Жалған

– ??лап ?алып ж?рме!

– Тырысамын, – к?лдi Саткын да, жыл?ыны тiзесiмен б?рылып, аил жа??а кеттi.

Тарау II

Тол?ын ?алы?, ?ара шашын сауса?тардан ?ткiзiп, о?ан ?з атын берген шай?алып ж?ретiн тол?ында?ы кескiнге ?арады. “Ауыл?а бiздi ?зен алып шы?арды. Тол?ындар шулады, сонды?тан мен сенi Тол?ын деп те атадым” – жай жауап бердi Ж?лдыз ана кезде.

Су оны? ашы? тобы?тарын, жа?ымды суытып, жайлап орап алды. ?ыздарды? арасында с?йтiп, к?ннi? ортасында, барлы? ауыл к?ре алатын кезде т?ру?а ешкiмге р??сат бермер едi. Ал о?ан ешкiм ?мiр ете алмайды. “Ба?ыттысы? ?ой” – бiр жолы, о?ан ?ыз?анышпен ?арап, к?рсiнiп дедi Алтынай. – “Са?ан к?йеуiн ешкiм iздеп ж?рмейдi, ?мiрi? сенi? орнына ешкiм шешпейдi”. “Жетiм болу?а ба?ыттымын ба?” – тiке с?рады Тол?ын. М?лде ?ялмай, Алтынай “Сен еркiнсi?! ?з ба?ыты?ды ба?аламайсы? ?ой” – деп, б?рымшаны б?л?ады да ?айтты. Оны? с?зi рас екен. Тол?ынны? еркiндiгi сондай, ?зен тас?ыны да онымен жараса алмайды. Бiра? б?дан жал?ыз ?мiр с?руге еш же?iлiрек емес.

Тол?ын ая?ын к?тердi де кескiнде шымырла?ан дiрiл болып ?алды. Кенет бiреудi? ?олдары оны, ?оз?алу?а м?мкiндiк бермей, ?стап алды.

– ?сталды?! ?ашпайсы?!

?ор?ыныш ж?ректi ?имылдатпай ?ойды. Тол?ын ?ым?ырушыны? ая?ын ?атты басып кеттi де, б?лт етiп б?рылып, оны су?а ла?тырды. Тол?ын ?лден ?ашып кетейiн деп кенет судан с??гiп шы??ан бетiн танып ?алды.

– Ой, Азат, кешiр!

Тол?ын ескi досына ?мтылып, т?ру?а к?мектестi.

– Танымай ?алдым сенi, ?ор?ап кеттiм… Алайда ?зiн кiн?лiсi?, ?ор?ытпау керек едi! – арт?а итерiп, кештеу ашуланып кеттi ?ыз.

Абыржып кеткен жiгiт б?ркiндi к?терiп ?айта су?а ??лап т?стi. Тол?ын ерiксiз к?лiмсiредi де ?олын созды.

– То?асы? ?азiр, кеттiк, кеуiп бiтесi?.

?бден су бiра? разы болатын Азат а?ыры т?регелдi.

– С?лем, Толкун! Мен…

?олмен шашты сипап ?тiп, ол тыма?ыны? жо?алып кеткенiн т?сiндi.

– ?-?й, то?тай т?р!

Жiгiт баяу ж?зiп кететiн тыма?ты? со?ынан епсiз шалпылдатты. Тол?ын т?беге о?ай ж?гiрiп шы?ты да тыма?ты б?та?пен iлiп алды.

– Бiз оны да кептiремiз, – тыма?ты Азат?а бере салып, сенiммен дедi Тол?ын.

Суда т?рып, о?ан т?меннен жо?ары ?арай ?арап, жiгiт аузын ашып та??алды бiра? еште?е айт?ан жо?. Тол?ын, к?лiп, тыма?ты оны? басына баса кидi де ?зiммен ымдап ша?ырды. ??рлы??а ?рмелеп шы?ып, Азат оны? артынан ерейiн дегенде ай?ай естiлдi:

– Толку-ун!

Тол?ын кенет ж?гiрiп, Азат?а айтты:

– ?афу ет…

Жетiп келiп, Тол?ын жыл?ыдан секiрiп т?сетiн а?асын к?рдi. Екпiнмен ??ша?ына ендi, а?аны? тарамыс ?олдары оны емiрене бауырына басты.

