Қазақ хандығы

1730 жылы к?ктемде Бал?аш к?лi ма?ында та?ы со?ыс басталды. Б?генбай, ?абанбай, Наурызбай, сия?ты батырлар бастапан ?аза? жаса?тары жо??арлар?а аяусыз со??ы бердi. Б?л жер кейiн «А?ыра?ай» деп аталып кеттi. Шуно Дабо бастапан ?алма?тар Іле ?зенi бойымен шы?ыс?а ?арай ?ашу?а м?жб?р болды. ?аза? жерiн азат ету жолында?ы со?ысты же?iспен ая?тау ?шiн ?ш ж?здi? ?скерлерi Шымкентке таяу Ордабасы деген жерге жиналды. ?олбасшы болып ?бiлхайыр мен Б?генбай сайланды.

Осы т?ста Т?уке ханны? баласы ?лкен Орда иесi Болат хан ?айтыс болды. Та??а талас басталды. Болат ханны? iнiсi, Орта Ж?здi? ханы С?меке (Шахм?хамед) та?тан ?мiткер болды. Сондай-а? ?алма?ты ?ыруда ?лкен ерлiк таныт?ан Кiшi ж?з ханы ?бiлхайырда та?тан д?мелендi. Алайда а?а хан болып Болатты? ?шiншi ?лы ?бiлм?мбет сайланды. ?бiлхайыр б??ан наразы болып, майдан шебiнен ?скерiн алып кеттi. С?меке де Шу бойымен Бетпа?дала?а ?арай ?з ?скерiн алып кеттi. Жо??арлар?а ?арсы майдан ?лсiрей бастады. ?лы Ж?здi? ханы Жолбарыс жо??арлармен м?млеге бару?а м?жб?р болды.

Осы т?ста ?рбiр ж?здi? iшiнде феодалды? бытыра??ылы? к?шейдi. Кiшi ж?з с?лтандары Батыр мен Н?ралы (?бiлхайырды? баласы) ?з алдына ел биледi. Сол сия?ты Орта ж?зде К?шiк пен бара? с?лтандарды? да ?з иелiктерi болды. ?аза? ханды?ыны? Б?хара, хиуамен ?атынасы да нашар болды. Едiл ?зенi бойында ?алма?тар мен баш??рттар Кiшi Ж?здi? жерiне шабуыл жасап, ?немi ?ауiп ту?ызды.

?аза? ханды?ыны? саяси-?леуметтiк жа?дайы

?аза?тарды? ?зара саяси ?арым-?атынасы

16 ?асырда (https://kk.wikipedia.org/wiki/16_%D2%93%D0%B0%D1%81%D1%8B%D1%80) ?аза? ханды?ы солт?стiкте (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%96%D0%B1%D1%96%D1%80) ??рыл?ан Сiбiр ханды?ымен (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%96%D0%B1%D1%96%D1%80_%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%93%D1%8B) (орталы?ы Т?мен (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D2%AF%D0%BC%D0%B5%D0%BD)) шектестi. 1563 жылы (https://kk.wikipedia.org/wiki/1563_%D0%B6%D1%8B%D0%BB) Шайбани ?улетi (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%B9%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D0%B8_%D3%99%D1%83%D0%BB%D0%B5%D1%82%D1%96) мен Тайб??ы руы (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D0%B9%D0%B1%D2%B1%D2%93%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D2%9B%D1%82%D0%B0%D1%80) арасында?ы ?за? жылдар бойы ж?ргiзiлген к?рестен кейiн Сiбiр ханды?ы (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%96%D0%B1%D1%96%D1%80_%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%93%D1%8B) Шайбани ?улетi (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%B9%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D0%B8_%D3%99%D1%83%D0%BB%D0%B5%D1%82%D1%96) К?шiм ханны? (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D3%A9%D1%88%D1%96%D0%BC_%D1%85%D0%B0%D0%BD) ?олына к?штi.

