Сырдык курус

– Бэрт дии. Мин эмиэ ?й??н историяны туттараары сылдьабын. Билиэттэрбин барытын ??рэтэн б?тэрдим ээ. Оттон эн?

– Историяны аахпакка да?аны туттарар инибин. Оскуола?а Иван Петрович кэпсээбитэ барыта хаалан хаалбыт курдук. Чэ, уулаан-хаардаан туттарар инибин. Ваня сельфакка туттарса сылдьар. Билсэн кэби?и?: бу мин до?орум Ваня, оттон бу – дь??гэм Аайа.

– Лера эн тускунан элбэ?и кэпсээбитэ. Эйигин санаабакка ааспыт к?нэ да диэн суох буолуо.

– Конечно, бииргэ ??скээбит дь??гэбин хайдах саныам суо?ай. Чэ, Аайа, пока, – Лера, Орджоникидзе болуоссатыгар кэлээт, ханна эрэ тиэтэйэр ки?илии быра?аайда?а о?уста.

Аайа дь??гэтэ оттомо суох бы?ыыланарыттан хомойо санаата. Куоракка кэлиэ?иттэн ити ха?ыс-ха?ыс уолай? Урут к?н аайы кэлэ турар бэйэтэ кэлин олох да с?тэн хаалар буолла. Б?г?н ал?ас к?рс? т?ст?лэр. Лера манна кэлэн итинник тосту уларыйбытыттан Аайа с??? саныыр.

Дьиэтигэр кэлбитигэр, ийэтэ аа??а с??рэн кэллэ.

– Хайа, бу туох ба?аам сырыытай? Уон чаас буолан эрэр дии. Ки?ини куттаа??ын!

– Лераны к?р?ст?м.

– Илиигин суунан баран кэлэн а?аа. Соркуойбун бу ???с т?г?л?н сылытан эрэбин.

Аайа куукуна?а киирэн, ийэтэ бэлэмнээбит минньигэс а?ылыгын сытын ылан, аччыктаабытын ?йд??т?.

– Б?г?н а?а? табаары?ыгар прием?а киирэ сырыттым. Хата, на?аа ?ч?гэйдик к?р?стэ. Коля о?олоро улаатан, ??рэхтэнэн эрэллэр эбит диэн ??рэр. Эдэр сааспытын элбэхтик а?ынныбыт. Коля ту?унан сырдык, ?т?? эрэ ?йд?б?ллээхпин диир. Приемнайыгар уочараппын кэтэ?эн олорон к?рд?хп?нэ, киниттэн ки?и барыта толлор курдук туттарын-хаптарын и?ин, уларыйда?а буолуо диэн куттаммытым, хата, Ба?ылай уруккутунан. Та?ымнаах ки?ини былаас буорту гыммат эбит дии санаатым.

– Дьиэни туох диирий?

– Тоойуом, ити боппуруос ?т?р?нэн кыаллыа суох. Эн ??рэххэ киирдэххинэ, мин дойдубар т?нн??м. Манна ?лэтэ да, дьиэтэ да суох хайдах олоруохпунуй? Василий Павлович быыс-хайа?ас булан, чугас до?орум дьиэ кэргэнин дьиэлии сатыам диэн тылын биэрдэ. Улахан ки?и тылынан мээнэ оонньообот буолуохтаах. Киниэхэ бы?а тахсар т?л?п??н н??мэрин биэрдэ. Онон кэтэ?эрбэр эрэ тиийэбин.

Аайа историятын, английскайын биэскэ туттаран, ??рэххэ холкутук киирдэ. ??рэххэ киирбит о?олор испии?эктэрин ?рд?к бааллаах о?олортон са?алаабыттар, онно Аайа аата ???с ки?инэн киирбит. Кини иннинэ оскуоланы кы?ыл к?м?с мэтээлинэн б?тэрбит икки кыыс экзаменнарын барытын биэскэ туттаран, испии?эги эрэллээхтик ба?ылаабыттар. История экзаменын Аайа ?т?р?нэн умнубата буолуо. Билиэккэ баар ?с боппуруоска барытыгар эппиэттээбитэ.

