Язмышым нуры. Иман Юлы

Язмышым нуры. Иман Юлы
Рузил Фазлыев

Кем ?йт? ала тормышта мог?иза булмый дип?! Була… Гад?тт? ф?лс?ф? ф?ненд? уйлар тормышка аша диг?н гыйбар? яши. Динд? ис?, «Алла?ыны? амин диг?нен? туры килг?н» дил?р. ? тормышта шулай була, кайбер н?рс?л?р турында ад?м баласы х?тта хыялланырга да курка…

Язмышым нуры

Иман Юлы

Рузил Фазлыев

© Рузил Фазлыев, 2023

ISBN 978-5-0059-5739-9

Создано в интеллектуальной издательской системе Ridero

Олы юлга ?ыенганда

Без и? элек М?кк? М?дин?г? ?ыенабыз ик?н алдан ?зерл?нерг? тиешбез. Максатыбыз нинди… д?рес ниятебез булырга тиеш. Кылынасы гам?лл?ребезне… П?йгамб?ребезне?, ул чорны? тарихы бел?н танышу м?hим. Гади экскурция ген? булмыйча ул изге ?ирл?рд?ге изге гам?лл?рны? савапларын алырга насый булырлык итеп башкарып чыгарга тырышу дип кабул ит? кир?к.

Документларны тапшыргач 1 айлап шул эшл?р бел?н м?шгуль булдым чакыру х?б?ре килг?нче.

Шулар турында бераз танышып китик.

М?кк? ул кыйбла

Китабында …без бу Йортны (К?гъб?не) кешел?р берг? ?ыелсын дип, иминлек урыны иттек», – ди Алла?ы Т?гал? «Б?кара» с?р?сене? 125 нче аятенд? ?ир й?зенд? ?зен? гыйбад?т кылу ?чен булдырылган беренче Йорт – М?кк?д? салынган Б?йтулла? турында. Гар?пл?рг? ген? т?гел, б?тен гал?мн?рг? б?р?к?т ??м ?ид?ят буларак т?зелде Алла?ны? ?леге Йорты.

Ерак вакытларда Ад?м гал?й?исс?л?м, ??нн?тт? яш?г?нд?, Б?йтел М?гъмур диг?н урында Раббысына ??р к?н гыйбад?тт? булды. Шуны? тир?сенд? к?н саен 70 ме? ф?решт? таваф кыла. Икенче к?нг? аларны шул ук сандагы башка ф?решт?л?р алыштыра. Ягъни ??рк?нне 70 ме? я?а ф?решт? Б?йтел М?гъмурны таваф кыла. Ад?м бел?н ??ва, ??нн?тт?н чыгарылганнан со?, Алла? Ад?м гал?й?исс?л?мг? ?з катыннан ?ирг? бер ак таш т?шерде. Шул ак таштан чыккан нурлар б?генге к?нд? «?л Харам» м?четене? диварларына т?шеп калган.

Бу ак таш т?шерелг?нн?н со?, Ад?м аны? янына чатырсыман бер ?айланма корып куя ??м Алла? ?мере ил? к?н д? ?иде тапкыр таваф кыла —гыйб?д?т урыны тир?ли ?йл?н?.. Кайбер галимн?р ис?, м?с?л?н, ?н-Н?ваи К?гъб? ф?решт?л?р тарафыннан т?зеп куелды диг?н фикерд?. Аны? озынлыгы 30 терс?к (15 метр), биеклеге 27 терс?к, ки?леге 22 терс?к т?шкил ит?. Шис гал?й?исс?л?мн?н со? К?гъб? ?имерел?, Аны Ибра?им гал?й?исс?л?м улы Исм?гыйль бел?н нигезенн?н к?т?реп куялар. ?ченче м?рт?б? ?имерелг?нн?н со?, К?гъб?не торгызу эше п?йгамб?ребез М?х?мм?д салл?лла?у гал?й?и в? с?лл?мг? Алла?тан в?хи и?? башларга биш ел кала, ягъни а?а 35 яшь вакытта насыйп була. Аны? тарихы болай: К?гъб?тулла?ны ?ченче м?рт?б? гар?пл?рне? кор?еш кабил?се т?зи. Кара ташны урынына к?т?реп куяр вакыт ?итк?ч, туктап калалар, ч?нки аны б?тен гар?п кабил?л?ре берг? тупланган чагында капкадан кем килеп кер?, шул куярга тиеш диг?н ышану була. Шул вакытта Р?с?лебез (с.г.в.) п?йда була. Кабил? башлыклары: кара ташны син к?т?реп куярсы?, дил?р. Р?с?лебез (с.г.в.), чапанын салып, д?рт ягыннан д?рт кабил?не? д? бер?р кешесен? тотарга куша, ? ?зе ташны уртага салып куя. ?н? шулай К?гъб?тулла?ны ?ченче м?рт?б? гар?пл?рне? барча кабил?се берг? ?ыелып т?зеп куя.

Аннан вакытлар узып, К?гъб?тулла?ны? диварлары какшый башлый. Габдулла ибне З?б?ер атлы с?хаб? аны ян?д?н т?зет?. Габделм?лик ибне ?н М?рван диг?н х?лиф? со?гы м?рт?б? К?гъб?тулла?ны я?артып куя. Б?генге к?нд? д? шул К?гъб? тора ?ле. Биред? шунысын ачыклап ?т? кир?ктер: К?гъб?тулла?ны? асылдагы нигезе Ад?м гал?й?исс?л?м заманыннан ук кил?, с?з бара аны? искерг?н-тузган саен диварларын я?артып салу турында.

Кайбер??л?р К?гъб?тулла? бел?н аны? янындагы м?четне бутыйлар. Чынлыкта К?гъб?тулла? янында беренче м?четне Гом?р ибне Х?ттаб т?зет?, а?ынчы К?гъб?тулла? тир?се койма бел?н уратып алынган була. Ха? кылучылар к?б?йг?ч, халык бу урынга гына сыймый башлый ??м Гом?р (р.г.) шунда якын яш??че кешел?рд?н йортларын сатып алып, К?гъб?тулла? ишегалдын ки??йт?. Госман бин Гаффан х?лиф?лек итк?нд? Ха? кылучылар тагы да к?б?я ??м ул да м?сь?л?не Гом?р (р.г.) шикелле х?л ит?. Аны? артыннан Габдулла ибне З?б?ер, со?ыннан Габделм?лик ибне ?н М?рван шулай ук эшлил?р. Моннан 30—40 еллар элек м?чет со?гы тапкыр ки??йтеп т?зелде. К?гъб?тулла? – м?селманнарны гына т?гел, б?тен халыкны ?ид?ятк? илт?че м?рк?з.

Шушы изге йортыбызга ел саен миллионлаган м?селман Ха? кылырга кил?. Р?с?лебез (с.г.в.) безг?: «Ха? кылу – фарыз», – дип ?йтеп калдырды. С?хаб?л?рне? берсе: «Ел саенмы?» – дип сорады. Р?с?лебез (с.г.в.) а?а: «Гомерегезг? бер м?рт?б?, – дип ?авап бирде, – калганнары н?фел була». Ягъни ?з гомерегезд? 50 м?рт?б? Ха? кылсагыз да, шуны? бары берсе фарыз булып язылыр. Ха? кылуны? вакыты – ад?м баласы балигъ булганнан алып ?лг?нчег? кад?р. Р?с?лебез (с.г.в.) со?гы Ха?ны ?и?р?не? 10 нчы елында кылды. А?а ияреп 100 ме? кеше, 450 чакрым араны узып, М?кк? ш???рен? барды, Г?раф?т тавында П?йгамб?ребез (с.г.в.) со?гы х?тб?сен с?йл?де..

Шул вакыт Р?с?лебезг? (с.г.в.) «Маид?» с?р?сене? 3 нче аяте и?де: «…Б?ген сезне? динегезне м?к?мм?л иттем, сезг? диг?н нигъм?темне т?мам иттем в? сезне? ?чен ?зерл?нг?н Ислам динен хуп к?рдем…» Г?раф?т тавындагы б?тен кеше шатлана, бер Гом?р (р.г.) елый! Р?с?лебез (с.г.в.) аннан: «Ник елыйсы??» – дип сорый. Гом?р (р.г.) ?авап бир?: «Й?, Р?с?л?лла, ??рн?рс? ?с? камилл?шк?нчег? х?тле, камил булгач, ул кими башлый. «Д?рес ?йтте?», – ди шулчакта П?йгамб?ребез (с.г.в.).

