Оценить:
 Рейтинг: 0

Шаҳар муҳити ва уни ташкил этиш

1 2 >>
На страницу:
1 из 2
Настройки чтения
Размер шрифта
Высота строк
Поля
Ша?ар му?ити ва уни ташкил этиш
Ибодулла Самандарович Бойжонов

Муста?ил Ўзбекистонимизнинг ?ар бир ша?ри гyзал ва обод бyлиши керак. Айни пайтда ?ишло?лар ?ам ?удди ша?ар ?иёфасини олиши зарур. Мана шундай эзгу ният билан ёзилган ушбу китоб меъморлар, лойи?ачилар, ша?ар таъмир-ланиши ва янги ?урилишлар билан бо?ли? ташкилотлар, ?урилиш со?аси мутахассислари тайёрлайдиган y?ув юртлари талабалари учун му?им услубий ?yлланмадир.

Ша?ар му?ити ва уни ташкил этиш

Ибодулла Самандарович Бойжонов

© Ибодулла Самандарович Бойжонов, 2016

ISBN 978-5-4483-0509-2

Создано в интеллектуальной издательской системе Ridero

Муста?ил Ўзбекистонимизнинг ?ар бир ша?ри гyзал ва обод бyлиши керак. Айни пайтда ?ишло?лар ?ам ?удди ша?ар ?иёфасини олиши зарур. Мана шундай эзгу ният билан ёзилган ушбу китоб меъморлар, лойи?ачилар, ша?ар таъмир-ланиши ва янги ?урилишлар билан бо?ли? ташкилотлар, ?урилиш со?аси мутахассислари тайёрлайдиган y?ув юртлари талабалари учун му?им услубий ?yлланмадир.

Та?ризчилар :

Меъморчилик фанлари доктори, профессор М. ?. А?МЕДОВ

Ўзбекистонда хизмат кyрсатган меъмор Р. М. А?МЕДОВ

Урганч ?урилиш касб ?унар коллежи

педагогик кенгаши томонидан

нашрга тавсия ?илинган

ДАВРТАЛАБ ТАД?И?ОТ

(Сyз боши yрнида)

Меъморчилик аждодларимиз томонидан ?айта – ?айта сай?ал топиб, бойитилиб бизгача етиб келган ва жуда катта ?адр -?иммат топиб келаётган ноёб амалий саньат тури хисобланади. Ўрта Осиё меьморчилиги ?адим замонлардано? дунё маданий тара??иётида сало?иятли yрин тутиб келганлиги ?адим Самар?анд, Бухоро, Хива тарихий обидалари мисолида намоён бyлиб турибди. Айни пайтда замонавий ша?арсозлигимиз ва меъморчилигимиз ?ам дунё ?амжамияти томонидан эътироф этилмо?да. Бунинг боиси шундаки, замонавий меъморчилигимиз yзининг теран томирларидан ?увват олган ?олда изчил ривожланмо?да ва тобора такомиллашиб бормо?да. Муста?иллик йилларида бутун Ўзбекистонимизда ?ад ростлаган кyплаб замонавий иншоотларда ота-боболаримизнинг меъморчилик касбига муносабатимиз, ме?р-у садо?атимиз, ихлос ва эъти?одимиз мужассам бyлиб я??ол кyриниб турибди.

?амкасбимиз И. С. Бойжоновнинг меъморчиликда энг долзарб муаммолардан бири – ша?арларнинг материал фазовий му?ити, уларни ?айта ташкил этишга ба?ишланган тад?и?оти ?ам нодир касбни улу?лаган ота боболаримизга бyлган чексиз э?тиромнинг, она юртга бyлган ме?р – му?аббатнинг, ?олаверса yз касбига бyлган бе?ад ихлос-эъти?однинг намунасидир. Тад?и?отни y?иб му?тарам юртбошимизнинг бир кyрсатмаси беи?тиёр ёдимга келди: «Биздан обод ва озод Ватан ?олсин!» Бу ?икматнинг ало?ида ифодаси эса ша?арсозлик муаммоларини тyла?онли ?ал этишимиз билан чамбарчас бо?ли?. ?амкасбимизнинг узо? йиллик тад?и?оти асосида ёзилган ушбу китобда ша?ар му?итида уйсозлик, ?урилиш жараёнлари атроф – ?удудни ободонлаштириш, кyкаламзорлаштириш иморат ва иншоотларни таъмирлаш, безаш, турли замонавий лойи?алар тайёрлаш ва танлаш, ша?арларнинг меъморий сало?иятига оид маданияти каби му?им масалалар юзасидан ?имматли фикр муло?азалар билдирилади. Айни пайтда муаллиф бу борада ани? ва фойдали, ?улай таклифларни yртага ташлайди. Китобда ша?арсозлик муаммоларига оид эркин ва ишонч билан ?имматли фикрлар билдирилганлигини, муаллиф – И. С. Бойжоновнинг меъморчилик со?асида етарли билимга, и?тидорга малакага эга эканлигидан деб биламан. Мен ?амкасб сифатида И.С.Бойжоновни яхши меьмор ва изланувчан ташкилотчи ва ташабускор инсон сифатида ?адрлайман. У Хоразмнинг и?тидорли меъмори. Биринчи бyлиб во?ада меъмор-чилик фанлари номзоди унвонига мушарраф бyлган эди. Ўз со?асини чу?ур ва яхши билади. Республикада yз ме?нати, ижодий изланишлари, ташкилотчилиги билан кyзга кyринган тани?ли мута?ассис, истеъ-додли олим, меъморчилик амалиёти ва унинг махсус таълими со?асида ташабусскор ра?бар, бунёдкорлик ишларида yзига хос yрни бор. Унинг 15 йилдан орти? ва?т давомида Урганч ша?ар бош архитектори лавозимида ишлаб, во?а марказини чиройли ва кyркам манзара касб этишида жонкуярлик билан ме?нат ?илганидан ?абардорман.