– ?ч?гэй. Билигин эбии боппуруос биэриэм, онно ?ч?гэйдик эппиэттээтэххинэ, биэ?и туруоруом, – ачыкытын ?рд?нэн к?рб?т орто саастаах ки?и кыы?ы тургутардыы к?р?р. – Коллективизация ту?унан тугу билэргин кэпсээ эрэ.

Аайа, коллективизация ту?унан учебникка туох сурулллубутунан кэпсээн баран, ол политика м?к? ?р?т?н эмиэ ырытта. Тыа ыала хайаан да?аны чаа?ынай бас билэр ха?аайыстыбалаах буолуохтаа?ын, к??с ?тт?нэн холбоо?ун тыа сирин уопсай бала?ыанньатыгар, саха ки?итин ?й?гэр-санаатыгар хайдах охсуулаа?ын ту?унан санаатын эттэ. Преподавателэ, со?уйбуттуу истэн олорон баран, аны НЭП ту?унан ыйытта. Аайа революция кэнниттэн дойдуга политическай эрэ ?тт?нэн буолбакка, экономика?а эмиэ са?а сы?ыан олохтонуохтаа?ын ту?унан ымпыктаан-чымпыктаан кэпсээтэ.

– Би?иэхэ, историческай факультекка, киирээччилэр да?аны маннык эппиэттээбэттэр. Андреева, историческай салаа?а киириэхтээх ки?и сылдьа?ын бы?ыылаах. Онно киириэххин санаатаххына, миигин булаар. Бу улахан да улахан биэ?и туруордум.

Тетя Надя б?г?н Аайа ??рэххэ киирбитин бэлиэтээри т?б?г?рэ сылдьар. Татьяна Иннокентьевна утаран к?рб?тэ да, санаабытын о?орон баран тэйэр майгылаах Надя ону ылыммата?а чуолкай. Куоракка баар аймахтарын, билэр дьонун, бэйэлэрин о?олорун, сиэннэрин т?мп?ттэрэ с??рбэттэн тахса буоллулар. Даача?а та?ырдьа остуол тардан кэбистилэр. К?????? ки?и к?лб?т?нэн. Тетя Надя о?уруотун а?а ?лг?м, дьонун харса суох хамаандалаан, ким салаат кырбыыр, ким алаадьылыыр, Б??т?ргэ саамай эппиэтинэстээх ?лэ тигистэ: а?а?ас уокка улахан чугуун и?иккэ узбектардыы плов астыыр.

– Кылаабынайа, луугу харса суох кутуохха наада. Кинилэр ириистэрэ то?о боро? ??н??х буоларый? То?о диэтэххэ, лууктарын хара?а боро? буолуор диэри мас арыытыгар ы?аарылыыллар.

– Пахай да! Ол хоруоруор диэри ы?аарыламмыт луук туох аанньа буолуой? Эн ол омуктары ?т?ктэн аскын хоруорда сылдьаайа?ын, ки?и и?э-???э а?ыйыах! – Надя куолутунан о?онньорун м???р-этэр.

