Сырдык курус

– Мин о?олорбун т?рд?с кылаастан ылбытым. Бытары?ан кыра да дьон этилэр. Ол бэйэлэрэ бу ситэн-хотон олороллор! Кинилэр миэхэ син биир о?олорум кэриэтэ олус к?нд?лэр, бастакы выпустарым буоллахтара. О?олоор, э?иги хас биирдиигит ким-туох ки?и буолан турарыгар мин тус эппиэттээх курдук сананабын, онон э?иги би?иктээбит оскуола?ыт, учууталларгыт аатын т??эн биэрбэт курдук дьа?аныахтааххыт. Билэргит курдук, билигин оскуола кэнниттэн производство?а ?лэлии барыы тохтоон турар. Хайа ??рэххэ бараргыт – к???лг?т. Ким да?аны э?игини к????нэн ферма?а хаалларбат. Бэрт буолбат дуо? Ол гынан баран т?р??б?т, улааппыт дойдугутун, оскуола?ытын, учууталларгытын умнаайа?ыт… – онус «А»-лар кылаастарын салайааччыта Маргарита Дмитриевна ис с?рэ?иттэн долгуйан б?т? бэрдэрдэ.

«Ама, хайаан умнуохпунуй оскуолам барахсаны, т??? да эргэрэн эркинэ хараардын, муостата оллур-боллур буоллун, миэхэ син биир к?нд?. Манна би?иги аа?арга-суоттуурга ??рэммиппит, ?ч?гэйи-ку?а?аны араарар буолбуппут, до?ордо?уу диэн тугун билбиппит. Дьи?нээх учууталлар диэн би?иги оскуолабытыгар бааллар. Бу Маргарита Дмитриевна, Валентина Андреевна, Надежда Ивановна, Иван Петрович курдук дьоно суох олохпун сатаан санаабаппын». Аайаны ити санаатыттан дь??гэтэ Лера аралдьытта:

– Доо, мин оскуолабын ха?ан да умнуом суо?а! Учуутал ??рэ?ин б?тэрэн баран эргиллэн кэлэн ?лэлиэ?им!

– Билэбин. Эн кыра эрдэххиттэн учуутал буолуоххун ба?ара?ын дии. Мин эмиэ оскуолам ту?унан саныы олоробун. Ха?ан да умнубатым буолуо…

Сотору музыка ньиргийдэ. Биир бириэмэ?э бобуулаах буола сылдьыбыт «Чингиз-хан» б?л?х эрчимнээх ырыата кыракый оскуоланы биир гына толорон кэбистэ. Кыргыттар, уолаттар, ону эрэ к??тэн олорбут дьон курдук, ойон туран ??к??лээбитинэн бардылар. Аайа а?ыйах сыллаахха диэри пионер-ба?аатайдаабыт, билигин оскуола?а иитэр ?лэ?э завуч Варвара Аркадьевна кимнээ?эр эрэ итийэн-кутуйан туран ??к??лээн барбытын к?р?н, ахсыс кылааска сылдьан, комсомольскай аттестацияны туттарбытын санаан кэллэ. Кини аттестацияны тутар кабинекка идэтинэн кылаа?ын о?олоруттан бастакынан киирбитэ. Хос ортотугар у?ун остуол тардыллыбыт, оройуон хомсомуолун тэрилтэтиттэн оскуола ?лэтигэр инструктор баар, оскуола иитэр ?лэ?э заву?а, хомсомуол алын с??????н тэрилтэтин бэрэссэдээтэлэ, онус кылаас комсордара, аттестацияны барар кылаастар салайааччылара уонна пионер-ба?аатай кэчигирэспиттэр этэ.

– Ахсыс «А» кылаас старостата, оскуола хомсомуолун тэрилтэтин к?хт??х чилиэнэ Аайа Андреева, – оскуола хомсомуолун тэрилтэтин салайааччыта Фая кыыс хамыы?ыйа?а били?иннэрбитэ.

– Аайа, оскуола кэнниттэн ханнык идэни талар санаалааххыный? – оскуола инструктора хомсомуол устаабыттан боппуруос биэриэ диэн кэтэ?эн олорбут ки?иэхэ со?уччу ыйытыы буолла.

