ТҰРАН БАҺАДҮРЛЕРІ НЕМЕСЕ ЕР, БИ, НАРДЫҢ ЕРЛІК ЖОРЫҚТАРЫ

– Ал ендi, бауырлар, «Ке?iстiк са?аттары?ды» бiздi? д?уiрiмiзге дейiнгi 517 жыл?ы са? д?уiрiне, Бетпа?дала ш?лiне турала?дар, – дедi Би.

– И?, туралады?! – дедi Нар.

– Туралады?! – дедi Ер. ?шеуi:

Бiз – Т?ранны? ?лдарымыз,

Ерлiк – басты ?ранымыз!

Жоры??а сай, дайынбыз,

Тектi елдi? ?ыранымыз!

Сол с?тте ке?iстiк ?згерiп, ?шеуi ежелгi д?уiрдегi Са? даласынан шы?а келедi.

Айнала иен дала, жапан д?з. ?шы-?иыры жо? жазы? даланы? ?р-?р жерiнен боз жусан, ?ыз?ылт б?йыр?ын мен сора? к?рiнедi. К?кте ??й?ылжыта сайра?ан бозтор?ай даусы болмаса, айнала атырапта тiршiлiк белгiсi бай?алмайды…

***

?ыр жонында?ы ?ш асыр е?селi к?рiнедi. Айналасына а? боз ?йлер мен тегелендер, жоры? шатырлары жыпырлай орналас?ан. ?й арасында ?аран-??ран етiп ж?рген елдi? iшiнде ?скери сарбаздар басым. А? боз ?йдi? бiреуiнi? алдында ?лкен тай ?азанда буы б?р?ырап ет пiсiрiлiп жатыр.

?ш елдi? игi жа?сыларыны? б?рi ортада?ы асырда бас ?ос?ан. Е?селi ?ш та?ытта ?ш елдi? т??iр??ты – Омар, Тамыр, Са??стар отыр. Оларды? айналасында у?зiрлер мен билер, ?олбасшылар. Т??iр??ттар ке?есi ?ызу ж?рiп жатыр.

– Ел iргесi с?гiлдi, – дедi Омар. – Батыстан мидиялы? Дарийдi? 700 мы?ды? ?олы к?ктi жап?ан ?ар?адай ?аптап, баса к?ктеп келедi. Кешегi к?ндерi олар Томиристен ойсырай же?iлгендерiн, патшалары Кирдi? басы осында ?ал?анын ?мытпаса керек. Ендi к?рмейсi? бе, парсылар б?л дала?а б?лтты шегiрткедей та?ы т?пеп, кеткен кектерiн, жiберген еселерiн еселеп ?ндiрiп алу?а ??мендеп келедi. Топан судай ойран сал?ан б?л жау?а ?андай ?айран к?рсетемiз? ?алай тос?ауыл болма?пыз?

– Бiздi? б?гiнгi ке?есiмiздi? ма?саты да сол емес пе. «Бiр жа?адан бас, бiр же?нен ?ол шы?арып», ?шеумiз ?ол бiрiктiрейiк. С?йтiп, к?шiмiзге к?ш ?осып, бiр ж?дыры? болып, сол топан?а т?теп берер тас ?амал, ?ас?айып ?ал?ан болайы?, – деп ?остады оны Тамыр т??iр??т.

– Е, м?ны?ызды? б?рi бос ?иял, – дедi Са??стар. – ?шеуiмiз бiрiксек те, бар бол?аны екi ж?з мы??а жетер-жетпес ?ол ??рамыз. ?ара ??рттай ?апта?ан Дарийдi? ?олына ?андай ?амал, тос?ауыл болма?сы?? ?айта сенi жан-жа?ынан ?аусырып, бiр уыс насыбайдай ала?ан?а салып, бiр атып жо? ?ылмай ма. Одан да ?шеумiз жеке-жеке ?рекет жасайы?. Жауды к?кжал б?рiдей ?р т?сынан «шола? со?ыс» т?сiлiмен ж?лмалап-ж?лмалап, ж?йкесiне тиiп, ?лсiретейiк. Содан бас?а, содан ы??айлы жолды к?рiп т?р?ан жо?пын. Менi? ?й?ар-ымым – осы.

Омар мен Тамыр ойланып ?алды.

– Кир патшаны? ??мырс?адай ?апта?ан ?скерiн Т?мар ханым тас-тал?ан етiп же?ген жо? па едi. Бiз сол ??рлы жо?пыз ба. Е? дауасы к?ш бiрiктiрейiк…

– Сендер ?здерi? тiзе ?осып со?ысамыз десе?дер, со?ыса берi?дер. Ал мен ?лгi ойымнан ?айтпаймын.

