Оценить:
 Рейтинг: 0

Медиаконвергенция шароитида газеталар таҳририятининг иқтисодий-молиявий аҳволи: муаммо ва ечимлар

1 2 3 >>
На страницу:
1 из 3
Настройки чтения
Размер шрифта
Высота строк
Поля
Медиаконвергенция шароитида газеталар та?ририятининг и?тисодий-молиявий а?воли: муаммо ва ечимлар
Хайриддинмурод Абулфайзов

Мазкур монографияда Ўзбекистонда замонавий медиаконвергенция шароитида газеталар та?ририятининг и?тисодий-молиявий а?волига доир муаммолар илмий та?лил этилган бyлиб, ечим сифатида келтирилган янгича ёндашувлардан босма нашрларнинг медиабозорга мослашувини таъминлашда фойдаланиш мумкин.

Медиаконвергенция шароитида газеталар та?ририятининг и?тисодий-молиявий а?воли: муаммо ва ечимлар

Хайриддинмурод Абулфайзов

© Хайриддинмурод Абулфайзов, 2022

ISBN 978-5-0056-8573-5

Создано в интеллектуальной издательской системе Ridero

МУНДАРИЖА:

I боб. Конвергенциялашув шароитида та?ририятларнинг и?тисодий-молиявий тара??иёт хусусиятлари.

1.1. Тижорийлашув замонавий медиамаконнинг етакчи тенденцияси сифатида.

1.2. Ахборот бозори ва босма нашрларга талабнинг камайиши бyйича юзага келаётган молиявий-и?тисодий муаммолар.

2-боб. Конвергенциялашувнинг миллий матбуот и?тисодига таъсири.

2.1. Газеталар таназзули ва реклама бизнеси.

2.2. Ўзбекистонда обуна ва почта тизимидаги узилишлар сабабли газета та?ририятлари дуч келаётган муаммолар: газеталар харажатлар сметаси ва ?арздорлик кyрсаткичлари.

3-боб. Босма нашрларнинг ахборот бозорига мослашуви ва исти?боллари.

3.1. Босма нашрлар стратегияси ва янгича ёндашувлар.

3.2. Босма оавда замонавий маркетинг инструментлари ва редизайн,

КИРИШ

«Дунёдаги исталган давлатда бизнеснинг ?ай даражада тара??ий этганлигини у ердаги ОАВнинг ривожланиши билан yлчаса бyлади. Матбуот – ривожланиш ойнасидир. Бош?ача айтганда газета — бу жамият тара??иётининг индекси ?исобланади.

Биро? ?ар ?андай шароитда матбуот таш?и ёки ички и?тисодий кyмаксиз yзича фаолият юритиши ?ийин. Журналистика со?аси амалиётда бизнес ёки сиёсат билан биргаликда, ?амо?англикда, тенг ?амкорликка таянган ?олда эркин фаолият юритиши мумкин.

Шундай экан, газеталарни молиявий жи?атдан ?yллаб-?увватловчи бизнес доиралар, нодавлат нотижорат ташкилотлар ёки ?укумат институтлари албатта бyлиши керак».[1 - https://www.pv.uz/uz/news/gazeta-taraiet-indeksimihttps://www.pv.uz/uz/news/gazeta-taraiet-indeksimi]

К. Шривастава,

?индистон оммавий коммуникациялар институти профессори

«Барчамизга яхши аёнки, матбуот, оммавий ахборот воситалари иши ?амма замонларда ?ам о?ир ва масъулиятли бyлган. Мамлакатимиз янги тара??иёт бос?ичига кyтарилаётган, очи?лик ва ошкоралик, сyз ва фикр эркинлиги ?аётимиз мезонига айланиб бораётган ?озирги даврда бу масъулият янада кучаймо?да»[2 - http://uza.uz/oz/politics/matbuot-va-ommaviy-akhborot-vositalari-khodimlariga-27-06-2019]. Дар?а?и?ат, «Матбуот — тара??иёт индекси»[3 - https://www.pv.uz/uz/news/gazeta-taraiet-indeksimi]. Биро? уни тезкорлик бобида электрон ОАВга ?иёслаб бyлмайди. Шу боис у замонавий медиабозорга мослашув жараёнида ?атор муаммоларга юз тутмо?да.

Ра?амлашув жараёнининг катта тyл?ини босма нашрларнинг жамиятда тутган yрнини бутунлай yзгартириб юборди. ХХ асрда миллионлаб нусхада ?омусдай ?алинликда, юзлаб са?ифада чоп этилган газеталар муштарийларини телевизор олиб ?yйган бyлса, XXI асрда интернетнинг оммалашуви бу жараённи энг авж ну?тасига чи?арди. Айни кундаги карантин босма нашрларга охирги ?а?шат?ич зарбани бермо?да. Коронавирус сабабли юзага келган пандемия шароитида, умуман олганда, ундан олдин интернет сайтлари, ижтимоий тармо?лар оммалашуви натижасида босма нашрлар та?дири борасида ?атор муло?азалар yртага ташланаётган эди.

Мамлакатимизда – ?ора?алпо?истон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент ша?рида, туман ва ша?арларда 673 номда газета, 341 номда журнал чоп этилмо?да. Шунингдек, 15 номда ахборотнома-бюллетень нашр этилаётир. Шулардан 482 номдагиси давлатга ?арашли, 547 таси эса нодавлат ОАВ ?исобланади. Уларнинг тиражи ?а?ида гапирганда, Ўзбекистон журналистлари ижодий уюшмаси сайтидаги маълумотга кyра, сано?лисигина yн мингдан кyпро? ададда чоп этиляпти. ?удудлардаги аксарият газеталар адади эса мингтага ?ам бормайди. Бу уларнинг фа?ат зарарга ишлаётганини кyрсатади.

Айни кунда Ўзбекистонда 107 та босма ОАВ сотувга ?yйилган. Бу уларнинг и?тисодий муаммоларга учраётгани, фойда келтирмаётгани, yз харажатларини yзлари ?оплай олмаётгани, босмахоналарнинг ?арздорларига айланаётгани сабаблидир.

Бу масала биргина мамлакатимиз учун эмас, бутун дунёда долзарблигини ?айд этиш жоиз. Масалан, айни кунда Австралияда 100 дан орти? газетани чоп этиш тyхтатилди[4 - https://m.kun.uz/news/2020/05/28/koronavirus-sababli-avstraliyada-100dan-ortiq-gazetani-chop-etish-toxtatiladi]. Сабаби, босма нашрларнинг рекламадан келадиган даромади кескин пасайиб кетган. News Corp. медиакорпорациясининг Австралиядаги бyлинмаси ра?бари Майкл Миллернинг сyзларига кyра, 36 та газета бутунлай ёпилади, ?олганлари эса 29 июндан ра?амли шаклга yтади. Шу пайтда корпорациянинг ра?амли нашрлари аудиторияси 60 фоиз yсган. The Daily Telegraph ва The Herald Sun каби газеталарни нашр этувчи News Corp. аввалро? Буюк Британия ва Австралиядаги кyрсаткичлар пасайиб кетганлиги сабабли даромад 7,8 фоизга тушиб кетганини маълум ?илганди.

Таъкидлаш керакки, инсоният тарихида босма нашрларнинг yрни бе?иёс бyлган. Босма оммавий ахборот воситалари одамларнинг муло?отга э?тиёжини ?ондириш воситаси сифатида пайдо бyлган. Узо? йиллар босма даврий нашрлар, энг аввало, газета кишиларнинг шахслараро ва умумий муло?отининг самарали воситаси ?исобланиб келган. Газета минбарга, масла?атчига, маълумотномага ва асосийси, yз ?аётий масалаларини ?ал ?илиш учун зарур бyлган ахборот манбаига айланади.

Муло?от, ахборот айирбошлаш ва уни олиш воситаси сифатида ?аммага очи?лиги газетанинг демократиклигини, унинг хизматларидан жамиятнинг ?ар бир аъзоси фойдалана олиши имкониятини таъминлайди.

Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг «…со?а ривожида ана шундай ми?дор yзгаришлари билан бирга сифат yзгаришлари ?ам юз бермо?да… Кейинги пайтда оммавий ахборот воситалари ходимларининг демократик жараёнлар, фу?аролик жамиятини барпо этишдаги yрни ва нуфузини, ма?аллий газеталар, теле-радиоканалларнинг моддий-техник базаси ва кадрлар сало?иятини муста?камлаш, энг асосийси, матбуотда фикрлар, ?арашлар хилма-хиллигини таъминлаш бyйича жиддий ишлар амалга оширилгани сизларга яхши маълум, албатта»[5 - http://uza.uz/oz/politics/matbuot-va-ommaviy-akhborot-vositalari-khodimlariga-27-06-2019], деган сyзлари фу?аролик жамиятини барпо этиш, фикрлар хилма-хиллигини таъминлаш жараёнида босма ОАВнинг улуши бош?а ахборот етказувчиларникидан асло кам эмаслигини кyрсатади.

Оммавий ахборот воситаларининг жамиятнинг барча ?исм ва унсурлари yртасида ало?а yрнатувчи ижтимоий воситачи сифатидаги роли бе?иёс. У исталган ижтимоий гуру?, исталган ижтимоий тузилма учун жамиятнинг бош?а аъзоларига мурожаат ?илиш, улар билан ало?а yрнатиш имкониятини очади. Бунинг учун шундай гуру?нинг ?арашлари, позицияси, дастурини ёритувчи газета ташкил ?илишнинг yзи етарлидир. Шу муносабат билан жамиятни бош?ариш дастаги сифатида босма оммавий ахборот воситасининг роли ало?ида а?амият касб этади.

Босма оммавий ахборот воситалари ижтимоий институт сифатида ?окимият ва фу?аролар yртасида бо?ловчи бy?ин сифатида хизмат ?илади. Бир томондан босма нашр давлат ?окимияти органлари учун фу?ароларга ?онунлар, фармонлар, ?арорлар кyринишидаги бош?арув ахборотини етказиш учун жамиятни бош?аришнинг самарали воситасига айланади. Иккинчи томондан эса фу?аролар босма оммавий ахборот воситаларидан ?окимиятга – турли даражадаги давлат органларига yз сyровлари ва талабларини, таклифлари ва уларнинг ишлари ?а?идаги фикрларини юбориш, давлатнинг фаолияти устидан жамоатчилик назоратини yрнатиш учун фойдаланади. Чунончи, босма оммавий ахборот воситаларининг омма учун очи?лиги давлат тузилмаларининг барча ?аракатлари ?а?идаги ахборотнинг эркинлигини таъминлайди. Шу муносабат билан «тyртинчи ?окимият» сифатида намоён бyлувчи журналистика, оммавий ахборот воситалари концепцияси пайдо бyлди. У ?онунчилик, ижро ва суд ?окимиятлари каби ?окимият функцияларига эга. Биро? бу концепция ?а?и?ий ?олатни акс эттирмайди. Босма оммавий ахборот воситалари ?ам, бош?а ОАВлар каби, давлат ва жамоат ташкилотлари томонидан бажарилиши мажбурий бyлган ?арорлар ?абул ?илинишини таъминлай олмайди. Улар фа?ат бундай ?арорларни оммага етказишга, эълон ?илишга, фу?ароларнинг таклифлари ва тавсияларини давлат органларига етказишга ?амда уларни амалий ишларни бажариш учун ундашга ёрдам беришга лаё?атлидир.

Босма ва бош?а оммавий ахборот воситалари ?окимият эмас, аммо жамоатчилик фикрини ифодаловчи ва реал ?окимиятга таъсир ?илувчи, ?атто баъзан унинг имкониятларини чекловчи жуда катта кучдир. Журналистика ва босма оммавий ахборот воситаларини жамият ва давлат фойдаланадиган дастак сифатида тушуниш ?а?и?атга я?инро?.

?озирги босма оммавий ахборот воситаларига ижтимоий институт сифатида унинг ма?оми ва ролининг икки хиллиги хосдир. Бир томондан улар жамият ёки унинг муайян ?исмига ахборот хизмати кyрсатиш учун барпо этилган институт. Аммо иккинчи томондан мамлакатда ахборот бозорининг пайдо бyлиши билан босма ОАВ ва унинг та?ририяти – фаолияти фойда олишга ?аратилган корхонадир.

Оммавий ахборот воситалари тизимида босма нашрлар. Газета биринчи, энг «кекса» оммавий ахборот воситасидир. Тyрт асрдан зиёд тарихи мобайнида газета журналлар билан бир ?аторда кyп миллионлаб кишилар учун бе?иёс ахборот манбаи бyлиб келди. Техника тара??иётининг жадаллашуви туфайли ?иёфаси ва жамиятдаги мав?еи жиддий yзгарди. Аввалига радио, кейинчалик эса телевидение навбати билан энг му?им оммавий ахборот воситаларига айланди. Ни?оят ХХ аср охирида янги электрон ва ра?амли технологиялар, интернет кириб келиши билан ахборотни яратиш ва олишнинг илгари номаълум бyлган имкониятларини очиб берувчи тармо? даврий нашрлари пайдо бyлди. Сифат жи?атидан янги бyлган оммавий ахборот воситалари тизими юзага келди.

Бу тизим ривожланиши билан эски – даврий босма нашрларнинг йy?олиши му?аррарлиги ?а?идаги башоратлар тез-тез билдириладиган бyлди. Аммо бу башоратлар yзини о?ламади. Газета yлмади, балки янги шароитга мослаша олди. Яшаш шароити yзгариши билан газетанинг yзи ?ам yзгарди, мосланувчанлиги ва мослашишга ?одирлигини намоён ?илди. Газеталарнинг ихтисослашув жараёни кучайди: ?амма учун мyлжалланган нашрлардан таш?ари турли ижтимоий гуру?лар ва тузилмалар, махсус y?увчилар доираси учун мyлжалланган кyплаб газеталар пайдо бyлди.

Босма оммавий ахборот воситалари бош?а ОАВлар билан ?иёслаганда му?им афзалликка эга. Бу афзаллик ?о?оз вара?ининг моддий экани билан бо?ли?. Газета хабари босилган ?о?оз босма даврий нашр сонининг мазмунини узо? ва?т са?лашни таъминлайди. Газетани тyли? ёки ?исман y?иш, уйга олиб келиб охиригача y?иш, архив учун олиб ?yйиш ва у са?ланиб турса, исталган ва?тда олиб y?иш мумкин.

Бугунги кунга келиб, босма оммавий ахборот воситалари, айни?са, давлат ?окимияти ва бош?арув органларининг газета ва журналлари та?ририятларининг молиявий ва и?тисодий а?волини яхшилаш, уларнинг моддий э?тиёжини таъминлаш бyйича муассислар зарур даражада амалий ёрдам бериши, та?ририятларда фаолият юритаётган ходимлар ме?натини ?адрлаш, журналистларга ме?натига яраша кафолатланган ойлик маош бериш тизимини ташкил этиш ва уларнинг ма?садли сарфланишини назорат ?илиш, даврий босма нашрларни янада оммалаштириш ва маълумот тар?атиш суръатини тезлаштириш ма?садида интернет тармо?ида ?ам нашрларнинг электрон вариантларини шакллантириш э?тиёжи юзага келмо?да.

Мана шулардан келиб чи??ан ?олда, босма нашрларнинг айни ?олати, улар дуч келаётган молиявий-и?тисодий муаммоларни yрганиш, медиаконвергенциялашув шароитида келгусидаги фаолиятини прогнозлаш долзарб вазифадир.

Тад?и?от объекти ва предмети. Бир ?атор хорижий нашрлар, жумладан, А?Ш, Франция, Россиянинг босма нашрларига оид бир ?атор материаллар, «Газеталар шар?и» телеграм канали материаллари, тираж, аудитория масаласини yрганишда «Хал? сyзи», «Ишонч», «Ма?алла», «Миллий такланиш», «Маърифат», «Маданият», «Тошкент ?а?и?ати», «Ишонч – Доверия», «Правда Востока», «?уррият», «?ишло? ?аёти», «Ўзбекистон адабиёти ва санъати», «Ўзбекистон овози», «Адолат», «Тошкент о?шоми», «Вечерний Ташкент», «Ўзбекистон футболи», «Спорт», «Спорт+», «Болалар спорти», «Ўзбекистон бунёдкори», «Тонг юлдузи», «Академия ёшлари», «Норма», «Норма масла?атчи», «Соли? ва божхона хабарлари», «Налоговые и таможенные вести» ва бош?а оммавий ахборот воситаларига оид статистикалар, узатилган журналистик материаллар, экспертлар муносабатлари тад?и?от объекти ?исобланади.

Тад?и?от предмети эса босма нашрлар исти?боли прогнози масаласидаги ?арашлар, ра?амлашув ва глобаллашув силсиласида матбуотнинг та?дири масаласидир.

Тад?и?от ма?сади ва вазифалари. Босма нашрларнинг айни кундаги молиявий-и?тисодий ?олати, капитали, фонди, бухгалтерлик ?исоб-китоблари, маркетингини yрганиш асносида медиаконвергенция шароитида газеталарнинг ахборот бозорига мослашуви бyйича юзага келаётган муаммоларни ани?лаш, жа?он журналистика ва оммавий коммуникация фанида босма ОАВ исти?боли, прогнози бyйича ?арашларни yрганиш, янгиланишлар силсиласида олти асрлик тарихга эга бyлган матбуотни са?лаб ?олиш бyйича таклиф ва тавсиялар ишлаб чи?иш ма?сад ?илинган. Уни амалга оширишда ?уйидаги вазифалар бажарилади:

– Ўзбекистонда ?укумат томонидан босма нашрларни ?yллаб-?увватлаш борасида олиб борилаётган чора-тадбирлар билан танишиш;

– медиа бозорида босма нашрларнинг yрни ва тара??иёт тенденцияларини та?лил этиш;

– босма ОАВнинг асосий муаммолари ва уларнинг ечимларини ани? мисоллар ёрдамида ани?лаш;

– медиакомпаниялар самарадорлигини ба?олаш;

– дистрибуция бозори: ?укумат ?yллаб-?увватловисиз обунани са?лаш имкониятлари;

– интернет, ра?амли технологиялар ва ижтимоий тармо?ларнинг босма нашрлар фаолиятига таъсирини кyриб чи?иш;

– прогнозлар, таклиф этилаётган тара??иёт моделлари ва концепциялари асосида тавсиялар ишлаб чи?иш;
1 2 3 >>
На страницу:
1 из 3