ТҰРАН БАҺАДҮРЛЕРІ НЕМЕСЕ ЕР, БИ, НАРДЫҢ ЕРЛІК ЖОРЫҚТАРЫ

– Та?сыр, – дедi ол бiр ??пия сырды аш?андай жiгерлене ?арап. – Бiздi? керi шегiнгенiмiз д?рыс болар. ?йткенi, бiз шегiнген жерiмiздi? ой-ш??ырын бес сауса?ымыздай бiлiп аламыз. Са?тар?а ?арсы со?ыс майданын аш?ан кезде сол бiлiгiмiздi пайда?а асыратын боламыз. С?йтiп, оларды ты?сыра ?у?ан жа?дайда, са?тарды? шегiнетiн жерi ?алмайды. ?зен иiнiне ?келiп ?амап, д?рлiккен жауды ?ойдай бауыздап, ?ыра беруге де тиiмдi.

?скербасыны? б?л ойын бас?алар да ?уаттады. Кир де осы ой?а жы?ыла берген. Кенет осы ке?еске ?атысып отыр?ан лидялы? Крездi?[10 - Крез* – 560—546 жылдары Лидия мемлекетiнi? патшасы та?ында отыр?ан. Кейiн оны? патшалы?ын Кир жаулап алып, оны ?зiне ?ызметке ал?ан. (Алды??ы тарауды ?ара).] басын шай?ап т?р?анын бай?ап ?алды.

– И?, Крез, басы?ды шай?а?аны?а ?ара?анда, келiспей т?р?ан сия?тысы? ?ой? Неге келiспейсi?, соны айт?!

– Уа, ?мiршiм, – дедi Крез ны? та сенiмдi ?нмен. – Егер сен ?зi?дi ж?не ?скерi?дi елден ерекпiз деп ба?аласа?, онда мен пiкiр айтып ?уре болмай-а? ?ояйын. Ал, егер сен ?зi?дi к?дiмгi ажалды адам деп, ?скерi? де ?зi?дей пенделерден ??рал?ан ?ол деп есептесе?, ?рдайым бiр адамны? жолы бола бермейтiнiн ??ын. Егер сен жауды ?з жерi?е енгiзсе?, оны? ?те-м?те ?атерлi деп бiлемiн. Же?iлген жа?дайда, мемлекетi?е де ?ауiп т?недi, олар же?iстi? желiгiмен сенi елi?нi? т?кпiрiне дейiн ?кшелеп ?умай то?тамайды. Ал же?iске жеткен к?нде Томирис иелiгiне т?ре тиiскенге не жетсiн! ?йелдi? тiлiн алып, жауын ?з жерiне енгiзу – Камбис баласы Кирге ?лiммен те? емес пе?! Сонымен а?ылымды алса?дар, дариядан ?тiп жауды? шегiнген жерiне дейiн баса к?ктеп барайы? та, мынандай айла жасайы?: ?з ?осынымызда к?п ?ой сойып, ат-к?пiр етiп ас-су ?зiрлейiк. ?сiресе шарап жа?ы ыр?ын болсын. Содан со? орнымызда ?лсiз ?скер ?алдырып, дария?а ?арай шегiнiп кетермiз. Менi? ойымша, ?здерi б?рын татып к?рмеген та?амны? ?стiнен т?скен жау д?мге тарпа бас салады. Ал, одан ар?ысы белгiлi емес пе.

Осы екi ?дай пiкiрдi салма?тап к?рген Кир, ?уелгi ?сынысты т?рк еттi де, Крез пiкiрiн ?абыл алды. С?йтiп, Т?мар ханым?а «у?делi жерiне шегiнсiн», – деп шап?ыншы жiберттi.

Т?мар ханым у?десiнде т?рып, ?осынын дариядан ?ш к?ндiк жерге, ?асиеттi ?аратау ?ойнауына ?арай шегiндiрдi. Кир болса ?ара??рым ?скерiн дариядан жайлап ?ткiзе бастады.

