истинод ба навъи «баландтар» -и нажод? – ориёиёни зард, поягузорони тамаддун?ои бузург истифода мешаванд. Этноними ориё?, ки ?азорсола?о пеш аз он маънои «шудгори замин» -ро дошт ва баъдан ба номи мардуми ?укмрон дар ?индустони ?адим табдил ёфт. Ин мумкин аст, ки байни калимаи «ориё?» ва калимаи умумие, ки дар решаи он барои ?ама славян?ои Балтика ву?уд дорад, маънои ин маф?уми ибтидоиро дорад. Калимаи лотинии aries маънои ram, aries. Наздик ба он ва ?амтои юнон?. Дар асоси мифологияи гимн?ои Ведик, ки онро ориё?о ташкил меди?анд, метавон хулоса кард, ки «ватани аслии ?абилаи а?додии он?о як кишвари м?ътадиле буд, ки ба и?лими марказии Русия шабо?ат дошт, кишваре ба тропик? ва сарди?ои замин?ои наздик ба ?утб …». Ориё?о бо ?абила?ои славянии Прото-Балтика ?амоати наздике доштанд ё ?атто ташкил мекарданд. Яке аз тасди?и асосии илмии ин омезиши равшани санскрит аз ориё?ои ведик?о бо славян?о, бахусус забон?ои славянии шар?? мебошад – аз ?и?ати бунёди асосии лексик?, сохтори грамматик?, на?ши усто?о ва ?айра.

Соли 1993 дар Олтой пайдо шуд, ки мумияи «Маликаи Укок», тавре ки олимон муайян кардаанд, ба кавказ?о тааллу? дорад. Гумон меравад, ки ин яке аз му?имтарин кашфиёт?ои бостоншиносии охири асри ХХ аст. Мувофи?и эъти?оди а?олии бумии Олтой, вай му?офизи замин ном дошт – даромадго? ба салтанати зеризамин?. Дар мавриди миллатгароии «Маликаи Укок», ба?с?о ?оло ?ам идома доранд. Та?лили ДНК нишон дод, ки духтар ба нажоди Кавказ тааллу? дорад. Антрополог?о инчунин мег?янд, ки «Маликаи Укок» «хусусият?ои ?аф?ози ?ануб? дорад ва либос?ояш ?инду-аврупо? мебошанд, на аслан турк?.» Тиб?и маълумоти та??и?оти байнисо?ав?, «малика» дар синни 25-солаг? вафот кард, вай ба таба?аи миёнаи ?омеаи Пазырик тааллу? дошт ва та?рибан 2,5 ?азор сол пеш зиндаг? мекард. Ин далели му?о?ирати мардуми ?инду аврупо на тан?о ба ?арб (Аврупо) ва ?ануб (?индустон), балки ба шар? мебошад. Маълум аст, ки як гур??и калони ?абила?ои кавказ? «ди» дар асри 5 дар ?арби Чин зиндаг? мекарданд ва баъдан бо хитои?о омезиш ёфтаанд. Дар Сибири ?ануб? дар ?азорсолаи 1 пеш аз милод. ва ?азорсолаи I пеш аз милод мардуми кавказии динлин?о ?ар? шуда, пас бо ?ир?из?о омезиш ёфтанд, ин?о Енисейи ?ир?из мебошанд.

Зарф?о (мутаносибан): Аркайм, Аврупо, фар?анги чо?.

