Оценить:
 Рейтинг: 0

МУЛОҲАЗА: иқтисодий урбанизация. Ўқув қўлланма

<< 1 2 3 4 5 6 7 >>
На страницу:
5 из 7
Настройки чтения
Размер шрифта
Высота строк
Поля

Булар Марказий Осиё мамлакатлари, шу жумладан Ўзбекистон, Жануби-Шар?ий Осиё, Шар?ий Европа, Лотин Aмерикаси ва Aфрика ярим оролида.

Замонавий ёки бешинчи бос?ич ?арбий Европа ва Шимолий Aмерика мамлакатларида ани? ифодаланган. Aйтишимиз мумкинки, ушбу ?удудлар алла?ачон «концентрация» ни енгиб, дифференцияланган миграция о?имлари ?олатида бyлиб, ва?ти-ва?ти билан ша?ар атрофидаги доимий яшовчиларнинг «?а?и?ий деконцентрациясини» ша?арларга ташриф буюрадиган мигрантлардан «?ис?а муддатли концентрация» билан алмаштириб туришган.

Миллионер ша?арлар фонида yрта ва кичик ша?арлар, вилоят марказлари билан бо?ли? вазият ?андай?

Тарихий жи?атдан йирик ша?арларда урбанизация шаклланишининг дастлабки бос?ичи кичик ва айни?са yрта ша?арлар ?исобига амалга оширилади. Бу ?ишло? хyжалиги и?тисодиёти учун одатий ?олдир, чунки ?ишло? а?олиси яшаш шароитларини яхшилаш учун yз-yзидан ша?арларга кyчиб yтишади. Масалан, ушбу миграция жараёни туфайли Бразилиянинг Сан-Паулу ша?ри уч баравар, Венесуеладаги Каракас эса уч баравар кyпайди.

Кичик, yрта ёки катта бyлсин ?ар бир ша?ар yзига хос функционал ма?садга эга, масалан, капитал функциялари (бош?ариш) ёки yрта ша?арларда замонавий фаолият турларини шакллантириш: саноат объектлари (саноат зоналари); инновацион фаолият, бадиий ёки илмий бирлашмалар; бизнес тузилмаларининг турли хил мураккаб шаклларини ташкил этиш ва бош?алар.

Барча ша?арлар учун, уларнинг ?ажми, функциялари ва ривожланиш бос?ичларидан ?атъи назар, тyла?онли урбанизация жараёнининг марказий вазифалари ?уйидагилардан иборат:

– барчани муносиб уй-жой билан таъминлаш;

– а?оли ва унинг мол-мулки хавфсизлигини таъминлаш;

– а?олининг заиф ?атламларини, айни?са аёллар ва кам таъминланганларни ?yллаб-?увватлаш;

– асосий ша?ар хизматларидан тенг ва адолатли фойдаланишни таъминлаш;

– марказсизлаштириш ва сифатли ша?ар бош?арувини ?yллаб-?увватлаш.

Келинг, биринчи вазифага эришиш мисолини батафсил кyриб чи?айлик.

Урбанизациядан бошлаб

Республикада 1991 йилдан 2008 йилгача. ша?ар а?олисининг ривожланиши ва yсиши ?ишло? а?олисининг yсиш суръатларига нисбатан пастро? эди. Шундай ?илиб, ша?ар а?олисининг улуши 1991 йилда 40,3% ни ташкил этди ва 2008 йилга келиб у 35,8% гача камайди.

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2005 йил 14 июлдаги ?арорига биноан Ўзбекистон Республикаси а?оли пунктларининг маъмурий-?удудий тузилишини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тy?рисида» (2005 й.) ва Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Ма?камасининг (2009 й.) «A?оли пунктларининг маъмурий-?удудий тузилишини такомиллаштириш бyйича ?yшимча чора-тадбирлар тy?рисида «ги ?арори. Ўзбекистон Республикасининг мавзусида, ?ишло? а?оли пунктларини ша?ар а?оли пунктларига бериш мезонлари.

Aмалга оширилган чора-тадбирлар натижасида жами 4434,3 минг кишилик 965 та ?ишло?. ша?ар а?оли пунктлари (ПГТ) ма?омини олди. Натижада, 2009 йилда ша?ар а?олисининг улуши биринчи марта ?ишло? а?олисининг улушидан ошиб кетди ва умумий а?олининг 51,7 фоизини ташкил этди.

Ша?арсозликнинг устувор вазифаси – а?олини муносиб уй-жой билан таъминлаш ма?садида самарали уй-жой сиёсатини амалга ошириш эканлиги ю?орида айтиб yтилди. Ўша йилларда республикада а?олини уй-жой билан таъминлаш даражаси сезиларли даражада ошмади.

