Оценить:
 Рейтинг: 0

МУЛОҲАЗА: иқтисодий урбанизация. Ўқув қўлланма

<< 1 2 3 4 5 6 7 >>
На страницу:
6 из 7
Настройки чтения
Размер шрифта
Высота строк
Поля

Одамлар ша?арнинг гавжум марказий ?исмида урушгача бyлган хароба уйларда яшар эдилар.

Сингапурда давлат уйлари фу?ароларнинг давлатнинг масъулияти эканлигини таъминлаш ?у?у?и сифатида ?аралади.

Сингапур Уй-жой ва тара??иёт кенгаши, гарчи ?укумат мабла?лари томонидан ?yллаб-?увватланса-да, асосан хусусий ишлаб чи?арувчидир. Уй-жой ?урилиши со?асида эркин бозор шароитлари чекланган, аммо тижорат бозори тyли? чи?ариб ташланмайди, бу эса янги ?урилиш даврлари учун молиявий ресурсларни жалб ?илишга имкон беради.

Бу нархлар, одатда, а?олининг катта ?исми учун ололмайдиган эркин уй-жой бозорининг камчиликларидан ва социалистик ёндашувдан ?очишга ёрдам беради, бу асосан давлат уйларини янада таъминлаш учун молиявий ресурсларнинг етишмаслигидан келиб чи?ади.

Уй-жой ?уриш ва ривожлантириш ?yмитаси уй-жой сотиш ва ижарага бериш нархини белгилашдан таш?ари, уй-жой ?уриш давлат дастурининг барча жи?атлари учун жавобгардир.

Бу Миллий ривожланиш вазирлиги томонидан амалга оширилади. Уй-жой ва тара??иёт ?yмитасига ерларни сотиб олиш, кyчириш, ша?ар дизайни, архитектура дизайни, му?андислик ва ?урилиш материаллари ишлаб чи?ариш бyйича кенг ваколатлар берилган.

Уй-жой ?уриш ва тара??иёт ?yмитаси томонидан ?урилган уй-жой зарур э?тиёжларни тyли? ?ондиради (битта оилага тy?ри келадиган уйларнинг умумий майдони yртача 80 м2).

Транспортни жамоат ишлари департаменти, автобус компаниялари мувофи?лаштиради. Тез транзит ?исобга олинади ва таъминланади, яъни. тижорат, саноат, институционал ва дам олиш масканларидан осон фойдаланиш.

Уй-жой ?уриш ва тара??иёт ?yмитаси томонидан амалга оширилаётган кенг кyламли вазифалар ва лойи?алар даромад олиш учун кенг имкониятлар яратмо?да. Сотиш ва ижара ушбу манбалардан биридир. Даромадлар, шунингдек, автотурарго?лар ва бозорлар каби ёрдамчи иншоотлар ?исобидан ?осил бyлади. Ушбу фаолият туридан тушган мабла?лар тy?ридан-тy?ри кейинги уй-жой ?урилишини молиялаштиришга йyналтирилади.

Давлат уй-жойлари учун ерларнинг мавжудлиги Уй-жой ?уриш ва тара??иёт ?yмитаси учун жуда ?ийин бyлган. Сингапурда ерларнинг жуда камлиги туфайли ер нархи жуда тез кyтарилмо?да. ?окимият органларига давлат уйларини ?уриш учун ерларни тез ва арзон нархларда сотиб олишга рухсат бериш ма?садида, ерларни олишни тартибга солувчи турли хил ?онун ?ужжатлари ?абул ?илинди.

Ерларни сотиб олиш тy?рисидаги ?онунга тузатиш, ердаги чай?овчиликни чеклаш ва ерни сотиб олиш нархининг yсишини чеклаш учун ишлаб чи?илган. Ерни мажбурий равишда олиш бу олишнинг энг самарали у Мен ижтимоий ривожланиш учун ерман.

Кyчириш. Сингапурда мажбурий равишда ер сотиб олиш, кyчириш сиёсати билан бо?ли?. ?укумат доимий равишда янгиланиб турадиган кyчириш бyйича кенг ?амровли сиёсатни ишлаб чи?ди. Эскирган бинолар а?олисини тегишли биноларга кyчириш ва бош?а ма?садлар учун умумий уй-жой ?уриш учун ер зарурлигини ?исобга олган ?олда кyчириш сиёсати зарур.