Дар Авеста худои Ахура Мазда (р??онии бени?оят донишманд) ба подшо?и маш?ури ориёии ?адим? (?инду аврупо?) Йим масли?ат меди?ад, ки як девори азим – Варо созад ва дар он ?о, барои ин девор «тухми ?амаи писарон ва духтарон, ки дар р?и замин бузургтаринанд ва насли ?ама насл?о» гузошта шудааст чорпоён ва тухми ?амаи растани?о. Ва ?ама чизро ?уфт ан?ом ди?ед, дар ?оле ки мардум дар Вар … " Вара?аи афсонав? аз 3 давра иборат буд, ки дар ?амдигар якдигарро и?ота мекарданд. Аз 9 гузариш, аз мобайн – 6, аз дарун – 3 гузаронид. Ва дар ин минта?а аз шамол?ои бад му?офизат шуда, Яма 18 к?ча сохта, дар болои он тиреза сохт, ки он ба монанди дуди дуд аст. Ме?рубони та?аллуб дар пантеони бутпарастии славян? худои о?ангар Сварог буд (санскрит. «Сварга» – осмон). Тасвири Сварог ба ?ефестус ва Прометейи Юнон наздик аст. Офтоб – ?а-Худо – дар мифологияи славян? писари Сварог ?исобида мешуд. Дар та?вими хал?ии масе??, Сварог ба му?аддасони Козма ва Демян табдил ёфт – сарпарастони о?ангарон ва издиво?. ?узури худоён – сарпарастони ?албак? аз ?адимтарин пайдоиши он ша?одат меди?ад. Бо калимаи «Сварог», калимаи «Свастика» (И?тибос) ба маънои фитр? шабе? аст – салиб бо ?исса?ои кун??ои рост хамида шудааст, яке аз ?адимтарин на?ш?ои ороиш? дар байни хал??ои ?индустон, Чин, ?опон, ки аломати свастика низ а?амияти дин? дошт. Бо калима?ои славянии «пухтан», «кафшер кардан» му?оиса кунед. Дар дашти Урал-Олтой, ёдовар? аллакай дар байни ?абила?ои скифии минта?аи Ба?ри Сиё? (7—4 асри пеш аз милод) ва инчунин дар байни сармат?о ва славян?ои дар аср?ои 4—6 пешрафта ба назар мерасад. зери номи м?рча?о. Дар аср?ои 10—11. ма?сулоти о?ан ва п?лоди дар Русия па?ншуда буданд ва истифодаи гуногун доштанд. Металлург?ои ?адим одатан дар дасташон гудохта шудани о?ан аз маъдани ботло?, ба ном «пухтупаз» -и о?ан ва исте?соли ма?сулоти гуногуни о?ан?, инчунин филм кардани мис, сурб, ну?ра ва тилло, хусусан заргар? буданд. Оташе истифода шуд, ки дар он л?ла?ои маъдани ботло? аз боло ва поён бо ангишт п?шонида мешуданд, ки оташ гирифта ба ?арорати дилхо? гарм карда мешуд. О?ани гудохта ба ?аъри оташдон ?ор? шуд ва як ми?дори часпак (крит?о) ташкил кард. О?ангар онро бо тахтача гирифта, сипас онро ба тахта зада, ш?р?оро аз р?и р?и замин паст намуда, кун?и металлро ко?иш меди?ад. Рушди о?ан ба суръати намоёни рушд оварда расонид. ?айр аз он, кон?ои сурб ва мис ва х?лаи бирин?ии он?о дар му?ити зисти аврупоиёни ?адимаи ?индустон амалан ву?уд надоштанд, он?о аз дигар ?аламрав?о ворид карда мешуданд. О?ан?ои о?ан назар ба мис ва сурб васеътар буданд, маъдани о?ан ба ми?дори зиёд зери таъсири микроорганизм?о дар ботло??о ва обанбор?ои пайдоиши об ташаккул ёфтааст. Ва масо?ати па?ншавии аврупоиёни ?адимаи ?инду-аврупо ани? бо фаровонии к?