Мәхәббәт яңгыры

– Бер ?к ?ирд? яшибез, лабаса. Шу?а да Сак-Сук ул кытайны? Инь-Яне кебек.

– Л?кин Сак-Сук ике бертуган бит…

– Мен? шулай шул,—Егет бабай тантаналы елмайды,– Ике бертуганны? кавышканын кайчан к?рг?не? бар?! Инсест – табу. Борын-борыннан. Ул гарип балалар тууына с?б?пче була.

– Б?лки, син хаклыдыр. Л?кин без бер н?рс?не оныттык. Ир бел?н Хатын диг?не д? бар бит ?ле.

Бу юлы Егет бабай уйга калды.

– Алар хакында да «кавышу» с?зен кулланалар, ?лб?тт?. Л?кин бу очракта ул образлы с?з буларак я?гырый. ? асылда алар да к?н бел?н т?н кебек бер-берсен тулыландырып яши.

Иск?нд?рне? биреш?се килм?де. Д?ресен ген? ?йтк?нд?, бу н?рс?л?рне ул к?пт?н киптереп элг?н иде инде, аны? б?тенл?й башка юн?лешт? с?йл?ш?се, Егет бабайны? с?зл?ре аша ?з уйларына, ?з тойгыларына яклау табасы кил? иде.

– Бер-берсен ?зелеп яратып та берг? кала алмаган ярларны да Сак-Сук бел?н ти?лил?р бит ?ле.

Егет бабай а?а серле караш ташлады. Аннан со? шелт?ле тавыш бел?н ?йтеп куйды:

– Н?рс? ?чен бу юк-бар сорау бел?н маташа ?ле, дип уйлаган идем аны. – Аннан со? беркавем тын торды,– Безд? эшлиме, ?лл? авторларыбыз арасыннанмы?

– Кем?

– Ярый, вакыты ?итк?ч, кем ик?нен ?зем ?йтермен.

Егет бабай рюмкаларга аракы койды да Иск?нд?рг? карады:

– Монысын тост ?йтеп эчик ?ле, —диде ул, ?тенг?нд?йр?к итеп, Иск?нд?рне? баш кагуын к?реп рюмкасын ч?к?штерерг? сузды – ?йд?. Гаил?л?ребезне? иминлеге ?чен!

Озак кына д?шми утырдылар. Иск?нд?р инде тамчы ?ырын да ты?ламады, х?мер т?эсире бел?н д? л?зз?тл?нм?де, ул бары тик бер ген? н?рс? хакында баш ватты – ?зе д? уйларга курыккан н?рс?не Егет бабай ничек сизде ик?н? Бу сорауга ул ?авап таба алмаячак иде, бу сорауга ?авап эзл?? ?з к?че?не юкка ?р?м ит?. Шу?а ул с?зне б?тенл?й башка юн?лешк? борды:

– Карале, Егет бабай… Чынлап та яздан бирле я?гыр яумады мени?

Егет бабай елмаеп куйды:

– Бер дустым бар иде. Черниковкада яши бу, телецентрда эшли. К?н д? шул араны урый инде. Шул с?йли торган иде: «Малай, бер м?лне айнып китс?м, Октябрь проспектын т?зеп бетерг?нн?р.» Теге кич кайтканда исерек була, йоклап кайта ик?н, ирт?н эшк? килг?нд? – махмырдан, башын да к?т?рерлек х?лд? т?гел. ? син со?… Исереп т? й?рм?де? бугай инде…

Иск?нд?р елмайды гына. Акбабай д?вам итте:

– Мин ул хакта бер н?рс? язган идем. Тел?ге? булса, си?а укыйсым кил?… – Иск?нд?рне? ризалык белдер?ен? с?енеп, ?ст?п куйды,– Л?кин ул озын ??м… Ярый, укып карыйм ?ле…

Иск?нд?р т??д? ?и?ел ?йбердер дибр?к уйлаган иде, шу?а бик игътибар б?леп бетерм?де, ? со?ыннан аны туктатып, я?адан укырга кушты. ?зе, а?ламыйрак калган урыннары булса, со?рак иркенл?п тикшерермен дип, сиздермич? ген? диктоффонын кушып куйса да, ??р с?зг? диккать биреп ты?лый башлады. Егет бабай ?зен? к?р? бер кан?гатьлек бел?н, шигырь с?йл?г?нд?й итеп укырга тотынды:

«Яздан бирле я?гыр яумады.