– Кетесi? деп неге айт?ан жо?сы?? – А?а оны жерге т?р?ыз?ан кезде ренiшпен сия?ты с?рады Тол?ын.

– Ендi аз уа?ыт?а кеттiм ?ой, – оны? ?ара шашын ма?дайынан алып, а?талып с?йледi Саткын. – Сен неге жала? ая?пен ж?рсi?, суы? тигiзiп аласы? ?ой! Са?ан суы? тигiзсем, Жылдыз басымды ж?лып алады. ?йге баршы.

– Жарайды, – зауы?сыз келiстi Тол?ын.

Торы т?стi жыл?ыны жiбере салып, Саткын тiлмен сырт еткiздi.

– ?арындашым ?андай с?лу екен!

Тол?ын о?ан иы?ынан ?ылымса ?арады да ая?ты шапша?ыра? басты. Саткын оны ?уып, а?ырын айтты:

– Эже? менi? со?ымнан ж?р. Кеште к?т.

Тол?ын т?ра ?алды. ?пке… Б?л с?з киiз ?йдi? суы? бос ?алуы сия?ты сезiледi. “?пке? ?айда, Толкун?” – деп с?рады Ж?лдызды? аты? айту?а жек к?ретiн к?ршiлер. “Кеттi.” – “?айда? ?ашан келедi?” – “Бiлмеймiн…” ?пкесi к?ретiн кезде Тол?ынды тиiскен ?з iсiп кеткен к?зiмен ж?не жаралан?ан ерiнмен Бузык та, манапты? iнiсi, есiне т?стi. Адамдар олар туралы арттыра? с?йлеуге бастады да Тол?ын бiрiншiден Ж?лдыз?а ренжiп ?алды. Тек жылдар ?ткен со? ол ?пкенi? с?йтiп оны к?рiнбейтiн, ?ор?айтын бiр к?мбезiмен б?ркедi сия?ты екенiн т?сiндi. Ал бiрнеше жыл б?рын Саткынны? ата-анасына, Тол?ынды айттырайын деп бiр б?тен бай келдi. ?пке ?алай ашуланып кеттi… Тол?ын керегесiне жабысып, Ж?лдызды?, сыйлы?тарын iзiнше ла?тырып, ?она?тарды ?уып шы?ар?анына ?араушы болды. Жа?ын уа?ытта олар жеке т?ру?а бастады да б?дан еш к?йеулерiн ?арсы ал?ан жо?. Ал оны? ?пкесiнi? аспаннан да, таулы?тардан да, а?са?алдардан да, манаптан да ?ор?амайтынын бiлiп, оны ?рлау?а кiмнi? батылы бола алар едi?