л?о ва ботло?зор?о тавсиф мешуд. Баръакси мис ва сурб, дар замон?ои ?адим дар ?ама ?о?о аз маъдани о?ании ?а?варанг, к?л, ботло? ва дигар маъдан?о о?ан истихро? мешуд. Шарти васеътари истифодаи металлургияи о?ан истифодаи раванди хом-панир буд, ки дар он камшавии о?ан аз маъдан дар ?арорати дара?аи 900 дара?а ба даст оварда шуд, дар ?оле ки о?ан тан?о дар ?арорати 1530 дара?а гудохта шуд, то бо усули о?ани хом о?ан исте?сол карда мешуд, маъдан ба оташ афканда шуд ва пас аз оташ кушода шуд ва баъд дар чо??о ё манба?ои хурди гил, ки дар он ангишт гузошта шуда, ?аво бо бод?о мевазид, о?ан бар?арор карда шуд. Овозаи дар поёни оташдон бударо му?оиса кунед (бо Кришна аз санскрит, даргирифта – «торик, сиё?», яке аз худоёни арзанда дар ?инду?о). – пораи о?ании кун?ид, чаро? ва вазнашон за?ролудшуда, ки пас аз он ба пора-пора гарм карда шавад. О?анги фарёд аз нармии худ фар? мекард, аммо дар замон?ои ?адим усули ба даст овардани металл?ои сахт тавассути ма?сулоти о?ан? ё сементкунии он?о, яъне кальций дар ангишти устухон бо ма?сади карбонизатсия пайдо шуда буд. Оташ барои исте?соли о?ан дар раванди исте?соли панир чо?и наон?адар замин буд, ки аз он ?аво аз бод?о тавассути ?убур?ои гил? ?изо мегирифт, ки онро мо ?ангоми та?диди ?адимаи Ар?айм, Квинтана, Гололинг ва дигар де?а?о мушо?ида мекунем.

Дар нати?а, ин на?ша?ои сохтмон? му?аддас дониста шуданд ва он?о дар вариант?ои мухталифи криптограф? дубора риво? дода шуданд, аз ?умла дар шакли свастика, домни ибтидо? ба сохтор?ои силиндр? аз санг?о ё гил сохта шуда, ба боло тангтар мешуд, аз ин р? намуди свастика, салиб бо а?рабо дар кун??ои рост хамида мешуд. Аз поён канал?о ?ойгир карда шуданд, ки дар он ?о ?убур?ои сопло гил ?ойгир карда шуда, м?й?ои чарм? ба он?о пайваст карда шуданд ва бо ёрии он?о ?аво ба оташдон андохта шуд. Ин тар??о ба намуд?ои гуногуни салиб?о шабо?ат доштанд, ки баъдтар дар ?инду?о, буддизм, насрон? дифоъ карда шуданд. Салиб дар мад?ия?ои то замони Масе? э?тиром карда мешуд. Тасвир?ои ? ?ангоми ?африёти археолог? дар г?ша?ои гуногуни олам, аз ?умла дар Амрикои ?ануб? ва Зеландияи Нав кашф карда шуданд. Муайян карда шуд, ки вай ба ?айси нишони ибодати хал??ои дигар ?амчун рамзи оташ хизмат мекард, ки дар ибтидо он?о аз тахтача?ои ду ч?бдаст, рамзи офтоб ва ?аёти ?овидон? истихро? шуда буданд. Аллакай дар замон?ои ?адим, барои ко?иш додани ну?таи обшавии металлург?о, он?о ба истифодаи фторит?о (фтор, фторит?о бо ранг?ои гуногун омадаанд: рангест, зард, сабз, камранг рангин) ва метавонистанд п?лодро дар ?арорати аз 1100 – 1200 дара?а, ба ?ои 1530—1700 дара?а, гиранд. ки ба мо имконият доданд, ки ?ангоми коркарди п?лод с?зишвории кам (с?зишвор? ё ангишт) -ро ба даст орем ва аз ма?сулоти хеле о?анин истифода барем.