??йне? аяз кояшлы к?нн?ре т??д?р?к кешел?рне? к??елен? чиксез с?енеч алып килг?н иде. Алар ш???рне? шырпы кабыдай берт?рле йортларыннан табигать кочагына ташландылар, шул хозурда к??ел ачып, балык тотып, су кереп р?х?тл?ндел?р, елга буйларында бала-чаганы? чыр-чу килг?не бел?н аралашып гармун, гитара мо?нары, т?рле телл?рд? ?ырлаган тавышлар туктаусыз ишетелеп торды, т?мле учак исл?ре ерак—еракларга таралып борыннарны кытыклады; шушы ямьле к?нн?рд? ярсызлар ярын тапты, м??ге берг? булырга в?гъд?л?р бирештел?р, парлыларны? бер-берсен? булган м?х?бб?те тагы да арта т?ште, мо?арчы эт бел?н м?че кебек яш?г?нн?ре д? ирк? с?зл?р бел?н энд?штел?р, с?ю назларына бирелдел?р; кояш ?ирг? елмаеп караса, ?ир кояшка багып балкыды, бу к?нн?рд? кешел?р ген? т?гел, б?тен д?нья, б?тен гал?м туй ит? сыман иде. Л?кин тора-бара тоташ б?йр?мн?р арыта башлады, кешел?рне? к??еленд?ге яктылык тоныкланып калды, к??елл?р ген? т?гел, х?тта ?л?нн?р, х?тта яфраклар ?зл?рене? соклангыч яшеллеген ?уеп кара?гылана барды, ? озакламый саргаеп, с?лпер?еп, ачлыктан йончыган сабыйдай гарипл?неп калдылар. ?ир кояшка карап елмаймады, ул ?з т?не буйлап д?ртле ?ырлар ?ырлап аккан г?рл?векл?рне сагынды, г?рл?векл?р сутын ?з вакытында тиешенч? се?дереп кала алмаганы ?чен ?зг?л?нде, ?зене? язгы ялгышларына ?кенг?нд?й, ялгыш кына сиб?л?п китк?н ике-?ч б?ртек я?гыр тамчысын да комсызланып йотты, моны зур б?хетк? санап, атналар буена оныта алмады, шул ?ч тамчы аны? т?шл?рен? керде ??м ул л?зз?тле елмаеп уянды да ?леге б?хетне? бары тик т?шт? ген? булуына ?рнеп газапланды; ?леге газапларыннан арынырга тел?п, ул елгаларны сыгып алырдай итеп кочты, сулар саегып, ярлар тараеп калды; судагы балыкларга ?ава ?итм?де, алар кайнап торган тынчу д?ньяларыннан котылырга тел?п, ярга сикердел?р, л?кин судан башын сузу бел?н кояш нурларында кибеп шундук ?ан бирдел?р; ?ир я?гыр к?теп тилмерде, я?гыр аны? ?чен с?ю назлары кебек кадерле иде, я?гыр аны? ?чен берд?нбер яш?? чыганагы иде; ул ?зене? с?еклесен к?тк?н гашыйк кебек, азатлыкны к?тк?н тоткын кебек, ?з б?хетен к?тк?н мескен кебек к?к й?зенд? п?йда булыр кара болытларны к?тте; ?г?р бу мизгелд? аннан:«Н?рс? ул б?хет символы?» – дип сорасалар, ул ике д? уйламыйча:«Кара болыт!» – дип кычкырыр, моны? бел?н ген? д? тыелып кала алмас:«Б?хет ул – кара болыт! Кара болыт – б?хет ул! Шуны да а?ламыйсыз мени со??!.»– дип ?рт?лер шикелле иде…»

