Göbekli Tepe – göç merkezi

G?bekli Tepe – g?? merkezi
Андрей Тихомиров

T?rkiye'nin g?neydogusunda, d?nyanin en eski tapinak komplekslerinden biri olan G?bekli Tepe'den ?ok uzak olmayan bir yerde arkeologlar, 100 kilometre mesafede, yaklasik 12 bin yil ?nce insa edilmis yapilari tam anlamiyla ?evreleyen yapay b?y?k tepeler, h?y?kler buldular. G?bekli Tepe, eski insanlarin Avrasya boyunca ve daha sonra daha da ileriye tasinmaya basladigi bir t?r g?? merkezi haline geldi.

Андрей Тихомиров

G?bekli Tepe – g?? merkezi

2011 yilindan beri UNESCO D?nya Mirasi Listesi'nde bulunan G?bekli Tepe, ilk olarak 1963 yilinda Istanbul ve Chicago'dan arkeologlar tarafindan kesfedildi. Daha sonra, 1995 yilinda, bilim adamlari bu yerlerde ?? ila alti metre y?ksekliginde ve 40 ila 60 ton agirliginda T seklinde neolitik dikilitaslar ve 12 bin yasindaki insan seklindeki fig?rinler gibi ?esitli eserler buldular.

Israilli arkeologlar, T?rkiye'deki G?bekli Tepe'deki d?nyadaki en eski tapinak kompleksinin ana sirlarindan birini ortaya ?ikardilar. 12 bin yil ?nce, o zamanlar i?in zor olan teknolojiler kullanilarak insa edildigi kanitlanmistir. Bu, bilim camiasinda hararetli bir tartismaya neden oldu. Basit ?akmaktasi aletler, magara evleri ve mamut avlari, Tas Devri insanlarinin genellikle hayal ettigi seylerdir. Ne tarim, ne sigircilik, ne de ??mlek?ilik biliyorlardi. Ancak Israil'den bilim adamlari, ilkel insanin yalnizca b?y?k tas nesneler insa etmedigini, ayni zamanda karmasik mimari ??z?mleri de bildigini kesfettiler. Neolitik ?agda 20 metreye kadar ?apa sahip devasa yuvarlak tas yapilardan olusan kompleks insa edilmistir. Kenarlar boyunca bes bu?uk metre y?kseklige kadar anitsal T seklinde s?tunlar vardir. Her nesnenin kalbinde bir fikir vardir. Bundan ?nce, insanlarin tek bir mimari plani kullanmayi yalnizca bes bin yil ?nce ?grendigine inaniliyordu – Stonehenge bunun kaniti.

En b?y?k ?? dairenin merkez noktalarini birbirine baglarsaniz, bir ikizkenar ??gen elde edersiniz. Ayrica yapilar hiyerarsik bir d?zende d?zenlenmistir. Daha ?nce bilim adamlari, Misirlilarin Giza'daki piramitleri yaratirken bu t?r teknikleri ilk kullananlar olduguna inaniyorlardi.

Ancak simdi L?bnan, Suriye, ?rd?n ve Israil'de yaygin olan Natufian k?lt?r?n?n temsilcilerinin siginaklarini bu sekilde insa ettikleri ortaya ?ikti. Ancak, T?rkiye'nin g?neydogusundaki G?bekli Tepe kompleksi tamamen farkli bir seviyede.

Kazilarin basladigi 1994'ten su anki kesfe kadar, yapinin karmasikligi, iki bin yili askin bir s?redir kademeli olarak insa edilmis olmasiyla a?iklaniyordu. Yeni s?r?m – kompleks bir ?agda yaratildi. Tas levhalarda aslanlarin, bogalarin, kuslarin, yilanlarin, ?r?mceklerin g?r?nt?leri a?ik?a g?r?lmektedir. Neredeyse hi? insan yok, sadece y?z? olmayan birka? fig?r var.

Tarih?iler tarafindan yasinin 12 bin yil oldugu tahmin edilen G?bekli Tepe'de yapilan kazilar, bunun hi? de b?yle olmadigini, daha ?nce ?ok gelismis bir uygarligin yasandigini g?steriyor. Ve bilim adamina g?re proto-uygarligin kurucularina Neolitik ?ag insanlari tapiyordu. Ona g?re d?nyanin en eski dini kompleksi bu "atalar" i?in insa edildi. Tanrilar burada ?ok tuhaf bir sekilde onurlandirilirdi. Birka? yil ?nce, kazilar sirasinda ?akmaktasi bi?aklarin biraktigi ?entikli insan kafatasi par?alari bulundu. Kalintilarin analizi, insanlarin siddetli bir sekilde ?ld?g?n? g?sterdi. Bir versiyona g?re, ?l?ler g?m?lmedi – v?cutlari akbabalar tarafindan yenildi. B?yle bir rit?el yalnizca bir dinde bilinir – takip?ileri Iran ve Hindistan'da yasayan Zerd?stl?k.