?. ?. Фрейзер, Филиали тилло?, (Фрейзер ?. Г., тиллои Бут, Лондон, 1923), Москва, Нашри адабиёти сиёс?, 1986, са?. 158: «Маъбади асосии литвониён худои раъду бар? ва Перкунас ё Перкунс буд, ки ба Зевс ва Юпитер шабо?ат дошт. Дарахтони п?ст ба вай бахшида мешуданд ва ва?те миссионерони масе?? он?оро буриданд, сокинон ошкоро норозигии худро баён карданд. Ба шарафи Перкунас, чаро??ои ?овидон с?хтанд, бо ?езум?ои дарахтони баъзе Нанги, агар чунин с?хтор хом?ш мешуд, дубора пора?ои дарахти му?аддасро фур?зон мекарданд. Чандауси, ва занон -. lindens ин mozh¬no хулоса, ки Чандауси дида шудаанд, мард будан, ва li¬pah -. занон» Дар робита бо тасди?и патриархат дар байни хал??ои ?инду аврупо?, п?ст ба дарахти «му?аддас», ва линден дарахти «бад» шуд. «Линден» ба забони рус? ?албак?, ?албак? номида мешавад. (?амон ?о, с. 580). Ва?те ки оташ хом?ш карда шуд, бо ёрии ду тахтача?ои ба шакли шохасарбуда, прототипи салиби оянда: «Дар Уэлс, чаро??ои Белтан, маъмулан, дар аввали мо?и май с?зонда шуданд; аммо санаи ин маросим аз 30 апрел то 3 май идома ёфт. шоха?ои ч?бро, ки аз тавсифи зерин бармеояд: «Оташ ба ин монанд фур?зон шуд. Н?? нафар ?айб?ои худро ба дарун партофтанд, то ягон танга ва як порча металл набошанд. Сипас, он?о ба ?ангал?ои ?амсоя ворид шуда, н?? дона хаси гуногун ?амъ карданд. ?ама чиз дар ?ое, ки оташ бояд хом?ш карда мешуд, ба ву??ъ омад. Дар атрофи замин ?езум кашида шуд ва дар дохили он ?езум ?езум п?шида шуд. Во?еан ?ал?аи оташро п?шида, р?йдодро мушо?ида мекарданд, ки яке аз он?о ду ч?бро ба даст гирифта, то шуста бурд. То даме ки оташ пайдо шуд, оташ ба болои шохаи оташ афр?хт ва дере нагузашта оташи азиме ба амал омад. Баъзан ду оташ як тараф ба с?и дигар гузошта мешуданд. Ин чаро??о – як ё ?арду – он?о coelcerth (тар?ума: оташин?о) номида шуданд. Пирожни мудаввар аз ш?рбо ва хамир ба ча?ор ?исм та?сим шуда, дар як халтача аз орд ?ойгир карда шуданд ва ?ар кадоме аз он як порча аз онро гирифта бурд. ?исми охирин ба он касе, ки сумкаашро ниго? медошт, рафт. Он?ое, ки аз орди яклухт як порчаи тортро кашида буданд, бояд се маротиба аз болои аланга ?а?ида ё се маротиба дар байни ду оташ, ки ба гуфтаи он?о ?узур доштанд, ?осили фаровон ваъда кардаанд. Нидои доду фарёди одамоне, ки аз алангаи оташ ?а?ида мегаштанд, дар тамоми но?ия шунида мешуд. Он?ое, ки як порчаи кулчаи ??шонро бароварда буданд, суруд хонданд ва ра?с карданд ва дастонашро шаппиданд, ки со?ибони шикорчиёни яклухтро баланд карданд, аз болои оташ бархостанд ё дар байни ду оташ давиданд. «Фрейзер инро истисно намекунад» … пеш аз ба ?ангал?ои зиччи Аврупо ворид шудан., ориёи?о во?еан, тавре ки баъзе му?а??и?он м?ъта?иданд, бо чарог?ои худ дар дашт?ои азими Русия ва Осиёи Марказ? саргардон шуда буданд …»(?амон ?о, са?. 662—663).