– Бакаа бы?аарына иликпин.

– Аайа тылга олус дьо?урдаах. Нуучча тылын олимпиадатыгар кыттан, наар басты?нар ахсааннарыгар сылдьар. Мин саныахпар, кини тыл ??рэ?эр киирэн, кэлин науканан дьарыктаныа?а, – кылаа?ын салайааччыта то?о эрэ куттаммыт курдук хап-сабар эппиэттии о?уста.

– Оттон ыччат лиидэрин бы?ыытынан райкомолга ?лэлиэххин ба?арбаккын дуо? Би?иэхэ эдэрдэр наадалар.

– Суох, мин суруйааччы буолуохпун ба?арабын, – диэбитин Аайа кулгаа?а эрэ истэн хаалла.

– Суруйааччы даа… – инструктор бы?аарыыта суох унаарытта.

– Ханнык музыканы ордорон истэ?ин? – пионер-ба?аатай Варвара Аркадьевна туо?уласта. Араа?а, ыйытыахха эрэ диэн ыйытта бы?ыылаах.

– Ордук омук музыкатын с?б?л??б?н. Итальянскай эстрада, Аманда Лир, «Абба», «Арабески», «Бони-М», «Чингиз-хан»…

– Кылаас старостата, туйгун ??рэхтээх комсомолка буолан баран, хайдах «Чингиз-хан» курдук буортулаах музыканы истэ?ин? Сэбиэскэй сойуу?у ???эн ыллыылларын билбэккин дуо?! – Варвара Аркадьевна кыы?ыран ?р? хабылла т?стэ.

– Кырдьык, ба?аатайгыт саамай с?пк? этэр. Сэбиэскэй тутулу ахсарбаттык ыллыыр омук ырыа?ыттарын истии «политическая близорукость» диэн буолар. Онон, Варвара Аркадьевна, бу боппуруоска оскуола ??рэнээччилэрин кытта салгыы ?ч?гэйдик ?лэлиэххитин наада, – хомсомуол инструктора этии киллэрдэ.

Оттон б?г?н ким да?аны «политическая близорукость» аатырбыт музыканы тохтоппот.

Демис Руссос толоруутугар бытаан музыка тыа?аабытыгар, Аайа иннигэр Ваня биирдэ хорус гына т?стэ.

– ??к??л??б?т? – уол аатта?ардыы кыыс хара?ын ???й?р.

– Чэ, – кыыс, идэтинэн аккаастанан силбиэтэнэн кэби?иэн санаан баран, туттунна. Т???т?н да и?ин, б?г?н выпускной бааллара буолла?а дии.

«Ушел от нас последний день, как исчезает в полдень тень…». О?олор бары да с?б?л??р ырыаларын алыптаах музыкатыгар уйдаран ??к??лээтилэр. Арай, сааланы биир гына с?рдээх эрчимнээхтик, имигэстик туттан-хаптан биир паара вальстыыр. Оруосабай дь???ннээх былаачыйалаах кыыс биир кэм эргичи?нээн олорор. Кылаас басты? ??к????тэ Маша Петя Тарабукины кытта тапсан да вальстаан элээрдэ сылдьар! Петя бу курдук ?ч?гэйдик ??к??л??рэ биллибэт этэ, бары да со?уйан хааллылар. Кыргыттар б?г?н Петяны атын харахтарынан к?рд?лэр. Будьурхай батта?ын ?р? анньыммыт, кимиэхэ да суох от к???э ??н??х вельвет бинсээктээх, оруосабай ырбаахылаах, кытархай атлас платогун бинсээгин т????гэр иилиммит – уол да уол! Кини б?т?н киэ?эни бы?а Машаттан арахпата?ын кыыс аймах кыра?ы хара?а эмиэ бэлиэтии к?рд?.

– О?олоор, биэрэккэ баран дьаарбайабыт дуо? – Аайа биэчэр т?м?ктэниитигэр этии киллэрдэ.

