Türk halkları ve dilleri

T?rk halklari ve dilleri
Андрей Тихомиров

T?rk halklari Altay Daglari b?lgesinde genis bir alanda olusmakta ve Mogol, Tunguso-Man?u ve Tibet-?in olmak ?zere diger halk dil gruplariyla etkilesime girmektedir. T?rk dillerinin ve halklarinin – onlarin ana dili olan halklarinin gelisimi s?recinde, leh?eler ve diller, bir yandan k?kenlerinin birliginin bir sonucu olarak benzerlikler, diger yandan da ortak T?rk dilinin dagilmasindan kaynaklanan farkliliklar ile karakterize edildi – temeller ?nce leh?elere, sonra ayri dillere ve dil gruplarina.

Андрей Тихомиров

T?rk halklari ve dilleri

T?rk dillerinin ve halklarinin – onlarin ana dili olan halklarinin gelisimi s?recinde, leh?eler ve diller, bir yandan k?kenlerinin birliginin bir sonucu olarak benzerlikler, diger yandan da ortak T?rk dilinin dagilmasindan kaynaklanan farkliliklar ile karakterize edildi – temeller ?nce leh?elere, sonra ayri dillere ve dil gruplarina. T?rk halklari Altay Daglari b?lgesinde genis bir alanda olusmakta ve Mogol, Tunguso-Man?u ve Tibet-?in olmak ?zere diger halk dil gruplariyla etkilesime girmektedir. "Altay" kelimesi, Mogolca "alt" da T?rk?e "altin" – «altin» kelimesine kadar uzanir. "Altan tobci" veya "Altan tobci" ("altin d?gme" veya "altin tonoz"), 17. y?zyilin Mogol tarih?esidir. Altay eski zamanlardan beri zengin polimetaller, demir cevheri, civa ve altin yataklari ile ?nl?d?r.

Altay T?rkleri, T?rk olmayanlari da dahil olmak ?zere k?kenlerinden ?esitli kabileleri ve halklari boyun egdirdiler. Yazili kaynaklarin belirttigi gibi, iktidar, b?y?k hayvan s?r?lerini toplayan, mallarini yagmalayan ve ?iftliginde k?leleri olan kabile soylularinin elinde yogunlasmisti. Bu feodal ataerkil birligin basinda kagan vardi. Bununla birlikte, Altay T?rkleri ve astlari halklarinda kabile halki, pek ?ok a?idan ilkel bir sosyal ?rg?t olarak kalmaya devam etti ve modern anlamda hala siniflar olusmadi. Devlet, ekonominin ayni gelisimi ile ilgili kabilelerin kirilgan bir birlesmesinden baska bir sey degildi.

M.?. 1 binyilin Altay T?rklerinin tarihi esas olarak arkeolojik ve yazili kaynaklardan bilinmektedir. Baslica arkeolojik kaynaklar g?m?lerdir ve i?lerinde bulunan esyalardir. Bu s?re zarfinda, bir erkegi at ve binicilik i?in kosum takimi ile birlikte g?mmek gelenekseldir. Altay Dagi'nin vadilerinde, altinda d?rt k?seli toprak ?ukurlarinin bulundugu k???k tas h?y?kler kazilmistir. Bu ?ukurlara g?m?lm?s olanlarin sirtlarina uzanmis olarak yerlestirildi. G?m?l? olanin yaninda bir at g?m?ld?. Bazen mezarlar y?zeyde sadece bir tas halkasiyla isaretlenir. Mezarin merkezinde genellikle soylu bir adamin mezari vardi ve onunla birlikte g?m?l? askerlerin veya k?lelerin mezarlari etrafindaydi. Ikincisinin yoksullugu, merkezi mezarin zenginligini keskin bir sekilde vurgulamaktadir. Bununla birlikte b?y?k h?y?kler de vardir. I?lerinde g?m?ler, envanterin zenginligi ve cenaze t?reninin karmasikligi ile ayirt edilir. Mezara oklari olan bir titreme, demir bir bi?ak, s?sl? kemerler, eski T?rk yazilari olan g?m?s kaplar yerlestirildi. Atlarin iskeletleri b?l?mlerin arkasinda dinleniyordu. Bu t?r h?y?kler, Katanda k?y? yakinlarindaki Altay'da, Tuyakht'ta ve Kuzbas'taki Ur Nehri'nde a?ilmistir.

