Müslüm Maqomayev: Musiqidə bir zirvə… Monoqrafiya

Bel? ?ixir ki, Baydag?l xanimin v? C?mal?ddinin narahat olmagina h?qiq?t?n ?sas var imis. O da, b?lli olur ki, ?mi v? n?n? m?c?z?li sevimlil?rini h?qiq?t?n yaxsi taniyirdilar v? bu n?qteyi-n?z?rd?n onunla ehmalca davranmaga ?st?nl?k verirdiluk ver. ?ks t?qdird? proses ?z m?crasindan ?ixa bil?rdi. He? kim? m?lumat verm?y?n M?sl?m v? Ofelya x?lv?ti nigaha girirl?r. Sonra n?yin bas ver? bil?c?yi cavanlari bir o q?d?r d? maraqlandirmir .

M?sl?m yazirdi: “Biz, Ofeliya il? he? kim?, he? n? dem?d?n nigah bagladiq. M?n ail?mi faktla ?zb?-?z qoydum. Dogmalarim t?r?find?n reaksiya t?mkinli oldu, s?z?n a?igi, daha pis v?ziyy?t gozl?yirdim. N?n?min kefi pozulmusdu, o ?ox dilxor idi. Lakin q?m-k?d?r? q?rq olan ?mim bu zaman dodaginin altinda sakitc? deyin?r?k dedi:

-M?st?qil olmaq ist?yirs?n? Yaxsi, g?l sinaqdan ke?ir, s?n artiq b?y?m?s?n. Ancaq yadda saxla, aglayasi olsan, basa d?sm?y?c?yik .”

Kifay?t q?d?r h?yat t?cr?b?sin? malik olan C?mal?ddin h?r seyi yaxsi anladigi ???n M?sl?ml? aralarinda olan p?rd?ni a?maga t?l?smir v? d?s?nd?y?n? M?sl?m? konkret, h?m d? aydin s?kild? ?atdirir. C?mal?ddin ?ox yaxsi bilirdi ki, yasamaq ???n yalniz bioloji ist?yin olmasi h?l? h?r sey dem?k deyil. Yasamaq ???n ev, ail?ni saxlamaq ???n is? g?lir yeri, daimi is m?tl?q idi. Dig?r bir t?r?fd?n is?, C?mal?ddin valideyinsiz b?y?y?n yegan? qardasi oglunun q?lbini sindirmaq ist?mirdi.

M?sl?m xatir?l?rind? yazirdi: “M?n, Ofeliyagilin ail?sind? yasamali oldum. Onun atasi ziyali, kimya?i-alim, oxumus adam idi. Elml?r Akademiyasinda isl?yirdi. O, n?zak?tli, ?d?bli, t?vaz?kar, sakit, qayinanam is?… Qayinana el? qayinanadi da… Sanki, h?r sey yell?nc?k kimi alinirdi, qanununauygun s?kild?… Biz ail? m?nasib?tl?rinin aydinlasdirilmasina ?ox tez basladiq. M?n? bizim balaca ail?ni t?min etm?k ???n qazanc yeri lazim g?lirdi. Buna g?r? t?cili is? d?z?lm?li oldum.”

Ail? qurduqdan qisa m?dd?t sonra M?sl?m Ofelyanin valideyinl?ri il? anlasilmazliq prosesi yasayir. Basqa bir t?r?fd?n is? ?misi Camalin “yadda saxla, aglayasi olsan basa d?sm?y?c?yik” fikirini daima diqq?t m?rk?zind? saxlamali olur. M?hz bu, m?s?l?l?r onu rahat buraxmir. Odur ki, t?cili is tapmaq, pul qazanmaq lazim g?lir. Bu, m?qs?dl? M?sl?m Baki Havadan M?dafi? Qosunlarinin h?rbi dair?sinin mahni v? r?qs ansamblina is? d?z?lir. Onun s?zl?rin? g?r? bu ansamblin kollektivi, he? d? SSRI miqyasinda h?min zaman taninan v? m?shur olan Aleksandrov adina h?rbi ansamblin kollektivind?n geri qalmirdi. M?sl?m?n ilk ?ixisi Bakida, Baki d?niz?il?rinin m?d?niyy?t evind? bas tutur.