Тол?ын киiз ?йдi? пердесi? к?тердi, ?ара??ыдан о?ан жабы??ы тынышты?ы жеттi. К?рсiндi. Саткын кеттi. ?айда – кiм бiледi? М?мкiн, келмеген де. ?стi, ендi ма?ызды ж?мысты жасайды. Жан-жа??а бауыры ?арындас пен андамен бiрге бытырап кеттi. Жолай ?лi а? оюлы киiзге, оша??а, санды??а, азы? ?орысына енжар к?здi тастап, Тол?ын табалдыры?ты аттады. Бай ?мiр с?редi ?ой. ?не, ?з ?йi, сауын биелер бар, ал ?зi жас ?лi, бойда?. Б?л оны? жетiстiгi емес, ?рине. Барлы?ын а?а мен ?пке тауып алды. Саткын байлы?ты со?ыста тап?ан, ал Ж?лдыз ?ылышты ал?ан жо?. ?пке, барлы?тарынан б?лiнiп, тек ?ана тама? ?шiн а? аулау?а тастады. Етпен де, терiстермен де оралу?а бастады. Сосын, ?з жыл?ы мен арбамен бiрге киiз ?йдi ?келiп бердi. Кейiн кейде сi?лiне ?шекейлердi сый?а тартай бастады. ?тiп келе жат?ан к?пiстерден а?б?кеннi? м?йiздерiне айырбастады деп айтты. Тол?ын с?ра алады, бiра? Ж?лдызбен бiрге ?ткен жылдар еште?енi с?рамау?а ?йреттi. Ол, ?рине, жауап бередi, бiра? егжей-текжейiн айту?а кiрiспейдi. Жалпы айт?анда, Ж?лдыз о?ан ана орнына шеше болма?ан, тырыс?ан да жо?. М?мкiн, бекер екенiн бiлдi де еркелетпеген. Тол?ын кейде ?пкесiне ренжiген болды, бiра? оны? барлы?ысы Ж?лдызды? ар?асында болуын еш?ашан ?мыт?ан жо?. Саткын-а?а д?л солай оны ?сiрген, бiра? ана к?нi, ?у баста, т?т?ыннан оны к?терiп шы?ар?ан Ж?лдыз екен. А?аны? ата-анасы баспаланатты, тама?тандырды, бiра? б?рал?ы ?ыздармен еш?ашан жа?ындас?ан жо?. Оларды аспан ?а?арыннан ?ор?ап ?ондырды сия?ты. Алайда, Тол?ын олар?а риза болды – ?уып шы?ару?а да м?мкiндiк болды. Кейде Тол?ын оларды ая?ан да. Ал Ж?лдыз… ?пкесiнi? кiмдi жа?сы к?ретiнiн айту?а ?иын. ?ошемет к?рсеткеннен жиiрек ол жиiркенiштi жымиды. Жарма?а ?деттенгенi сондай, ?здерi оны? астына ?тiне баста?ан ?гiздер – б?ны Тол?ын ?пкенi? к?здерiнде к?рiп ж?рдi. М?мкiн, оларды? м?нда жат бол?анын сезiп, м?мкiн, ?з арын ж?бату ?шiн, Ж?лдыз олардан м?мкiншiлiгiнше ?арай тез ажырап кеттi. ?бден кiшкентай ?ыз, ол ?з ?олымен азы?ты табу, ешкiмге т?уелдi болмау, ?зiмен ?зi болу ?шiн т?за?тарды ??ру?а мен ау салу?а ?йрендi. ?пке пана ?шiн д?лме-д?л т?леген к?нi еске т?стi. Ж?лдыз ?деттегiдей бiр иы?ында т?тас еттi, екiншiде ?апты ?стап а? аулаудан оралды. Еттi оша?ты? ?асында ?алдырып, ?ожалар алдында т?ра ?алды да ?апты бердi. ?ап Ж?лдызды? б?рын ?перген заттардан кiшiрек болды, бiра? оны? iшiндегiсi ана??рлым ?ымбаттыра?. Ашып оны, Саткынны? ата-анасы б?ны? рас бол?анына сендi. Ол ?ымбат, салтанатты, жылтыра? доха болды. “Б?л сiздердi? бiзге барлы? iстегенiне ?шiн” – ??далы?пен байланысты еш жанжал болма?андай. Б?дан бас?а еш с?з айтпай, ?пке, пердесiн тиiп кетпеу ?шiн басын иiп, киiз ?йден шы?ты. Б?л ?кiл ?ызды? таза ж?ректен берiлген сыйлы?ына ??сай алса да, шынында, барлы?тары т?сiнетiндей, б?л а?ы болды. Жуы?та Ж?лдыз ?з ?йiн т?р?ызып, ?бден кiрiп шы?у?а тастады. Осылай барлы?ына жа?сыра? болды сия?ты.

Б?л ?лгiде болды. Тол?ын оларды? бiрiншi а? аулау к?ндердi к?мескi есте са?тады. Онда Ж?лдыз, ?рине, жал?ыз бар?ан жо?. Кiшкентай ?лi сi?лiден пайда бол?ан жо? болды, ал Саткын онымен бiрге е?бектi де, табысты да адал б?лдi. Тол?ынды балы? с?йреп ?кеткен то?аннан бауырымен бiрге суырып т?р?ан Ж?лдызды? к?лкiсi еске т?стi.

Ал сосын Саткын манапты? тапсырмаларын орындау?а кете, Тол?ын жиiрек киiз ?йде ?ала, ал Ж?лдыз еркiндiктi сезген баулауда?ы ит т?рiздi далада к?н мен т?н к?рiнбей кете бастады. Бала ша?ында оны маза?тап “Кезбе Ж?лдыз, немесе Жылдыз” деп ататын болды, ал сосын Кезбе Ж?лдыз Селсаяк боп ?стi. Ендi ол туралы ?жуамен емес, ??ылмайтын, ?ор?ынышпен ты?ыз байланысты ?адауатпен айтады. Б?л байлы?тарды ?айдан алады екен? Б?л б?рал?ы ?а??ыбасты? ?ал-жа?дайы тым жа?сы болып ?алды.