Сах?б? Гом?рд? (р.г.) Алла?тан бирелг?н алдан к?р? с?л?те бар иде, ул тормышка аек акыл бел?н карады, аек фикер й?ртте, б?генге к?н бел?н ген? т?гел, алга карап эш ит? белде. Шу?а к?р? аны Р?с?лебез (с.г.в.) с?зл?ре аеруча тетр?ндер? ??м юкка т?гел: П?йгамб?ребез (с.г.в.) вафатыннан со? ук, ?ле ??с?де ?ирг? и?дерелг?нче, м?селманнар арасында тавыш куба. М?чет эченд? д? сабырсызлык, а?лашылмаучылыклар була. Х?зер д? динебезне камил д?р???д? дип ?йтеп булмый, кимчелекл?р бар. Арабызда берд?млек, татулык ?итеп бетми, икей?злел?н?без, кайсыдыр «?ылы» урынны б?леш? алмыйча дошманлашып бет?без. Шушы гам?лл?ребез бел?н ?зебез ?к Кыям?т к?нен якынайтабыз. Р?с?лебез (с.г.в.) аны? билгел?рен к?пт?нн?н х?б?р итеп калдырды.

Шуларны? берсе – К?гъб?тулла?ны алтынчы тапкыр, со?гы м?рт?б? т?з? булачак. Эфиопия д??л?тенн?н бернич? кеше чыгып, К?гъб?тулла?ны ?имер?ч?к, ?ир ?стенд? аларга каршы с?з д?ш?рлек, бу эшл?ренн?н туктатырлык бер ген? иманлы кеше д? табылмаячак, дип кис?теп калдырды П?йгамб?ребез (с.г.в.). Ч?нки бу вакытта инде Коръ?н кире к?кк? к?т?релг?н, намаз, дога-зекер тукталган булыр. Дим?к, имансызлар д?вере кил?. Шуннан Кыям?тк? д? ерак калмаячак. Боларны уйлаганнан со?, ??рберебез Ахир?т гам?лен к?бр?к кылып калу ?чен ашыгырга тиеш, минемч?.

М?мкинлек булганда, ха?ны кылу фарыз. Югыйс?, шайтан акчаны, малны тегенд?-монда туздырганны к?теп, тел?п кен? тора. ?мма шунысын а?лау да м??им: П?йгамб?ребез (с.г.в.) ха? гыйбад?тен м?эминн?рне агарту, аларны м?гъриф?тле ит? ниятенн?н д? ?т?де. Ислам галимн?ре аны? ха?ын м?др?с?г? ти?л?де. Монда булды ?гет-н?сих?т т?, ?ыелыш та, конференция д?! Р?с?лебез (с.г.в.) м?эминн?рне берг? туплады, д?гъват кылды, васыятен ?йтеп калдырды. Б?генге к?нд? н?рс? к?з?тел?? Ха?га барырга тел??чел?р елдан-ел к?б?я. Аларны? бик азы гына кайсы урынны? нинди тарихи ???миятк? ия булуыннан х?б?рдар. Ха? кылуны м?мкин кад?р файдалы, т?г?л итеп оештыру м??им. Д?рес, аны? беренче максаты – фарыз гам?лне ?т?? нияте, ?мма ??р м?селман аеруча ???миятле тарихи вакыйгалардан м?гъл?матлы булырга тиеш.

Ул вакытлардан безг? кад?р килеп ?итк?н кыскача ?йтк?нд? х?б?рл?р шулай сакланган.

М?дин? ш???ре

Динебезне? и? изге урыннарыны? берсе С?гуд Гар?бстаныны? М?дин? ш???ренд? урнашкан. ?н-Н?б?ви м?четенд? М?х?мм?т п?йгамб?рне? (г.в.с.) кабере урнашкан. М?дин? м?чете ???мияте буенча М?кк?д?н со? икенче урында тора.

?леге м?четне т?з?д? п?йгамб?ребез (г.в.с.) ?зе катнашкан. Б?генге к?нд? М?дин? музеенда п?йгамб?ребез катнашлыгында т?зелг?н д?ньядагы и? беренче м?чет макеты саклана. ?лб?тт?, ул чордагы м?чет бинасы ?т? д? гади булган.

1440 ел элек вакытка ?йл?неп кайтыйк. М?чет гади материаллар: таш, кирпеч, кызыл балчык, пальма агачы ботаклары ??м агачыннан т?зелг?н. М?чет т?зелг?н вакытта ук ?ч зонага б?лен?. Аны? беренчесе – т?б?лесе – беренче р?тт? намаз укучылар ?чен т?гаенл?нг?н була. Икенче зонасы ачык ихата булса, ?ченчесе – м?чет артында махсус зона – суфилар-ярлы м????ирл?р ?чен т?гаенл?н?. М?чет 1050 квадрат метр м?йданлы була ??м анда бер ?к вакытта 1700 кеше гыйбад?т кыла алган.

М?чет беренче тапкыр ?и?ри елны? 7 нче елында М?х?мм?т п?йгамб?р (г.в.с.) катнашлыгында зурайтыла. М?четне? м?йданы 2500 квадрат метрга кад?р ?иткерел? ??м анда берьюлы 4,166 кеше намаз укый ала. М?четне? тышкы к?ренеше ?зг?ртелми.

П?йгамб?ребез (г.в.с.) 622 нче елда каты авырып кит?. Аны? гомерене? со?гы ?ч к?ненд?, чире к?ч?йг?ч, имам вазифасын ?б?-Б?кер башкара. Каты авырса да, ?б?-Б?кер намаз укый башлагач, М?х?мм?т п?йгамб?р (г.в.с.) яш?г?н б?лм?сенн?н чыгып х?лифл?рен? карый. Аны к?рг?ч, ?б?-Б?кер, п?йгамб?р имам вазифасын ?зе башкарсын ?чен а?а юл бир?, ?мма М?х?мм?т гал?й?исс?л?м д?вам итегез дип, кулы бел?н х?лсез ген? ишар? ясый да кире б?лм?сен? кереп кит?. Бу тарафдарларыны? аны со?гы тапкыр к?р?л?ре була. П?йгамб?р б?лм?сен? керг?ч, башын хатыны Гайш?не? тезл?рен? сала. Чире к?ч?я бара. Ул ?ч тапкыр «изге юлдашлар бел?н» дип кабатлый ??м… ?ан бир?.

П?йгамб?р вафат булгач аны кайда к?м? турында ки??шл?ш? башлыйлар. ?б?-Б?кер, мин п?йгамб?рд?н (г.в.с.) п?йгамб?рл?рне ?лг?н урынында к?м?л?р дип ?йт?ен ишетк?нем булды, ди. К?р?ешл?р аны Гайш? б?лм?сенд? к?м?рг? карар ит?. К?м?р алдыннан якын с?х?б?л?рене? ??ркайсы, ул яткан б?лм?г? бер?м-бер?м кереп, ?еназа намазы укыйлар. Риваятьт? ?еназа намазы ике к?н барды дип х?б?р ител?. П?йгамб?рне? ме?н?рч? с?х?б?л?ре ?еназа намазы укый.

Вакыты ?итеп динебезне? беренче халифл?ре ?б?-Б?кер, аннары Гом?р д? д?нья куйгач, икесе д? п?йгамб?ребез янына ?ирл?н?. Гом?рд?н со? Гайш? б?лм?г? кара п?рд? эл?. Шуннан со? бу урынны ябалар ??м ул ?л-?и?р?т ?л-Н?б?ви дип атала башлый.

Г?з?л чатырлар

П?йгамб?ребез вафатыннан со? м?четне зурайту эшл?ре д?вам иттерел?. ?з вакытында Гом?р ибн Хаттаб м?четне зурайтуга ?з ?лешен сала. М?чет м?йданы 3600 квадрат метрга кад?р зурайтылганнан со? анда берьюлы 6 ме? кешег? намаз уку м?мкинлеге туа. Гом?р беренче булып м?чет ихатасына таш сала ??м шул чордан алып ?леге ихата хасва дип атала. Б?генге к?нд? изге м?четне? ачык ?ава астында урнашкан ихатасында автомат р?вешт? эшл??че чатырлар корылган. Чатырлар м?чет ихатасын кояш ??м эссед?н саклый. Кешел?р ул матур чатырлар астында й?рг?нд? аларны? никад?р катлаулы механизмнан корылуы турында а?лап-белеп т? бетермил?р.

Б?генге к?нд? изге м?чет ихатасында катлаулы механизмлы 250 чатыр корылган. Ул 150 ме? квадрат метр к?л?г? т?шкил ит?. Чатырлар бел?н идар? ит? буенча махсус бер идар? оештырылган. Аларны 160 кеше хезм?тл?ндер?. Алар ??рк?нне механизмнарны? т?зеклеген ??м чисталыгын тикшер?. Бер чатыр т?б?сен юу 3 с?гать вакытны ала. Аны пистолеттан су сиптереп юалар.