He? kim? sirr deyil ki, h?r bir musiqi kollektivinin g?z? onun solistl?ri olur. Solistl?r yaxsi s?s?, genis dipazona, aydin diksiyaya, zil? v? b?m?, m?lah?tli avaza, genis repertuara malik olanda ansambl yaxsi g?r?n?r. Bu, he? d? o anlama g?lm?m?lidi ki, musiqi kollektivi ikinci planda dayanir.

?sla yox…

O da ?ox vacib idi ki, musiqi kollektivi pes?kar ?algi?ilardan ibar?t olsun. M?s?l?n, brilyant qasi qara d?mir par?asinin ?z?rin? qoyanda, s?zs?z ki, o ist?nil?n g?z?lliyi, effekti verm?y?c?k. Ancaq qizilin v? ya platinin ?z?rin? qoyanda brilyant tamamil? bambasqa effekt, goz?llik ver?c?kdi. Bu, n?qteyi-n?z?rd?n ?ixis etmis olsam, dey? bil?r?m ki, soloist musiqi kollektivinin “brilyant”i, musiqi kollektivi is? bu “brilyant”in “qizili v? ya platin”i olacaqdi. Muslum bu, kontekstd?n ?ixis ed?r?k deyirdi:

“?lb?tt?, ansamblin b?z?yi onun solistl?ridi. Ivan Sozonov il? m?n r?qib idik. Daha ?ox tamasa?i alqisi qazanmaq ugrunda bir-birimizl? m?bariz? aparirdiq. Sazonov ?sl rus tenoru idi. O. Lemesev, Kozlovski manerasinda oxuyurdu. Hansisa Aleksandr Jbanovun ansamblinda isl?misdi, ?ox goz?l tenor idi. O, italiyanlara ?ox qulaq asdigindan italiyan sayagi oxuyurdu. Lakin onun h?qiqi t?bii istedadi, zehni qabiliyy?ti il? t?rs m?t?nasiblik t?skil edirdi. Yumsaq demis olsam, o k?tbeyin idi: sad? ariyani iki-?? aya, ancaq ?yr?nirdi… Bug?n onun istehzali, yalan?i b?han?sini q?bul etm?d?n ilahi s?sini ?ox yaxsi xatirlayiram.”

Bu ansamblda M?sl?m dostlar tapir, onlarla yaxindan tanis olur v? daima ?laq? saxlayir. Getdikc? m?hk?ml?n?n dostluq ?n?n?l?ri ail?li m?g?nninin g?l?c?k h?yatinda m?st?sna, daha dogrusu, m?nfi rol oynayir.

“Ansamblda ?ox g?z?l, eyni zamanda bir o q?d?r q?rib? x?susiyy?t? malik olan Volodya Vasilyevl? dostluq etm?y? basladim v? indi d? bu dostlugumu davam etdirir?m. O, f?vq?lad? musiqi melomani oldugundan s?h?rd?n axsama kimi musiqiy? qulaq asmagi xoslayirdi. ?n ?ox, Italiya m?siqisin? diqq?t yetirirdi. O, italiya operasinin p?r?stiskari idi. Baki Havadan M?dafi? Q?vv?l?ri ancamblindan sonra Volodya bir m?dd?t filarmoniyada isl?di, m?xt?lif xor kollektivl?rind? oxudu. H?tta, bir d?f? Baki operetta teatrina ?z tutdu v? ?z?n? yaxsi artist kimi g?st?rdi…”, -dey?r?k, -M?sl?m xatir?l?r kitabinda yazirdi.

M?sl?m?n s?yl?dikl?rin? istinad ed?r?k maraqli bir tendensiyanin, meylin sahidi oluram. B?st?kar-m?g?nniy? yalniz qarsi t?r?fi xarakteriz? ed?n s?n?tkar kimi baxmaq olmaz, ?ksin?, eyni zamanda onun x?susiyy?tl?rini, daxili al?mini a?maq ???n burda kifay?t q?d?r yet?rli arqument v? faktlar m?vcuddu. ?limd? olan m?lumatlar, g?tirdiyim iqtibaslar bir daha s?but edir ki, m?g?nni ?z? x?susiyy?td? insanlarla dostluq etm?yi bacarib, s?n?tinin pes?kari olan ciddi, d?rrak?li adamlarla oturub-durmagi, ?nsiyy?t qurmagi xoslayibdi. Bir atalar m?s?lind? oldugu kimi: “M?n?, -d?n?n , -dostun kimdir , -s?yl?yim, -s?n kims?n”.

