Желтоқсан желі

Талшын: Кiм са?ан тама? асырау ?шiн келдi деп отыр?ан. ?ой, мен еште?енi бiлмеймiн. Бiр рет халы? жауыны? семьясы бол?аным жетер осы ?мiрiме, ендi та?ы ?артай?ан ша?ымда т?рме жа?алап ж?рер жайым жо?.

Баймырза: Ойпырмай, ендi ?оя т?ршы, ?ара аспанды ?апылдыра бермей. ?уелi iстi? м?нiне т?сiнiп алса?шы, жаз?ан-ау!..

Талшын ?олында?ы пластмасса шелектi алып, ас ?йге ?тедi де, краннан су а?ыып, ?олын шая бастайды.

Талшын: ?й, шал, мен ойнап т?р?ам жо? сендермен. Ана балалар ?йiне ?айтсын. Айттым ?ой са?ан – екiншi рет халы? жауы болар жайым жо? деп. ?азiр ана жан ал?ыштар ?й-?йдi аралап, тiнтуден тайынбайды. Сонда не бетiмдi айтпа?пын?.. Жо?, айналайын, м?мiле?дi айтпа ма?ан!..

Баймырза: Кемпiр, сен ендi айт?ан тiлдi ал. Б? балдар мен т?р?анда еш?айда кетпейдi. Т?уекел.

Талшын: Т?уекелi? ?лi таусылма?ан екен-ау, а. ??дайы?ды ?мыта баста?ан екенсi?, бай??сым. Бая?ы 59-жылы Сiбiрде он жыл отырып келiп, бiзбен табыс?анда?ы берген анты?ды ?мыт?ан екенсi?…

?айсар: ?ой, а?а, бiз кетейiк. Кешiрi?iздер…

Баймырза: Жо?, кетпейсi?дер. Ана жазалаушылар сендердi ?азiр ??р жiбермейдi.

?айсар: Мейлi, а?а, бiр ы??айы болар…

Баймырза: Балам, сен ?йтiп ендi менiмен ?асарыспа. Шеше?нi? ?азiр ашуы сабасына т?седi. Не болса да, к?те т?ры?дар.

А?марал: ?айсар, сен ендi ?ойшы. А?ам айтып т?р ?ой…

Талшын (ас ?й жа?тан): Шыра?ым, ол а?а? айта бередi. Не болса да ана баланы? айтып т?р?аны д?рыс. ?йлерi?е жетiп алы?дар.

Баймырза: ?й, сен ?оясы? ба, жо? па?! Бiле бiлсе?, б?гiн ма?ан ба? пен ба?ыт ?он?ан к?н!.. Кенесары бабамны? аруа?ын тiрiлтем деп, сонау Сiбiрде отыр?ан он жылда «Апыр-ай, б? ?аза?ты? ая??а таптал?ан ар мен намысын жа?тайтын ерлер ?ашан туады, не ?ыл?ан сорлы елмiз, ез елмiз…» деп, к?кiрегiм шерге толатын едi. Кешеден берi сол сорлы елдi? намысын ?ор?ау?а бел бу?ан мына балалардай мы?да?ан ?л-?ызды к?рiп, т?бем к?кке екi елi жетпей т?р. «Бар екен ?ой, и?, Жаса?ан!..» деп, iшiмнен мы? т?уба айттым жарат?ан?а т?нiмен. Сен оны ?айдан т?сiнейiн деп едi?…

Талшын: И?, бiз ненi т?сiнейiк. Бiзге ондай т?сiнiк ?айда?..

Баймырза: Кемпiр, сен менi ?йтiп шымшыма. ?аза?ты? ар-ожданын ая??а таптатпаймын деп, жас ж?ректерi л?пiлдеп со??ан екi ер келiп отыр оты?ны? басына. Бiле бiлсе?, б?лар бiзге келген – ??т.

Талшын: ??т па, ж?т па – оны бiр Жаратушыны? ?зi ?ана бiледi. Сен менi? ?йтiп тiлiмдi ?ышытпа, бiлдi? бе!.. ?аза?-?аза? дегенде к?кiрегi? ?арс айырылады. Сол ?аза?ты? намысын жыртып, он жыл т?рмеде, айдауда ж?ргенде соларды? бiреуi артында ?ал?ан жесiрiн мына менi мен ана ?ызыл иек, аш ??рса? шиеттей ?ш бала-ша?а?а ?ол ?шын берiп пе едi? Соларды ендi екi к?зiнен ?анды жас а?ызып, иттей тiстелеп ж?рiп, к?мелетке жеткiзген сол сенi? айта беретiн ?аза?ы? ба едi, ?лде мына мен бе едiм? Елуiншi жылды? ая?ында т?рмеден арып-ашып келгенi?де са?ан ?ызмет тауып бермек т?гiл, ке?сенi? есiгiнен сы?алатпай ?ой?ан т?релер де сол сенi? айта беретiн ?аза?тары? емес пе едi? Ендi б?гiн келiп… О, несi, ж?д?, к?семси ?ал?аны.

Баймырза: Олар ?аза?ты? асын iшiп, ая?ын тепкен ат?амiнерлер ?ой. Сен ?арапайым халы? пен билiк ?шiн ар-иманын сатып жiберетiн белсендiлердi шатастырып т?рсы?.

Кенет терезенi? алдынан овчаркаларын арпылдатып, бес-алты солдат ж?гiрiп ?тедi. Сырттан: Ддержите! Не упускайте! Бей!.. Пни! Не жалейте!!..» деген ?н естiледi. «Апа!.. Апажан!…» деп, ??лында?ы даусы шыр?ырап шы??ыр?ан ?ыз баланы? дауысы т?н тынышты?ын тiлiп ?тедi. «Ах, ты дикарь, тебе надо было пасти овец, а не демонстрировать тут свою грамотность!..» деген ?ырылдай шы??ан, тiстенген, ызалы ?н де естiлiп жатады.

П?тер iшiндегiлер тiлiн тiстеп ал?андай, бiр с?тке ?нсiз ?алады. Бiр-екi минуттай б?лме iшiн ?рейлi тынышты? жайлайды.

Талшын: Ойбай, айттым ?ой, ?не. Шамды ?шiр…

Баймырза: Керегi жо?. ?ап, мыналар жас балаларды ?ыра ма, ?айтедi-?й?!

Талшын: ?шiр деймiн…

Баймырза: ?ойса?шы ендi. Шамды ?шiрем деп, ?айта сезiк тудырып аласы?.

Талшын: Ендi ?айттiк?!

А?марал: А?амдiкi д?рыс. Осылай т?к болма?андай отыра берейiк.

Талшын: Жаман айтпай, жа?сы жо?, ?азiр кiрiп келiп, тiнту ж?ргiзсе ?айтемiз?..

Баймырза: ?йте ?оймас, ?аланы? ?ай п?терiн тiнтiп тауысады.

Талшын: Сенi?-а? осы жайбара?атты?ы? ?алмайды-ау. Бас?аны бас?а дейiк, осыларды? жайын бiз екеумiз бiлiп болды? емес пе?!

Баймырза: Кемпiр, ма?ан бiр а?ыл келiп отыр. Былай болсын: сен шайы?ды ?айнат, мына балаларды? да ?арны аш?ан шы?ар. Ал егер сен айт?андай, жаман айтпай жа?сы жо? дегендей болып, ?лгi жанал?ыштар келiп, тiнту жасап жатса, б?л балдар менi? ?ызылордадан келiп жат?ан немере туыстарым. Племянниктер. Бiттi, с?з осы – б?ларды? жа?а кешкi пойыздан т?скен беттерi. Айтпа?шы, ?ара?тарым, сендердi? ныспылары? кiм? Мен ?зiмнi? племянниктерiмнi? аты-ж?нiн бiлуiм керек шы?ар.

?айсар: А?а, менi? атым – ?айсар.

А?марал: Менi? есiмiм – А?марал.

Баймырза: Ал, к?не, онда былай шы?ы?дар…

Б?рi ас ?йге ?тiп, ?стелге жа?алай отырады. Талшын шай жабды?тарын ?зiрлеуге кiрiседi.

Баймырза: ?ысылма?дар. ?азiр бiрер кесе ?ндi шайын iшкеннен кейiн, шешелерi?нi? ашуы басылады.

Талшын: И?, ?йтеуiр, менi алдар?ата берсейшi сол. Осы ?йдегi жаман атты? б?рiн ма?ан жапсыра бер.

Баймырза. ?ой, сен жаман бол?анда, мен ?айда барып адам болам. Сенен жа?сыны мен б? д?ниеде ?зiрше кездестiре алмадым.

Талшын: ?зiрше дейдi та?ы. ?лi де д?месi бар-ау деймiн ?зiнi?.

Баймырза: ??дай са?тасын.

Кенет телефон ?о?ырауы безiлдеп ?оя бередi. Баймырза орнынан т?ру?а ниеттенедi. Талшын демдеп жат?ан п?рнегiн ?оя салып, телефон аппараты т?р?ан коридор?а ?арай ж?гiредi.