Егет бабайны? ашкынулы тавышы, т?р?з?г? б?релг?н я?гыр тамчылары бел?н берг? ?релеп, ?лл? нинди с?ер бер хал?т тудыра иде. Кояш нурларыннан коргаксып бер тамчы суга, биял?й кад?рле болытка тилмерг?н ?ир. Инде атнага якын туктамый яуган я?гыр. Шушы капма каршылык, битарафлык п?рд?л?рен ертып, ?лл? нинди уйларга эт?р?…

Л?кин тойгылар тир?нен? чумарга насип булмады. Ишек шакыдылар да секретарьша кыз керде:

– Егет бабай, сезне шеф чакыра.

?з ?с?рене? т?эсиренн?н айнып ?ит?лм?г?н карт а?а аптыраулы караш ташлады, азак эшне? н?рс?д? ик?нен а?лап алды да:

– Ярый, кызым, х?зер керермен,– дип урыныннан кузгалды.

Егет бабай чыгып бераз тору бел?н, ишек ачылып китте д? Алсуны? башы к?ренде:

– Иск?нд?р, диктофоны?ны биреп тор ?ле,– диде ул, б?лм?г? узып та тормастан, ??м сораганын аны? кулында к?р? бел?н коридорга энд?ште,—Та?чулпан, мин таптым. Иск?нд?рд?н алырсы?…

??м кайдадыр китеп т? барды. Аны? артыннан ук Та?чулпан керде. Ул бер с?з д? д?шм?де. Х?тта к?т?релеп т? карамады. Иск?нд?р д? ни дип ?йтерг? д? белми аптырады. Телен? бер юньле с?з, башына ипле фикер килм?де, бары тик й?р?гене? ярсып тиб? башлавын тойды да, арка ?з?генн?н л?зз?тле ялкын узганын тойды. Диктофонны бирг?нд?, кулы Та?чулпанны? бармак очларына тиеп китк?ч, аяк астында ?ир убылгандай бер хал?т кичерде, к?з аллары томаланды, башы ?йл?нде. Ишек ябылган тавыштан гына бераз ?ушына килг?нд?й булып, к?ч-х?л бел?н урынына барып утырды. «Со?гы вакытта юньл?п йокы да к?рг?н юк,– дип уйлады ул, – ?итм?с?, аракы да к?п эчел?. Ял итеп алырга кир?к. Ял кир?к. Юкса, б?тенл?й аяктан егылуы? бар…»

Л?кин бу уены? к?з буяу, ?з-?зен алдау ?чен ген? ик?нен ул бел? иде. ?з-?зе?не алдап яш?п булмый, ирт?ме-со?мы ачыктан-ачык танырга туры кил?ч?к. Барсын да. ?леге хал?тне? т?н йокысы к?рм??д?н т?гел ик?нен д?, Сак-Сукларны кавыштыру уе кайдан килг?нен д?… Барсын да танырга ??м д?реслекне? к?зен? карап:«Я?гыр ул «тамчы, там»—дип ?ырламый бит… Ул «Та?чулпан» – дип ?ырлый!..» – диярг? туры кил?ч?к.

3

«Яздан бирле я?гыр яумады,»– дип кабатлады Та?чулпан.