Baki Havadan M?dafi? Q?vv?l?rinin mahni v? r?qs ansambli il? birlikd? M?sl?m b?t?n Qafqazi dolanir. Onun repertuari estrada, klassik opera, operettalardan ariya, neopolitan, b?st?kar mahnilari, romans v? m?zikl il? ?ox z?ngin olubdu. Bir d?f? Qrozni s?h?rind?n, m?zuniyy?td?n qayidan M?sl?m? Az?rbaycan Respublikasinin M?rk?zi Komit?sin?, daha dogrusu, komsomola d?v?t edirl?r v? Helsinkid? ke?irilm?si n?z?rd? tutulan “T?l?b? v? G?ncl?rin VIII ?mumd?nya Festivali”na ged?c?yi haqqinda x?b?r verirl?r. Sovet Ittifaqindan festivala ged?c?k n?may?nd? hey?tinin t?rkibin? Az?rbaycan Respublikasindan Tofiq ?hm?dovun r?hb?rliyi altinda f?aliyy?t g?st?r?n “Az?rbaycan Radiosu v? Televiziyasinin” orkestri, h?m?inin, bir solist M?sl?m Maqomayev daxil edilir. Helsinki festivalina getm?zd?n ?vv?l Moskvada, “Frunze adina Sovet Ordusunun M?rk?zi Evi”nd? komissiya qarsisinda ?ixis etm?k lazim g?lir. Burda, g?l?c?k istirak?ilar proqram m?sqin? toplasirlar. M?sl?m?n ?ixisi x?susi komissiyanin ?ox xosuna g?lir. Bundan sonra h?myerlimiz ?z?n? rahat hiss etm?y? v? g?l?c?k m?v?ff?qiyy?tin? inanmaga baslayir.

Tofiq ?hm?dovun r?hb?rliyi altinda ?ixis ed?n orkestrl? M?sl?m Helsinkid? k???d?, zalda, birs?zl?, harda g?ldi ?ixis edir. N?d?ns? o, fin torpaginda ?z?n? daha rahat v? h?mis? oldugundan daha sakit hiss etm?kl? bah?m, h?m d? daha ecazkar s?sl? oxuyur. Festival basa ?atdiqdan sonra ?mumittifaq Lenin Kommunist G?ncl?r T?skilati M?rk?zi Komit?sinin (?ILKGT MK-si: -C.P.) birinci katibi SP Pavlov f?rql?n?nl?r? medallar verir. Onlarin arasinda M?sl?m Maqomayevin d? adi var idi. Moskvaya qayidan Maqomayev “Oqonyok” jurnalinda bel? bir qeydl? s?klini g?r?r:

-“Bakidan olan g?nc d?nyani f?th edir”.

Artiq onu payizda Tofiq ?hm?dovun orkestri il? birlikd? Moskvaya, M?rk?zi Televiziyaya d?v?t edirl?r. H?min verlisd?n sonra Maqomayev daha ?ox taninmaga baslayir. Helsinkid?n Bakiya qayidan M?sl?m Mirz? F?t?li Axundzad? adina Az?rbaycan D?vl?t Opera v? Ballet teatrinda t?cr?b? ke?m?y? baslayir.

Zaman ke?dikc? onun s?hr?ti s?rh?dl?ri asib ke?ir. Xalq arasinda bel? bir deyim m?vcuddu: “Taninmis, varli, adli-sanli insanlarin qohum-?qr?basi h?mis? ?ox olur”. B?z?n el? olur ki, bu q?bild?n olan insanlari etnik baximdan ?z t?rkibl?rin? aid edirl?r. Muslum Maqomayevl? d?, bel? bir hal bas verir.

Bu h?qiq?tdirmi?

Hazir ki, v?ziyy?td? bel? bir suala cavab verm?kd? M?sl?m?n ?z?nd?n basqa kim?s? istinad etm?k yersiz olardi. ??nki s?hb?t d?nya s?hr?tli m?g?nnid?n gedir. O, balaca olanda, atasini m?harib?d? itirir, ?misinin himay?sind? yasamali olur, Az?rbaycanda t? hsil alir, bu zaman he? kim onu itirib-axtarmir. El? ki, m?sl?m y?ks?lm?y?y?, taninmaga baslayir, h?m?n m?sl?m? ?z?n?n ki, hesab ed?nl?rin sayi ?oxalmaga baslayir G?r?s?n o zaman m?g?nni bu haqda n? d?s?n?rd?? Yaxsi olardi ki, bunu onun ?z dilind?n, daha dogrusu, onun xatir?l?rind?n oxuyaq.

“Sonralar m?nim h?yatimda ?e?en m?vzusu yer almaga basladi. H?rsey ?e?enistana olan iki h?ft?lik qastrol s?f?rimd?n sonra basladi. Qroznidan Bakiya jurnalist B?sir ?axkiyev v? onun is yoldasi g?ldil?r. Onlar m?nim babam haqqinda s?h?rl?rind? muzey yaratmaq ???n material toplayirdilar. ?lb?tt?, onlar m?niml? tanis oldular v? t?klif etdil?r ki, onlarla gedim, Qrozni filarmoniysinda isl?yim, h?m?inin, m?nim babamin atasi M?h?mm?din v?t?ni solum tani”.

S?hb?tin bu yerind?, M?sl?m?n yadina onlarin ail?sind? daima danisilan bir ?fsan? d?s?r. Bu, ?fsan? dagli-q?hr?man Samil il? bagli olur. ?fsan? haqqinda M?sl?m daha ?trafli yazmagi m?qbul sayir v? bel? d? edir:

“Ke??n ?srd? (XIX ?sr n?z?rd? tutulur: -C.P.) dagli-q?hr?man Samil qosunu il? Simali Qafqaz xalqlarini birl?sdirm?k missiyasi il? ?ox g?z?l erf?x? O, yasi az olan oglan usaqlarini bir k?ndd?n g?t?r?b basqa bir k?nd? g?tirir. Bu, missiya b?t?n k?ndl?ri ?hat? edir v? bununla tayfalararasi, xalqlararasi qarisdirma aparilir. H?l? usaqliq ill?rini yasayan v? anlaqsiz oglan olan babamin atasi M?h?mm?d d? bu qarisiqliga d?s?r. Samilin onu haradan g?tirm?sini he? kim bilmir. M?nim ???n, bu bir o q?d?r d? ?h?miyy?t k?sb etmirdi. ??nki m?nim b?d?nimd? o q?d?r etnik qan qarisigi var ki, bu m?ni t?bi?t?n, ist?r-ist?m?z beyn?lmil?r edir. H?yatin ??tin olmasina baxmayaraq M?h?mm?d ?vladlarina t?hsil verir… Babamin bacisi Malik? ?oxdan d?nyasini d?yisibdi. Sag olanda m?n ondan bizim n?silin m?ns?yi haqqinda sorusdum. O, is? hiyl?g?rc?sin? g?l?ms?y?r?k m?ni bu fikird?n yayindirdi v? Samil haqqinda ?fsan?ni danisdi…”.

M?sl?m dagli Samil haqqinda ?fsan?ni danismaqla, n?inki, ?z?n?n, ?mumiyy?tl?, Simali Qafqaz tayfa v? xalqlarinin milli m?ns?yi il? bagli ?ox b?y?k bir suali g?nd?m? g?tirmis oldu. S?z?n, h?qiqi m?nasinda, t?bi?tc? beyn?lmil?r f?ls?f?sin? m?nsub olan m?g?nnid?n basqa bir cavab g?zl?m?k absurd, c?f?ngiyyat olardi. O, ?e?en m?vzusu il? bagli fikirl?ri bird?f?lik alt-?st etm?k ???n s?hb?tin? davam ed?r?k xatir?l?r kitabinda yazirdi: “Bir d?f? Kremld? n?vb?ti d?vl?t, yoxsa bayramla bagli v? ya hansisa ild?n?m? m?nasib?ti il? ke?iril?n konsertd? istirak edirdim. Y?ks?k s?viyy?li adi konsert idi. Burda “xalq” ?inli artistl?r istirak edirdil?r. M?n, artiq m?shur adam idim v? ?oxlari m?nim n?sil s?c?r?m il? maraqlanirdilar. ?ixisdan sonra foyey? ?ixdim, g?rd?m ki, bir qruppa dayanib, m?rk?zd? is? Mahmud Esambayev onlara h?v?sl? n? is? danisir. M?ni g?rdu v? dedi:

M?sl?m , biz s?nin haqqinda danisiriq. ?z?n onlara den?n, s?n milliyy?t?? kims?n?

M?n cavab verdim:

Az?rbaycanli!

M?nim bu, cavabimdan ?as-bas qalan Mahmud Esambayev aciqli, hirsli dill?n?r?k dedi:

Nec? az?rbaycanli?!

Mahmud t??cc?b i?ind? qaldi, h?tta, m?shur papagini ?zdi. M?n is? onun sualini cavablandiraraq dedim:

Bel?… ?g?r s?n dem?k ist?yirs?ns? m?n milliyy?t?? ?e?en?m, bunu m?n b?y?k inamla t?sdiql?y? bilm?r?m, ??nki ?z?m d?z?n? bilmir?m. Ancaq d?qiq bilir?m ki, m?nim v?t?nim Az?rbaycandi, m?n orda dogulmusam. Bu , torpaq m?ni b?sl?yib, t?rbiy? edib. Bakida m?n t?hsil almisam, s?k?rl?r olsun ki, m?n indi varam.”

Mahmud Esambayev M?sl?ml? olan bu s?hb?tind?n sonra bir m?dd?t ondan incik, k?s?l? d?ss? d?, bu ?ox ??kmir. Z?man?nin b?y?k m?g?nnisi v? r?qs ustasi tezlikl? barisirlar v? onlarin dostlugu b?rpa olunur. Ancaq ?ox t??ss?fl?r olsun ki, M?sl?m Mahmud Esambayev? dagli Samil haqqinda bildiyi ?fsan?ni danismir. B?lk?, bundan sonra etnik m?nsubiyy?t baximindan Esambayevin ?z?nd? d? m??y?n fikir ayriligi yarana bil?rdi.

?e?enistandan g?l?n yeni “jurnalist-dostlarinin” danisigina v? v?dl?rin? inanan M?sl?m h?yat yoldasi Ofeliya xanim il? birlikd? Qrozni s?h?rin? g?lirl?r v? yerli filarmoniyada is? baslayirlar. Bu zaman, M?sl?m?n ?misi Camal d?vl?ti isl? bagli yeni t?yinat alir. C?mal?ddin Maqomayevi Az?rbaycanin Rusiyada daimi n?may?nd?si t?yin edirl?r. O, Moskvaya getm?li v? Bakidaki m?nzilini d?vl?t? qaytarmali olur. M?sl?m genis v? rahat m?nzili d?vl?t? qaytarmaq ist?y?n ?misi C?mal?ddin haqqinda ironiyasiz deyirdi:

“S?daq?tli v? vicdanli kommunist idi!”

Xalq arasinda bel? bir deyim var ki, m?t??ssir, h?ssas insanlar ?zl?rinin erk?n h?yatini ?ox ki?ik yaslarindan yadlarinda saxlayirlar. Yeri g?lmisk?n qeyd etm?k ist?yir?m ki, bu x?susiyy?t h?r k?s? n?sib olmur. ??nki bunun ?z?nd?, bir b?xt, bir tale, bir qanunauygunluq yasanir, h?km s?r?r, g?rs?nir. Bu, n?qteyi-n?z?rd?n M?sl?m? tez t?sirl?n?n, ?r?yi yumsaq, h?ssas insanlar qrupuna aid etm?k olar. M?g?nni h?yatda s?but etdi ki, h?qiq?t?n o, g?z? tox, q?lbi inc?, daima k?m?k ?li uzadan, he? kimin x?trin? d?ym?y?n, tez inciy?n, nazik?r?k birsi Allah bolubnd?. M?hz, buna g?r? d?, m?sl?n erk?n yas d?vr?n?, ?mumiyyyy?tl?, usaqliq ill?rin? s?yah?t etm?k, olduqca maraqlin ?st?n? sin v? aydinliq g?tir.