?р?? т??н дьэ?кир, сып-сылаас суор?анынан орто дойду маанылаах о?олорун ара?аччылаан б?р?йб?ккэ дылы. О?олор, ырыа-тойук аргыстаах биэрэккэ тиийэн баран, чуумпутук уста сытар Б?л?? эбэ хотун са?а?ар к?н кытархай са?ар?аларын ы?ан, умсан эрэр кэрэ к?ст??ттэн талбааран, чочумча са?ата суох бардылар. Оскуола боруогун атыллаан улахан дьон оло?ор ?ктэммит эдэр-кээн уолаттар, кыргыттар о?о саастарын к?н?н б?тэ?иктээхтик к?р?н хаалбыттарын с?рэхтэринэн курдаттыы сэрэйэн бу курдук турдулар…

* * *

– Аайа, эн куоракка ??рэнэ бардаххына, мин бу т??рт эркини к?рб?т?нэн со?ото?ун хаалабын. Эдьиийи? Ленинградка ??рэнэ сылдьар, идэтинэн манна тыа сиригэр ?лэ булбата чуолкай. Онон эдьиийим аахха да чуга?ыы таарыйа киин сиргэ к???р?м дуу? – сарсыарда чэйдии олорон ийэтэ у?уннук иитиэхтээбит санаатын ?ллэ?иннэ.

– Маама, оттон онно баран ханна олороору гына?ын?

– Бакаа эдьиийи? аахха, тетя Надялаахха, олоруом. Таайы? Семен Павловичтыын ол ту?унан кэпсэппитим. Кини ?йэтин тухары тыа ха?аайыстыбатын министиэристибэтигэр ?лэлиир дии, куоракка кэлэн идэ?инэн балыы?а?а ?лэлээтэххинэ, квартираны икки кулгаа?ын курдук к?р??? суо?а диир. Арай «Птицефабрика» ?лэ?иттэригэр дьиэ тутан эрэллэр ???. Куоракка тиийдэхпинэ, ол тэрилтэ?э ?лэ?э киллэриэм диир.

– Онно туох ?лэ?ит буола?ын?

– Билбэппин, к?ст?н и?иэ. Маама ханнык да ?лэттэн ча?ыйбатын билэ?ин буолбат дуо? – Татьяна Иннокентьевна кыы?ын т?б?т?ттэн имэрийэн ылла.

Аайа ийэтиниин куоракка к???рд?? хомуммуттара хас да хонно. Ханна да хамсаабакка биир сиргэ олорбут ыал мала-сала элбэх да буолар эбит. Татьяна Иннокентьевна гастрономтан уонча улахан хоруопканы а?албыта, онто да тиийбэтэ.

– Маама, эн сорох и?ити, утуйар та?а?ы хааллар ээ. Бакаа утары туттарбытын эрэ ылыахха, онтон та?а?ас та?ар бааржанан ыыттарыахпыт буолла?а дии.

– Суох, бу аата к?нн?р? барытын бэлэмнээн кэби?эбин. С?пк? этэ?ин, чыычаа?ыам. Дьиэтэ-уота да суох сылдьан, ама хайаан малбытын барытын со?он барыахпытый. Та?нар та?аспытын илдьэ бардахпытына да с?п.

Татьяна Иннокентьевна санаатыгар с?рдээ?ин ыксыыр. Бэс ыйа эргэтигэр барда, оттон кинилэр дойдуларыттан хо?но да иликтэр. Кыы?а куорат библиотекатыгар олорон экзаменнарыгар бэлэмнэниэ этэ буолла?а дии. Университекка киирэргэ куонкурус с?рдээх улахан. Аайа буолла?ына ханныкка киириэн ситэ бы?аарына да илик курдук. Тылга дьо?урдаах кыыс суруналыыс дуу, тыл учуонайа дуу буолуом диэччи.

– Маама, ханнык идэни таларым буолла? СГУ-га киирдэхпинэ, учуутал буолабын. Онтон атын идэни хайдах эрэ толкуйдаабат да курдукпун. Суруналыыс буолар ки?и на?аа да бэрт буолуо эбит. Ити Ваня Семенов суруналыыс буолуон ба?арар эбит. Ол идэ?э би?иэхэ ??рэппэттэр ээ.