Нархлари паст ва арзон нархларда са?ланади. Уй-жой нархи мутаносиб равишда паст, бу ?урилиш самарадорлигини оширадиган ва харажатларни минимал даражага туширадиган бир ?атор чора-тадбирлар ор?али амалга оширилади. Нархларни назорат ?илишнинг асосий омиллари ?уйидагилардир: лойи?алар кyлами, ?урилиш ишларини стандартлаштириш, ?урилиш шартномаларини ?атъий назорат ?илиш ва yз ва?тида тyлаш.

Кyпгина ?олларда, ?урилишнинг ?ис?а муддатига эга бyлган стандартлаштирилган ?урилиш режаси ?абул ?илинади. Замонавий дизайн чидамлилик ва минимал техник харажатларни ?исобга олади. Уй-жой ?урилишини ривожлантириш кенгаши ?урилиш ишларини олиб боради, аммо ?урилиш учун хусусий пудратчиларни ёллайди. ?урилиш харажатлари ?олиплар, бетон тизимлар ва бош?а ?ар хил йи?ма тизимлардан тобора кyпро? фойдаланишни yз ичига олган технологик янгиликларни фаол амалга ошириш ор?али камайтирилмо?да.

Хитой сиёсатининг элементлари

Урбанизацияни ?ар томонлама, ма?садга мувофи? ва узо? муддатли режалаштиришнинг мисоли сифатида Хитой ?укуматининг 70-йилларнинг охиридан бошлаб амалга оширган сиёсатининг тажрибаси келтирилган. Ма?сад анъанавий Хитойни 2020 йилга келиб урбанизация даражаси тахминан 60% бyлган «ша?ар мамлакатига» айлантириш учун ишлаб чи?илган.

Хитойда давлат урбанизация сиёсатининг асосий элементлари ?уйидагилардан иборат эди:

– саноатлаштириш сиёсати ставкалари, бос?ичлари ва натижаларини узо? муддатли режалаштириш;

– ша?ар ва ?ишло? жойларда узо? муддатли демографик тенденцияларни та?лил ?илиш, жадал саноатлаштириш шароитида ша?арларнинг демографик имкониятларини ?исоблаш, ме?нат ресурсларига бyлган э?тиёжни ?исоблаш; – ?ишло?лардан ша?арларга ишчи кучи о?имини ра?батлантириш бyйича комплекс дастурни ишлаб чи?иш, унда ?ишло? а?олисини янги саноат мутахассисликлари бyйича y?итиш ва ?айта тайёрлашга ?аратилган бир ?атор институционал ва ташкилий тадбирлар кyзда тутади.

Жа?он амалиётини та?лил ?илиш ва умумлаштириш шуни кyрсатдики, Япония, Корея Республикаси, Сингапур, Хитой, ?индистон ва бош?аларда ма?садга мувофи? урбанизация сиёсати фаол саноатлаштириш, ша?арларнинг комплекс ривожланишини ра?батлантириш, самарали мавжуд сало?иятдан фойдаланиш, а?оли фаровонлигини изчил ошириш, доимий ва бар?арор иш yринлари, ер исло?оти ва ер бозорини яратиш. Дунёнинг кyплаб мамлакатларида и?тисодий yсиш ва ижтимоий тара??иётни ра?батлантиришнинг му?им омили бyлган урбанизация йyналишидаги бар?арор тенденция мавжуд.

Илмий тад?и?отлар натижалари шуни тасди?ладики, урбанизация даражасининг 1,0 фоизга yсиши Хитойда жон бошига тy?ри келадиган ялпи ички ма?сулотнинг 10 фоизга, ?индистонда 13,0 фоизга yсишини таъминлади.

БМТ прогнозига кyра, 2030 йилга келиб дунёда ша?ар а?олисининг улуши 2018 йилдаги 55,3 фоизга нисбатан 60,4 фоизга етади. Ша?ар а?олиси yсишининг нисбатан ю?ори суръатлари ривожланаётган мамлакатларда ?ам кузатилади, бу ерда урбанизация даражасининг илгарилаб кетиши асосан а?олининг ?ишло?дан ша?арга кyчиши, ша?ар а?олисининг табиий yсиши ?исобига содир бyлади.

