Leyli və Məcnun

Leyli v? M?cnun
Vahid M?mm?dli

Vahid M?mm?dli ?z?n?n "Leyli v? M?cnun" romani il? modern yenilikl?r? tabe olan d?nyanin ?n?n? Esq t?limi il? ?ixib. ?s?ri oxuyark?n s?urumuzda, s?uraltimizda irfani d?y?rl?r v? anlayislarla bagli sakral bir qat a?ilir. Deyil?nl?rd?n basqa bir d? deyilm?y?n, g?r?l?nl?rd?n basqa g?r?lm?y?n n?sn?l?r yaddasimizda geriy? dogru uzun m?saf?l?r q?t edir. Yigilmis b?dii t?cr?b? v? t?ht?ls?urun arxetipl?ri b?rab?rl?sib yeni modelin sxemini m??yy?nl?sdirmis olurlar. Vahid M?mm?dlinin "Leyli v? M?cnun" ?s?ri bu m?nada, yeninin modelini s?rgil?yir…

Vahid M?mm?dli

Leyli v? M?cnun

H?r sey ?ox g?z?ldi, ta ki v?zir Valid ibn Tarifinin S?msi saraya g?tirdiyi g?n? kimi…

…B?rd?nin ?n g?z?l vaxtlari, yaz ?agiydi. H?kmdar bihusedici ?tirl?ri ?trafa yayilan r?ngar?ng qizilg?ll?ri, t?rt?miz mavi s?mani p?nc?r?d?n seyr edir, b?lb?ll?rin c?h-c?hini dinl?yirdi. C?nn?ti bu d?nyada qazandigindan ?min olan ibn M?han: “M?n g?cl?y?m… M?n hakimi-m?tl?q?m… Bu c?nn?t bagindaki g?ll?rd?n daha g?z?l olan huril?r h?r g?n Allahin m?n? yeni m?kafatidir…” – dey? Tanrinin se?ilmis b?nd?si oldugu ???n kim bilir ne??nci d?f? q?rr?l?nirdi. G?ncliyini eys-isr?td?n basqa bir sey? s?rf etm?yi f?rs?ti f?vt? verm?k agilsizligi hesab edirdi. T?k ist?yi bu c?nn?t baginda el? bu minvalla da ?m?r s?rm?kdi. “Onsuz da Arrandan Sirvana kimi t?b??l?rim quzu kimi sakit, ita?tkardir. H?r sey nec? d? g?z?l vaqe olur, ilahi!… Valid ibn Tarifi kimi bir v?zirimin olmasi da taleyin l?tf?d?r, xalqi ovcunun i?ind? sixib saxlayir. V?zirim g?cl?d?r, ?z h?kmdarini d?s?n?r, taxt-tacimi qoruyur…” – ibn M?han arabir qurtumladigi s?rabdan daha ?ox ?z d?s?nc?l?rind?n m?st olurdu.

?z?n? yana ?evir?nd? qarsisinda at belind? bir huri-m?l?k canlandi, g?zl?rin? inanmadi. Indiy? kimi ?lind?n y?zl?rl? k?niz ke?irmis ibn M?han g?rd?y? bu g?z?lliyi x?yal bel? ed? bilm?zdi. Beyni dumanli oldugundan g?zl?rini yumub yenid?n a?di. Yox, bu, x?yal deyildi! At aramla addimladiqca ?st?nd?ki m?xluqun h?r ?zasi sanki ayri-ayriliqda h?r?k?t edir, qizin b?d?ninin h?r t?r?fi ona f?rqli c?nn?t meyv?l?rini xatirladirdi. Ibn M?han s?hv?tind?n az qalirdi, el? indic? ir?li atilib qizi atin belind?n g?ll?rin ?st?n? endirib…

?z?n? ?l? ala bilm?y?c?yini g?r?b, qullugundaki Xac? M?luma bagirdi. Xac? bir g?z qirpiminda onun qarsisina ke?ib t?zim el?di:

– Buyurun, h?kmdar!

Ibn M?han ?t?b-ke??n atliya basi il? isar? edib sorusdu:

– M?n x?yalmi g?r?rd?m?

Xac? M?lum g?z?n? h?kmdarin ayaqlari altindaki Sirvan xalisindan ??km?d?n dill?ndi:

– Xeyr, h?kmdar, x?yal g?rm?rd?n?z. At belind?ki Valid ibn Tarifinin yeni k?nizidir, – dey? ??tinlikl? udqundu. V?zirin yeni k?nizinin g?z?lliyi Xac? M?luma x?dimliyini unutdurmusdu.

– V?ziri ?agirin! – h?kmdar q?z?bl? ?mr el?di.

?mr? boyu h?y?canlanmamisdi. Yeniyetm?liyind? daglarin arasindaki k?ndl?rind?n at belind? enib, ?ay boyunca ?l? ke?irdiyi qoyun-quzunu qabagina qatar, yenid?n daglara ??kil?rdi. Bir t?k? d? t?rp?nm?z, ?z?n?n ifad?si d?yism?z qalardi. Bir adam bilm?zdi ki, bu anda v?zir n? d?s?n?r. Bu, Tarifinin ?n b?y?k silahi idi, v?zirliy? d? bunun say?sind? g?lib ?atmisdi.

Ibn M?hanin sarayina t?r?f ged?nd? sif?ti he? bir sey ifad? etm?s? d?, i?ind? bic-bic g?ld?: “S?ms s?nindir, h?kmdar! – Sonra bir ah ??kdi. Bu ahi da kims? duya bilm?zdi. – M?ni agilsizmi sanirsan, h?kmdar? Al, bu huri s?nin olsun, bir ne?? ay aglini basindan alsin. M?n d? ?z hurim M?s?ffa il? kef ed?c?m. Onu g?rs?n, boynumu h?min an vurdurarsan. S?ms s?ni bel? d?li edibs?, M?s?ffani g?rs?n, neyl?rs?n? Verm?r?m!…” Saraya gir?n? q?d?r yol boyu ?z-?z? il? danisdi. H?kmdara t?zim edib, ?basinin ?t?yind?n d?n?-d?n? ?pd?.

– H?kmdar, bizimkil?r bu g?n bir k?niz g?nd?ribl?r. Uzaq qohumumdur. Xac? M?luma tapsirdim ki, axsama hazirlasinlar. Uygun g?r?rsinizs?, m?mnun olaram. S?ms siz? layiqdir…

Ibn M?han qimisdi: “Sizinkil?rin cinsi bir basqadir. Sanki onlari dogmurlar, yaradirlar…”

O gec? ibn M?han c?nn?tin ?n son qatina ?atdigina inandi. Uzun ill?rd?n sonra ilk d?f? idi ?z?n? bu q?d?r arzuolunan hiss edirdi. G?nd?lik v?rdis? ?evril?n x?lv?tl?rd?n usanmis ibn M?han ???n S?ms onu bird?n-bir? on s?kkiz yasina qaytaran dirilik suyu idi. H?kmdar gec? dem?d?n, g?nd?z dem?d?n, is-g?c?n? boslayib g?nl?rini S?msin qoynunda ke?irir, bu g?z?l k?nizin yaninda zaman anlayisini itirir, taxt-tac g?z?n? g?r?nm?r, d?nya bu birc? yataq otagina dolurdu. K?nizinin h?m titr?k-m?sum, h?m ?min-ehtirasli davranislari h?r g?n yenid?n aglini basindan alirdi. ?sl S?ms bunlarin hansidir, anlaya bilmir, anlamaga da ?alismirdi. Qarsisinda quzu kimi ?s?n, h?mis? ?mrin? m?nt?zir dayanan cariy?l?rd?n usanmis h?kmdar ?z?n? m?mnuniyy?tl? S?msin ixtiyarina vermisdi.

Q?dr?t sahibi h?kmdar uzun d?qiq?l?r, saatlar boyunca ?z?n? k?n?ll? ?sirlikd? hiss edir, bu ?sar?td?n qurtulmaq ist?mir, yanlis oldugunu bildiyi halda, isi-g?c? v?zir-v?kilin ixtiyarina buraxib g?nl?rini Validin b?xsisi olan k?nizl? ke?irm?y? davam edirdi. H?r s?h?r m??zzinin s?si s?bh?n alaqaranliginda Tanri h?zuruna ?agiris ed?nd? g?nah hissi S?msin inc? barmaqlari k?r?yini cizdigi kimi ?r?yini cizsa da, bu t?las c?mi bir ne?? d?qiq? s?r?r, d?v?ti duymazdan g?lib qizin qollarinda ?z?n? ?lm?zlik iksiri i?mis kimi q?dr?tli hiss edirdi. S?ms sanki qadin yox, bu g?n? kimi g?rm?diyi, qadin cinsind?n olan n?s? basqa bir m?xluq idi. Ibn M?han qizin c?nn?td?n m?xsusi onun ???n g?nd?rilmis huri olduguna ?mindi…

***

Bu il d?v?l?r qisirdi. Payizda bas vermis z?lz?l? t?kc? adamlari qorxuya b?r?m?misdi. B?rd?d?n Samaxiya q?d?r d?zl?rd? h?r yay analarinin yaninda min bir oyun ?ixaran, ora-bura qa?isib k?rp? usaqlar kimi oynasan k?s?kl?r g?z? d?ymirdi. Acliq b?t?n Arrani, Sirvani sarmisdi. X?zin? bosaldigindan ibn M?han bas v?zirini xalqdan vergi toplamaga g?nd?rdi. Yol boyu son d?v?sini verm?kd?n imtina ed?nl?rin boynunu vurdurur, xalqi talan edirdil?r. Valid ibn Tarifi ?n b?y?k vergini Samaxi daglarindaki t?r?k?m?l?rd?n toplayacagini d?s?n?rd?.

K???ril?r Samaxi daglarindan D?rb?nd? kimi Qafqaz daglarinin ?n y?ks?k zirv?sind?, g?y ??m?nlikl?rin qoynunda ala?iqda, qazmalarda yasayir, saysiz-hesabsiz qoyun-quzu b?sl?yirdil?r. S?r? k???rinin h?r seyi idi. Yedikl?ri, qoyunun ?v?zin? aldiqlari undan bisiril?n lavas, qatiq v? pendir idi.

T?r?k?m?l?rin itl?rind?n, bir d? toppuzbasli ?oban ?omagindan basqa silahlari olmazdi. Ta D?sti-Qip?aqdan buralara q?d?r k?? ed?-ed? b?t?n dagliq ?razil?ri tutmusdular. Yaylaqlari da qislaq ?razil?r? yaxin daglarda idi. Arrana enm?zdil?r.

Vergi s?hb?ti t?r?k?m?l?r? d? g?lib ?atmisdi. Valid ibn Tarifinin bir ne?? atlisi arxayinliqla elat s?r?s?n? aparmaq ist?y?nd? Ayna xatun adli ?oban arvadi ?rinin ?omagini g?t?r?b atlarin ombasindan nec? vurmusdusa, h?rkm?s heyvanlar ?sg?rl?ri bell?rind?n atib qa?misdilar. Yasli qadina ?l qaldirmayan ?sg?rl?r ?lacsiz qalib geri d?nm?sd?l?r.

Ayna xatunun ?ri ?oban H?mid elat camaatina yalniz yerlil?rin bildiyi gizli magaraya toplasmagi tapsirdi. S?r?l?ri d? ??kib apardilar. Magara sildirim qayalarda, g?zl? g?r?nm?z, aglag?lm?z yerd? idi, i?in? bir dag sigardi.

Valid ibn Tarifi axsaya-axsaya geri d?n?n ?sg?rl?rini g?r?b, q?z?bind?n onlari qam?ilatdi. Qosunu g?t?r?b daglara, t?r?k?m? obalarina h?cum etdi. Yaylalara ?atanda qosun da, atlar da ?ld?n d?sm?sd?l?r. ?adirlarini qurub bir az dinc?l?nd?n sonra Valid h?r istiqam?td? y?z ?sg?r g?nd?rib bel? ?mr el?di: “S?r?l?ri il? bir yerd? t?r?k?m?l?rin ya ?l?s?n?, ya da dirisini, tapib g?tirin!”

Arran qosunu yeddi g?n, yeddi gec? b?t?n daglari ?l?k-v?l?k el?s? d?, t?r?k?m?l?ri g?rd?m dey?n olmadi. H?r?sind? y?z ?sg?r olmaqla on istiqam?td? axtaris aparan d?st?l?rd?n b?zil?ri he? geri d?nm?di, qayidanlar is? h?r d?st?d?n ??-d?rd adam idi ki, onlar da qa?ib canlarini g?cl? qurtarmisdilar.

?oban H?mid t?r?k?m? tayfalarinin h?r?sind?n bir igid se?ib gec?l?r magaradan ?ixir, yorulub yatmis ?sg?rl?ri iri agir toppuzbasli ?omaqlari il? ?ld?r?r, atlarini s?r?b aparirdilar. Canlarini qurtarmaga ?alisan sil-k?t olmus ?sg?rl?rin ?oxu d?s?rg?y? g?lib ?ixmir, el? yoldaca qurd-qusa yem olurdular.

Bu gec? ?oban H?midin h?d?fi Valid ibn Tarifi idi. Gec?nin qaranliginda iyirmi igidl? daglardan d?s?b, k?vs?nl?rin arasinda, d?sm?n ordusu d?s?rg?sinin arxasinda gizl?ndil?r. ?adirlarin yan t?r?find? yer? ??km?s atlara yaxinlasdilar, onlari s?ssizc? qaldirib, d?s?rg?d?n uzaqlasdirdilar. ?oban H?mid on n?f?rlik d?st? il? geri qayidanda dig?rl?ri atlari magaraya dogru qovurdular.

H?midin d?st?si s?ssiz-s?mirsiz ?adirlara yaxinlasir, yatmis ?sg?rl?r? f?rs?t verm?d?n bir-birinin ardinca onlarin ?z-g?z?n? saysiz z?rb?l?r endirirdil?r. Canini qurtaran ?ox az adam qalmisdi. Valid ibn Tarifini ?ld?rm?dil?r, ?vv?lc? o ki var k?t?kl?dil?r, sonra is? c?mi ?? n?f?rl? saraya yola salib, magaraya ??kildil?r…

Pay-piyada, ?li ?t?yind?n uzun d?z?n ?razil?r? qayidan Tarifini g?r?n xalq t?r?k?m?l?rin h?r?k?tind?n ?r?kl?nir, artiq qorxmur, h?r yerd? Tarifinin adamlarini das-qalaq edib, ita?td?n boyun qa?irirdilar. Camaat ?syana qalxmisdi.

Artiq B?rd?d? d? xalq ayaga qalxib h?kmdardan Valid ibn Tarifinin boynunun vurulmasini t?l?b edirdi. Ibn M?hanin basqa yolu qalmamisdi. Xalqi sakitl?sdirm?k ???n s?h?r meydaninda haminin g?z? qabaginda y?z se?m? ?sg?rin? g?st?ris verdi: “Ibn Tarifini tapib g?tirin, boynu vurulsun!”

Bu ?mrd?n x?b?r tutan Valid ibn Tarifi ?trafindaki ??-bes adamla ?rm?niyy?y? qa?di. X?zin?d?n ogurladiqlarini da ?z? il? aparmagin yolunu tapmisdi. Bu, xalqi daha da q?z?bl?ndirirdi. Ibn M?handan t?l?b edirdil?r ki, biz? silah ver, gedib Validi tapib g?tir?k.

Ibn M?han ?ox sevdiyi taxtini da bir d?v?y? y?kl?yib, s?z verdi ki, v?zirinin arxasinca ?z? qosunun basinda ged?c?k, onu yerun desiyind?n d? olsa, tapib g?tir?c?k. Niyy?ti B?rd?d?n uzaqlasmaq, vaxti udub agsaqqallari min v?dl? ?l? almaq, yenid?n ?z c?nn?t bagina qayitmaq idi. Indi Araz sahilin? qosunla yol alark?n ibn M?han artiq ?z?n? s?y?b-yamanlamaqdan yorulmusdu. ?z s?hvl?ri ?z?nd?n taxt-tacini itirm?siyl? h?l? d? barisa bilmirdi. ?ixis yolunu ?ayi ke?ib, Harun ?r-R?sid? s?z?n? ?atdirmaq, h?r seyi ibn Tarifinin ?st?n? ataraq ?fv dil?m?k, x?lif?nin m?rh?m?tin? siginmaqda g?r?rd?. Arazin sahilind? ?adirlar qurub bir az dinc?lm?k, ?ayi s?h?r s?bhd?n ke?m?k q?rarina g?ldil?r.

– B?xs etdiyin bu c?nn?td?n m?ni m?hrum etm?, ilahi! – s?sini daha ?ox duyurmaq ???n ?z? d? s?maya qaldirdigi ?ll?rinin arxasinca dartinaraq yalvarirdi. – H?kmdar olmagim s?nin l?tf?nd?r. Bu bir m?c?z?dir, ilahi, h?r gec? bir huri-m?l?k, h?r gec? bir basqa h?zz… – Sonuncu s?zd? s?si qirildi, ildirim s?r?til? g?z?n?n ?n?nd?n ke??n m?nz?r?nin pesmanligindan ?z?n? sill?l?yib aglamsindi, – indi bunlari itirm?yim? niy? izn verirs?n, ey b?y?k Allahim?! ?ls?m d?, bu taxt-tacdan getm?r?m… – yalvarisdan daha ?ox umu-k?s? edirmis kimi ?syankarcasina sizillandi.

?li ibn Isa ibn M?han bu g?n ?z?n?, b?lk? d?, y?z d?f? s?ym?s, t?k qalanda y?z d?f? ?z?n?, basina d?y?cl?misdi…

Ibn M?han ?z?n?n bu v?ziyy?t? d?sm?sind? ?lbir olub taxtini basina yixan v?ziri Validi v? S?msi g?nahkar bilirdi. ?l??y? g?lm?y?n bu itkinin qisasi yalniz ?l?m ola bil?rdi. Xac? M?luma k?nizi S?msi yatagina g?tirm?yi ?mr etdi. Qiz d?nyadan x?b?rsiz kimi h?mis?ki c?ldlikl? t?l libasinin ipini a?ib ayaqlari altina atdi, sevgi v? ehtirasla h?kmdarina sarildi. Ibn M?hanin b?d?ni bir anliga u?unsa da, b?t?n q?z?bini qan ?anagina d?nm?s g?zl?rin? yigib S?ms? nifr?tl? baxdi. K?nizinin uzun sa?larini sag qoluna dolayib, dodaqlarini yerind?n qoparacaqmis kimi s?hv?tl? iri, kobud dodaqlari arasina aldi. H?kmdar q?z?b qarisiq ehtirasla ona t?cav?z edir, S?msin n?f?sinin az qala k?sildiyini s?vq-t?bii il? hiss ets? d?, ?zilmis q?rurundan dogan nifr?ti ona g?c g?lirdi. Qiz h?r t?r?finin agrisindan inild?yir, qisqirirdi. Qurtulmaq ???n ?abalayark?n barmaqlari ibn M?hanin boynuna toxundu. Agli basindan ?ixmis h?kmdar bir an basini c?llad k?t?y?n?n ?st?nd? hiss etdi. Harun ?r-R?sidin onun boynunu vurduracagi g?z? ?n?nd? canlanir, ona el? g?lirdi ki, c?llad h?r d?f? baltani qaldirib boynunda b?y?k bir k?sik yaradir, amma basini b?d?nind?n ayira bilmirdi.

– S?n e-l?-din, s?n m?-ni bu ha-la sal-din!!!, – dey? q?z?bl? S?msin boynunu sixmaga basladi. Aylardir c?nn?td?n g?lmis huri hesab etdiyi qiz bu an onun g?z?nd? b?t?n h?yatini alt-?st ed?n seytan idi. C?llad baltasinin agrilarini hiss etdikc? b?t?n qorxu v? q?z?bini ?ll?rin? verirdi: – S?n ifrit?s?n, itirdim taxt-taci!!!, – deyib h?nk?rd?. G?zl?rind?n sell?n?n yas onu s?stl?sdirib ?ld?n saldi. Yalniz bundan sonra S?msin cansiz b?d?nini ?lind?n buraxdi…

G?zl?rin? inana bilmirdi. Ani q?z?bl? verdiyi q?rarin agrisi int?hasiz pesmanliq, agirliq olub varligina ??km?sd?. Basini ?ll?ri arasina alib, “m?n n? el?dim!” dey? s?ssiz f?ryad qopardi. Aylar boyu ona c?nn?tin yeddi qapisini a?an k?nizin c?s?dinin yaninda oturub, g?z yasi axitdi. Tez d? ?z?n? ?l? aldi: indi yas tutmaq vaxti deyildi, taxt-taci ?ld?n getmis, q?ruru tapdanmisdi; v?ziri onu barmagina dolamis, ?l? salmisdi. Xatirlayanda ki, S?ms basini qatmaq ???n Validin ona m?krli b?xsisi idi, b?d?nin? sarilmis z?h?rli ilani qoparib atibmis kimi d?rind?n n?f?s aldi. ?z?n? g?l?nd? S?msin artiq soyumus b?d?nini qorxu il? k?nara it?l?yib bagirdi:

– G?lin r?dd el?yin bu murdar c?md?yi burdan!

Kesik?il?r S?msin meyitini ?adirdan s?r?y?b Arazin sularina tolazladilar.

Ibn M?han onun arxasinca bosluga zill?nmis, ayaq ?st? donub qalmisdi. ?r?yind? k?nizinin g?zl?rind?ki oynaq t?b?ss?m q?d?r b?y?k bir bosluq hiss edirdi. Anladi ki, bir d? he? vaxt he? kim ??tir kirpikl?rini astaca qaldirib bunca m?sum, bunca sevgi v? ita?t dolu g?l?ms?m?y?c?k ?z?n?. Yalniz bu an hiss etdi ki, S?ms onun ???n yalniz bir s?hv?t al?ti deyilmis v? o, aylardir sevisdiyi k?nizini yox, Araza ?r?yini qoparib atib…

***

Kesik?il?r ?ayin qarsi sahilind? b?y?k bir qosun g?rd?l?r. Qa?araq ibn M?hanin ?adirina yaxinlasdilar:

– H?kmdar, m?jd?, qurtulduq! Qarsi sahild? b?y?k bir qosun var. Qurban oldugumuz x?lif? biz? yardim g?nd?rib.

Ibn M?hanin ?z? qorxudan bumbuz oldu. Bilm?di sevinsin, ya k?d?rl?nsin. “Axi, m?n Allahin se?ilmis b?nd?siy?m, y?qin ki, x?b?r X?lif?y? ?atib, m?n? k?m?y? qosun g?nd?rib”. ?adirdan ?ixib sahil? qa?maq ist?s? d?, pis x?b?r alacagindan qorxub yerind?n t?rp?nm?di. Onu bu gahgir v?ziyy?td?n qarsi sahild?n g?l?n ?sg?rl?r qurtardi: – Biziml? ged?k, – dedil?r.

Ibn M?hanin ayaqlarindan, el? bil ki, das asilmisdi, addimini ata bilmirdi. N? q?d?r sorgu-sual el?s? d?, qarsi sahild?n g?l?n ?sg?rl?r lal-dinm?z h?r?k?t edir, onun ?aydan ke?m?sini tezl?sdirirdil?r. Onu ortadaki b?y?k ?adirin ?n?n? g?tirib “ke? i??ri!” dedil?r. Yerind? donub qaldigini g?r?n ?sg?rl?r qollarindan tutub i??ri atdilar. Ibn M?han pariltili d?ri ??km?l?rin ?n?nd? ?z? ?st? yixilib qaldi. Basini qaldirmaga qorxurdu. ??km?l?rin sahibinin h?kml? s?si g?ldi:

– V?zirin hardadir?

– ?rm?niyy?y? qa?ib.