Са??старды? осы т?жырымын бiлгендей, сыртта?ы ба?ауыл-дарды? бiрi ет пiсiп, дайын бол?анын хабарлады.

Ет желiнiп, сырт?а то?ты? басу?а шы??анда да, т??iр??ттар мен ?олбасшыларды? ж?здерi жабы?ы??ы, е?селерi т?сi?кi к?йден тан?ан жо?. Са??стар астан кейiнгi отырыс?а ?арамай суыт ж?рiп кеттi.

Омар мен Тамыр алда?ы жоры?ты? жайын а?ылдасып отыр?анда, сыртта?ы к?зетшiнi? бiрi бас с??ты:

– Шыра? деген жыл?ышы жiгiт алдары?ыз?а кiргiсi келiп р??сат с?райды. «Жоры??а ?атысты ой-?сынысым бар», – дейдi?

– Кiрсiн! – дедi iштегiлер.

Асыр?а ?ткiр к?здi, ?ия? м?ртты, сi?iрлi iрi денелi ?ара жiгiт кiрiп келiп, орта?а ?амшы тастады.

– И?, даты? болса, айт! – дедi Омар.

– ?лгiнде сiздердi? ж?здерi?iзден торы?уды бай?ап, шыдай алмай келiп т?рмын, – дедi Шыра?. – И?, парсыларды? к?шi жой?ын, екпiнi ?атты екенiн ?арапайым ж?рт бiз де бiлiп ж?рмiз. Егер ??ла? ?ойса?ыздар, менде бiр ой бар.

– Ты?дау?а дайынбыз, айта бер.

– Менi? ойымша, жауды? екпiнiн ?лсiретудi? бiр ?ана жолы бар. ?азiр бiз ш?л даланы? шегiнде т?рмыз. Б?дан ?рi ?арай ?шы-?иырсыз, елсiз, сусыз Бетпа?дала. Демек, жауды сол иен жат?ан ш?л дала?а iлестiрiп, iндетiп апарып, дi?келетiп ??рту керек. Сол мiндеттi мен мойныма алсам деймiн. Т?тас ел-ж?ртты ?ыр?ын?а ?шырат-?аннан, бiр адамны? ?ана ??рбан бол?аны ж?н емес пе.

Б?л с?здердi естiгенде, т??iр??ттарды? к?ре?iткен ж?здерiне ?ан ж?гiрдi.

– Сенi? б?л тап?ыр ойы?а бiз т?нтi болып отырмыз, – дедi Омар т??iр??т Тамыр?а бiр ?арап алып. – Алайда оны ?алай ж?зеге асырма?сы??

– Та?сыр, оны? ж?нiн ерте? iспен к?рсетсем деймiн. Ал, ?азiр менi? сiздерден бiр ?тiнiшiм бар: Мен олай-былай болып кетсем, балаларыма, ?рпа?ыма ?ам?ор боламыз деп, с?з берсе?iздер.

– Шыра?! – деп жауап бердi Тамыр патша. – Сен осы далада ?мiр бойы жыл?ы ба?ты?, б?л даланы? ой-ш???ырын бес сауса?ы?дай бiлесi?. Ендi мойны?а ?лкен мiндет алып, елi?е шыра? бол?алы т?р екенсi?, жолы? болсын! Ал, бала-ша?а?ды, отбасы?ды уайымдама. Бiз оларды ?анатымызды? астына алып, ?ам?ор болу?а у?де беремiз. Олар жетiмдiк к?рмей, ар?ыма? ат мiнiп ж?ретiн болады. Ырыс-несiбелерiн ортайтпаймыз…

***

Келесi к?нi екi патшалы?тан ??рал?ан ?алы? са? ж?рты ?лы к?шке тас т?йiн дайын т?р?ан едi. Олар ?оз?алу?а тек ?а?андарыны? ?мiрлерiн к?тiп т?р?ан. Кенет орта?а отбасы, бала-ша?асын е?iретiп, олармен ?имай ?оштас?ан Шыра? ?ара бурадай буыр?анып, т?тiгiп шы?а келдi. Ол елдi? алдында ?ас?айып т?р?ан к?йi:

– Ал, ж?ртым, – дедi б?лшы? еттерi б?лт-б?лт ойнап ширы?ып. – Мен алдары?ыз?а тас-т?йiн дайынды?пен келiп отырмын. Менi мына ?ткiр ?анжармен ?идалап-кескiле?iздер. Бетiмдi, ?не бойымды сау жер ?алдырмай тiлiм-тiлiм етi?iздер. С?йтiп, жара?аттап, ит-?ор етiп, парсыларды? жолына таста?ыздар. ?йтпесе, олар ма?ан сенбейдi, – деп, к?зi ?анталап, ?анжарды жерге «кiрш» еткiзiп тастады.

Бiра? айнала анталап т?р?ан са? жауынгерлерiнi? еш?айсысы батылы барып жердегi ?анжарды ала ?оймады. Еш?айсысы ?ас батыр?а за?ым жасау?а ?имай, мен iстеймiн деп ал?а суырылып шы?пады. Айнала елдi? еш?айсысы тырп етiп ?оз?ала ?ойма?анын к?рген Шыра? с?зеген б??адай жан-жа?ына ?арап алды да, жердегi ?анжарды ?зi к?тердi. ?анжарын к?нге ша?ылыстыра «жар?-ж?р?» еткiзiп ойнатып, б?лшы? еттерi бiлем-бiлем кеудесi бiр к?терiлiп, бiр басылып, ?ткiр ?ой к?здерi ?ш?ын атып, тiстерiн ша?ыр-ш??ыр еткiзiп ?айрады да, айнала ж?ртты? к?зiнше ?зiне-?зi ?ол ж?мсады. Бетi-?олын, т?ла бойын ?ткiр ?арумен ?ан-жоса етiп аямай тiлгiлеп, кескiлеп тастады. Айналасында т?р?ан ж?рт оны? ай?ыш-?й?ыш тiлгiленiп, ?ан сор?ала?ан денесiн к?рiп, ауыздарын ашып, жа?аларын ?стады:

– Уа-а!

– О, тоба!!!

– Т??iрi са?тай г?р!.. – деумен ?ана тынды.

***

К?шкен ж?ртты? ескi ж?ртында к?нге шыжып, кiре жолды? ша?ына аунап жат?ан жерiнен оны парсыларды? шол?ыншы жаса?тары тауып алды. Т?ла бойы ?ызыл ала ?ан?а боял?ан к?йiнде Шыра?ты Дарийдi? алдына жеткiздi.

– Ма?ан оларды? не iстегенiн к?рдi?дер ме? – дедi ол тiсiн ?айрап. – Жауыз иттер! Олар?а мен ?лi к?ресiсiн к?рсетемiн! Ит терiлерiн басына ?аптатамын! Егер ?ажет болса, жол бастап барайын. Мен бiлемiн оларды? ?айда бет ал?анын. Сендердi са? ?скерiнi? тура ?стiнен т?сiремiн! С?йтiп, менi ?орлап-ж?бiрлегендерi ?шiн олардан ?алайда кегiмдi аламын!

Шыра?ты? ?ып-?ызыл ?ан?а боял?ан сы?пытын, ?ар?анып, тiсiн ?айра?анын к?рiп, парсыларды? сенбесiне амалы ?алмады.

– «?лмегенге ?лi балы? кездесер» деген, – дедi Дарий. – К?не, с?йемелдеп т?р?ызы?дар. Жарасын та?ып, ?стi-басын т?ртiпке келтiрiп, тама? берi?дер. Бiзге жол бастаушы керек.

С?йтiп, Шыра? парсыларды? сенiмiне кiрiп, оларды ш?л даланы? шал?ай т?кпiрiне басын ал?а созып, ентелеген к?йi бастай ж?нелдi.

– Т??iректегi ??ды?тар т?гел улан?ан, ш?бi ?ртелген, – дедi Шыра? парсылар?а. – Олар?а апаратын ?ауiпсiз, т?те жолды тек мен ?ана бiлемiн!..

***

Бауырлар ?шы-?иырсыз ш?л даланы ?а? жарып ж?рiп келедi. Олар ж?зген, ?ылша, ??мса?ыз бен жанта? ?скен ала та?ыр мен ??м т?белердi арт?а тастап, iз кесiп, айнала атырап?а барлай ?арайды. Алда?ы та?ы бiр т?бенi? жонына шы?а бергенде, Нар:

– Ер, д?рбiнi бере т?ршы, сонау к?кжиектегi ?арай?ан жола?ты к?рдi?дер ме, со?ан к?з салайын. – дедi. Ол д?рбiге ш??шия ??iлдi де, – Бауырлар, мына келе жат?ан ?алы? ?скер ?ой! М?, сендер де аны?тап ?ара?даршы, – дедi.

Олар да д?рбiнi кезек-кезек алып ?арай бастады.