Кир ?осынын дариядан ?ткiзген к?ннi? т?нiнде т?с к?редi. Т?сiнде немере а?асы Гистаспты? ?лкен ?лы Дарий биiк та??а отырыпты. Екi иы?ында ?ос ?анаты бар дейдi. Бiр ?анаты Азияны, екiншi ?анаты Еуропаны б?ркеп т?р екен. Т?сiнен шошып оян?ан патша т?сiнi? м?нiне ой ж?гiртiп, оны тегiн емес деп жориды. Немере а?асын ша?ыртып алады да, екеуi о?аша отыр?анда о?ан былай дейдi:

– Гистасп, сенi? ?лы? Дарий[11 - Дарий* – Кир ?лгеннен кейiн парсы патшалы?ы та?ына Дарий отырады. Ол да ?лкен империя ??рып, к?птеген елдердi жаулап алады.] жасы жетпеген со? жоры??а ?атыстырылмай, елде ?ал?ан едi. Сол ?лы? менi? та?ыма таласып, ?мiрiме ?астанды? жаса?алы ж?р. Менi? к?мiл-пiрлерiм ?мiсе ?амымды жеп ж?ретiнi ж?не алдымды алып отыратыны ?зi?е аян. Сол к?мiл-пiрлерiмнi? к?рсетуiнше, т?сiмде сенi? ?лкен ?лы?ды к?рдiм. Екi иы?ында екi ?анаты бар екен, бiр ?анатымен Азия, екiншi ?анатымен Еурпоны б?ркеп, менi? та?ымда т?р екен. Со?ан ?ара?анда, сенi? ?лы? менi? ?мiрiме ?атер т?ндiргелi ж?ргенi даусыз. Сол себептi дереу Персия?а ?айтта?ы, мен мына жауды же?iп, елге орал?анша жауап?а дайындай бер.

– Уа, ?лы патшам, – дедi Гистасп оны? ая?ына жы?ылып. – Сен елiмiздi? да??ын аспандатып, жарты ?лемдi жаулап алды?. Ол елдердi? б?рi салы? т?леп, елiмiздi? д?улетiн арттырып, тас?ын-датса, б?л – сенi? ар?а?. Ендеше са?ан кiм ?астанды? ойласа, ол бiзге де жау. Ондай жаулы? ойлайтын парсылы?ты? тума?аны игi едi! Туа ?ал?ан к?нде, ертерек ?лiп кеткенi абзал-ды! Т?сi?де к?ргендей, баламнан ?ауiп ойласа? – бердiм соны ?олы?а ??рбан ?ып! Елге барып, оны т?т?ын?а алайын! – деп, патшадан шы?а сала, ат?а ?онып, елге ?арай жол тартты.

***

Д?л осы уа?ытта Спаргапистi? шол?ыншы жiгiттерi барлаудан орал-?ан едi. Олар парсы ?скерiнi? орналасу жа?дайын баяндады.

– Кир ?скерiнi? негiзгi б?лiгi жоры? ?амымен ал?а озып кеттi. Ал, азы?-т?лiк, шаруашылы? жа?ын ?амдайтын ба?ауыл жаса?-тары тыл жа?та ?ос тiгiп ?алып ?ойды. Соларды басып ?алу?а м?мкiндiк бар, – дедi жоры?шы жiгiттi? бiрi.

– И?, – дедi Спаргапис ойланып. – Бiз жауымызды азы?-т?лiк, киiм-кешектен айырса?, оларды? со?ысу ?абiлетiн ?лсiретемiз. «Темiрдi ?ыз?ан кезде со?» дейдi. Ендеше бiзге же?iстi жа?ындата т?сетiн м?мкiндiк туып т?р, – дедi ол жанында?ы ?олбасшысына. – ?скердi жоры??а да-йында! Д?л ?азiр аттанамыз!

?олбасшыны? сырт?а шы??аны сол едi, даланы жоры? дабылы жа??ыры?тырды.

Спаргапис а?айынды бауырлар?а ?арады да:

– Ал, жiгiттер, ж?рi?дер, ат?а ?онайы?! – дедi. ?зi жауап к?тпестен о??а?арларын ерткен к?йi сырт?а шы?ып кеттi.

– Б?л ?алай бол?аны? – дедi Нар. – Олар парсыларды? ??р?ан т?за?ына т?скелi бара жатыр ?ой. Олар осындай айламен са?тарды? ?штен бiр б?лiгiн ?оршап алып, ?ырып-жойып, Спаргапистi ?ол?а т?сiрiп, ?лтiрмейтiн бе едi? Б?л ?ауiптi? алдын алу ?шiн Спаргаписке б?рiн айтып, т?сiндiруiмiз керек.