Шундай ?илиб, 2001 йилда бир кишига уй-жой билан таъминлаш yртача 13,8 м2 ни ташкил этди, 2010 йил 1 январ ?олатига – 14,9 м2, 2016 йилда – ?ар бир кишига 15,4 квадрат метр. Уй-жой фонди асосан якка тартибдаги турар-жой бинолари билан намойиш этилди.

?озирги момент динамикаси

2017 йилдан бошлаб ?озирги кунгача Ўзбекистон Республикаси ?укумати ?ишло? жойлари а?олисига эътибор ?аратиб, а?олини арзон уй-жой билан таъминлаш бyйича фаол сиёсат олиб бормо?да. Бу Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Осиё тара??иёт банки иштирокида 2017—2021 йилларда ?ишло? жойларда янгиланган намунавий лойи?алар бyйича арзон уй-жойлар ?уриш дастурини амалга ошириш бyйича ?yшимча чора-тадбирлар тy?рисида» ги ?арорларида акс эттирилган.

2016 йилги Давлат дастурида намунавий лойи?алар асосида 13 мингта уй-жой барпо этиш кyзда тутилган 2016 йилги Давлат дастурида намунавий лойи?алар асосида 13 мингта уй-жой барпо этиш кyзда тутилган

Намунавий лойи?алар асосида ?урилган уйлар

Намунавий лойи?алар асосида ?урилган уйлар

Намунавий лойи?алар асосида ?урилган уйлар

2016 йилги Давлат дастурида намунавий лойи?алар асосида 13 мингта уй-жой барпо этиш кyзда тутилган

«Обод ?ишло? дастури 2018 йилда амалга оширилишини кучайтириш бyйича ?yшимча чора-тадбирлар тy?рисида „ги 3350 (2017 й.),“ Aрзон квартира ?уриш ва реконструкция ?илиш дастурини самарали амалга ошириш бyйича ?yшимча чора-тадбирлар тy?рисида " 2017—2020 йилларда ша?арлардаги бинолар» Янги уйлар Сергели ва Жиззахда

Янги уйлар Сергелида

Янги уйлар Жиззахда

Ўрта муддатли исти?болда республика ?удудларида 75 минг турар-жой бинолари, ?ар йили 15 минг уйлар ?урилади. Aндижон, ?аш?адарё, Самар?анд вилоятлари а?олисининг зичлигини ?исобга олган ?олда, уларда турар-жой бинолари ?урилишининг улуши бош?а вилоятларга ?араганда ю?ори бyлиши назарда тутилган.

Бундан таш?ари, фармонларга биноан, турар-жой бинолари ?уриш билан бир ?аторда, ?ишло? жойларда якка тартибдаги уй-жойларда му?андислик-транспорт инфратузилмасини ?уриш ишлари олиб борилмо?да. Уй-жой сиёсатини амалга оширишга йyналтирилган ёндашув а?оли фаровонлигини оширишнинг калитидир.

Чекланган фойдаланиш

Биро?, а?олининг уй-жой фонди нисбатан ю?ори бyлганлиги ва кyрилган чораларга ?арамай, ипотека кредитлашнинг ю?ори фоиз ставкаси туфайли, айни?са, янги бинолардан квартираларни сотиб олишда ?ийинчиликлар мавжуд – 18—24%, баъзиларида эса ?олларда у 28% га етади… Ва иккиламчи уй-жой бозорида ипотека кредитини бериш амалиёти (ма?бул нарх туфайли) я?ин ва?тгача амалга оширилмаган ёки ало?ида ?олатлар мавжуд.

Шундай ?илиб, ?ора?алпо?истон Республикаси а?олиси yртасида yтказилган сyровномалар натижаларига кyра, уларнинг катта ?исми уй-жой фондида етарли шароитга эга эмас.

?ора?алпо?истон Республикасининг ?ишло? жойларида уй-жой муаммоси жуда долзарб бyлиб ?олмо?да. Сyров натижаларига кyра, уй-жой ?урилишининг яхшиланишидан норозиликнинг асосий сабаблари ?урилиш учун ер ажратиш билан бо?ли? муаммолар (46,7%) ва ?урилиш материалларининг узо?лиги сабабли ?yшимча транспорт харажатлари билан бо?ли? нарх (40,0%). ?ишло? а?оли пунктлари.

Минта?аларда бу сабаблар кескин фар?ланади. Шундай ?илиб, айрим ?удудларда ?урилиш материаллари нархи биринчи yринда (50,0%), ер участкалари иккинчи yринда туради.