O deyirdi: “Bilmir?m, b?lk? m?n o q?d?r sentimentalam ki, erk?n h?yat t?rzim, onu yadda saxlamagim haqqinda danisiram. M?nim ilk duygularimdan biri: k??? il? birlikd? getdiyim day? Qrunya xalanin yumsaq v? isti ?ll?ri olubdu. Usagin day? il? g?zintiy? ?ixmasi, h?m yaxsi, h?m d? rahat olur. Bir d?f?, m?n Qrunya xala il? s?h?r? g?zm?y? ?ixdim. Evd?n buraxilmagimdan istifad? ed?n qari m?ni kils?y? apardi. Indiy? kimi titr?y?n samlar, t?mt?raqli pravoslav kils?si, yanan b?xurun iyi yadimdan ?ixmayibdi. Sonralar m?n m?mk?n ola bil?n m?xt?lif konfekssiya, ayin v? m?rasiml?rin sahidi oldum. Ancaq rus kils?si h?mis?lik yaddasimda nagil teremi kimi ?b?di olaraq qaldi…”.

Usaqliq ill?ri il? bagli M?sl?m?n s?yl?diyi b?zi fikirl?ri b?t?n usaqlara samil etm?k olar. Onlara el? g?lir ki, usaqliq ill?rini oldugu kimi xatirlaya bilirl?r, amma h?qiq?td? bu he? d? bel? deyil. Onlarin ?zl?ri haqqinda danisdiqlari sad? t?x?yy?l?n m?hsuludu, ??nki beyinin ?z?n?n yadda saxlama, daha dogrusu, yada yazma prinsipl?ri m?vcuddu v? bu elm ilm ils?bdi. Ancaq M?sl?m kimi iti z?kaya, phenomenal yaddasa malik olan insanlar bu n?qteyi-n?z?rd?n, istisna t?skil ed? bil?rl?r. Bu, yadda saxlamani usaqliq d?vr?n?n ilkin v? ya orta m?rh?l?si kimi d? q?bul etm?k olar. Ushaga nagillarin danisilmasi il?, usagin nagillari ?z?n?n oxumasi arasinda ?m?lli-basli, xeyli zaman dayanir. Lakin burda, M?sl?ml? tamamil? razilasmamaq qeyri-m?mk?nd?. Onun f?ls?fi yaddasa malik olmasi he? kim ???n sirr deyil. Bunu, h?m d? onun ?zb?rd?n bildiyi v? m?xt?lif dill?rd? s?sl?ndirdiyi opera, ariya, operetta v? ?oxsayli neopolitan, estrada v? b?st?kar mahnilari s?but edir. O ki, qaldi dahi insanin usaqliq ill?rin?, burda ?ox xos m?qamlar, m?c?z?l?r gizl?nir. Odur ki, ki?ik bir xatir?y? m?raci?t etm?k, m?nc?, yerin? d?s?r. M?sl?m yazirdi:

“Gec?l?r day? Qrunya m?n? nagil danisardi. Xos m?ramli, m?rh?m?tli, ?r?y? yatan xalq nagillari. Sonralar m?n oxumagi ?yr?ndim v? Puskinin nagillarini oxudum. Puskinin day?si Arina Rodionovna haqqinda bildim. Nagila olan m?h?bb?tim bug?n d? m?vcuddu. M?n, Disneyin b?t?n filml?rini toplamisam. Ushaqliq maragim yetkinlik yasinda artiq fantastikaya ?evrildi. Axi, fantastika ?z? d? nagildi…”.

M?s?l?y? bu n?qteyi-n?z?rd?n yanassaq M?sl?ml? bagli bir ?ox maraqli hadis?l?rin canli istirak?isi olariq. Onun, babasi ?bd?l-M?sl?md?n yadigar qalan musiqi al?tl?ri, ?sas?n d?, skripka il? olan r?ftari, n?n?si Baydag?l xanimin sandigini a?maq ist?m?si, onu tokla qorxutmasi, ?misi C?mal?ddinin xidm?ti tapan?asini dolabdan g?t?r?b m?kt?b? aparmasi, musiqi m??llim?sinin ?antasindan araq s?s?sini ?ixartmasi v? basqa bu kimi mac?ralari v? ya miny?t?rvari hekay?l?ri h?r k?s ???n xos bir xatir?, m?g?nninin usaqliq d?vr?n? ki?ik bir s?yah?t kimi q?bul oluna bil?r. O yazirdi:

“Babamdan klarnet v? skripka miras qalmisdi. Dogmalarim ?vv?lc? m?nim skripkada ifa etm?yimi ist?yirdil?r. M?n, onda bildim ki, musiqinin sirl?rini yenic? ?yr?nm?k ist?y?n usaq ???n skripka n? dem?kdi. Skripka royal deyil ki, ist?diyin toxmacigi v? ya dili sixasan, o da s?n? s?s versin. Skripkadan canli s?s ?ld? etm?k ???n n? is? x?susi h?r?k?t etm?yi bacarmaq lazimdi. ?ks halda yayi tel? ??km?kl?, sanki, mixi s?s?y? s?rtm?kd?n d?, pis s?s almaq olar”.

