Müslüm Maqomayev: Musiqidə bir zirvə… Monoqrafiya

-Si-mi-lya-re-sol-do-fa . Siz is? m?n? cavab ver?c?ksiniz Fa-do-sol-re-lya-mi-si.

Bununla da biz h?mis?lik yadda saxladiq ki, notun ?z?rind? hansi diyes olmalidi. Bizd? “oyunbaz, m?sx?r??i, t?lx?k” qrupuna botanika m??llim?si Yekaterina Minayevna daxil edilmisdi. Onun h?r?k?tl?rind?, sanki, qeyri-adilik var idi. Bu, m??llim?nin m?n? qarsi meyl gost?rm?si hiss olunurdu. O, daima n?yi is? m?n? irad tuturdu:

-Maqomayev, s?n n? edirs?n?

-He? n?.

-N? lazimdi, onu el?!

N?yin lazim oldugunu v? nec? etm?yi is? m?n anlamirdim. On ?? yasim olanda m?nim biglarim ?ixmaga basladi. Bir d?f? m??llim? m?n? dedi:

-Maqomayev niy? s?nin biglarin ?ixmaga baslayib?

Bu, yasli qadinin tamamil? azyasli oglandan bunu sorusmasi m?nim ???n qaranliq qalirdi. ?lb?tt?, m?n qisa cavab ver?r?k dedim:

-Bilmir?m! M?n tanis kisid?n sorusaram, n? edim ki, biglar b?y?m?sin.

?n g?lm?li is? o idi ki, bizim m??llim?nin bigcigi m?nim bigimdan b?y?k idi”.

S?zs?z ki, m?kt?bd? bas ver?n prosesl?r M?sl?m?nn s?xsi baxis bucagi hesab oluna bil?r. ??nki b?z?n el? olur ki, m?kt?bd? bundan qat-qat, daha artiq, daha maraqli v? ya, ?ksin?, kifay?t q?d?r basqa neqativ hallar yasanir.

1958-ci ild? “B?y?k teatr” Bakiya qastrol s?f?rin? g?lir. M?sl?m?n bu teatrla ilk tanisligi m?hz, h?min zamana t?sad?f edir. Hamiya yaxsi b?lli idi ki, “B?y?k teatr” sabiq SSRI m?kaninda opera v? balet s?n?tinin etalonu hesab olunurdu. Qeyd etm?k yerin? d?s?r ki, sovetl?r ?lk?sind? ?n yaxsi opera m?g?nnil?ri v? balet ustalari “B?y?k teatr”da c?ml?nirdi. Bu, teatr, s?z?n h?qiqi m?nasinda, “B?y?k” idi. ??nki opera v? baletin m?b?-di hesab olunan bu, m?d?niyy?t ocagi Avropanin (Italiya, Fransa, B?y?k Kralliq) , o c?ml?d?n d?nyanin (ABS, Yaponiya, ?in) ?n aparici kollektivl?ri il? r?qab?t aparmaq g?c?n? malik olan bir musiqi m?b?di idi. Bel? bir m?qamdan istifad? ed?n r?hb?rlik M?sl?m? yoxlamaq q?rarina g?lir.

Bu, bar?d? M?sl?m xatir?l?r kitabinda yazirdi: “M?n, Mefistofelin “Faust” ?s?rind?n kupletl?r, “Sevilya b?rb?ri” operasindan is? Fiqaronun kavatinasini, h?mlar?ini, bir ne?udi T?qrib?n saat yarim oxudum. He? bir m?nasib?t… Das si-f?tl?r…

–Sag ol, g?nc oglan! Siz bir q?d?r d?hlizd? g?zisin, biz is? yoldaslarla m?sl?h?tl?s?k.

M?zakir? ?ox uzandi. N?hay?t ki, bizim qeyri-adi komissiya Niyazi ?minin r?hb?rliyi altinda burunlarini sallayaraq otaqdan ?ixdilar. Orda n?yin bas verdiyini anlamadigim ???n, bizim teatrin solisti B?nyatzad?y? yaxinlasib sorusdum:

-B?nyad ?mi, niy? bizimkil?rin burnu yern?n gedir?

O, is? bel? bir cavab verm?kl?, sanki, m?ni sakitl?sdirdi.

-?h, n? olsun ki, h?rd?n bel? d? olur, oglum! QocalIblar! Cavanlari basa d?sm?rl?r.

M?n q?tiyy?tl? B?nyad ?miy? yen? muraci?t etdim v? sorusdum:

-O, n? dedi?

-He? n? dem?di. S?r?n?n, -dedi, -onunla ?h?miyy?tli he? n?. Yaxsi s?si olan oglandi, bundan artiq he? n?…

M?n ?m?lli-basli h?y?canlandim, amma tez d? soyudum”.

M?sl?m?n dogmalari h?l? d? narahat olmaqda idil?r. Onlar ?min idil?r ki, usaqda mutasiya davam edir, ola bilsin ki, s?s tamamil? d?yissin v? ya bird?f?lik itsin. Odur ki, M?sl?m? m?t?x?ssis? gost?rm?k lazim g?lir. El? bu, zaman Camal?ddinin goz?n? bir q?zet m?qal?si satasir. H?min m?qal?d? deyilir:

“Moskva ?trafinda, ya larinqoloq-m?g?nni, ya da m?g?nni-h?kim yasayir”.

?ox nadir hallarda olur ki, insan, h?m s?s tell?rinin, h?m d? vokalin inc?likl?rini m?k?mm?l bilsin. M?n, M?sl?m?n h?yatinin ki?ik bir anini xatirladan bu hiss?d?, ?misi Camalin diqq?t v? qaygisi il? yenid?n rastlasdim. Bir daha ?min oldum ki, Ays?t xanimin oglu M?sl?m?n “acili usaqliq ill?ri” il? bagli s?yl?diyi fikirl?r tamamil? yanlisdi. Ziyali m?hitind? b?y?y?n M?sl?m ?misind?n v? onun h?yat yoldasindan kifay?t q?d?r yaxsi t?lim-t?rbiy?, isti, mehriban, dogma m?nasib?t g?rm?sd?. ?ks t?qdird? onun kim olacagi b?y?k sual altinda qala bil?rdi. G?r?nd?y? kimi, h?tta, yasla bagli s?s tell?rind? yaranan d?yisiklikl?r bu, iki insani b?rk, h?m?inin, kifay?t q?d?r ciddi narahat edirdi. Muslum bu, m?qami q?l?m? alaraq yazirdi:

“Camal ?mim m?n? dedi:

-M?n, Moskvaya gedir?m. Yigisdan, m?niml? ged?c?ks?n. Bu, h?kimi taparsan v? onun ???n oxuyarsan. Qoy o, s?nin bogazina diqq?tl? baxsin.

M?nim yasimin ke?ici d?vr? ?mim? rahatliq vermirdi. Ancaq s?sin ke?iciliyi artiq yox idi. Qurtardi! C?nubda yasayan usaqlarin hamisinda oldugu kimi: burda, yetism? d?vr? tez bas verirdi.

Moskvaya g?ldik! “Moskva” mehmanxanasinda dayandiq. Bizim n?mr?miz binanin ?n y?ks?k yerind? yerl?sirdi. Burdan paytaxta baxis meydan?asinda oldugu kimi tamasa edirdim. Moskva haqqinda olan ilk t??ssuratlarimi genis danismayacagam: agzimi a?ib h?r ke??nin ?z?n? baxib g?zirdim. H?min vaxt Moskva yaxsi t?mizl?nmis v? b?z?dilmis t?siri bagislayirdi. Insanlar g?l?r?z, s?mimi, mehriban, xos g?r?n?rd?l?r, ??nki basqa zaman idi, tamamil? indiki d?vr?, qasqabaqli-qaygili, ?z?n? qapanoxan-fikirli insanlari olan. ?mimin SSRI D?vl?t Plan Komit?sind? isi var idi: h?min vaxt o, Az?rbaycan Nazirl?r Soveti s?drinin m?avini v?zif?sind? ?alisirdi”.

M?sl?m?n Moskva il? bagli t??ssuratlarindan anlamaq olur ki, g?l?c?yin b?y?k musiqi?isi ilk baxisdan, h?m SSRI-nin paytaxtini, h?m d? moskvalilari sevir, bu s?h?r?, onun sakinl?rin? s?mimi q?lbd?n baglanir, ?mr?n?n arxada qalan ?ox hiss?sini burda yasamali olur. M?g?nni he? bir b?y?k cosqu, h?y?can ke?irm?d?n fikirl?rini genis, aydin v? m?f?ss?l formada q?l?m? alaraq xatir?l?r kitabinda yazirdi:

“M?n b?t?n h?yatim boyu m?h?bb?timi iki yer? b?lm?s?m: Az?rbaycan m?nim atam, Rusiya anam olubdu. Doguldugum yer is? “Qurultaylar Sarayi”di.

H?min g?n Moskvani kifay?t q?d?r g?zib dolasan M?sl?ml? ?misi Camal arasinda h?kimin yanina getm?kl? bagli kifay?t q?d?r ciddi s?hb?t olur. O, yazIrdI:

Camal ?mim dedi:

-Sabah s?h?r tezd?n m?n isl? ?laq?dar m?sgul olacam, s?n is? h?kim Petrovu axtar. S?n artiq b?y?m?s?n, on alti yasin var, b?l?d?isiz ke?inm?yin vaxti ?atibdi.

M?n qorxaq deyildim, ?ksin?, kifay?t q?d?r inadkar v? c?sar?tli idim: Basqa s?h?r, paytaxt olmasina baxmayaraq itm?kd?n qorxmurdum. Moskva ?trafinda yasayan Petrovu axtarib tapdim. Bundan sonra h?qiq?t?n k?nd basladi. O, oz? qapini a?di. Evd?ki v?ziyy?t he? d? onun h?kim olmasindan x?b?r vermirdi: n? kabinet, n? tibbi avadanliq, n? d? ki, tibbd?n ?s?r-?lam?t… H?kim basina larinqoloq g?zg?s?n? taxdi, parlaq isigi yandirdi v? m?nim s?s tell?rim? baxdi:

-N? olsun? -dedi.

Sonra m?n? diqq?tl? baxib dill?ndi:

-S?s tell?ri, el? s?s tell?ri olaraq qalir. Normadadir, m?g?nnilikdi.

Qisa fasil?d?n sonra h?kim s?z?n? davam ed?r?k dedi:

-Cavan oglan, sizin s?siniz asagidi? S?s tell?ri yaxsi inkisaf edibdi?

M?n cavab ver?r?k dedim:

-B?li! Yaxsi!

H?m basimi t?rp?tm?kl?, h?m d? s?zl? h?kimin suallarini cavablandirdim. Axi burda n?y? etiraz ed?s?n, h?r sey tamamil? dogru idi. S?s m?nd? h?qiq?t?n asagi idi.

-Dem?k, sizd? s?s nec?di ? -dey?r?k, -h?kim sorusdu.

?mumiyy?tl?, bas-bariton, -dey?r?k, -dill?ndim.

-?la! Indi m?n? Nadirin ariyasini oxuyun.

Nadirin ariyasi tenor ???nd?, bundan yuxari olmur.

?lb?tt?, h?kim m?ni d?hs?tli d?r?c?d? p?rt etdi. CavabInda, -dedim:

Bagislayin, h?kim. M?n ki, siz? dedim, m?nim s?sim bas-baritondu.

-B?li, m?n deyir?m ki, Nadiri oxu!