– Дегенмен, ол ?ыр?ын т?нге ?арай болмайтын ба едi, – дедi Ер. —Са?тар же?iстерiн тойлап, парсыларды? ?дейi ?алдыр?ан мол та?амдарын жеп, к?л-к?сiр шараптарын iшiп, мастанып бей?ам ?йы?тап жат?ан кезде ы?-шы?сыз басып ?алмайтын ба едi. Ендеше бiз оларды? же?iске жететiн м?мкiндiктерiне неге тос?ауыл болма?пыз?! ?айта, парсыларды? к?шiн осылай ?лсiрете бергенi д?рыс емес пе? Ал содан кейiн бiз ?оршалатындай ?ауiптi? алдын алу?а тырысамыз.

– И?, Ер д?рыс айтады, – дедi Би оны ?остап. – Же?iске жетiп алайы?, ал кейiнгiсiн уа?ында к?ре жатармыз. К?не, ат?а ?онайы?, бауырлар! – ?шеуi бойларында?ы ?ару-жара?тарын т?зеп, ны? адымдап сырт?а беттедi.

***

Спаргапистi? ?олы парсы жаса?тарына т?т?иылдан тиiстi. Бiра? пар-сылар да тез есiн жиып, айтарлы?тай ?арсыласты. Со?ан ?арамай Спаргапистi? сайланып шы??ан ?олы ?алы? жауды н?сердей жау?ан о?ты? астында ?алдырып, ?о?адай жапырып жатты. Одан кейiн олар жан-жа?тан анталап, тiкелей шабуыл?а шы?ты. Алды??ы шептi? бiр б?йiрiнде Ер, Би, Нар да ?ай?ы ?ылыштарымен олай-былай ос?ылап, аттарыны? кеудесiмен екпiндей омыраулатып, парсыларды баса-к?ктеп таптап бара жатты. А?ыр со?ында парсыларды? ?ал?аны са?тарды? жой?ын шабуылына т?теп бере алмай, бас сау?алап ?аша ж?неледi. Спаргапистi? же?iл атты ?скерi оларды ?кшелей ?уып, жауды? сау-тамты?ын ?алдырмай жайпап, ?ал?ан-??т?анын т?т?ындап, керi оралады. Же?iстерiне масаттан?ан жауынгерлер дабыл ?а?ып, кернейлетiп, ендi бiреулерi ат ?стiнде ?нерлерiн к?рсетiп, парсыларды? ?ос тiккен т?ра?тарына шат-шадыман к?йде ?айтып келе жатты. Парсыларды? ?осына таяй бергенде, кенет Би астынан су шы??андай тыпыршып, бауырларына былай дедi:

– Ер, Нар! Сада?тары?ды о?та?дар! – дедi б?йырып.

– И?, неге?! – деп, а?-та? бол?ан Ер, Нар?а:

– Шарап к?зелерiн атамыз! – дедi Би ?удем жердегi ?ос арасында?ы ?аз-?атар т?р?ан к?зелерге ?арата сада?ын к?здеп.

– ?, и?! – деп, бауырлары т?сiне ?ойып, олар да сада?тарын к?здеп, ?шеуi бiрiнен со? бiрi к?зелердi д?лдеп атып, ?ирата бастады.

?уелгiде не бол?анын т?сiнбеген Спаргапистi? жiгiттерi а?тар-ылып т?рып ?ал?ан. Е? алдымен Спаргапистi? ?зi есiн жиды:

– ?й, сендердi жын ?р?ан ба?! То?таты?дар бассызды?ты! – деп а?ыр-?ан. Бiра? бауырлар оны? ай?айына то?та?ан жо?, к?зелердi? б?рiн жайратып салды.

– ?й, басб?зарлар! – дедi Спарагапис ашу-ызадан т?тiгiп. – Егер жай к?ндерi болса, менi? б?йры?ымды орындама?андары? ?шiн ?шеуi? де ?лiм жазасына кесiлер едi?дер. Дегенiмен, сендердi? жан?иярлы? ерлiктерi?дi ескерiп, жазалары?ды же?iлдетем. – Жанында?ы жаса?тарына ?арап. – ?шеуiнi? де ?ару-жара?тарын жинап алып, ая?-?олдарына б??ау салып, т?т?ындап, ?й?ама??а алы?дар! – деп а?ырды.