– С?рэ?и? тугу этэринэн идэ?ин талары? с?п. Ол эрээри айар ?лэ?ит буолар диэн эмиэ да олус бэрт дии. К?р?н олорон айыл?аны олус да?аны табан, ки?и санаатыгар с?п т?бэ?эр гына суруйаллар дии. Оннук дьо?ур ки?иэхэ эрэ бэриллибэт. Холобура, к?м?с к???н ту?унан хайдах курдук уустаан-ураннаан хо?уйан суруйалларый? А?аардас сэбирдэх ту?унан элбэ?и да этэр суруйааччылардаахпыт. Ити кинилэр кэрэни таба к?р?р ураты талааннарыттан тахсар. Хайдах курдук би?иги улуу суруйааччыларбыт т?р??б?т т?р?т дойдуларын, алаастарын, айыл?аларын таптыылларыттан с???б?н, хому?уннаах тылынан дь???йб?ттэрин аа?а олорон, уйул?а? хамсаан, эккинэн-сии??инэн ураты с??рээн кутуллар. Тыл к???э итиниэхэ сытар. Эн тылга сы?ыаннаах идэни таллаххына, иннигэр кэскили? с?рдээх киэ? буолуо.

– Ой, маама, мин хантан би?иги суруйааччыларбыт курдук суруйуохпунуй?

– Редколлегия солбуллубат чилиэнэ?ин, ха?ыаккыт редактора?ын дии. Оскуола оло?ун ту?унан ыстатыйа б???т?н суруйан кэлли?. Бэл диэтэр, «Бэлэм буолга» бэчээттэнэ?ин. Бэйэни сэнэммэт ба?айыта. Дьокуускайга с?пт??х ??рэх суох буолла?ына, со?уруу баран к?р.

– Хайдах эдьиийбиниин иккиэн со?уруу ??рэниэхпитий? Эн хайдах кыра хамнаскар ??рэттэрээри гына?ын? Суох, эйиэхэ ыарахан буолуо, маама. Саха сиригэр да ??рэнэн ?ч?гэй специалист буолуом дии саныыбын.

– СГУ-га куонкурус олус улахан дииллэр. Кытаатан бэлэмнэннэххэ эрэ табыллар, чыычаах.

Бу кэпсэтии кэнниттэн Татьяна Иннокентьевна элбэ?и эргитэ санаан уута кэлбэтэ?э. Кини ханнык идэни таларын дьыл?ата бэйэтэ бы?аарбыт курдуга. Татыйыыс то?ус саа?ыгар ийэтэ сэлликтээн ?лб?тэ. Ыарыы обургу к?нтэн к?н ийэтин ытарчалыы хам ылан и?эрин кыракый кыысчаан к?р?р?. Оччолорго сэрии кэнниттэн сэллик улаханнык тар?аммыт кэмэ этэ. Б????лэк биэлсэрэ биирдэ эмит кэлэн барара. Кэлэн да?аны диэн, эмтээн эрэрэ к?ст?бэт этэ. С?р ыараханнык ?р? тыынаат, ба?ын бы?а илгистэн баран тахсан барара. Кыысчаан ол ки?иэхэ абара да саныыра! Эмчит ааттаах эрээри, иэрийэ-иэрийэ с?т?лл?н му?нана сытар ийэтигэр тугунан да к?м?л?сп?т. Оччо?о то?о кэлэрий! Кини хантан билээхтиэй, а?ыйах кылаас ??рэхтээх ки?и аатыгар эрэ луохтуурун, сэлликтэн эмтиир ханнык да?аны эмэ-томо суо?ун.

Кыысчаан ийэтэ ыараханнык тыынарын и?иллээн т??н аанньа да утуйбат этэ. Биир киэ?э ийэтэ эмискэ салгыны былдьа?ан с?р ку?а?аннык хардьыгынаабытыгар, Татыйыыс сарылаабытынан ийэтигэр с??рэн тиийбитэ.

– Тукаам, куттаныма… Эн улахан ки?игин… Таайы? Ылдьааны баран ы?ыр… Т?ргэнник… – ийэтэ эрэйдээх и?иттэн нэ?иилэ ыган та?аарбыта, кыы?ын диэки аатта?ардыы к?р?н баран хара?ын бы?а симпитэ.

Татыйыыс, сонун сыы?ын анньынаат, та?ырдьаны былдьаспыта. Таайа аах б????лэк биир ба?ыгар олороллор. К?????? ытыс та?ынар хара?а?а бадарааны, чалба?ы чомполоон, ?лт? сытыйан хаалбыт этэрбэ?ин нэ?иилэ со?он, таайын аа?ы тыын бы?а?а?ынан а?ылаан, сап-сал?алас буолбут о?о булбута. Дьиэ?э баар дьон кыысчааны к?р?н туох буолбутун тута ?йд??б?ттэрэ, са?ата суох хомунан барбыттара.

– О?о эрэйдээх манна хааллын, сылайан а?аара эрэ хаалбыт… – Ылдьаа дьа?айбыта.

– Суох-суох, мин ийэбэр барыам… Ыый-ый… – кыыс, аан тутаа?ыттан кытаанахтык туту?ан туран, ытаан б?т??хтээбитэ. Ылдьаа сэниэтэ эстэн нэ?иилэ турар кыы?ы к?т???н ылан быыс кэннигэр турар улахан оро??о этэрбэ?ин, сонун устан сытыаран баран, куобах т??тэ суор?анынан сабан кэбиспитэ. Татыйыыс бэрт ?р ытаан сы?сыйан баран, сылаата таайан, нухарыйан хаалбыта.

Ол т??н ийэтин сырдык тыына быстыбыта. Кыыс ийэтин ти?эх чаа?ыгар аттыгар буолбата?ыттан туохтаа?ар да?аны кэмсинэр. Орто дойдуга баар-суох чугас, к?нд? ки?итэ хара?а дьиэ?э суос-со?ото?ун сытан аны ха?ан да?аны т?нн?бэт дойдутугар барбытын санаата?ына, билигин да?аны к?м?скэтин уутун кыатаммат.

Тулаайах хаалбыт кыыс ма?най утаа таайын аахха олорбута. Бэйэлэрэ да элбэх о?олоох, инчэ?эй тирбэ?э быстыбатынан олорор ыал сотору кыы?ы оройуон киинигэр интернакка туттарбыттара. Сэрии тулаайахтара биир дьиэ кэргэн буолан, эйэ-дэмнээхтик, баардарынан-суохтарынан тэбис-тэ??э ?ллэстэн олорбуттара.

Татыйыыс ийэтэ ?л?р ыарыыттан охтуо?уттан эмчит буолар санаа?а кэлбитэ. Ийэтэ барахсан, холкуос биир басты? ыанньыксыта, хара сарсыардаттан им с?т??т?гэр диэри ?лэлии сылдьыбыт эдэр дьахтар, сэллик буулаан, а?ыйах ыйынан ууллубута. Арай, кинилэр дэриэбинэлэригэр ??рэхтээх эмчит баара эбитэ буоллар, баалаппакка тута эмтээн, кыайбата?ына киин сиргэ ыыттаран, ийэтин быы?ыахтаах этэ. Кыыс ону бигэтик билэрэ. Ахсыс кылаас кэнниттэн кини Дьокуускайы булбута. Алта к?ннээх т??н устата борохуотунан устан киин куоракка кэлэн, фельдшерскэй-сестринскэй училище?а ??рэнэ киирбитэ. ??рэ?ин сити?иилээхтик б?тэрбитэ, учууталлара салгыы ?рд?к ??рэххэ ??рэн диэн элбэхтик с?бэлээн к?рб?ттэрэ да?аны, кыыс ?лэ?ит буола охсор санаалаах дойдутугар т?нн?б?тэ.

«Мин ситэ ??рэммэтэхпин кыргыттарым ?рд?к ??рэхтэнэн сити?иэхтэрэ» дьахтар санаатын т?м?ктээн ?р? тыынан ылла.

– ????н киин куоракка ??рэниэхпит дии санаабытым, хайа баарый? Света, оттон иистэнньэ? ??рэ?э куоракка да элбэх буолуо дии. Бииргэ ?й?нс?н син сылдьыа этибит, – Аайа хомойбутун кистээбэт. Кыргыттар, болдьо?он баран, идэлэринэн биэрэк ?рд?гэр турар ыскамыайкаларыгар кэллилэр.