Талшын: /Баймырза?а/. Ойбай, телефонды ?зiм алайын, сен та?ы бiрде?енi б?лдiрiп ж?рерсi?. ?ле-?ле!.. М?кентаймысы??! Амансы?дар ма? Балалар ?айда? ?йде деймiсi?. Д?рыс-д?рыс. Еш?айда бармасын. Мектебi ??рысын. Бiр-екi к?нге еште?елерi кетпес. Болатжан ?айда? Дежурствода? Басты?тары дежурство?а ?оятын содан бас?а адам таппай ?ал?ан екен, ?! Мейлi-мейлi ендi… Ана бала?а айт, ала??а барамыз деп, сорымызды ?айнатып ж?рмесiн. Шетiнен ?амап, т?рмеге ты?ып жатыр ?аза?ты? ?рiмдей ?л-?ыздарын. Мен де барам дейдi?! Ая?ына кiсен салса? да, ?йден шы?арма. Атасыны? он жыл Сiбiрде сар?ай?аны да жетедi… ?аза?ты? намысы?!.. Намысы ?дiре ?алсын!.. ?аза?ты? намысын жо?та?ан адам бiздi? ?йдегiдей-а? шы?ар!.. Содан шы??ан ?шпа?ымыз ?айсы де о?ан!.. Айт, ?же? ?айта-?айта ?а?сап жатыр деп. Радио деймiсi??.. Жарайт, оны?ды да ты?дармыз, как раз шай iшейiк деп жатырмыз. Ал жа?сы, ана ?лкенi?дi тырп еткiзбе Со?ан ?лi? келетiн шы?ар ендi. Жарайт-жарайт, ал, жа?сы…

Талшын телефонны? трубкасын орнына ?ойып, ас ?йдегi ?стелге келедi. Орынды?ына отырып, жа?алай тiзiлген кеселерге шай ??я бастайды.

Баймырза: М?йкен бе?

Талшын: И?, ?лгi Болатты мекемесiн к?зетуге кезекшiлiкке жiберiптi. Т?н iшiнде жау алады дей ме екен сол к?ктiгiлгiрдi.

Баймырза: Жал?ыз ?зiн бе?

Талшын: Жо?, ?асында адамдар бар к?рiнедi.

Баймырза: Жарайт, онда бiр сыласы болар.

Талшын: Ана радио?ды ?осшы. Жа?а М?кентай хабар бередi, ты?да?дар деп жатыр едi.

Баймырза ?абыр?ада т?р?ан радио?абылда?ышты? т?ймесiн басып ?алады.Радиодан диктор ?нi естiледi. «Б?гiн 1986 жылды? 18-желто?саны. Алматы уа?ыты бойынша кешкi са?ат 22.00. Со??ы хабарларды ты?да?ыздар. ?стiмiздегi жылды? 17 ж?не 18 желто?сан к?ндерi астанамызда?ы Л.И.Брежнев ала?ына бiр топ наркомандар мен оларды? ы?палына ерген о?ушы жастар ереуiлге шы?ты. Олар ?аза?стан Компартиясы Орталы? Комитетiнi? со??ы пленумыны? шешiмдерiне наразылы? бiлдiрiп, ?лтшылды?, экстремистiк, сепаратистiк ?рандар к?теруде, с?йтiп, с?йiктi партиямызды? айбынды авангардыны? сали?алы, парасатты шешiмдерiне ш?к келтiруде. ?азiр ала??а шы??андарды? арасында наркомандармен бiрге маск?немдердi? де, т?рмеден ?аш?андарды? да ?лкен тобы бары аны?талып отыр. Республика е?бекшiлерi б?за?ылар?а ?арсы ?здерiнi? ?дiлеттi ашу-ызаларын бiлдiрiп, оларды? iс-?рекетiн ?ата? айыптауда. Осы кезге дейiн редакциямыз?а сондай ?дiлеттi ашу-ыза?а толы хаттар легi толассыз келiп т?сiп жатыр. Ендi сiздердi соларды? бiрнешеуiмен таныстыра кетейiк. Хат авторларыны? арасында ?арапайым е?бекшiден бастап ?лкен ?о?ам ?айраткерлерi, ?йгiлi халы? ?ртiстерi, жазушылар, ?алымдар, интеллигенция ?кiлдерi бар…»

Баймырза ызалана мырс етiп, радио?абылда?ышты ?шiрiп тастайды.

Баймырза: Бiздi ??ртып келе жат?ан осындай жандайшаптар ?ой. Интеллигенция ?кiлдерi дейдi та?ы ?ялмай. Интеллигенциядан сада?а кеткiрлер.