– Дат, та?сыр! – деп Ер с?з с?райын деп едi, Спаргапис:

– Жабы?дар ауыздары?ды! К?зiме к?рсетпей тез алып кетi?дер б?ларды! – деп, жаса?тарына ?ктемдiкпен б?йырды.

Жаса?тар ?ш бауырды аттарынан ж?лып алып, дедектете с?йреп, алып кеттi.

– Ал, сайып?ырандарым! – дедi Спаргапис сап т?зеген ?скерiне барлай ?арап. – Сендердi? жан?иярлы? ерлiктерi?нi? ар?асында б?гiн шарапатты же?iске жеттiк. Жарайсы?дар! Ендi сендерге же?iс тойын тойлау?а р??сат берем. Парсыларды? мол дастар?анын к?рiп т?рсы?дар ?ой. Той?анша iшiп-же?дер, к?лiп-ойна?дар. Тек, ?тте-е?… – деп аз б?гелiп барып, с?зiн ?айта жал?ады. – Бар шарапты ?лгiлер ?иратып, т?гiп, р?суа еткенiн ?арашы! Амал нешiк, ендi ?здерi?нi? жанторсы?тары?да?ы ?ымыз, шалап, ш?батпен ?ана сусын басарсы?дар. Ал, жа?сылап дем алы?дар! – деп, ер ж?рек жауынгерлерiн еркiне жiбердi.

***

– Ендi ?айттiк?! – дедi ?ызу?анды Ер бауырларына ?арап. – Бiз парсыларды? алдауына т?сiп, ?оршауда ?алып, ?ырылатын бол-ды? ?ой.

– Оларды ?оршауда ?алу ?аупiнен са?тандыратын тек бiз едiк, бiздi? де к?рген к?нiмiз мынау.

– Б?л жерде Бауыржан атамыздай мы?ты ?олбасшы керек шы?ар, – дедi Ер бауырларына кезек к?з тастап. – Александр Бектi? «Арпалыс» кiтабы естерi?де ме?

Сонда Бауыржан ата М?скеу т?бiндегi ?аланы ?ор?ау со?ысында батальонымен бiрге бес рет немiстердi? ?оршауында ?алып, бесеуiнде де ?оршауды жарып шы?ады. Соны? ал?аш?ысында ол асып-сасуды? орнына батылды? пен тап?ырлы?ты? ?лгiсiн к?рсетiп, ?оршауды «ромб ?дiсiмен» тас-тал?ан етедi. Я?ни, со?ыс?а жарамды сарбаздарды ромб т?рiздi сап?а т?р?ызады да, ортасына жаралылар мен санитарларды тиеген арбалар мен зе?бiректердi, бас?а да ат-к?лiктердi орналастырады. С?йтiп, немiстердi? са?адай сай ?скери-техникалы? колонналарын к?тпеген жерден сына сия?ты б?за-жарып ?те шы?ады. Б?л да ?скери тап?ырлы?ты? бiрi.

– И?, осы ?дiсi кейiн ?скери о?улы?тар?а енгiзiлiп, арнайы тактика ретiнде о?ытылып келедi емес пе.

Бауырлар бiршама серпiлгендей болып едi, бiра? ?з баста-рында?ы жау ?оршауы естерiне т?скенде, ?айта ?алы? ой?а берiлiп, ?нсiз ?алды.

Кенет Нар ?нж?р?алары т?сiп кеткен баурыларын иы?тарынан ?а?ып:

– Эврика! Мен таптым! – деп ай?айлап жiбердi.

– И?, ненi тапты??

Ол жауап орнына ?ойнынан ?ойын д?птер, ?аламсап алып, алдына ?ойды.

– Кiмде металл те?ге бар?

– Менде ж?з те?ге бар, – дедi Би ?алтасынан шы?арып к?рсетiп.

– Б?рекелдi! – дедi Нар жанары ?ш?ын атып. – Ендi хат жазып, те?генi астына м?р етiп басамыз да, Спаргаписке берiп жiберемiз.

– Содан?..

– Содан кейiн та?ы к?ре жатармыз.

Нар отыра ?алып хат жазды да, те?генi? бетiн сиямен бояп, м?р етiп басты. Оны шиыршы?тап орап, сыртынан ?олорамалымен ?аптады да, оны к?зетшiлердi? бiрiнен «Спаргаписке апарып бер» деп ?статып жiбередi.

Бiраздан кейiн к?зетшi ?айтып келдi де: