Zatrzymać wojnę wewnętrzną lub jak pracować z konfliktem

Zatrzymac wojne wewnetrzna lub jak pracowac z konfliktem
Anastasiya Kolendo-Smirnova

Ksiazka ta jest konspektem szkolenia o jednej tematyce dla psychologоw. Jak pracowac z konfliktami zewnetrznymi i wewnetrznymi z wykorzystaniem terapii poznawczo-obrazowej i innych technik. Przetlumaczone na jezyk polski przy udziale tlumacza

Anastasiya Kolendo-Smirnova

Zatrzymac wojne wewnetrzna lub jak pracowac z konfliktem

Konflikt wewnetrzny

Konflikt wewnetrzny to konfrontacja dwоch czesci osoby. Kiedy jedna czesc osoby chce jednego, a druga innego. Na przyklad chce i nie chce zmieniac pracy. Chce i nie chce jechac na wakacje itd. Z pewnoscia kazdy z nas zna to schorzenie. A jesli zadam to proste pytanie: co jest pierwsza i glоwna rzecza, ktоra musisz zrobic, aby rozwiazac wewnetrzny konflikt? Co bys odpowiedzial?

Zaskakujace jest to, ze nawet osoby z wyksztalceniem psychologicznym czesto udzielaja blednej odpowiedzi na to pytanie.

Co zrobic z wewnetrznym konfliktem? Pierwsza mysl, ktоra przychodzi do glowy, to pogodzenie pod osobowosci ze soba. I to jest intuicyjnie logiczne. Tylko, ze to nie do konca jest w porzadku. A kiedy psycholog przyjmuje za podstawe swojej pracy "kierunek na pogodzenie pod osobowosci", skazuje siebie i klienta na dluga terapie, bo pogodzenie nie jest mozliwe. Aby wyjasnic dlaczego, postaram sie krоtko i w uproszczeniu, na podstawie analizy transakcyjnej Erika Berna, wyjasnic dlaczego pojednanie nie jest mozliwe.

W zasadzie wszystkie nasze wewnetrzne konflikty to konflikty "dziecka" i "rodzica" z modelu analizy transakcyjnej. Bern proponuje, aby sfere emocjonalna postrzegac jako podswiadomosc dziecka, ktоra w przyblizeniu mozna nazwac "chce". Swiadome postawy osadzone w spoleczenstwie umieszczane sa w pod osobowosci "Rodzic", ktоra mozna obrazowo nazwac "musze". To jest wlasciwie podstawa kazdego konfliktu wewnetrznego. Oczywiscie model Bern sklada sie z trzech pod osobowosci: dziecka, rodzica i doroslego. Ta trzecia pod osobowosc "Dorosly" to ten, ktоry zdajac sobie sprawe, ze nie da sie stlumic, zniszczyc, zignorowac potrzeb jednej ze stron konfliktu, stara sie znalezc dla nich kompromis. Tyle, ze ta trzecia pod osobowosc jest czesto nieobecna. W pracy z konfliktem celem nie jest pogodzenie pod osobowosci, ale stworzenie trzeciej – takiej, ktоra rozumie znaczenie kazdej z nich i moze wygladzic sytuacje konfliktowa poprzez zaspokojenie potrzeb kazdej z nich, ale o tym wiecej pоzniej.

To znaczy, ze powinnismy sie skupic na stworzeniu trzeciej pod osobowosci, a nie na pogodzeniu tych dwоch.

Zastanоw sie nad wewnetrznym konfliktem. Na przyklad nadwaga. Narysujmy dwie osoby symbolizujace pod osobowosci. Jeden chce jesc, drugi nie. Chec jedzenia to "dziecko" odpowiedzialne za emocje. Chce sie jesc, gdy brakuje mu radosci, albo po prostu po to, by sprawic sobie przyjemnosc. A ten, ktоry chce byc szczuply, to "dorosly" odpowiedzialny za "musze", swiadoma decyzje. Przeciez srodowisko mоwi, ze "trzeba" byc szczuplym!

Jak rozwiazac ten konflikt? Pojednac ich? Chyba rozumiesz absurdalnosc odpowiedzi – "pogodzic ich", prawda? "Dziecko" nie rozumie, po co byc szczuplym, natomiast "rodzic" jest przekonany o slusznosci tego, czego nauczyl go swiat – bycia szczuplym. Dlatego potrzebny jest "dorosly" – trzecia pod osobowosc, ktоra zrozumie, ze nie mozna zniszczyc jednej z nich, dla normalnego funkcjonowania psychiki i zycia czlowieka konieczne jest zaspokojenie potrzeb kazdej z omawianych pod osobowosci. Po to jest "dorosly", zeby to zrozumiec i zorganizowac.

Aby zaspokoic potrzeby kazdej z pod osobowosci musimy zrozumiec, jakie postawy powoduja, ze zachowuja sie one tak, jak w tym konflikcie. Dlaczego "dziecko" chce jesc? Czy to dlatego, ze gdy byl smutny, nauczyl sie koic jedzeniem? Ale mozna nauczyc sie koic siebie w inny sposоb, a wtedy potrzeba binge na stres odejdzie. A dlaczego "rodzic" uwaza, ze musi byc szczuply? Ktos wpisal w to "przekonanie" – nikt cie nie pokocha, jesli bedziesz gruba. Kazda pod osobowosc ma jakas indukcje, ktоra powoduje, ze zachowuje sie w okreslony sposоb.

Naszym zadaniem numer jeden jest wiec stworzenie trzeciej pod osobowosci (w NLP bylby to obserwator, czyli trzecia pozycja), tak aby istnialo zrozumienie koniecznosci i znaczenia kazdej ze skonfliktowanych pod osobowosci. Drugim krokiem jest przepracowanie przekonan kazdej skonfliktowanej pod osobowosci w celu zaspokojenia jej potrzeb.

Z czym i jak to zrobic? To zalezy od psychologa i zestawu narzedzi, z ktоrych korzysta.

Laczenie pod osobowosci

Mozesz stworzyc trzecia pod osobowosc, uzywajac na przyklad map metaforycznych. Wybierz dwie sprzeczne pod osobowosci, umiesc je w odleglosci, w jakiej wydaje nam sie, ze sa w danej chwili. Nastepnie pytaniami o to, co je laczy, a co rоzni, staramy sie poprzez uczucia przyblizac je coraz bardziej. I w pewnym momencie znajdujemy trzecia pod osobowosc, nowa, ktоra tworzymy jakby pomiedzy nimi, i zostawiamy ja za soba. To jest taka standardowa technika, ktоra mozemy wykonywac w rоznych wariantach, niekoniecznie w wersji z karta metaforyczna.

Bardzo dobrze dziala, gdy siedzimy na rоznych krzeslach i odczuwamy siebie jako rоzne pod osobowosci, ale zawsze z pozycji trzeciego obserwatora. siedzimy na jednym krzesle, opowiadamy, co tu czujemy, na drugim krzesle, i koniecznie z pozycji trzeciego obserwatora, bo naszym zadaniem jest uprawianie trzeciej czesci, a nie godzenie tych dwоch. Potrzebujemy trzeciej czesci, zawsze potrzebujemy trzeciej pozycji. My je jakby przesuwamy, przestawiamy, zamieniamy w cos jednego i uprawiamy trzecia pod osobowosc. Mozesz tez robic to w rоznych pomieszczeniach – wtedy jestes w jednym pokoju, potem w drugim. To rоwniez dziala dobrze. To moze byc ukladanie dowolnych przedmiotоw, to moze byc wszystko. Bierzesz dlugopis, oznaczasz go jedna rzecza; kubek, oznaczasz go czyms innym i po prostu z tym pracujesz. Wtedy albo znajdujemy trzeci wariant, albo sami tworzymy ten trzeci wariant, rozwijamy go. Mozna to zrobic na rekach, jak uczyl mnie sp. Dovlatov, jeden z moich ulubionych nauczycieli i psychologоw. Zademonstrowal te redukcje na dloniach. Robimy jedna czesc jedna reka, druga czesc druga reka i robimy koncowe zlozenie w ramionach, rоwniez wewnetrznie tworzac trzecia czesc. Dotyczy to pojecia konfliktu wewnetrznego.

W wewnetrznym konflikcie zawsze dobrze zadziala wydobycie trzeciej czesci. Cokolwiek, z czym pracujesz: karty, przedmioty, ludzie… Swoja droga, wspaniale dziala, jesli postawimy dwie osoby do odegrania tego konfliktu, podczas gdy klient obserwuje. Byla taka sesja: dwоch psychologоw pracuje w parach i czesto korzystaja z tej metody. Oni rozgrywaja konflikt, a ty przygladasz sie z boku i stajesz sie ta trzecia pod osobowoscia, ktоrej potrzebujemy. Poniewaz widzisz to w innym kontekscie, jest w tobie cos trzeciego – obserwator, ktоrego potrzebujemy.

Jesli zapytasz psychologa, co robimy z konfliktem wewnetrznym lub zewnetrznym, najprawdopodobniej powie, ze godzimy pod osobowosci, i nie bedzie mial do konca racji. Bo gdy skupiamy sie na ich pojednaniu, to juz jestesmy na zlej drodze. Wlasciwy sposоb to taki, ze kultywujemy trzecia pod osobowosc. Gdy sprоbujemy je pogodzic, automatycznie pojawi sie pewien rodzaj obserwatora. Ale naszym zadaniem jest zrozumienie, ze to obserwator jest najwazniejszy. Musimy uczynic tego obserwatora doroslym, wielkim, globalnym. I wtedy zajmie miejsce tych dwоch, ktоrzy walcza.

Harmonizacja wewnetrzna

Kolejna z moich ulubionych technik na konflikty wewnetrzne jest harmonizacja wewnetrzna. Bardzo podoba mi sie ta technika. Pozwala to na swoiste zaciesnienie wszelkich wewnetrznych konfliktоw. Ta technika nie dziala tak kierunkowo jak inne, ale czasem klienci mecza sie z prostymi dzialaniami. Na przyklad, jesli bede pracowal codziennie tylko z DPDG, to efekty beda rewelacyjne, albo jesli bede pracowal tylko z COT, to efekty beda swietne, ale klient sie znudzi. Mozna dac sztuke, jakies kartki i to jest jedna z technik, ktоra dobrze sie sprawdza i bawi.

Do harmonizacji stanu wewnetrznego potrzebujemy pieciu arkuszy. Pierwszy arkusz – jaki byles kiedys? Musimy napisac co najmniej siedem przymiotnikоw i narysowac obraz lub wybrac z kart metaforycznych. Dobrze sprawdza sie karty Demidowa "Obraz kobiety i obraz mezczyzny", takze moje cudowne karty "To we mnie", bo tam tez jest rozbicie tego, co mialam w glowie, co mialam w uczuciach, jakie bylo moje polozenie.

Kiedy czlowiek to zrobi, nastepnym arkuszem jest to, jaki jestem teraz?

Po trzecie – jak widza mnie inni?

Po czwarte – jak bedzie?

Po piate – czym nigdy nie bede?

A potem rozmawiamy z osoba na kazdej pod osobowosci. Najpierw rozkladamy je na podlodze, czlowiek moze po nich przejsc. Pytamy, jak brzmi kazdy z nich? Jaka muzyke, jaki ruch ciala ma kazda z tych pod osobowosci? Np. osoba stoi na jednym arkuszu, pytamy: "Jak to brzmi?". "On brzmi jak walec". "Jaki ruch? Ruszaj."

Kolejna pod osobowosc stoi na innym arkuszu i czuje go. Dalej jest najwazniejsze, jakie sa interakcje miedzy nimi: kto kogo lubi, kto kogo nie lubi, jak brzmia wszyscy razem? Z reguly ta pod osobowosc jest naszym cieniem. W normalnej zdrowej psychice nie powinno tam nic byc, ale jesli cos tam jest, to ta nasza pod osobowosc jest wyparta. Kazda pod osobowosc moze odpowiedziec na kazde pytanie.

Naprawde uwielbiam te technike i dziala bardzo dobrze, harmonizuje i jest na wszelkie wewnetrzne konflikty. Podstawowa metoda pracy jest albo kultywowanie trzeciej pod osobowosci, ktоra jest pomiedzy, albo praca przez, albo jeszcze lepiej, obie. To bylaby podstawa. Technika ta bardzo dobrze harmonizuje, jest plynna, dynamiczna i ciekawa, a jej wykonanie zajmie cala godzinna sesje. Bedzie to demonstracyjne dla Ciebie i zaradne dla klienta.

Praca w metodzie terapia kognytywno-obrazowa z konfliktem wewnetrznym

Chcialabym zaproponowac Panstwu model pracy z konfliktem intrapersonalnym w metodzie terapii poznawczo-obrazowej CBT.

W tej metodzie zapytamy, dlaczego pod osobowosc, ktоra "chce" jesc, gdy jest zla? Odpowiedzi znajdziemy w pewnych wydarzeniach, podczas ktоrych ugruntowaly sie pewne przekonania. Na przyklad, gdy matka zbesztala, cоrka zjadla cukierka i poczula sie lepiej. Albo gdy nauczycielka nakrzyczala na dziewczynke, ta zjadla kanapke i poczula sie lepiej. I ta fizjologiczna reakcja jest rejestrowana w jej umysle.

Nastepnie pytamy pod osobowosc odpowiedzialna za postac "rodzica", dlaczego trzeba byc szczuplym? Dlaczego ona tak mysli? Przeciez sa ludzie, ktоrzy sa wystarczajaco grubi, czuja sie swietnie we wlasnej skоrze i nie cierpia z tego powodu. Wszyscy je uwielbiaja i sa w porzadku, a gdzie ten "rodzic" w ogоle wpadl na pomysl, ze trzeba byc szczuplym i nie jesc.

I mial sytuacje, ktоre zapisaly przekonania o byciu szczuplym. Dlatego uwaza, ze trzeba sie odchudzac i stad ten konflikt. Wchodzimy w programy, ktоre sa ustawione w naszych glowach. Metoda CAT pozwala nam przepracowac te programy w tym samym czasie. Z kazdym wewnetrznym konfliktem bedziemy pracowac na dwa sposoby. Pierwszy krok jest powierzchowny i naturalnie uzyskamy z niego mniejszy efekt niz z drugiego kroku. Drugi bedzie bardziej gleboki.

W pierwszym od razu stworzymy metafore stanu. Jesli osobie nie przychodzi do glowy metafora, wybiera karte z kart metaforycznych lub innych obrazkоw i kontynuuje z nia prace. Ale glebsze przetwarzanie nastapi naturalnie w drugim kroku. Tam zmienimy przekonanie, jakby przeksztalcajac afirmacje tych pod osobowosci. Z grubsza rzecz biorac, pоjdziemy w glab. I wtedy ktos, komu jedzenie kojarzylo sie z appeasementem, zrozumie, ze appeasement mozna znalezc w sporcie, rozmowie, muzyce itd. Postac "rodzica" zrozumie, ze cialo moze miec dowolny ksztalt i nie bedziesz kochana mniej lub bardziej, bo nie od tego zalezy postawa. A gdy bedziemy mieli dwie takie pod osobowosci w harmonii z samym soba, nie beda one potrzebowaly konfliktu i nie beda musialy tworzyc trzeciej pod osobowosci.

Kiedy przychodzi do nas klient, mamy na uwadze dwie rzeczy. Po pierwsze, musimy stworzyc trzecia pod osobowosc, ktоra bedzie kontrolowac te dwie. I drugi. W dobry sposоb musimy przepracowac kazda z tych pod osobowosci glebiej, zmieniajac przekonania, ktоre te pod osobowosci maja. Jak stapajaca po ziemi lalka matryoshka. I niezaleznie od tego, z czym pracujesz, znasz ten prosty schemat i podazasz za nim.

Przychodzi do mnie czlowiek, a ja dokladnie wiem, ze musze stworzyc trzecia pod osobowosc pomiedzy jego sprzecznymi. A najlepiej, jesli zgodzi sie na glebsza i dluzsza terapie, wtedy poletko kazdej z tych pod osobowosci dla niego, zmieniajac przekonania w kazdej z nich. To wszystko, co musze wiedziec o wewnetrznych konfliktach. Na przyklad jestem terapeuta sztuki, przychodzi do mnie osoba, ktоrej jedna czesc chce jesc, druga nie chce. Poproszony o pomalowanie jednej czesci, poprosil o druga czesc, a teraz trzeba je polaczyc. A psychologicznie proces wewnetrzny bedzie sie odbywal, bo istnieje obserwujaca trzecia pod osobowosc.

W metodzie CAT bylaby to jedna ogоlna metafora, w ktоrej obie spod osobowosci sa obecne i pozostaja ze soba w konflikcie.

Na przyklad klient tworzy metafore samego konfliktu – "To jest we mnie jak ogien i woda. To jak prоba ugaszenia plonacego lasu. "A potem pracowalibysmy z ta metafora w klasycznej metodzie COT, aby stworzyc trzecia pod osobowosc, ale to pierwszy krok. Nie tak gleboki i nie tak mocny trening jak ten, ktоry zaproponuje w drugim przykladzie.

Przyklad pracy z konfliktem intrapersonalnym z wykorzystaniem terapii wyobrazeniami poznawczymi

Klient – Mam wewnetrzny konflikt. Od kilku lat chce miec dziecko i nie chce.

Psycholog – Czy wyraza sie to w nieplodnosci psychogennej, czy tez w rоznych lekach?

Klient – osobiste leki.

Psycholog – Co bys chcial swiadomie? Toczy sie w tobie walka miedzy swiadomoscia a nieswiadomoscia, ktоra oddaje leki. Jesli ze swiadomoscia, to wyobraz sobie niedaleka przyszlosc, kiedy problem zostanie rozwiazany. Jaka wersja tej przyszlosci mialaby byc? Jak to bedzie wygladalo?

Klient – Mоj idealny obraz przyszlosci to taki, kiedy jestem matka i zona, stoje na plazy, piekna pogoda. Jestem z mezem i malym dzieckiem. Jestem szczesliwy, harmonijny, spokojny, w pokoju. Nie mam zadnych obaw lekowych, jestesmy w jednosci w milosci i harmonii wszyscy troje.

Psycholog – A teraz wyobrazmy sobie, ze jest to realne. Nie tylko doskonaly, dokladnie prawdziwy. I jestes nad morzem z mezem i dzieckiem, i wszystkie twoje obawy, ze dziecko moze wejsc glebiej do wody, zjesc piasek, ugryzc psa, ktоry przechodzil obok, a maz moze spojrzec na kobiete, ktоra sie opala. I to jest cala fantazja, ktоra pojawi sie w realnym zyciu, w realnym obrazie. Czyli potrzebujemy idealnego obrazu z Twojej prawdziwej przyszlosci, kiedy to naprawde poczujesz cale spektrum niektоrych lekоw, ktоre juz teraz masz. Nie ubieraj uczuc w slowa, ubierz je w metaforyczny obraz.

Pierwszym krokiem jest pozadany obraz – tworzymy wszystko to, czego chce nasza swiadomosc, czego chce ten "dorosly", ktоry chce byc chudy. Pytamy: "Czego w koncu chcesz?". "Chce byc szczupla". A gdy juz wyobrazimy sobie, ze on, rzeczywiscie, stal sie szczuply, to potem szukamy tego "chciejstwa". Szukamy tego bоlu, tego strachu. To jest drugi krok. I prоbujemy ten strach uformowac w obraz.

Czy udalo Ci sie stworzyc obraz swoich emocji?

Klient – Moje emocje z jakiegos powodu natychmiast wyczarowuja obraz wielkiego rekina z ogromna paszcza i wielkimi zebami, obraz przerazajacy.