– Надя, маннык мааны крахмаллаах ыскаатары даача?а тэлгээмэ ээ. Бу курдук лен ыскаатары Са?а дьыл эрэ быраа?ынньыгар туттуоха с?п, – Татьяна Иннокентьевна, ха?аайка дьиэттэн муус ма?ан крахмалланан ха-чыгырыы сылдьар ыскаатары та?ааран остуолга тэлгээн эрэрин к?р?н, этэн к?рд? да, биллэн турар, Надята ону ылыммата. Быраа?ынньык остуола ханна да буоллун мааны буолуохтаах диир кини. Тетя Надя т??? да ??рэ?э суох буоллар, ис-и?иттэн ?ч?гэйгэ, кэрэ?э тарды?ыылаах. Кини ити ыскаатара эрэ буолбакка, туох баар утуйар та?а?а, сотторо барыта крахмаллаах буолар. Кини чэнчи?инэн, т?ргэн-тар?ан туттунуулаа?ынан аймахтарыгар киэ?ник биллэр. Хас да ки?и кэлэн хонон-?р?н аастын, тетя Надя хайаан да муус ма?ан хачыгырас утуйар та?а?ы тэлгээн биэрэриттэн Татьяна с???р. Надялаахха кэллэххинэ боростуой и?иттэн а?аабаккын: биилкэтэ-ньуоската ?р?? к?м?с, эбиэккэ миинин к?м?с дуйдаах ?р?? фарфор и?иккэ кутан остуол ортотугар уурар идэлээх, чэйин тус-ту?унан чааскыга куппат, хайаан да?аны ?ч?гэй сэрбиис и?итин туттар. Надежда Дмитриевна к?ст?р дь???н?гэр да?аны ураты геннаа?а биллэр. Кинини, омос к?р??т, туох эрэ улахан ?лэ?ит дии санааччылар. Ма?а?ыын атыы?ыттара ас-та?ас ?ч?гэйин к?рд?р?лл?р, автобуска киирдэ?инэ миэстэлэрин тута туран биэрэллэр. Ол курдук кини ис-и?иттэн дьону ба?ыйар ураты к??стээх. «С?п буолла?а. Кинээс сыдьааннарын ханнык да революция, социализм суурайар кыа?а суох», – диир ?гэстээх тетя Надя.

Ыалдьыттар бары мустубуттарын кэннэ даача ха?аайката Надежда Дмитриевна мааны остуолугар ы?ырда. Даачатын да и?итэ киниэнэ дьэрэкээн: салаат, фрукта араа?а фарфор сэрбиискэ ууруллан к???э к?л?м?рд?? оонньууллар. Б??т?р хотуна пловун хай?аабытыттан с?ргэтэ к?т???ллэ сылдьар. Ки?иэхэ барытыгар кичэйэн астаабыт а?ын амсатыан ба?арар.

– Бэйи эрэ, эн, ыксаама! Ыалдьыттар остуолга да олоро иликтэриттэн хайдах итии а?ылыгы сы?алыыгын? – Надя кэргэнин сэмэлээтэ.

Кэлбит дьон суугуна?ан миэстэлэрин булбуттарын кэннэ Надежда Дмитриевна туран тыл эттэ:

– Мин манна аймах-билэ дьоммутун биир ??р??лээх т?гэ??э ы?ырдым. Би?иги ытыктыыр балтыбыт Татьяна кыра кыы?а Аайа ?рд?к ??рэххэ экзаменын барытын туйгуннук туттаран киирдэ. Балтым барахсан олох охсуутун эрдээхтик тулуйан, о?олорун ?ч?гэйдик иитэн, ??рэхтээх дьон о?ортоон эрэриттэн олус ??рэбин. А?ата, бас-к?с ки?итэ суох о?олору иитэр уустугун бары билэбит. К?т??пп?т Коля к??гэйэр к?н?гэр ?лэ ????гэр сылдьан, эмискэ би?иги кэккэбититтэн туораабыта барыбытыгар да улахан с?т?г?нэн буолбута. Би?иги айма?ы ?р? тардыахтаах, ?рд?к? былааска тахсар кыахтаах ки?ибит ити курдук дьыл?аламмыта ыарахан. Аайа а?атыгар майгынныыр кыыс, ??рэ?эр наар туйгун, кытаанах майгылаах, оттомноох о?о инникитин а?атын туйа?ын хатарыа?а. Би?иги дьиэ кэргэн аатыттан э?эрдэлээн туран бэлэхпитин туттарабыт, – диэн баран баархат тастаах хоруопкаттан кы?ыл к?м?с би?илэ?и та?ааран кыыска туттарда уонна иэдэ?иттэн кытаанах со?устук сыллаан ылла.