?зен? килг?н кунак бел?н ??г?м?л?шк?ч, ул Иск?нд?рне? кассетасын да ты?лап караган иде. Хатын-кызны? кызыксынучанлыгымы, ?лл? башка с?б?п бел?нме, тик ул диктофон эченд? онытылып калган кассетаны тикшермич? т?з? алмады. Иск?нд?р нил?р майтара ик?н? Н?рс? уйлый ик?н? ??г?м?д?шл?ре бел?н ул ничек с?йл?ш? ик?н? Башта: «Бер-ике ??мл?сен ген? булса да, тавышын гына булса да ишетим,»– дип уйлаган иде. Магнит тасмасыннан Егет бабайны? бик т? с?нгатьле итеп н?рс?дер укыганын ишетк?ч, аны ахрынача ты?ламый кала алмады. Ты?лады да… Егет бабай н?къ мен? Та?чулпан хакында язгандыр сыман тоелды. Ул да бит, я?гыр к?тк?н ?ир кебек н?рс?дер к?т?, ялкыткыч берт?рлелек бел?н аккан тынчу к?нн?ренн?н ул да гарык булган бит. Ул х?тта ?зене? н?рс? к?тк?нен д? бел?, ?мма бу турыда уйларга гына курка, уйласа, тотанаклы ??м тыныч, читт?н караганда х?тта б?хетле д? булып к?ренг?н д?ньясы ?имерелер д? яш??ене? бар м?гън?се х?раб?л?р астында калыр сыман тоела.

«Язгы ялгышлары ?чен ?кенг?нд?й… Язгы ялгышлары ?чен ?кенг?нд?й… Язгы ялгышлары ?чен… Язгы ялгышлар…»

Кечкен? чагында ук ?зс?зле, тиск?ре бала булган ул. "Кирел?н?е?? т?зелмич? урам уртасында б?рг?л?п алган чакларым да бар иде",– ди иде ?нисе д?. Тора-бара мондый тиск?релеге басылды, ? мен? ?зс?злелеге бетм?де. Х?ер, моны начар сыйфатка ис?пл?м?де Та?чулпан, ??р эшт? м?ст?кыйль фикер й?ртерг? омтылу, ??р н?рс?г? ?з карашы? булу тиск?релек дип т? аталмыйдыр ?ле. ?нисе д? "тиск?ре" дип ?рл?штерс? д?, моны бары тик яратып кына ?йт? иде бит. Та?чулпан ?з кызын шулай бит?рл?г?н кебек.

Ун?ч-унд?рт яшьлек чакларында к?згег? караган саен эче поша иде аны?. Кечкен? буй, ябык кына г??д?. ?лл? нинди кир?км?г?н зур к?зл?р. Китапларда язылганча, з??г?р, ?ич югы кара да т?гел бит ичмасам, ? соры т?ст?, м?ченеке диярсе?. Шул р?вешле, ??р т?шенн?н гаеп табып, ?з к??елен ?зе имг?т? д? к?нн?р буена сыкранып й?ри иде. Шулай да ахир?тл?ре, ти?д?шл?ре бел?н аралашканда болар бераз онытылып тора, ч?нки Та?чулпанны барсы да ярата, ?з ит?, алар ?чен кызны? матурлыгы т?гел, ? яхшы ипт?ш булуы м??имр?к иде. ?нисе д?, аны? к??ел кичерешл?рен а?лагандай, ??рдаим с?еп-ирк?л?п, аны? озын ч?чл?рен?, керфекл?рен? соклануын белдереп тора, ара-тир?:" Чынлап та шундый г?з?л кызмы бу, ?лл? ?зем яратканга гына шулай тоеламы!"– дип ?йтк?л?п т? ала иде. Ахир?тл?рене? ?з ит?ен, егетл?рне? д? сокланулы карашларын тоюданмы, ?керенл?п, ??в?лге кимсен?л?ре юкка чыкты, ул ?зене? д? мен? диг?н г?з?л ик?нлеген? ышана т?ште, бу ышану ?з-?зен? ихтирамын, ш?хеслек горурлыгын арттырды.