Yakutlarin modern Yakutya topraklarina T?rk?e konusan atalari olan pastoralistlerin penetrasyonu, VI – X y?zyillardan baslayarak uzun bir s?re Baykalya'dan geliyordu. M.?. Kurykanlar Hangarda ve Lena'da yasadiklarinda (bu s?zde Kurum?in k?lt?r?). Bununla birlikte, buradaki yerlerin Dogu T?rk n?fusu da vardi. Demir ?agi'nin en eski yerlesimi, Yakutsk'un asagisindaki Yuke'de bulunur. Yakutya'nin erken Demir ?agi'nin ?zg?n k?lt?r?, c'nin yakinindaki yerlesimlerle temsil edilmektedir. Lena'nin alt kisimlarindaki Olekminsk ve Sictyak'in yukarisindaki Mukhtuya. N?fus avcilik ve balik?ilikla ugrasiyordu. Yakut halki, yerel kabilelerin g?neydeki T?rk?e konusulan g??menleri tarafindan ele ge?irilmesinin bir sonucu olarak Lena'da kuruldu. Yakutlarin g?ney atalarinin son dalgasinin sadece XIV – XV y?zyillarda orta Temele n?fuz ettigi varsayilmaktadir. Bazi yerel Yakut gruplari, ?rnegin kuzeybatidaki geyik avcilari Yakutlari gibi, bazi evenk gruplarinin merkez b?lgelerden gelen yakutlarla karistirilmasinin bir sonucu olarak nispeten yakin zamanda ortaya ?ikmistir. Yakutlarin kamusal yasaminda, dogum d?zeninin bir?ok kalintilari kalmistir, dogum intikami devam etmistir. Antropolojik a?idan Yakutlar orta Asya'ya ve Baykal mongoloid irkina aittir. Yasam alanina g?re, k?lt?rel ve g?ndelik farkliliklar Yakutlar bir dizi yerel gruba ayrilir – Amgin-Lensky, Vilyuysky, Olekminsky, Verkhoyansky, Kuzey. Yakutlarin ekonomisinde ve maddi k?lt?r?nde, Orta Asya'daki ?obanlarin k?lt?r?ne benzer ?zellikler hakimdir, ancak kuzey Tayga unsurlari da vardir. 17. y?zyilda Yakutlar, sosyo-ekonomik ve k?lt?rel gelisimlerini hizlandiran Rus devletinin bilesimine dahil edildi. Ayni zamanda, Yakut halk kitleleri, kraliyet yetkilileri, t?ccarlar ve k?rk satin alan kisiler tarafindan acimasiz bir baski, acimasiz baskiya maruz kalmaya basladilar.

K?lelik sistemi araciligiyla feodalizme gelen ?lkeler i?in (?rnegin, ?in, Hindistan, Iran – Asya'da, Italya, Fransa, Ispanya – Avrupa'da) feodal iliskilere ge?is, eski ?aglarda yaratilmaya baslayan uluslarin olusumunda yeni bir adim anlamina geliyordu. Feodalizme dogrudan ilkel toplumdan gelen ?lkeler i?in (?rnegin Avrupa'da – Almanya, Ingiltere, Iskandinav ?lkeleri, Rusya, ?ek Cumhuriyeti, Polonya, Doguda – bazi T?rk kabileleri i?in), kabilelerden ve asiret derneklerinden milliyetlerin olusumu s?reci feodalizmin gelismesiyle birlikte basladi. Avrupa ve Asya'da (?rnegin Mogol ve bazi T?rk kabilelerinde) bir dizi kabile grubu ve dernekte, bu s?recin baslangici nispeten ge? bir zamana, 13.—13. y?zyila kadar uzanmaktadir.