?g?r, M?sl?m Maqomayevin s?xsi etirafina arxalansaq, tam ?minlikl? onun usaqliq ill?rind? sakit t?bi?tli olmadigini s?yl?y? bil?rik. M?n, bunlari onun babasindan yadigar qalan skripkanin basina g?tirdiyi oyunlarda, texniki oyuncaqlari sindirmasinda, h?m?inin, bir ?ox basqa h?r?k?tl?rind? m?sahid? etc. Atalar m?s?lin? v? yaslilarin dedikl?rin? istinad ed?r?k bel? bir q?rara g?lm?k olar ki, ad?t?n d?c?l, nadinc v? suluq usaqlar yasa dolduqca pis v?rdisl?rini d?yisir, daha inamli, daha bacariqli v? daha istedadli g?r?n?rl?r. G?r?s?n m?g?nninin bu m?s?l?y? m?nasib?ti nec? idi?

O, yazirdi: “Yaxsi yadimdadi , h?r elektrik-texniki xosa g?lm?y?n is ?st?nd? m?ni yamanca danlayirdilar. N?n?m m?nzild? h?r hansi bir seyi g?t?rm?y? c?r?t etmirdi, qorxurdu, el? bilirdi ki, m?n n?yi is? d?zg?n birl?sdirm?mis?m, bird?n onu tok vurar. Bir d?f?, m?hz bel? oldu. Bu, n?n?min metal ?arpayiya toxunmasi zamani bas verdi… M?nim usaq maragimdan ir?li g?l?r?k skripka ?ox z?r?r ??kdi. M?n, ondan s?s ?igartmaga ?alisirdim: q?rara aldim ki, onun i?in? baxim, g?r?m orda n? var, niy? skripka s?s ?ixarmaq ist?mir?”.

M?sl?m?n Baydag?l xanimin b?z?kli sandigi il? bagli maraqli epizodu xatir?l?r kitabinda isiqlandirmasi m?nim ?ox xosuma g?ldi. Y?qin yasca b?y?k insanlar m?niml? tamamil? razilasarlar ki, vaxtil? h?r bir az?rbaycanli ail?sind? b?z?kli sandiq tapmaq m?mk?n idi. M?hz, m?ni g?ld?r?n, h?m n?n?min, h?m d? S?zs?z ki, bu xatir?l?ri t?z?l?y?n m?layim, o c?ml?d?n dogma g?l?s idi. H?min sandiqlar n?n?l?rimizin h?yatinda m?h?m rol oynayirdi. ?n yaxsi v? qiym?tli ?syalari onlar ?m?rl?rinin sonuna q?d?r h?min sandiqlarda qoruyub saxlayirdilar. G?r?s?n M?sl?m?n n?n?si Baydag?l xanim h?min g?ll? sandiqda hansi qiym?tli v? onun ???n ?ziz olan ?syalari qoruyub saxlayirdi?

M?sl?m xatir?l?rind? yazirdi: “Babamdan yadigar qalan ?syalar arasinda n?d?ns? n?n?min d?mir ?z?rind? d?ym? ?sulu il? hazirlanmis v? ?? qifilla baglanan ?ox b?y?k, g?ll? v? g?z?l sandigi yadima d?sd?. H?min sandiq m?nd? ?z?n? qarsi h?v?s, t?sir, cazib? yaradirdi. Sanki, m?ni ?z?n? c?kirdi. M?n, Baydag?l n?n?md?n sorusdum: Onun i?ind? n? var? Cavab birm?nali oldu: ?h?miyy?tli he? n?.