Тол?ын суланып ?ал?ан киiмдi ауыстырып, етiктi суы? боп кеткен ая??а тартып кидi де бiлектей б?рым ?рiп ?ойды. Кеш ?лi алыста, а?асын iздеп табу керек. Ол ?лгiде сыйла?ан ал?асы мойнына с?ранып т?р. М?мкiн, жол-ж?некей Азатты кездесемiн… Тол?ын ?зiндi ?айырып тастады. К?ршiлердi? ?айта к?ндеуiн тiлемейдi. Онсыз да Ж?лдызды? да??ысы сi?лiне ж??ты, оларды одан да ?аттыра? маза?тау?а керек емес.

Бая?ыда к?н к?кжиектен асты, ал Тол?ын ?лi де жо?. Ол ?айда? К?туден, бiра? к?бiнесе ты?ылуны? ?ажеттiгiнен Ж?лдызды? зы?ырданы ?айнып кеттi. Ж?не – кiмнен? Ол тiстене т?кiрдi. ?айда ж?р сi?лiсi?

?не Тол?ынны? теректей сымбатты т?л?асы к?рiндi. ?зiмен ?зi те?селiп, ?н салып, тiптi билеп ж?р. Не болды о?ан, б?гелек тидi ме? Жо?а, ол ?ашанда сондай бол?ан. Бей?ам, жаз?ыт?р?ы самал т?рiздi же?iл. Жа?сы. Ж?лдыз ол баланы д?л ?зi сия?ты болып ?сiретiнен ?ор?ып ж?рдi.

Киiз ?йдi? ар?асында жасырынып ?ал?ан Ж?лдыз кенет ?олы? созды да сi?лi?нi? аузына ?а?па? болды. Тол?ын абайсызда селк ете т?стi де, ?пкесiн тез танып, еппен сытылып шы?ты да оны? алдында т?ра ?алды.

– ?айда ж?рсi?? – к??кiлдеп дедi Ж?лдыз.

– Ендi д?л сен ша?ыр?ан кезде ж?гiрiп келуге мiндеттiмiн бе? Менi?, былайша айт?анда, ?з iстерiм де бар, – iскерше б?йiрiн таянып дедi Тол?ын. Ж?лдыз ашулана алмады. Тек тыя алмай, бетiнде к?лкi пайда болды. Оны бай?ап, Тол?ын да к?лiмсiреп, ма?танша?ты?пен иегiн к?тердi.

– ?й, сен!.. – Ж?лдыз сi?лiндi басынан сипады.

Тол?ын басын шай?ап, жалт ?арады.

– Тиiспе таза шашымды ?з кiр ?олмен!

Сi?лiнi? ?алжында?анын т?сiнiп, Ж?лдыз к?зiн алартты.

– Салт бар?ы? келе ме?

– Келедi! – Тол?ын ?а?ынып, сапта т?ратын жауынгер т?рiздi тiк т?рды.

– Кеттiк ендеше, Б?ркiт ана жерде ба?ылып ж?р.

Ж?лдыз, ауылды ?йтеуiр тастап кеткенiне ?уанып та сi?лiне ?дейi б?рылмай, сенiммен дала?а беттедi. Тол?ын с?л т?рып, оны? со?ынан асы?пай ердi. Олар со??ы киiз ?йге со?пай ?ткенде, бiреудi? итi олар?а тiстi а?ситты. Тол?ын селк ете т?стi, бiра? ?пкесi к??iл б?лген жо?.

Ж?лдыз дала?а тiке ?арады да, аузына екi сауса?ын салып, ыс?ырып жiбердi. Бiр жерден кiсiнеуi мен т?я?ты? же?iл д?бiрi естiлдi. Именген ?ыз т?рiздi б?лтпен ?апсыры??ы аймен с?л жары?тандырыл?ан ?ара??ыдан торы т?стi бие шы?а келдi. Б?ркiт басын шат сiлкiдi, Ж?лдыз ?зын ?ара жалды еркелетiп сабала?тандырды.