Ачык й?зле м?лаем кыз булды Та?чулпан. Шаянлыгы, шуклыгы да ?ит?рлек иде. Юк кына н?рс?л?рне д? к??елле к?ренешк? ?йл?ндер? бел?е, котылгысыз к?ренг?н х?лл?рд?н д? чыгу юлын тиз таба алуы бел?н д? аерылып тора иде. Шу?а да ахир?тл?ре арасында абруе зурдан булды, аларны ?зен? аудару ?чен бер н?рс? кылмаса да, кызлар Та?чулпанга тартылдылар, ярд?м сорап та, ки??ш сорап та кил?л?р, аны? бел?н дуслашуны абруйга саныйлар иде. ?сеп буй ?иткерг?ч т? шулай д?вам итте. "Бер егет артымнан й?ри, нишлим ик?н?"– дип т? килдел?р, "Ф?л?н егетк? гашыйк булдым, ничек сиздерим ик?н?"—дип т? сер чиштел?р. Та?чулпан аларга бер?р ки??ш бирг?ндер инде, тик ул м?х?бб?т хисе бел?н таныш т?гел иде. Китаплардан укып, кинолардан карап аны? л?зз?тле ??м изге тойгы ик?нен чамаласа да, шуграк егетл?р ?зен озатырга маташуын к?рс? д?, ул гашыйк булуны? н?рс? ик?нен д? беми иде ?ле. ?лб?тт?, аралашып й?рг?н егетл?ренн?н кайберл?ре а?а ошый ??м кыз алар бел?н аеруча яхшы могалл?м?д? иде. Л?кин д?нья?ны онытып гашыйк булырлык д?р???д? т?гел иде алар, буйга ?итеп беренче ??м берд?нбер м?х?бб?тен к?тк?н кызны? к??ел тал?пл?рен? д?ва булырлык т?гел иде.

Унынчыны т?мамлап, институтка керерг? хыял корып й?ри иде Та?чулпан. Мондый чакларда к??еле?не ил?сл?ндереп, м?х?бб?т хакында гына уйлап й?реп булмый, укырга, имтиханнарга ?зерл?нерг? кир?к. Л?кин яшьлек китапка т?б?леп кен? яши алмый, дус-ишл?ре? бел?н аралашуны, к??ел ачуларны да тал?п ит?. ??м ул эшен? д?, укуына да, ?илл?неп алуга да ?лгер?. Шу?а да яшьлек бит ул.

Н?къ ?н? шул м?лд? классташ кызыны? абыйсы Ильяс армияд?н отпусыга кайтып т?ште. Китк?нд? чебеш кебек кен? бер малай иде, ?ле ?сеп, тазарып кайткан. Кыска алынган куе кара ч?чл?ре, атлетларча г??д?се, к?ч-гайр?т сирпеп торган х?р?к?тл?ре бел?н ул кино геройларын х?терл?т? иде. Клубка чыккач ул барсы бел?н д? кочаклашып к?реште, кызларны? бит очыннан ?беп т? алды. Тик Та?чулпанны к?рг?ч кен? ничектер с?ерл?неп катып калды, утлы карашларын кыздан ала алмый торды. Та?чулпан кызарды, х?тта колакларына кад?р кызган тимер т?сен? керг?нд?й тоелды. К?кр?генд? н?рс?дер тертл?п ?зелг?нд?й булды, й?р?ге ашкынып типте. Моны? н?рс?д?н ик?нен д? а?ламады кыз. Бу хал?т а?а таныш т?гел иде. Кичке уеннардан со? ахир?те ??м Ильяс бел?н берг? кайттылар. Та?чулпан бик с?йл?шм?де. ? кереп урынга яткач, т?не буе к?зен йоммады. К??елд? ?йтеп а?лата алмаслык р?х?тлек т?, газап та, курку-шикл?н? д? тагы ?лл? нинди тойгылар берг? буталып утлы ?ерм? куптарды. Ул ?ерм?не? ялкын телл?ре ирк?ли д?, яндыра да кебек иде. Аны?, берч?, гал?м я?гыратып к?л?се, берч?, т?г?р?п ятып елыйсы килде. К?з алдыннан Ильясны? утлы карашлары, колак т?бенн?н тавышы китм?де.

Та?чулпан гашыйк иде.