Демографик омилни ?исобга олган ?олда

Урбанизация жараёнларини режалаштиришда демографик омилни ?исобга олиш зарур. Экспертларининг ?исоб-китобларига кyра, оилавий ва нико? тузилишининг демографик прогнозига кyра, умуман республикада 2021 йилгача бyлган ?ис?а муддатда нико?лар сони 300 га ?адар бар?арорлашиши кутилмо?да мингтани ташкил этди, 2035 йилдан кейин ва 2035 йилгача 1990-йилларнинг охири ва 2000-йилларнинг yрталарига келиб ту?илганлар сонининг камайиши туфайли нико?лар сонининг бироз пасайиши мумкин. Бу, шунга кyра, турмуш ?урганларнинг сонида акс этади. Ва 2040 йилга келиб, нико?лар сони аста-секин йилига 320 мингтага кyпайиши мумкин.

Шу билан бирга, ёш оилаларга эътибор ?аратиб, нико?лар сонига ва янги оилаларни шакллантиришга эътиборни оила ва нико? тузилишининг минта?авий хусусиятлари контекстида ало?ида кyриб чи?иш керак.

Масалан, ?ора?алпо?истон Республикаси ва Тошкент ша?рида, шунингдек Сирдарё вилоятида нико?лар сони амалдаги даражада са?ланиб ?олади ва келажакда ?атто маълум даврларда камаяди.

Aндижон ва Самар?анд вилоятларида нико?лар сонининг сезиларли даражада кyпайиши кузатилади ва шу сабабли янги ёш оилалар бутун узо? муддат давомида. Шуни ?ам ?исобга олиш керакки, 34 ёшгача бyлган оилаларнинг деярли 46 фоизида камида 3 фарзанд бор ва бу табиийки

Шунингдек, у катта яшаш майдонини эгаллайди. Ўртача, агар бир кишига уй-жой етказиб бериш умумий майдоннинг 15,4 м2 майдонига тy?ри келса, уларнинг ?аммаси ?ам «турар-жой» ?исми эмаслигини ?исобга олсак, фаровонлик даражасини ошириш учун турар-жой биноларини режалаштириш коэффицентини тy?ри ?исоблаш керак. замонавий яшаш шароитларини ?исобга олиш.

?аракат сало?ияти

Умуман олганда, республика урбанизация жараёнларини кенгайтириш учун жуда му?им сало?иятга эга: ?озирги пайтда ?арийб 2 минг ?ишло? а?оли пунктининг ?ар бирида 2000 кишидан ва ундан кyпро? киши исти?омат ?илади.

Узо? муддатли исти?болда урбанизация жараёнларининг кутилаётган фаоллашуви, бир томондан, республикадан таш?арида а?олининг миграция о?имининг бар?арорлашиши, бош?а томондан, бар?арор и?тисодий yсиш, амалга ошириш билан бо?ли? бyлади.

Бир ?атор давлат дастурлари – и?тисодиётни таркибий yзгартиришлар ва модернизация ?илиш стратегиялари, хизмат кyрсатиш со?асини жадал ривожлантириш ва хизмат кyрсатиш, ишлаб чи?аришни модернизация ?илиш, техник ва технологик ?айта жи?озлаш бyйича энг му?им лойи?аларни амалга ошириш бyйича чора-тадбирлар.

Шуни таъкидлаш керакки, янги ша?арларни яратиш ва режалаштириш мавжуд ша?арларнинг муаммоларини ?ал ?илиш билан бирга кетиши керак: ишдан чи?аётган эски уй-жой фонди, коммунал хизматлар билан тyли? таъминлаш, ижтимоий инфратузилма ва ша?ар бош?арувини яхшилаш, технологияларни ривожлантириш, табиий ресурслардан ва интеллектуал сало?иятдан о?илона фойдаланиш, бу мамлакатда бар?арор иш yринларини яратишни ва бош?аларни назарда тутади.

Ю?орида айтиб yтилган комплекс чора-тадбирларни амалга ошириш ?ишло? а?олисининг а?олининг яшаш шароитларига yтиш имкониятларини кенгайтиради, миграцияни сезиларли даражада оширмасдан тегишли шароитларни яратишда ша?ар тоифаси.

Сингапур тажрибаси

«Сингапур модели» ни яратиш ор?али ша?ар ва ?ишло? а?олисининг уй-жой муаммоларини ?ал ?илиш бyйича Сингапур тажрибаси ?изи?.

Уй-жой сиёсатини шакллантиришнинг бошида Сингапурда шартлар ?уйидагича эди: профессионал ишчи кучининг етишмаслиги, етарли ?урилиш саноати ва чекланган молиявий имкониятлар, ша?ар марказида а?оли зичлиги 1 км2 га 50 мингдан ошган ва одамлар доимий равишда ёмонлашиб бораётган тyлиб тошган квартираларда яшайдилар, тегишли инфратузилма ?а?ида гапирмаса ?ам, ижтимоий хизматлар деярли йy? эди.
<< 1 2 3 4 5 6 7 >>
На страницу:
5 из 7