M?n, ona inanmadim. Fikirl?sdim ki, y?qin sandiqda sirli n? is? qorunub saxlanilir. Basqa c?r olsaydi n?n?m onu a?ardi v? orda olanlari m?n? gost?r?rdi. Ancaq n?n?m sandigin a?arlarindan ayrilmirdi: h?tta, yatanda, uzananda, bel?, onlar yaninda olurdu. Bir d?f? ?z?m? yuxuluga vurub n?n?min otagi t?rk etm?sini g?zl?dim. O, otaqdan ?ixan kimi c?ld a?arlari g?t?r?b h?r ?? qifili a?dim. A?arlari yerin? qoyub yenid?n yatagimda uzandim . N?n?m otaga d?nd?, m?n is? guya ki, yuxudan t?z?c? durmus kimi yuyunmaga getdim. Bird?n n?n?min ?igirtisini esitdim: o, sandigin a?ildigini v? a?arlarin m?nim ?limd? oldugunu basa d?sm?sd?. M?nd? bel? bir fikir formalasdi ki, n?n?m h?r bes d?qiq?d?n bir sandigin qifillarini yoxlayir. Sandigin qapagini qaldirib i??ri baxmaq, orda n?yin oldugunu g?rm?k m?n? n?sib olmadi. Sirr, el? sirr olaraq qaldi.

Balaca M?sl?m?n h?r sey? maraq v? meyl gost?r?n usaq oldugunu m?n, kitabda bir ne?? yerd? qeyd etmis?m. Lakin bunlarin h?r biri ?z-?zl?y?nd? o q?d?r maraqli v? m?xt?lifdi ki, onlardan yan ke?m?k qeyri-m?mk?nd?. N?z?r? alsam ki, s?hb?t taninmis bir ail?d?n, ondan da artiq taninmis bir s?xsd?n gedir, onda m?s?l?nin maraq dair?sini anlamaq ??tinlik yaratmaz. Odur ki, burda sandiq q?d?r maraqli, eyni zamanda t?hl?k?li mini bir hekay? danismaq yerin? d?s?r. Ancaq, bu d?f? Baydag?l n?n?nin dolabi haqqinda.

“N?n?min bir dolabi var idi. N?n?m onu da qifilla baglyirdi. Bu, m?nd? dolaba olan maraq v? h?v?si daha da artirirdi. D?s?n?rd?m ki, g?r?s?n n?n?m orda n? gizl?dir? Bir g?n n?n?m p?nc?r?nin p?rd?l?rini a?maq ???n k?tilin ?st?n? ?ixir v? ordan yixilaraq qolunu sindirir. N?n?mi x?st?xanaya yerl?sdirm?k lazim g?lir. “F?aliyy?t” g?st?rm?yim ???n genis meydan a?ilir. Dolabi a?anda g?rd?m ki, orda ?mimin v?zif?sin? g?r? ona veril?n xidm?ti tapanca var. Onu g?t?rm?y? v? m?kt?b? g?tirm?y? bilm?zdim. Sinifd? basladim partanin altindan doldurulmus silahla sagird yoldaslarimi qorxutmaga…”, -dey?r?k, -M?sl?m vurgulayirdi.

Yuxarida qeyd etdim ki, M?sl?m? babasindan skripka il? b?rab?r, h?m d? klarnet yadigar qalmisdi. Skripkanin taleyin? aydinliq g?tirs?k d?, klarnetl? bagli m?s?l? h?l? d? a?iq qalirdi.

G?r?s?n klarnetl? n? bas verdi v? ya klarnet harda qaldi? Skripkadan f?rqli olaraq klarnetl? h?r sey yaxsi sonluqla yekunlasir, o salamat qalir.

Maraqli, h?m d? ?ox g?lm?li hadis? M?sl?m?n musiqi m??llim?si il? arasinda bas ver?n ki?ik hekay?t olur. O, yazirdi: “Skripkadan f?rqli olaraq klarnetin taleyi nisb?t?n yaxsi oldu. Onu m?nd?n qoruya bildil?r. M?nim babamin yolu il? getm?yimi royal m??yy?n etdi. M?n? pedaqoq tutdular. Yadimdadi, onu Valentina Kupsova dey? ?agirirdilar. Ondan daima araq iyi g?lirdi. M??llim?nin ?antasinda h?mis? araq s?s?si olurdu. Dem?k olar ki, m??llim? m?niml? poeziya dilind? danisirdi: