Мин яратҡан өс хәреф

Мин ярат?ан ?с х?реф
Айбулат Фларидович С?с?нбаев

Мои любимые три буквы ("Мин ярат?ан ?с х?реф"). Книга – сброник рассказов на башкирском языке, написанных в разные годы.

Айбулат С?с?нбаев

Мин ярат?ан ?с х?реф

Баш ???

К?пт?н т?гел, ва?ыт ?те? мен?н бары?ы ла онотола, х?тер?? тик нинд?й?ер ???кт?р ген? ?ал?анын а??арып ?алдым. Теге, й?ки был ???р?е л? у?ы?анымды и?л?йем, ?мм? ни тура?ында ??? бар?аны х?терг? т?шм?й. Уны? урынына был китап мен?н таныш?ан са?та тыу?ан хис-той?олар ?ал?ып сы?а. Шу?а ла тормошта к?бер?к са?ыу т?ь?ораттар йыйыр?а к?р?клеген а?ланым.

? ?ай?ылыр ва?ытта нинд?й хис-той?олар мен?н й?р??е?де х?терл?р ?с?н, шул ва?ытта?ы уй?ары?ды я?ыртыу зарур. Ошо ма?сатта ла был йыйынты?ты ба?тырыр?а булдым. Бында?ы ???р??р?? (б?т??енд? л? т?гел) мине т?рл? йылда, т?рл? й?шт? борсо?ан уй?ар й?шерелг?н.

Йыйынты? апрелд? ?к донъя к?рерг? тейеш ине. С?нки был ай?а мин сирек быуат й?шемде тултыр?ым. ?мм? тотош донъяны ба?ып ал?ан ?оро?орвирус пландарыма ?? т???тм??ен индер?е. Тик борсолор?а урын ю?. Был ва?ыт ми?? хик?й?л?ремде ?абат-?абат у?ып сы?ыр?а, х?тер?е я?ыртыр?а форсат бир?е. Бында инг?н ???р??р?е? бере?е л? и? китерлек т?гел, ?мм? улар ми?? й?шлегемде у??ар?ан ва?ыт ке?ек ???ерле. Ошо йыйынты?ты ба?тырып, тормошомдо? нинд?й?ер бер этабын тамамлар?а тел?йем. С?нки алда я?ы сирек быуат бар.

Китапты? исемен? килг?нд?, был ябай шаяртыу ?ына т?гел, ул т?? сиратта тыу?ан ?алама ба?ышлау. Бында?ы ???р??р?е? бары?ы ла ?ф?г? к?ск?с я?ыл?ан. ?ле л? был ?????р?е ?ояш а?тында ?ы?ынып, “Ватан” этно-паркынан ары тор?ан май?ансы?та?ы эск?мй?л?р?е? бере?енд? я?ып ултырам. Бында ижад ?айнай: алда ?й??? ???м ДДТ т?рк?м?н?? “Это все” йырын ?у?а, унан ары ??мер ?ы??ар “Тик-ток” ?с?н видео я??ыра…

Был йыйынты?ты мин ?с?й-атайыма ба?ышлайым. Тап улар т?рби??енд? ??к?нг? ошо ижад юлына ба??анмындыр ?а, тап улар яр?амында ер?? ны? торам. Был йыйынты?ты мин, шулай у?, тормош юлын берг? ?терг? насип бул?ан ду?тар?а, ???-к???ш мен?н д?ртл?ндереп тор?ан таныштар?а ба?ышлайым.

Мин ярат?ан ?с х?реф

?ф? – ??ж?п ?ала. ??ене? й???рл?г?н йыл тарихы эсенд? ул Рус д??л?тене? и? к?нсы?ыш н?кт??е л?, коминтерн ???ге л? булып ?лг?р?. Я?ын-тир?л?ге ауылдар?ы берл?штерг?н ?ала ?ле л? бул?а би?т?л?рг? б?ленеп улар?ы? ??енс?леген ?а?лай. Ике быуат элек т???л?п ?ыйшайып б?тк?н а?ас ?й янында егерме ?атлы таш ??м быяла йорт тороуы аптырарлы? т?гел. ?ф? – тарих ?а?сы?ы. Был ?ала урамдары ?ле ?аман а?ас ?ыр?ыусы Ириада Чижованы? модалы итек тауыштарын, Аксаковтар?ы? уйланыу?арын, Бабичты? йылмайыуын, Долорес Ибаррури сы?ыштарын, Р?ми ?арипов яр?ыуын ?а?лай…

Католиктар ???ге Ватикан бул?а, Р?с?й мосолмандары ???ге бул?ан ?ф? ?? эсен? 1700 Ватиканды ?ый?ыра, ?мм? шул у? ва?ытта ун ике йыл буйына бер м?сетте т???п б?т?р? алмай. Был ?аланы к?м?ете? т?гел, са?рымдар?а ?у?ыл?ан ты?ындары ла, ям?ыр?ан ?у??ы б?шм?к ке?ек ??к?н рэпер?ары ла ?ф?н?? ?абатланма? й???н булдыра. Ул й???? ??р кем ??енс? к?рер. К?йефе?? ?арап баш ?ала урамдарында ?омай?ошто ла, ш?р?лене л? осратыр?ы?. Бер????р ?ф?н? ти? к?рм?й ситк? к?с?, икенсел?ре бында ил?ам ?анаттарында осоп килеп ?у??ы т?й?ген таба. Тау башында бал?ы?ан бер ?ала шул тау?ан т?г?р?теп т?ш?р?п й?р?х?тл??е л?, Салауатты? атына ултыртып ирк?л?те?е л? ихтимал. Миллиондан ашыу кеше й?ш?г?н ер бер-бере?ен ??мер?? осратмаяса? егет ??м ?ы??ар?ы бер подъезда й?ш?т? ала…

Эйе, ?ф? – тарих ?а?сы?ы. Миллионла?ан я?мыш тарихы, ?ыуанысы, ?ай?ы?ы бында ая? а?тында ят?ан ташта, стена булып ?ат?ан ташта, ??бер ??т?н ба??ан ташта я?ыл?ан. Мин ?ф?г? ?аши?. ?е? ?? уны яратыр?ы?ы? тип ышанам.

***

Дим трамвай рельстары буйлап атлап ?уртым?а й?ш?г?н йорт ?ап?а?ына барып т?рт?лд?. ?ойоп ?тк?н ям?ыр?ан ?у??ы а?ас ?й ?арайып, та?ы ла ?от?о?ора? ?и?ф?тк? инг?н. ?ыйы? булып хе?м?т итк?н туты??ан ?алай т?ш?ме елг? б?г?л?п ?уна?ын с?л?мл?п ?уй?ы. Си Цзиньпин урамында й?ш??е е?елд?н т?гел. ?ап?а артынан ?ына бында та?дан алып трамвай й?р?й, ул ?тк?н са?та люстра ?ына т?гел, и??н та?талары ла ритайым?а т?ш?. Етм???, ?ф? тау?ар?а ниге?л?нг?н, билла?и бында метро т?гел, фуникулер?ар т???? отошлора?.

Урамды? нисек урынлашыуына ?арап автомобиль мен?н д? йорто? алдына килеп ет? алма??ы?. ?? торошо мен?н Си Цзиньпин урамы б?лг?нл?кк? т?шк?н ауылды х?терл?т?. Совет осоронда уны перспектива?ы? тип атар?ар ине. Тау битл??енд? те?елг?н ш?хси йорттар ?аршыла?ы уба башында ??к?н к?п фатирлы я?ы йорттар мен?н к??г?-к?? ?арашып ултыра. Ике?е л? бер-бере?ен к?рм??к? тырыша, ?мм? Димг? ул ???ерле, с?нки т?нг? йондо??ар?ы шул йортта?ы фатир?ар?ы? уты алыштыр?ан.

Ф?л?н ауылда?ы ке?ек ?к Си Цзиньпин тот?ондарыны? да ?? и?т?лекле урыны бар. Тик был ер?е туристар?а к?р??тм???е?, урында?ылар ????ре л? уны онотор?а ??м к?рм??к? тырыша, ?мм? ба?са артында ки??йеп ят?ан бысра? к?лг? и?тибар итм?й булмай. К?л матур ???, ?мм? у?а арты? х?рефт?р ??т?ле? мен?н к?л??екк? ?йл?не?ен онотма??а к?р?к.

Бернис? йыл элек к?п ?атлы йорттар мен?н берг? ?ал?а башла?ан йырында?ы бысра? ?ыу, б?г?н ш?хси милексел?р ??м т???л?ш компания?ы ара?ында ?уп?ан низа? с?б?псе?е. К?лг? а??оштар эй?л??? бер х?л, унда ба?алар й?ш??е к??елде ?ыра. Ауылда?ылар (ш?хси йортта й?ш??сел?р?е шулай атар?а булдым) компания хужа?ыны? к?р?ген? бирерг? шат булыр ине л?, замдар артына й?шенг?н эш?ыуар?ы ?ай?ан табыр?ы?? Эш?ыуар ?а был йорттар?ы емереп ??енекен т???р ине, халы? а?са?ын к?п ?орай, кеме б?т?нл?й к?серг? риза т?гел. Бына шулай: бер????ре сереп бар?ан йорттарына, икенсел?ре ?имер? бар?ан ке???ен? й?бешеп й?ш?й бир?.

Дим туп?а?ын шы?ырлатып йортона инде. ?й эсенд? тышта?ы ке?ек ?к ?ур?ыныс к?ренеш т?гел. Ни бары кухня ??м бер б?лм?н?н ?иб?р?т торла?, бай ?л?с?й к?нк?решен х?терл?т?. Бында сылтыр шишм? мо?он ?а?ла?ан г?лс?р сервис т?пл?нг?н сервант та, тышлы?ты тишеп сы??ан пружиналар буйынса кешене? нисек ултырыуын билд?л?п бул?ан ??н?фи ??, калейдоскоп ??р?тен м??гел?штерг?н кел?м д? бар. Гипстан я?ал?ан Ленин бюсы ?ына етм?й, ?ал?анында Дим ?лг?л? пионер. ??м ??р намы?лы пионер ке?ек ул ирт??ен физик к?неге???р эшл?п, ? кист?рен кил??е к?нг? тама? бешереп ?тк?р?. Баш?алар?а о?шама?ан бер ген? йола?ы бар. К?н ?айын киске ун бер тул?ас ул ?й?н?? утын ?с тап?ыр ??ндереп, кире то?андыра. А?а? йырын аша ?аршыла?ы убала урынлаш?ан к?п ?атлы йортто? д?ртенсе ?атында?ы бер т??р?н?н ошондай у? яуап кил?. Г?лд?? яуабы. Шул у? Г?л фекеренс?, Дим мен?н улар и? я?шы ду?тар. Р?йес Т?л?кт? нисек ?ле: “Ике ду?ты? бере?е ?ол була?” Был осра?та Дим Г?л ?ипк?н нур ?оло. К?н?-т?н? шул нур?а на?ланып й?ш?р ине л?, ??р я?шы егет ке?ек ?к ул м??ге ду? ?орона инг?н ???м.

Г?л мен?н ду?лы? Димг? фай?а?а ?ына. Йыш осра?та ?ы? трамвай ту?талышына сы??ан са?та Димде? т??р??ен? ша?ып уны уятып ?уя. Уянмай ни!? А?на ?те? мен?н тел??? нинд?й будильник тауышына ?йр?неп була, ? к??елг? хуш ?ы??ы? ту?ылдатыуын нисек йо?лап ?алма? к?р?к? ?ай?ы са? Дим ??е ирт?р?к тороп ту?талыш?а бар?ан Г?лг? т??р? аша с?й я?ап бир?. Ярым шаяртыу?ар?а ?орол?ан ??г?м?н?н тыш, ирт?н к?йеф булдырыр?а баш?а бер ни к?р?км?й ??.

Был кист? л? Дим ун бер тулыу мен?н ут мен?н шаярып алды, тик ?с?нс?г? лампочканы то?андырыу мен?н ул ??е кире ??нерг? ашы?ты. Т?б?л? ??к?н “грушаны?” н??ек ?ылы бындай ?ы?ыу егетте? ял?ынлы с?л?мен? т??м?не. ???лд?. Теге яр?ан яуап килг?с т?, Дим ут й?н?терг? тотондо. Лампочка соланда?ы тумба тартма?ыны? бере?енд? бар шикелле…

?? уй?арына сум?ан Дим к?л я?ынан килг?н ?ыс?ырыу?ы баштан у? ишетм?не шикелле. Ул шымып ?ал?ас ?ына ни??ндер шикл?н? башланы. Бернис? секундтан ?у? ?ыс?ырыу ?абатланды. ?с?нс?г? ул та?ы ла яр?ыуыра? я??ыраны. Сус?а ?уй?андарын ишетк?неге? бармы? Тауыш шундай?а о?ша?ан. Уны? ?ы??ы?ымы, малай?ы?ымы ик?нлеген д? билд?л?п булмай. ?ара??ыла тумбочка а?тар?ан Дим урынында ?атып ?алды. Был са?та уны? т?ненд?ге ?ан да а?ылыу?ан ту?та?андыр, б?лки. Ярты минуттан ?у? тауыш тынды, уны к?рше-к?л?м этт?рене? ?р??е алыштыр?ы. ? Дим был кисен лампочка?ын алмаштырмайса йо?лар?а ятыр?а ашы?ты…

До?-до?-до?! Ишекк? ша?ыу мен?н т??р?г? ша?ыу ним??е мен?н айырыла? Т??р?неке ны?ыра? й?нг? тей?. Айырыуса ирт?нс?к. Дим форточка?ын асып Г?лд? с?л?мл?не.

– ¬Та?ы бер минут, ??м был ирт?? мине к?рм?йенс? башланыр ине. Ни?? шулай о?а? йо?лай?ы?? Ту?ылдатып тороп барма?тарым ауыртып б?тт?.

–¬?аумы?ы?ы?, Тамара ин?й! – Дим, к?р??е?, кемг? ??м кем ту?ылдат?анын асы?лар?а сы??ан к?рше?е мен?н и??нл?ште. – Ни??лер б?г?н ?аты йо?ла?анмын, т?н?н к?? ?? йома алмай яттым шул,– егетте? х?терен? ?тк?н кист?ге тауыштар т?шт?.

– С?й т??дим итеп торма, былай ?а ?ине уятам тип о?а? тороп ташланым. Трамвай ?а кил?, б?г?нг? беренсе пара?а ?у?лар?а ярамай. Пока! – Г?л рюкзагын ?улына алып й?гереп китте. Бахыр студент, ш?мбе к?н беренсе д?реск? бара.

Тамара ?бей ая?ы а?тына ?с тап?ыр т?к?р?п ?ап?а?ына нинд?й?ер ?л?н б?йл?мен элеп ?уй?ы. Дим арты? к???те???рг? бирелм?й ?ор?анын тартып, кире ??ен ба?арына юлланды. Т?н?н ысынлап та, йо?о тейм?не шул.

До?-до?-до?! Карауат янында?ы ултыр?ыста ят?ан я?ы лампочка и??нг? т?г?р?п т?ш?п ярылды. До?-до?-до?! Бы?аса к????рен д? асыр?а йыбанып ят?ан Дим йылмая-йылмая ?ор?анын асты. Тик т??р? аша Г?л нуры т?гел, полиция машина?ыны? мигалка нуры к??г? салынды. ?ояш байый, был ???мд?р ?? байыр?а килг?нме ик?н?

–?аумы?ы?ы?, участка полиция?ы Ахунй?нов. Был ?е??е? йорто?о?мо?

– Эйе, ?й, ю?. Мин бында ?уртым?а й?ш?йем.

– Исеме? кем ?у??

– ¬Дим.

– ?ара, Дим, кис? киске ун бер тир??енд? ним? эшл?не?? Бында булды?мы?

– Эйе, йо?лай инем.

– ?ле ним? эшл?не?? О?а? асманы?.

– ?ле л? йо?лай инем,– Дим бер а? у?ай?ы?ланып ?уй?ы.

– С?йер, бик с?йер… Йо?ланым, ти?е?. Йо?о аралаш бер нинд?й ?? тауыштар ишетм?не?ме? Б?лки кемдер ?ыс?ыр?андыр?

– Ю?, мин кис? бер т??лек эшт? бул?андан ?у? арып ?айттым ??м шунда у? йо?лар?а яттым. Бер н?м? л? ишетм?нем. ? ним? булды?

– ?аршыла?ы к?п фатирлы йортта й?ш?г?н 12 й?шлек малай ю?ал?ан. Бе?, ????тт?, ?с к?н ?тм?йс? кеше ю?алыу тура?ында ?ариза ?абул итм?йбе?, ?мм? б?г?н ?ине? ?й?? тап?ырында ?ына, к?лд? уны? кейем йырты?тары табылды. Я?ын-тир?л?ге йорт хужалары 23:00 тир??енд? ?ыс?ырыу ишеттек, ти??р. ? ?ин, тим?к, ишетм?г?н?е??

– ?йттем бит, ишетм?нем…

– Индер??е?ме, ?й??д? ?арап сы?ыр?а ине.

– Р?хим итеге?!

Лейтенант ая? кейемен сисеп тормай б?лм? урта?ына ?тте. Офо? артына й?шен? башла?ан ?ояш я?ты?ы к???е ауырттыра. Ахунй?нов ут то?андырыр?а тип ??ндергеск? ба?ты. Люстраны? яуабы ю?.

– Ут?ы? ултыра?ы?мы ?лл?? – тине ул ?айышында эленеп тор?ан фонарикты ыс?ындырып.

– Эйе, кис? лампочканы? ?ылы ???лд?, бороп ?уйыр?а я?ы?ын ?ле алманым.

Ахунй?нов фонарик я?ты?ында к??е мен?н б?лм?не бай?ауын дауам итте. Бер-ике тап?ыр карауат янында ярылып ят?ан лампочка?а ?арап-?арап алды ла, Димг? боролоп ?нд?ште:

– ?арале, мине? телефон номерын я?ып ал, бер-бер х?л бул?а, шунда у? шылтыратып х?б?р ит. Бында мине? к??-?ола?ым бул.

Лейтенант номерын я??ырт?ас та, хушлашмайынса ?й??н сы?ыр?а итте. Ишек т?б?нд? ни?ер х?терл?п ту?таны ла, кире боролоп ??т?лд? ?а?ы? ?алдыр?ы. Бая?ы малай?ы? фото?ы ??м ?ылы??ырлама?ы. Дим у?а ?арама??а тырышып брошюраны с?п-сар к?рзинен? ташланы.

Б?т?нл?й ?ара??ылай башланы. Я?ында?ы к?нк?реш тауар?ары магазинына барып етеп я?ы лампочка алыр?а к?р?к. ? б?лки солан тумбочка?ында та?ы бер?? бар?ыр? Ю?, Дим уны асып та торманы. У?а тыш?а сы?ыр ?с?н ?ылтау к?р?к. Былай ?а ?асанан бирле саф ?ауа ?ула?аны ю?. Асы?тыр?ан да, бешерен? башла?а? т?н ет?, ? лампочка ??ен?н-??е янып китм??.