Сiбiр ханды?ыны? (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%96%D0%B1%D1%96%D1%80_%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%93%D1%8B) хал?ы т?ркi тiлдес (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D2%AF%D1%80%D0%BA%D1%96_%D1%82%D1%96%D0%BB%D0%B4%D0%B5%D1%80%D1%96) ?ыры? рудан ??рыл?ан ж?не угар тайпаларыны? жиынты?ынан т?рды. Ханды?ты? негiзгi хал?ы т?ркi тiлдес «Сiбiр татарлары» (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%96%D0%B1%D1%96%D1%80_%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%8B) деген атпен белгiлi болды. Сiбiр ханды?ы (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%96%D0%B1%D1%96%D1%80_%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%93%D1%8B) ?аза?с ханды?ымен саяси ж?не сауда байланысын жасап т?рды.

1552 ж (https://kk.wikipedia.org/wiki/1552_%D0%B6%D1%8B%D0%BB). Ресей (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%B5%D0%B9) ?азан ?аласын (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BD_(%D2%9B%D0%B0%D0%BB%D0%B0)) жаулап ал?аннан кейiн, ол Сiбiр ханды?ымен (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%96%D0%B1%D1%96%D1%80_%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%93%D1%8B) к?ршi болып шы?ты. 1581 ж (https://kk.wikipedia.org/wiki/1581_%D0%B6%D1%8B%D0%BB). Ермакты? сiбiрге (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%96%D0%B1%D1%96%D1%80) жоры?ы басталды. К?шiм хан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D3%A9%D1%88%D1%96%D0%BC_%D1%85%D0%B0%D0%BD) же?iлгенмен, Ермак же?iстi баянды ете алмады, ол 1584 ж (https://kk.wikipedia.org/wiki/1584_%D0%B6%D1%8B%D0%BB),. ?аза тапты. Бiра? Сiбiр ханды?ы (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%96%D0%B1%D1%96%D1%80_%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%93%D1%8B) да к?терiлмедi. С?йтiп ол 1598 жылы (https://kk.wikipedia.org/wiki/1598_%D0%B6%D1%8B%D0%BB) Ресей (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%B5%D0%B9) ??рамына ендi.

17 ?. 2 ж. ?аза? ханды?ыны? жа?дайы нашар болды. ?зара ?ыр?ысты пайдалан?ан жо??арлар Жетiсуды? бiр б?лiгiн басып алып осы айма?та к?шiп ж?рген ?аза?тар мен ?ыр?ыздарды ба?ындырды. Б??ара ?скерлерi Ташкенттi алып, ?аза?тарды ы?ыстыра бастапан кезде, ?аза? хандарыны? бiрi Ж??гiр Б??ар ?мiршiсiн жо??арлар?а ?арсы к?ресу ?шiн ?скери ода? жасау?а к?ндiрдi. Ж??гiр жо??арлар?а ?арсы жоры?та 1652 ж. ?аза тапты. 17 ?. 90-ж-да жо??арларды? ?аза? жерiне шабуылы б?се?дедi. Б?л кезде ?аза? ханды?ыны? ны?аюы, ?ыр?ыздар мен ?аза?тар арасында?ы ода? ж?не о?ан ?ара?алпа?тарды? ?осылуы к?штi ж?рдi.

