Безнең генерал. Тарих битләре буйлап

Безне? генерал. Тарих битл?ре буйлап
Рузил Фазлыев

Кеше язмышы укып бетер? алмаслык калын китап кебек. Кайвакытта бернич? битен укыганда да китап ?зене? эчт?леге бел?н ?зен? тарта башлый.Тарихый биографияг? ия булучыларныда шу?а к?р? тарих ?зене? х?теренд? озак саклыйда.

Безне? генерал

Тарих битл?ре буйлап

Рузил Фазлыев

© Рузил Фазлыев, 2023

ISBN 978-5-0059-4501-3

Создано в интеллектуальной издательской системе Ridero

Тарих турында уйланып

??р нигезне?, ??р авылны?, ??р каланы? ?тк?не бар… Гыйбр?т алырлык мирасны? калганы бар, китк?не бар.

Бер яктан караганда, безне? авыл да, ме?л?г?н башка авыллар кебек, салмак кына бер алган юлдан гасырлар аша ?зг?решл?рсез ген? барган да барган сыман. Аны? ?тк?ненд? бернинди кызыклы, ист? калырлык вакыйгалар, к?ренекле ш?хесл?р д? булмаган кебек. Л?кин болай уйлау урынсыз. Тарих ул аерым кешел?рне? язмышыннан тора. Авыл тарихы – танылган ш?хесл?р тарихы гына т?гел, ? б?лки анда яш?г?н ??р кеше тарихы. Бу тарихта ??ркем кадерле. Ш???р?сенн?н аерылган б?генге буыннар ?чен моны а?лау бигр?к т? м??им. ??рбер авылны? й?зен билгел??че н?селл?р, буыннан-буынга ихтирам бел?н иск? алынучы ш?хесл?р булса да, авылны бар ит?че, аны яш?т?че алар гына т?гел, ? авылны? хезм?т с?юче б?генге халкы ик?нлеген онытмаска иде.

Т?б?гегез тарихы турында уйлагансыз ик?н, эшне аксакаллардан башларга кир?к. Авылда гомер итк?н ?лк?нн?рне? ?анлы хатир?л?ре – мен? диг?н кызыклы чыганак. Алар ис?н чакта б?тен белг?нн?рен язып алып калу, яис? шу?а омтылу бик м??им н?рс?.

Со?гы елларда авыл тарихларына зур ???мият бирел? башлады. ??в?ск?р авторлар ?зл?ре яш?г?н ?ирлекне? ?тк?нен тасвирлап, кызыклы гына басмалар т?къдим итеп тора. Гад?тт?, бу авылны? зыялы кешел?ре: укытучы, м?д?ният хезм?тк?ре, элеккеге ?ит?кче, дин ??еле яки китапхан?че булырга м?мкин.

Элегр?к елларда мондый т?р басмалар к?бр?к ш?хси ист?лекл?рг? нигезл?нг?н булса, со?гы вакытларда архив чыганаклары ??м археология материалларына таянып язылган ярыйсы гына ?итди китаплар да д?нья к?р?. Бу фактны тарихчы галимн?р д? раслый.

Тарих турында язмалар укыганда, бигер?кт? си?а таныш булган туган яклары? исеме очраса… ?зе?не тарихка чумгандай хис ит?се?. Кызыксыну арты кызыксыну аны? я?а битл?рен ачарга м??б?р ит?. Ерак чорлардан ук башланган авыллар тарихы ?т? д? кызыклы ??м га??еп бай ик?нен? тагын бер кат ышанасы?.

Бер яктан караганда, безне? авыл да, ме?л?г?н башка авыллар кебек, салмак кына бер алган юлдан гасырлар аша ?зг?решл?рсез ген? барган да барган сыман. Аны? ?тк?ненд? бернинди кызыклы, ист? калырлык вакыйгалар, к?ренекле ш?хесл?р д? булмаган кебек. Л?кин болай уйлау урынсыз. Тарих ул аерым кешел?рне? язмышыннан тора. Авыл тарихы – танылган ш?хесл?р тарихы гына т?гел, ? б?лки анда яш?г?н ??р кеше тарихы. Бу тарихта ??ркем кадерле. Ш???р?сенн?н аерылган б?генге буыннар ?чен моны а?лау бигр?к т? м??им. ??рбер авылны? й?зен билгел??че н?селл?р, буыннан-буынга ихтирам бел?н иск? алынучы ш?хесл?р булса да, авылны бар ит?че, аны яш?т?че алар гына т?гел, ? авылны? хезм?т с?юче б?генге халкы ик?нлеген онытмаска иде.

Т?б?гегез тарихы турында уйлагансыз ик?н, эшне аксакаллардан башларга кир?к. Авылда гомер итк?н ?лк?нн?рне? ?анлы хатир?л?ре – мен? диг?н кызыклы чыганак. Алар ис?н чакта б?тен белг?нн?рен язып алып калу, яис? шу?а омтылу бик м??им н?рс?.

Со?гы елларда авыл тарихларына зур ???мият бирел? башлады. ??в?ск?р авторлар ?зл?ре яш?г?н ?ирлекне? ?тк?нен тасвирлап, кызыклы гына басмалар т?къдим итеп тора. Гад?тт?, бу авылны? зыялы кешел?ре: укытучы, м?д?ният хезм?тк?ре, элеккеге ?ит?кче, дин ??еле яки китапхан?че булырга м?мкин.