Муста?иллик йилларида Ўзбекистон ша?арларни ривожлантириш бyйича маълум ?ажмдаги ишлар амалга оширилди

Ша?ар а?олисининг улуши 1991 йилдаги 40,3 фоиздан 2018 йилда 50,6 фоизгача yсди, бу асосан ?ишло? а?оли пунктларини ша?ар посёлкаларига маъмурий yзгариши (2009) ?исобига ошди.

Шу билан бирга, урбанизация жараёнида бир ?атор муаммолар кузатилмо?да:

– дунё координаталари тизимида урбанизация даражаси нисбатан пастлигича ?олмо?да. БМТнинг хал?аро рейтингига (2018 йилдаги ?исобот) кyра, урбанизация бyйича Ўзбекистон дунёнинг 233 мамлакати орасида 155-yринни эгаллади, шу билан бирга бу кyрсаткич yртача: дунёда – 55,3%, МД? мамлакатларида – 66,0%, Россия – 74,4%, Туркия – 75,1%, ?озо?истон – 57,4%, Туркманистон – 51,6%;

– сyнгги 10 йил ичида (2009—2018) 13 та минта?адан 10 та ша?арда урбанизация даражасининг пасайиши тенденцияси кузатилди (51,7% дан 50,6% гача), Хоразм (33,3%), Сурхондарё (35, 5%), Бухоро (37,4%) ва Самар?анд (37,4%) вилоятлари;

– 2012 йилдан ?озирги кунгача ша?арларнинг сони (119 та) yзгармаган, 10,1 миллион уларда яшайди. Мамлакат ша?ар тармо?ининг асосини кичик ша?арлар ташкил этади (ша?арларнинг умумий сонининг 68,1%), улар 20,5 ни ташкил ?илади. % бутун ша?ар а?олиси. Ша?арсозликнинг яна бир yзига хос хусусияти шундаки, ша?ар а?олисининг деярли тyртдан бир ?исми (24,2%) пойтахт Тошкентда яшайди. Кyриб чи?илаётган даврда 6,4 миллион киши (38,7%) яшайдиган ша?ар а?оли пунктлари сони 1065 дан 1071 донага yсди.

Ша?ар а?оли пунктларининг етарлича кyплигини республикадаги ша?ар а?оли пунктлари таркибининг yзига хос хусусиятлари билан – ?ам бо?лаш мумкин;

– кичик ша?арлар ва ша?ар а?оли пунктларининг аксарияти маъмурий ?арор билан ташкил этилган ва улар ша?арсозлик талабларига тyли? жавоб бермайдилар.

Дар?а?и?ат, асосан ?ишло? хyжалиги ишлари билан шу?улланадиган а?оли одатий ?ишло? турмуш тарзини олиб боради. Сyров натижаларига кyра, ушбу тоифадаги ша?арлар yзларининг бир хиллиги, ишсизликнинг ю?ори даражаси, ишлаб чи?ариш ва ижтимоий инфратузилма объектларининг ёмонлашуви, транспорт коммуникациялари ва хизмат кyрсатиш со?асининг ?они?арсиз ?олати, молиявий ресурслар ва малакали кадрларнинг етишмаслиги билан ажралиб туради;

– 2012—2018 йиллар учун ша?ар а?олиси 1,4 миллион кишига кyпайган. (9,2% ?ишло? жойларига нисбатан 1,7 млн. – 11,9%). Ша?ар а?олиси yсишининг асосий омиллари а?олининг табиий ?аракати (102,0%), миграция (13,4%) ва маъмурий ?удудий трансформациялар (11,4%);

– ?озирги урбанизация даражасининг асосий сабаблари ?уйидагилардан иборат: ша?арларни саноатлаштиришга ?исса ?yшмаган, асосан, ?азиб олиш саноатида йирик инвестиция лойи?аларини амалга ошириш; ?ишло? а?олисининг паст ?аракатчанлиги ва таш?и миграция даражаси; ша?арларни комплекс ва бар?арор ривожлантиришга ?аратилган ма?садли урбанизация сиёсатининг йy?лиги;

– ишлаб чи?илган ша?арсозлик ?ужжатлари ва меъёрий-?у?у?ий базанинг замонавий талабларга мос келмаслиги, ма?аллий молиявий ресурслар ва саноат ва инфратузилма объектларининг бар?арор ривожланишини таъминлаш учун ша?ар ?окимиятининг ваколатлари, и?тисодиётнинг барча тармо?ларида малакали ишчилар ва мутахассисларнинг етишмаслиги узо? муддатли ижтимоий и?тисодий ривожланиш стратегияси, ?окимият томонидан ша?ар а?олисининг талаб ва э?тиёжларига етарлича эътибор бермаслик;

– ша?арларнинг айрим тоифаларига хос хусусиятларни, инвестиция лойи?аларини ишлаб чи?ишда ва амалга оширишда жойлашишни, ша?ар а?олисининг, айни?са, йирик ва йирик ша?арларнинг реал ?ажмини ?исобга олиш со?асида статистик ?исоботдаги баъзи хатоларнинг етарлича ?исобга олинмаслиги.

Мавжуд номутаносибликлар ва тизимли муаммоларни бартараф этиш, бар?арор ривожланишни таъминлашнинг янги омили сифатида урбанизация жараёнларини жадаллаштиришни кучайтириш ма?садида Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев 2018 йил 28 декабрда Олий Мажлисга Мурожаатномасида Ма?сад – 2030 йилга келиб мамлакатда урбанизация даражасини 60,0 фоизга етказиш.

Ушбу ма?садни ?ал этиш учун Президент «Урбанизация жараёнларини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тy?рисида» Фармонни ?абул ?илди (2019 йил 10-январ), унда ша?арлаштиришни ма?садли давлат томонидан тартибга солиш ва ша?арларни комплекс ривожлантириш бyйича асосий йyналишлар ва чора-тадбирлар мажмуаси кyзда тутилган.

Урбанизация жараёнларини такомиллаштиришнинг асосий йyналишларига ?уйидагилар киради:

транспорт ва ижтимоий инфратузилмалар билан мутаносиб бyлган янги уй-жой сиёсатини амалга ошириш;

юридик ва жисмоний шахслар томонидан ер участкаларини хусусий мулк ?у?у?и асосида хусусийлаштириш;

а?олининг эркин ?аракатланиши учун ша?арларнинг жозибадорлигини ра?батлантириш;

турли тоифадаги ша?арларни самарали бош?ариш бyйича ижобий хорижий амалиётни жорий этиш;

йирик ша?арларга улашган йyлдош ша?арлар тармо?ини уларнинг марказий ?исмида маданий ва бизнес зоналарини жойлаштириш билан кенгайтириш.

Урбанизация сиёсатини амалга оширишнинг yзига хос механизмлари ва воситаларини таъкидлаш лозим.

Aввало, бу зарур ?онунчилик ва ?у?у?ий базани шакллантириш, шу жумладан, янги ?онунчилик ?ужжатларига yзгартиш ва ?yшимчалар киритиш ор?али.

Ер, ша?арсозлик ва уй-жой кодекслари, «?ишло? хyжалигига тегишли бyлмаган ер участкаларини хусусийлаштириш тy?рисида» ги ?онун ва бош?алар.

2019 йил 1 июнга ?адар ер участкаларини хусусийлаштиришни ташкил этишнинг ижтимоий-сиёсий а?амияти ва муайян мураккаблигини ?исобга олган ?олда, ушбу жараённи тартибга солувчи норматив-?у?у?ий ?ужжатлар тyпламини ишлаб чи?иш, уларни ?укумат томонидан тасди?лангунга ?адар умуммиллий му?окамадан yтказиш режалаштирилган.

Шу билан бирга, хусусийлаштириш тартиби тy?рисида якуний ?арор ?абул ?илиш ва бинолар ва иншоотлар эгаллаб турган ер участкаларининг бозор ?ийматини ани?лаш учун етти марта yлчаш, жа?он амалиётини чу?ур та?лил ?илиш ма?садга мувофи?дир, уларга ?yшни бyлган ер участкалари. Шунингдек, хусусий ер участкаларига соли? солишнинг yзига хос механизмини ишлаб чи?иш му?имдир.

Фаол урбанизация сиёсатини амалга оширишнинг асосий ташкилий ва и?тисодий механизмлари:

– 2030 йилгача Ўзбекистон Республикасида урбанизация концепциясини ишлаб чи?иш;
<< 1 2 3 4 5 6 7 >>
На страницу:
6 из 7