И. С. Бойжонов 1988 йилдан буён ра?барлик ?илаётган Урганч ?урилиш касб ?унар коллежини республикадаги турдош илм дарго?лари ичида энг намунали, ибратли билим ва ?унар маскани сифатида кyрсатиб yтиш мумкин. Коллеж тажрибаси республикадаги марказий нашрларда, радио ва телевидениеда мунтазам оммалаштириб келинмо?да. Бу ерда республика ми?ёсида нуфузли анжуманлар yтказилган. ?орижлик ?амкасблар ?ам ушбу коллеж фаолиятига ?авас билан ?араб, или? фикрлар билдиришган.

Ибодулла Бойжонов «Урганч ша?ар архитектураси», « Диплом лойи?алаш услуби», «Меъморлар маскани», «?умо ?yнган ша?ар», «Муста?иллик меъморлари», «Изланишлар самараси» каби ?атор рисола ва монографиялар, республика матбуотида чи??ан 150 дан орти? илмий ва оммабоп ма?олалар муаллифи. ?амкасабимизнинг навбатдаги « Ша?ар му?ити ва уни ташкил этиш» китоби муста?ил мамлакатимиз ша?арларини янада обод, кyркам, ?ушманзара кyриш ма?садида эзгу ният билан яратилган илмий рисоладир. Рисола ?адр-?иммати бунёдкорларимизнинг яратувчилик ишларида ?yл келади.

?амкасбимизни ?айрли тад?и?оти билан ?утлаб, унинг бу со?ада олиб бораётган бетиним ишларида янада ижодий баркамоллик тилайман.

М. ?. А?МЕДОВ,

меъморчилик фанлари доктори, профессор,

Самар?анд Давлат меъморчилик ?урилиш

институти проректори.

М У А Л Л И Ф Д А Н

«-Агарки ?ар ?айси инсон, бу уй меники, бу ша?ар меники, бу юрт меники, у ?андай обод бyлса бу менинг бахтим ва бойлигим, деган фикр билан яшаса, биз yз ма?сад муддаоларимизга тезро? етамиз. Мен, айнан шундай ?аётий фалсафа ?он – ?онимизга, суяк – суякгимизга кириб бориши, ?албимиздан чу?ур жой топишининг тарафдориман ва барчангизни, бутун хал?имизни шунга даъват этаман.»

Му?тарам Президентимиз Ислом Абду?аниевич Каримовнинг хал? депутатлари Тошкент ша?ар кенгашининг навбатдан таш?ари сессияси (2005 йил, 22 апрел) да сyзлаган нут?идаги бу ?аётбахш, дурдона фикрларни меъмор олим сифатида, ?олаверса, мамлакатимиз оддий фу?ароси сифатида yзимга дастуриамал билдим.

?олаверса икки ча?ири? бyйича Ўзбекистон Олий Мажлиси депутати бyлган кезларимда ?ам юртбошимизнинг юртимизни янада обод ва кyркам бyлиши борасида айтган гапларини эшитиб, бунинг амалдаги ифодасини кyриб, биз меъморлар, ?урилиш мутахассислари бунёдкорлар зиммасидаги вазифалар ни?оятда улкан ва масъулиятли эканлигини ?ар да?и?ада ?ис ?илиб тураман. Менинг бу ва бундан олдинги илмий ишларимни юзага келишида ана шу масъулият ?исси мужассам.

Бир нарсани ало?ида таъкидлаш лозим: пойтахтимиздаги Муста?иллик майдони ?ар биримиз учун жуда азиз ва мyътабар. Кейинги йиллларда мамлакатимиз бош майдонида хал?имизнинг асрий урф – одатлари, маданияти, ?адриятлари ва миллий меъморчилик анъаналари тобора теранро? акс этиб бормо?да. Исти?лолимиз меъмори – Президентимиз Ислом Абду?аниевич Каримов ра?барлигида Муста?иллик майдони жазибали масканга, яхлит ва мукаммал мажмуага айланиб бораётганини кyриб, ?албимизда фахр – ифтихор туй?улари жyш урди.

Фа?ат пойтахтимизда эмас, мамлакатимизнинг барча ви-лоятларида, шу жумладан, ?yш со?ил этагидаги бизнинг Хоразм во?асида ?ам юртбошимизнинг саъй ?аракатлари, ташаббуси билан рyёбга ошган ва ошаётган бунёдкорлик ишлари элдошларимизга ?урур ва сурур ба?ишлайди. « Авесто» бо?и, Жалоладдин Мангуберди хиёбони, Хоразм Маъмун академияси, яна ?анчадан ?анча му?ташам иморатлар, гyзал бо? ва хиёбонлар, равон йyллар, кенг кyчалар…

Булар бари муста?иллик шарофати, юртбошимизнинг ?еч кимдан кам бyлмаганимиз ва бyлмаслигимизнинг ифодаси сифатида олиб борилаётган улу? ишларга бош бyлаётганлиги-нинг натижасидир.

Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг 04.04.2002 йил 354—11-сон ?арорига мувофи? амалга киритил- ган «Ўзбекистон Республикаси ша?арсозлик кодекси»да жамият, давлат, юридик ва жисмоний шахсларниг ша?арсозлик со?асидаги манфаатлари, фу?ароларнинг ?улай, яхши фаолият кyрсатиш му?ити билан таъминлаш, умуман ша?арсозлик фаолиятининг асосий талаблари очи? – ойдин кyрсатилиб берилган. Китобни ёзиш жараёнида, ушбу ?аётба?ш ?арор билан ?айта – ?айта танишиб чи?дим ва шунга таянган ?олда yз фикр муло?азаларимни из?ор этишни бурчим деб билдим.

Китобда yртага ташланган муаммолар yз ифодасини топиб, муло?азаларим ?аётга тадби? этилса, ша?арларимиз обод, гyзал, кyркам бyлишига, жаннатмакон Ўзбекистонимиз янада гуллаб – яшнашига оз бyлсада ?иссам ?yшилганидан бахтиёр бyлар эдим. Китоб ?yлёзмаси билан танишиб, масла-?атлар берган ?амкасб дyстларимизга ?ам миннатдорчилик билдираман.

ША?АРЛАРНИНГ МАТЕРИАЛ ФАЗОВИЙ МУ?ИТИ

ВА УЛАРНИ ?АЙТА ТАШКИЛ ЭТИШ

Ша?ар му?ити хал? хyжалигини режалаштириш, ?ури-лишни ?онунчилик негизида тартибга солиш, ша?арларни материал-техник тузилмасини, лойи?алашни меъморий режа-лаштиришни, инженер – техник ?олатини мураккаб жараён-ларини бош?аришни ташкил ?илишдаги комплекс тушунчадир.

Материал – фазовий му?ит – ша?арсозлик фаолиятининг натижасидир. Ша?ар му?ити кyп образлилиги, мазмунан бойлиги билан зарур масалаларни атрофлича ?ал ?илишда турли со?а мутахассисларини бу ишларга жалб ?илинишини талаб этади.

Ша?ар му?итини замон талаби даражасида бyлиши аввало шу ша?ардаги табиий асосларга бо?ли?. А?оли пунктининг материал фонди ?ам бу борада му?им а?амиятга эга. Чунки ша?ар yзининг бутун таркибий ?исмлари, турар жой бинолари ва жамоат иншоотлари, саноат комплекслари ва техник ?урилмалари, магистраллари ва транспорт воситалари билан фазовий материал му?итини сифатини яхшилайди ёки аксинча ёмон а?волга олиб келади.

Ша?ар му?итини ташкил этишда асосий тамойил ?илиб тyли?лик ва бyлинмаслик, унинг ?амма таркибий ?исмларини бир – бириси билан узвий бо?ли?лигидир. Жиддий а?амиятга эга бyлган бо?ли? жи?атлардан яна бири шундаки, одамлар томонидан бу фаолият доимий бош?ариб турилади.

Ша?ар му?ити сифатини таъминловчи ва белгиловчи омиллар нимада? Биринчидан экологик, мувозанатни са?лаш лозим. Иккинчидан, а?олининг ?аётий фаолияти, жамиятни ижтимоий – маданий ривожига ?yшаётган ?иссасини эътиборга олиб, уларга яшаш, ишлаш, дам олиш шароитларини тyла – тyкис яратиб бериш зарур. Бу эса одамларнинг yз ён атрофидаги предметларни, меъморий – фазовий, техник тузилмаларни ?адрлаши ва такомиллаштириб бориши билан чамбарчас бо?ликдир.