Элегр?к елларда мондый т?р басмалар к?бр?к ш?хси ист?лекл?рг? нигезл?нг?н булса, со?гы вакытларда архив чыганаклары ??м археология материалларына таянып язылган ярыйсы гына ?итди китаплар да д?нья к?р?. Бу фактны тарихчы галимн?р д? раслый.

Тарих турында язмалар укыганда, бигер?кт? си?а таныш булган туган яклары? исеме очраса… ?зе?не тарихка чумгандай хис ит?се?. Кызыксыну арты кызыксыну аны? я?а битл?рен ачарга м??б?р ит?. Ерак чорлардан ук башланган авыллар тарихы ?т? д? кызыклы ??м га??еп бай ик?нен? тагын бер кат ышанасы?.

Тарихчы булмасамда, авыл тарихына булган кызыксыну арта гына барды. Интернеттан архив материалларын табып була башлады. Танылган ш?хесл?р биографиясенд?, авыл исемен к?реп була иде. Шулардан… Федя Карманов (Фархат Карамов) бел?н Р?ис Нуриманов исемн?ре минем ихтибарга лаек иде. Б?генге ирешк?н д?р???л?ре бел?н, танылган ш?хесл?р булулары бел?н. Беренчесен ?ле малай вакытларын х?терл?п, г???пл?н? хисл?ре булса, икенчесе ми?а билгесез иде. (90 елларда авылга кайтып китк?н булганын белм?г?н идем). Якынырак танышу ?чен бер язманы? авторы дин белгече (Сверловскийда эшл?г?н Дамир М?хетдиновны) эзлэп табып элемт?г? кердем. Башка я?алыклар… х?б?рл?р бел?н танышып почта адресын гына таба алдым. Бу 2014 ел иде, авылда м?чет салына башлаган вакыт. Т?в?к?лл?п башка чара булмаганга, т?зел?че м?чет фоталарын салып хат язып салдым Свердловскийга шул белг?н адреска, б?лки барып ?ит?р диг?н ышыныч бел?н. Ч?нки м?чет, Ул туган урында, элекке м?чет тир?сенд? ик?нен бел? идем.

Шулай к?тм?г?нд? б?хет елмаеп… бер заман телефон шалтырады. бу Р?ис абый Нуриманов булып чыкты. Шатланганы сизелеп тора иде телефон ашада… «М?чет ачканда х?б?р итегез» дип калган иде.

Кызганычка каршы алдан х?б?р итеп булмады, ачылу к?нен бик со? гына белдем. Шулай да м?чет ачылган б?йр?м к?нне Р?ис абый турында, аны? тел?к с?зл?рен ?иткер? м?мкинлеге булды.

Мен? шунан башланды барысы. Андый кешел?р авылыбызны? тарыхын т?шкил ит?л?рд? инде горурлыгы h?м ?рн?ге булып.

Уйлап кына карыйк ?ле… Р?ис К?шбиглюм Нуриманов, бер ?зе – Р?ист?, Нурда, Иманда, Генералда, Генерал директорда, Ха?ида… ? ?тисе совет чорында 80 нче елларда и? олы калаларны? берсе Свердловскида мэчет ачуны оештыручыларны? берсе була.

Шул вакыттагы тормыш …1900 елда туып, Казанда, М?х?мм?дия м?др?сен т?мамлап авылга кайтып, м?чет салдырырга ?лгер?…

1930 елдан с?ргенлек еллары башлана. Куп балалы гаил? Владивостокка кад?р тарала… ? ул алданырак сизеп ирт?р?к чыгып кит? ала, яшь баланыда калдырып торып. Урнашкач Свердловскийдан кайтып алып кит?л?р (ул вакытта нинди юллар…).

Свердловскидагы беренче т?зелг?н м?чет

Я?а ?з?к м?чет т?зелешенд? килеп туган авырлыклар турында бирелг?н сорауга

Р?ис Глюмович: «мин 2007 елда булачак м?чет нигезен? ист?лекле таш салуда катнаштым. 2000 н?н артык кеше анда ?ыелган иде. Ул вакытта губернатор Эдуард Россель иде, ул тулысынча килеште ??м м?чет м?йданын булдыруны хуплады. Без барыбыз да бу матур идея бел?н ил?амландык. Башта 72 кв. метрлы м?селман гыйбад?т йорты т?зелде. аннары аны ки??йттел?р, ч?нки безне? м?х?лл? кешел?ре саны гел артты. 26 миллион сум т?зелеш башыннан ?зл?штерелг?н сумма. Б?генге к?нд? – 31 миллион сум ?зл?штерелг?н. 500 кв. метр тулысынча т?зекл?ндерелг?н гыйбад?т йортыны? м?йданы. Намазга ??р ?омга к?нне 1 000 н?н артык кеше ?омга намазына кил? ??м м?х?лл? кешел?р саны арта. М?чет кир?к иде. Аллага моны сорап дога кылган кешел?р ?чен бу бик м??им. Безд? б?тен проект документлары бар.