Kismalardan biri, birka? yil ?nce zaten bir sansasyon haline geldi. Edinburgh ?niversitesi'nden bir grup bilim insani, ?zerinde basi kesilmis bir insan v?cudunun yaninda akbaba ve akrebin tasvir edildigi bir levhayi inceledi. Bilgisayar analizi, ?n?m?zde yildizli g?ky?z?n?n bir par?asindan baska bir sey olmadigini g?sterdi – takimyildizlar, hayvan seklindeki sembollerle g?steriliyor. Yani kompleks ayni zamanda bir g?zlemeviydi. Ve g?r?n?se g?re, stelin ?zerinde sadece yildizli g?ky?z?n?n bir haritasi degil, ayni zamanda b?y?k bir felaketin kaniti da var. Arastirmacilar, yaklasik iki bin yil s?ren k?resel bir sogumaya yol a?an b?y?k bir g?ktasinin M? 10.950 civarinda d?smesinden bahsettigimize inaniyor. Bu, Gr?nland'daki buzullarin "y?nettigi" gezegenin "iklim kaydindan" elde edilen verilerle de g?steriliyor. Uzmanlar, g?r?n?se g?re, bu korkun? felaketin, bu kompleksin insa edildigi Neolitik k?lt?r?n gerilemesine yol a?tigina inaniyor.

Ama sasirtici olan sey, varliginin ilk iki bin yili boyunca tapinak hi? yikilmadi. Ve M? sekizinci binyil civarinda, iyi korundugu i?in g?m?ld?. Bunu neden yaptiklari b?y?k bir muamma. Belki bilim adamlari bunu ??zebilir. Simdiye kadar, G?bekli Tepe'deki devasa rit?el kompleksinin sadece y?zde besini kesfettiler.

Yildizli g?ky?z?n?n haritasi olan G?bekli Tepe'deki "Griffin tasi"

G?bekli Tepe b?lgesinde Orta Dogu b?lgelerini Arabistan, Afrika, Avrupa, Kafkaslar ve G?ney Asya ile birbirine baglayan bir t?r din ve g?? merkezi ortaya ?ikiyor. Eski Ahit'te adi ge?en sonraki Harran sehri de bu b?lgeye dahildir. Danimarkali dilbilimci H. Pedersen bir keresinde, en b?y?k ailelerin bir?ogunun ilgisiz oldugu d?s?n?len dillerinin genetik baglantisi hakkinda bir hipotez ?ne s?rd?. Bu dilleri "Nostratik" olarak adlandirdi (Latince nosterden – bizimki). Sovyet dilbilimci V. M. Illich-Svitych'in ?alismalari, Hint-Avrupa, Sami-Hamitik, Ural, Altay ve bazi dillerin b?y?k bir Nostratik makro dil ailesinde birlestirilmesinin bilimsel ge?erliligini g?sterdi. Bu makro aile, G?neybati Asya topraklarinda ve komsu b?lgelerde ?st Paleolitik'te gelisti. Mezolitik'teki son Wurm buzullasmasinin geri ?ekilmesi ve iklimsel isinmayla birlikte, Nostratik kabileler Asya ve Avrupa'nin genis topraklarina yerlestiler; daha ?nce orada yasayan kabileleri geri p?sk?rtt?ler ve kismen asimile ettiler. Bu tarihsel s?re?te, Nostratik kabileler, ?zel dil ailelerinin olusumunun basladigi bir dizi izole b?lge olusturdu. Bunlarin en b?y?g? olan Hint-Avrupa dil toplulugu, ?nce Orta Asya b?lgesinde – Kelteminar'in arkeolojik k?lt?r?, ardindan G?ney Urallar topraklarinda ve ardindan Altay'dan "B?y?k Bozkir" da olusmaya basladi. Karadeniz b?lgesi. Avrupa'da benzer yapilar var, bunlara halka seklindeki hendek k?lt?r? deniyor. Almanya, Avusturya, Slovakya ve ?ek Cumhuriyeti'ndeki arkeologlar bu t?r yaklasik 150 yapiyi biliyor. Hendeklerin ?aplari 20 ila 130 metre arasinda degismekte olup, tamami M? 5. binyila tarihlenmektedir. e. ?evrelerinde aletler, kemikler ve diger bazi eserler bulundu. Bu yapilarin en b?y?g? 1990'larda Leipzig'de, bir digeri ise Leipzig yakinlarindaki Aitra k?y? yakinlarinda bulundu. Uzun evlerin karakteristik ?zelligine sahip yuvarlak hendekler ve baglantili yerlesimler baglamindaki buluntular, bunlarin yaklasik 200 yil boyunca M? 4600'e kadar s?rekli kullanimda olduklarini d?s?nd?rmektedir. M.? e. Dairesel hendek yapicilar genellikle Linear Ware k?lt?r?yle iliskilendirilir. G?r?n?se g?re, ortak uzun evlerde yasadilar ve ?iftlik hayvanlari yetistirdiler: sigir, koyun, ke?i ve domuz.