? икенче к?нне Ильяс аны озатып куйды. Капка т?бен? ?итк?ч, озак кына с?йл?шеп тордылар. Н?рс? хакында?– монсын х?терл?ми кыз, ул к??еленд? кайнаган хисл?р т?эсиренн?н ни тере, ни ?ле бер хал?тт? иде. Егетне? куллары билен? кагылгач, б?тенл?й таралып китк?нд?й булды. Иренн?р иренг? кушылды… Р?х?т иде кызга, тик ниндидер курку катыш бер тойгы бу хал?тт?н котылуны тал?п итте. Та?чулпан ирексезд?н башын читк? борды, аннан со? куллары бел?н егетне? к?кр?ген? таянды.

–?ит?р, кир?кми…

– Кир?к!– Ильяс аны куенына алмакчы булган иде, кызны? каты торуын к?реп тыелып калды.

Имтиханнар кайгысы китте Та?чулпаннан, н?рс?г? ген? тотынса да Ильяс хакында уйлады. Уйлары каршылыклы иде. Берч?, ?зене? т??ге очрашуда ук кочаклатып-?птереп торуы ?чен гарьл?нде, аны йомшак кызга ис?пл?р д? б?т?н борылып та карамас дип курыкты, берч?, капка т?бенд? озаграк тормавына ?кенде.

Ильяс икенче к?нне д?, ?ченче к?нне д? килде… Урамнарда, яланнарда й?рдел?р. Баштагы к??ел давылы гомер буе д?вам ит?р кебек тоелса да тора- бара тына башлады. Та?чулпан Ильясны к?теп ала, аны? янына шатланып чыга иде. Тик инде егет хакында к?нн?р буе уйланып й?рм?де, язгы елга булып ташкан хисл?р кабат ?з ярына кайтты. Кабат х?рби хезм?тк? кит?р алдыннан Ильясны?: "к?т?рсе?ме?"– диг?н соравына у?ай ?авап бирс? д? ?з с?зен? ?зе д? бик ышанып ?итм?де. Амияга китк?ч, егетне? хатлары бер-бер артлы агылып кына торды. Алар Та?чулпанны? к??елен? назлы бер р?х?тлек ?сти иде. Л?кин кыз ?зе язарга бик ашыкмады, икене? берсен? ген? ?авап бирде. ?з х?лен ?зе д? а?ламады ул, Ильяс а?а шул тиклем якын да, шул кад?р ят та кебек иде. Нишлисе?, м?х?бб?т шулай буладыр инде. Ильяс армияд?н кайтып я?адан очраша башласалар, хисл?ре д?рл?п кабыныр ?ле.

Авылда да, институтка укырга керг?ч т? артыннан й?р?че егетл?р аз булмады. Тик Та?чулпан берсен д? иял?штерм?де аларны?. Х?ер, к?рше авылдан Т?лгать ябышып диярлек й?рг?н иде, бернич? тапкыр озатып та куйды. ? кыз нишл?сен, тукмап озата алмый ич. Капка т?пл?рен? ?итк?ч, беренче у?айлыктан ук файдаланып, ?йл?рен? сыпырта иде. Юк, тирг?шм?де д?, кыргыйланмады да ул, ни дис?? д? Т?лгать начар егет т?гел иде, чиб?рлеге д? бар, т?ртипле д?. Та?чулпанны? Т?лгатьк? исе китм?вен к?реп, ахир?тл?ре шелт?л?п т? алгалады:

–Мен? диг?н егет бит. ?итм?с?, колхоз р?исене? улы. А?а кия?г? чыкса?, балда-майда гына й?з?ч?ксе?.

?лб?тт?, х?ерчелект? гомер ит?се килми иде кызны?. Бай кешене? баласы кем булса да ярлылыкта интекми ул. Аннан со? яратышып ?йл?нешеп т? озак яш?м?г?н гаил?л?р авылда да х?тсез ген?. Ахир?тл?ре бу яклап хаклы иде, ?лб?тт?. ?йб?т кеше бел?н берг? яши-яши м?х?бб?т т? килерг? м?мкиндер ?ле ул. Тик Та?чулпан Т?лгать бел?н й?рерг? ?зен м??б?р ит? алмады. ?нисене? с?зл?ре д? колагына керг?ндер инде.