Ша?ар шароитида кyпинча антропоген типидаги му?ит устун келади, илмий-техника прогресси а?олининг yзига яраша yсиб бораётган талаблари ва заруриятлари асосида ?аётий шароитни ташкил ?илишга хизмат ?илади ва таъсир доирасини yтказади.

Ша?арлар yзининг саноат иншоотлари, зич ?урилиш-лари, а?олининг кyплиги, турлича фаолият билан бандлиги, сунъий инженер – техник ?урилмалари билан табиий му?итни таниб бyлмайдиган даражада кyринишга олиб келади. Янги мураккаб система – биотехниксфера пайдо бyлади. У yзининг му?им, ?али тyла ани?ланмаган ва тарихий yзгарувчан ?онуниятлари негизида яшайди ва ривожланади. Одамлар атрофини yраб турган му?итни сифат даражасини кyтариш билан бо?ли? масалалар, яъни уни му?офаза ?илиш, со?ломлаштириш ва ?айта yзгартириш кyпро? ша?арсозлик а?амиятига молик бyлган му?им давлат вазифаси эканлигини англаб етадилар.

Ша?ар му?итини меъморий режалаштириш одамлар-нинг ижтимоий фаолиятини оширади. Жамиятнинг тара??ий топиши, маданий ривожи, техник имкониятлари ва табиий ресурсларини тобора бойиб, талаб даражасига кyтарилишини ифодалаб беради. Меъморий режалаштириш шу боисдан ?ам му?им давлат а?амиятига молик иш деб ба?оланади.

Бизнинг давримизда атроф – му?итни ?айта ?уриш масштаби шунча кенг доирадаки у ?озирги мавжуд экологик жараёнларни бузишга олиб келмайди деб бyлмайди. Экология ва табиатдаги эволюцион мувозанат жараёнларини yргана бориб, шундай хулосага келиш мумкин: одам яратадиган сунъий му?ит кyпро? унинг yзига бо?ли? ва ша?ар маданияти ?ам унинг э?тиёжи ва талабидан келиб чи?ади. Бу масала-ларни ечишда ривожланган шахарсозлик илмини янада пухта эгаллаш лозим.

Бундай ?олларда му?ими му?ит мувозанатини бузувчи, ифлослантирувчи, табиий ресурсларни йy? бyлишига олиб келувчи ?аракатни тyхтатиш та?оза ?илинади.

Вазифа шундан иборатки, табиатда шундай биологик тенглик шароитини топиш керакки у инсон маданияти талаблари ривожига ва шунингдек замонавий ша?арларни фундаментал ташкил бyлишига ?арши чи?маслиги лозим.

Бундай ?олларда табиий ?олат ва урбанизм му?ити yз тyлалигини ?ар томонлама мураккаб бир – бириси билан бо?ланган системани ташкил этишга хизмат ?илмо?и лозим. Шу ма?сад юзасидан таъмирлашга ?аратилган чора – тадбирлар ма?садга мувофи? равишда ша?арларнинг ресурсларини тy?ри та?симлаш ва фойдаланиш, функционал асосларда бир – бириси билан бо?ли? мехнат жойлари, турар жой, ша?ар материал фондини ?айта ?уриш ва турли а?амиятга молик ?урилган ва ша?арнинг бyш ?удудларини ободонлаштириш ва фойдала-нишга хизмат ?илиши керак.

Ша?арни функционал ташкил ?илиш масалаларига унинг ?удудини зоналаштириш, янги ерлар yлчовларини ани?лаш, зич ?урилган ша?ар ичкарисидаги ерлардан фойдаланиш, очи? ?удудларни кyкаламзорлаштирилган май-донлар билан, ?урилган саноат ва фу?аро (жамоатчилик ва ту-рар жой) бинолари, коммунал техник ?урилмалар, транспорт иншоотлари ва ?акозалар билан тy?ри солиштирилиши лозим.

?удудлардан ма?садга мувофи? фойдаланиш со?асига турли а?амиятга молик капитал фондларни бино ва иншоот-ларни ?айта ?уриш, эски шакллари са?ланган бинолардан фойдаланиш характерлари ва янги ?урилган фондлардан фойдаланиш, ?урилиш зоналарини тартибга солиш, ша?ар ичкариси майдонларидан утилитар ва эстетик нормаларга таянган ?олда ?урилиш ?аватларини ва зичлигини yрнатиш.
1 2 >>
На страницу:
1 из 2

Другие электронные книги автора Ибодулла Самандарович Бойжонов