?аза? ханды?ыны? саяси-?леуметтiк ша?ы

Феодалды? ?анау к?птеген салы? т?рiн енгiздi. Малшыдан зекет, егiншiден ?шыр жиналды. Е? жо?ары бас?арушы хандар болды. Олар тек Шы??ыс т??ымынан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A8%D1%8B%D2%A3%D2%93%D1%8B%D1%81_%D1%85%D0%B0%D0%BD) шы?ты. Феодалды? шартты жер иеленушiлiк, жерге меншiктi? т?ра?ты т?рлерi, ?сiресе ?аза?станны? о?т?стiк аудандарында, Сыр бойында?ы ?алалар айма?ында ?алыптасты. Оларды? сойыр?ал, и?та, милк, вакуф сия?ты т?рлерi болды. Ханнан тарханды? ???ы? алып, сыйлы? жердi иеленушiлер онда т?ратын егiншiлерден, ?ол?нершiлерден ?з пайдасына салы? жинады. ?аза? ?о?амын ?леуметтiк-тапты? топтар?а б?лу негiзiне ?л-ау?аттылы? жа?дайынан г?рi, ?леуметтiк шы?у тегi негiзге алынды. Жо?ары аристократты? топ а?с?йектерге Шы??ыс ?улеттерi хандар, с?лтандар, о?ландар т?релер, ?ожалар жатты. Ал бас?а халы? ?л-ау?атына ?арамастан ?ара с?йекке жат?ызылды.

?аза? ханды?ыны? айма?ты?-?кiмшiлiк б?лiнiсi

Толы? ма?аласы: ?аза? ханды?ыны? д?ст?рлi айма?ты?-?кiмшiлiк ??рылымы (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B_%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%93%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D2%A3_%D0%B4%D3%99%D1%81%D1%82%D2%AF%D1%80%D0%BB%D1%96_%D0%B0%D0%B9%D0%BC%D0%B0%D2%9B%D1%82%D1%8B%D2%9B-%D3%99%D0%BA%D1%96%D0%BC%D1%88%D1%96%D0%BB%D1%96%D0%BA_%D2%9B%D2%B1%D1%80%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D0%BC%D1%8B)

?асым хан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D2%9A%D0%B0%D1%81%D1%8B%D0%BC_%D1%85%D0%B0%D0%BD) кезiнде ?аза? ханды?ы велаяттар?а б?лiндi.

?аза? ханды?ыны? ?асым хан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D2%9A%D0%B0%D1%81%D1%8B%D0%BC_%D1%85%D0%B0%D0%BD) кезiндегi айма?ты?-?кiмшiлiк б?лiнiсi

?аза? ханды?ыны? хандары

Хандарды сайлау д?ст?рi

Толы? ма?аласы: Хан к?теру (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%B0%D0%BD_%D0%BA%D3%A9%D1%82%D0%B5%D1%80%D1%83)

Та??а ?мiткер с?лтандар мен а?с?йектердi? к?пшiлiгiнi? келiсiмiн ал?ан со?, ханды?та?ы е? беделдi с?лтандар мен билер оны ж??а а? киiзге отыр?ыз?ан, киiз шетiнен ?стап ?ш рет к?терiп, бiрнеше рет “Хан! Хан! Хан!” деп ай?айла?ан”. А? киiз дала ш?бiне тиер-тиместе к?пшiлiк оны аспан?а ?айта-?айта к?терiп т?сiрген. Содан кейiн жинал?ан ж?ртшылы? хан отыр?ан та? есебiндегi киiздi “хан талапай” жасап осы тарихи о?и?а?а ?а-тысуыны? ку?сi ?рi т?б?рiк ретiнде б?лiп-б?лiп ал?ан. Кейiн той басталып, ол бiрнеше к?нге жал?ас?ан. Хан к?теруге келген к?пшiлiк м?нда бiрнеше к?н тыны??ан, сондай-а? беделдi ?айраткерлер мемл. ма?ызды iстердi а?ылдас?ан. Жа?а хан?а ел iшiндегi жайттарды м?лiмдеген.

Хандар тiзiмi

Толы? ма?аласы: ?аза? хандары (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B_%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%8B)

Толы? ма?аласы: ?аза? хандарыны? шежiресi (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B_%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D2%A3_%D1%88%D0%B5%D0%B6%D1%96%D1%80%D0%B5%D1%81%D1%96)

Керей хан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%BD), Болат с?лтан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D1%82_%D1%81%D2%B1%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD) ?лы, Орыс хан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D1%80%D1%8B%D1%81_%D1%85%D0%B0%D0%BD) ш?бересi 1465—1473 жылдары билеген.

?з-Ж?нiбек хан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D3%98%D0%B7-%D0%96%D3%99%D0%BD%D1%96%D0%B1%D0%B5%D0%BA_%D1%85%D0%B0%D0%BD), Бара? хан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%80%D0%B0%D2%9B_%D1%85%D0%B0%D0%BD) ?лы, Орыс хан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D1%80%D1%8B%D1%81_%D1%85%D0%B0%D0%BD) ш?бересi 1473—1480 жылдары билеген.

Б?рынды? хан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D2%B1%D1%80%D1%8B%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%9B_%D1%85%D0%B0%D0%BD), Керей хан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%BD) ?лы, 1480—1511 жылдары билеген.

?асым хан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D2%9A%D0%B0%D1%81%D1%8B%D0%BC_%D1%85%D0%B0%D0%BD), ?з-Ж?нiбек хан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D3%98%D0%B7-%D0%96%D3%99%D0%BD%D1%96%D0%B1%D0%B5%D0%BA_%D1%85%D0%B0%D0%BD) ?лы, 1511—1521 жылдары билеген.

Мамаш хан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BC%D1%8B%D1%88_%D1%85%D0%B0%D0%BD), ?асым хан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D2%9A%D0%B0%D1%81%D1%8B%D0%BC_%D1%85%D0%B0%D0%BD) ?лы, 1521—1523 жылдары билеген.

Тахир хан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D0%B9%D1%8B%D1%80_%D1%85%D0%B0%D0%BD), ?дiк с?лтан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D3%98%D0%B4%D1%96%D0%BA_%D1%81%D2%B1%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD) ?лы, 1523—1533 жылдары билеген.

Бауыш хан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%83%D1%8B%D1%88_%D1%85%D0%B0%D0%BD), ?дiк с?лтан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D3%98%D0%B4%D1%96%D0%BA_%D1%81%D2%B1%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD) ?лы, 1529—1533 жылдары билеген.

Б?йдаш хан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D2%B1%D0%B9%D0%B4%D0%B0%D1%88_%D1%85%D0%B0%D0%BD), ?дiк с?лтан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D3%98%D0%B4%D1%96%D0%BA_%D1%81%D2%B1%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD) ?лы, 1533—1538 жылдары Жетiсу (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B5%D1%82%D1%96%D1%81%D1%83) ??iрiн билеген.

То?ым хан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D2%93%D1%8B%D0%BC_%D1%85%D0%B0%D0%BD), Ж?дiк с?лтан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D3%99%D0%B4%D1%96%D0%BA_%D1%81%D2%B1%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD) ?лы, 1533—1537 жылдары билеген.

Ахмат хан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%85%D0%BC%D0%B5%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%BD), Жаныш с?лтан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B0%D0%BD%D1%8B%D1%81_%D1%81%D2%B1%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD) ?лы, 1533—1535 жылдары Сырдария (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%8B%D1%80%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%8F) ма?ын билеген.

Ха?-Назар хан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%B0%D2%9B-%D0%9D%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%80_%D1%85%D0%B0%D0%BD), ?асым хан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D2%9A%D0%B0%D1%81%D1%8B%D0%BC_%D1%85%D0%B0%D0%BD) ?лы, 1538—1580 жылдары билеген.

Шы?ай хан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A8%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%BD), Ж?дiк с?лтан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D3%99%D0%B4%D1%96%D0%BA_%D1%81%D2%B1%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD) ?лы, 1580—1582 жылдары билеген.

Т?уекел хан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D3%99%D1%83%D0%B5%D0%BA%D0%B5%D0%BB_%D1%85%D0%B0%D0%BD), Шы?ай хан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A8%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%BD) ?лы, 1582—1598 жылдары билеген.

Есiм хан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D1%81%D1%96%D0%BC_%D1%85%D0%B0%D0%BD), Шы?ай хан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A8%D1%8B%D2%93%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%BD) ?лы, 1598—1628 жылдары билеген.

Ж?нiбек хан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D1%81%D1%96%D0%BC%D2%B1%D0%BB%D1%8B_%D0%96%D3%99%D0%BD%D1%96%D0%B1%D0%B5%D0%BA_%D1%85%D0%B0%D0%BD), Есiм хан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D1%81%D1%96%D0%BC_%D1%85%D0%B0%D0%BD) ?лы, 1628—1643 жылдары билеген.

Сал?ам Ж??гiр хан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BB%D2%9B%D0%B0%D0%BC_%D0%96%D3%99%D2%A3%D0%B3%D1%96%D1%80_%D1%85%D0%B0%D0%BD), Есiм хан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D1%81%D1%96%D0%BC_%D1%85%D0%B0%D0%BD) ?лы, 1643—1652 жылдары билеген.

Батыр хан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%80_%D1%85%D0%B0%D0%BD), Б?лекей с?лтан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D3%A9%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D0%B5%D0%B9) ?лы (?з-Ж?нiбек хан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D3%98%D0%B7-%D0%96%D3%99%D0%BD%D1%96%D0%B1%D0%B5%D0%BA_%D1%85%D0%B0%D0%BD) ?лы, ?секе с?лтанны? (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D1%81%D0%B5%D0%BA_%D1%81%D2%B1%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD) ?рпа?ы), 1652—1680 жылдары билеген.

Т?уке хан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D3%99%D1%83%D0%BA%D0%B5_%D1%85%D0%B0%D0%BD), Ж??гiр хан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BB%D2%9B%D0%B0%D0%BC_%D0%96%D3%99%D2%A3%D0%B3%D1%96%D1%80_%D1%85%D0%B0%D0%BD) ?лы, 1680—1715 жылдары билеген.

?айып хан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D2%9A%D0%B0%D0%B9%D1%8B%D0%BF_%D1%85%D0%B0%D0%BD), ??срау с?лтан (https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D2%B1%D1%81%D1%80%D0%B0%D1%83_%D1%81%D2%B1%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1) ?лы (Есiм хан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D1%81%D1%96%D0%BC_%D1%85%D0%B0%D0%BD) ?рпа?ы), 1715—1718 жылдары билеген.

Болат хан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%BD), Т?уке хан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D3%99%D1%83%D0%BA%D0%B5_%D1%85%D0%B0%D0%BD) ?лы, 1718—1729 жылдары билеген.

?бiлм?мбет хан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D3%98%D0%B1%D1%96%D0%BB%D0%BC%D3%99%D0%BC%D0%B1%D0%B5%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%BD), Болат хан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%BD) ?лы, 1740—1771 жылдары билеген.

Абылай хан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D1%8B%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%BD), К?ркем У?ли с?лтан (https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9A%D3%A9%D1%80%D0%BA%D0%B5%D0%BC_%D0%A3%D3%99%D0%BB%D0%B8_%D1%81%D2%B1%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1) ?лы, 1771—1781 жылдары билеген.

Кене хан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B5%D0%BD%D0%B5_%D1%85%D0%B0%D0%BD), ?асым с?лтан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D2%9A%D0%B0%D1%81%D1%8B%D0%BC_%D1%81%D2%B1%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD) ?лы, (Абылай хан (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D1%8B%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D1%85%D0%B0%D0%BD) немересi) 1841—1847 жылдары билеген.

?аза? ханды?ыны? м?дениетi

?аза? поэзиясыны? аса iрi т?л?алары Шалкиiз (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%BB%D0%BA%D0%B8%D1%96%D0%B7_%D0%A2%D1%96%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%88%D1%96%D2%B1%D0%BB%D1%8B) (15 ?.), Доспамбет (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%BE%D1%81%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D0%B1%D0%B5%D1%82_%D0%B6%D1%8B%D1%80%D0%B0%D1%83) (16 ?.), Жиембет (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B8%D0%B5%D0%BC%D0%B1%D0%B5%D1%82_%D0%B6%D1%8B%D1%80%D0%B0%D1%83) (17 ?.). ?аза?ты? батырлар жыры тарихи о?и?алар?а ??рыл?ан. Мысалы: ?обыланды (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D2%9A%D0%BE%D0%B1%D1%8B%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%8B), Ер Тар?ын (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D1%80_%D0%A2%D0%B0%D1%80%D2%93%D1%8B%D0%BD), Алпамыс (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BB%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D1%8B%D1%81_%D0%B1%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%80), Ер Сайын (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D1%80_%D0%A1%D0%B0%D0%B9%D1%8B%D0%BD), ?амбар батыр (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D2%9A%D0%B0%D0%BC%D0%B1%D0%B0%D1%80_%D0%B1%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%80_(%D0%B6%D1%8B%D1%80)) дастандары. Ислам дiнi (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%BC_%D0%B4%D1%96%D0%BD%D1%96) толы? тарады. Араб жазуы (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B0%D0%B1_%D0%B6%D0%B0%D0%B7%D1%83%D1%8B) ?олданылды.

18 ?асырда ?аза?тар ?з ж?зге б?лiнiп ?мiр с?рiп жатты. ?р ж?здi? ?з ханы болды. Кiшi ж?здi ?бiлхайыр (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D3%98%D0%B1%D1%96%D0%BB%D2%9B%D0%B0%D0%B9%D1%8B%D1%80_%D1%85%D0%B0%D0%BD_(%D0%9A%D1%96%D1%88%D1%96_%D0%B6%D2%AF%D0%B7)), Орта ж?зде С?меке (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D3%99%D0%BC%D0%B5%D0%BA%D0%B5_%D1%85%D0%B0%D0%BD) (Шахм?хамед), ?лы Ж?зде – Жолбарыс (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%BE%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%81), Т?ркiстан ?аласын (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D2%AF%D1%80%D0%BA%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D2%9B%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%8B) астана еткен ?лкен Орданы? ханы Т?уке (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D3%99%D1%83%D0%BA%D0%B5) едi. ?аза? жерiнде орталы?тан?ан мемлекет болмауын к?ршiлерi ?з пайдасына шешудi ойлады. О?т?стiк-батыстан Жайы? казактарыны? (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B0%D0%B9%D1%8B%D2%9B_%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BA-%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%81_%D3%99%D1%81%D0%BA%D0%B5%D1%80%D1%96) ?олдауымен Едiл (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B4%D1%96%D0%BB) бойында?ы баш??рттар, ?алма?тар Кiшi ж?зге тынымсыз шабуыл жасады. Солт?стiктен Сiбiр казактары (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%B0%D1%83%D0%BC%D0%B0%D2%93%D1%8B%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D2%93%D1%8B_%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BA_%D3%99%D1%81%D0%BA%D0%B5%D1%80%D0%BB%D0%B5%D1%80%D1%96) тыным бермедi. Орта Азияда?ы Б??ара (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D2%B1%D2%9B%D0%B0%D1%80%D0%B0) мен Хиуа (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%B8%D1%83%D0%B0) ханды?тары да ?аза? жерiнен д?мелi болды. Оларды? б?рiнен асып т?скен жо??арлар (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%BE%D2%A3%D2%93%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80) едi.

?аза? ханды?ыны? батырлары

?теген батыр (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%B5%D0%BD_%D3%A8%D1%82%D0%B5%D2%93%D2%B1%D0%BB%D2%B1%D0%BB%D1%8B) – Дулат (https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D1%83%D0%BB%D0%B0%D1%82)