Сагындым. Кайт инде

«…Шуннан со? ятим малай ?нисене? кабере янына килеп баса да, ?зене? мо?-зарларын с?йли: ?ги бала булып яш??л?ре авыр ми?а, ?нием. Ник безне ташлап китте?, ник кайтмыйсы??! Синсез д?ньяларны? бер нуры юк, сагындым бит, ?нием, кайт инде…» Шулчак ?лл? кайдан гына очып килеп, кабер р?ш?тк?сен? бер к?б?л?к куна. Бик х?лсез була ул. Р?ш?тк?д? корган яфрак сыман эленеп кен? тора. Ятим малай к?б?л?кне кулларына алып ирк?ли, малайны? ?ылы сулышыннан к?б?л?к ?анланып-терелеп кит?, р?хм?т ?йтк?н сыман аны? баш очыннан талгын гына ?ч кабат ?йл?неп уза да юкка чыга. «?й, ?ием, – дип уйлый малай, – ?аннарымны ?ылытыр кеше булса, мин д? канатланыр идем…» Кин?т ?нисене? ягымлы тавышын ишет?:« Р?хм?т си?а, улым. Син кичерг?н газаплардан х?лсезл?нг?н к?б?л?к – ул минем ?аным иде. Син аны ?зе?не? изгелеге? бел?н терелтте?. ??м мин кабат сине? янга кайттым. Без берг?, улым…»

Бу хик?ят турында малай к?н озыны уйланып й?рде. Кайтыр алдыннан Ш?гали бабай Иск?нд?рне? аркасыннан с?еп ?йтеп куйды:

– К?т?г? син чыгасыны белг?ч, бераз шикл?нг?н идем. Беребез бабай, беребез сабый, м?йт?м, ай-?ай, малларны таратмабыз мик?н. Бик ?ег?рле булды?, маладис. Тач ?тие?? охшагансы?.

– Ш?гали бабай… – Иск?нд?р ?л?нд?ге чыбыркысын иелеп алды, – Ш?гали бабай, ? мин ?тиемне терелт? аламмы?..

Инде бабай тынып калды. Аны? к?зл?ре т?псез мо? к?лен? ?верелде. Озак кына ?нсез торганнан со? б?тенл?й икенче тавыш бел?н:

– Бер кем д? м??гелек т?гел, улым. Кеше кит?, ?ирд? аны? эше кала, ?имеше кала. ?тие? изге кеше иде, урыны о?махта булсын. ? син аны? рухын терелт? аласы?, улым. Аны ф?кать син ген? терелт? аласы?. Моны? ?чен озак вакыт кир?к, ?рвахлар рухына тап т?шерм?слек итеп яш?рг? кир?к…– дип ?йтеп куйды.

Й?р?ге ашкынып типте Иск?нд?рне?. Куанычы к?чле иде – ятимлекне? б?тен ачылары артта калачак х?зер. ?тисе бел?н берг? кайтып керг?ч, ?нисе н?рс? ?йтер ик?н?! ?й, с?енер инде, ?й кочаклар, ?й, ?б?р инде. Елап та алыр. Еласын, ?йд?, еласын бер туйганчы. Эх, ?тисе бел?н кайтып керг?ч!.. ? шулай булачагына шиге юк иде Иск?нд?рне?. Андый-мондый гына кеше т?гел, Ш?гали бабай ?зе ?йтте бит. ? син аны терелт? аласы?. Аны ф?кать син ген? терелт? аласы?, диде…

К?т?не? урамга кер?е булды, Иск?нд?р зиарат ягына й?герде. ?лл? артык кабаланды, ?лл? бер?р н?рс?г? абынды, м?т?лл?п китте, сы?ар к?л?ше ?лл? кайда очып барып т?ште. Тик малай мо?а игътибар итм?де,сикереп торды да аксаклый-акаклый й?гер?ен белде. К??еле тулган Ш?гали бабай, аны? артыннан карап, ?и? очы бел?н к?зл?рен с?ртеп алды, иренн?рене? калтырануын гына басарлык чара тапмады…

Зиарат коймасын сикереп керг?ч, Иск?нд?р таныш каберг? ашыкты. К??елен с?ер серлелек бил?п алды. Аны? уйларын ?тисе д? белеп торадыр, улы кичерг?н газаплар аны да ?рнет?дер. Кабер р?ш?тк?сен? ак к?б?л?к килеп кунды. Малайны? й?р?ге дерт итеп китте, т?не эсселе-суыклы булды. Ул сак кына кулларын алга сузды, тик к?б?л?кне учына алырга гына ??рь?т итм?де, очып кит?р д? Иск?нд?рне? б?тен хыялларын ?имерер т?сле тоелды. Малай к?зл?рен к?б?л?кт?н алмый гына ?ирг? тезл?нде:

– ?тием, кайт!.. Синсез бик кыен безг?, – дип пышылдады ул,– Ми?а да кыен… ?нием? д?… Кайт, ?тием, кайт…

Аны? я?аклары буйлап к?з яшьл?ре т?г?р?п т?ште. Ма?гаена салкын тир б?реп чыкты. С?з ?йтк?н саен иренн?ре, юк, иренн?ре ген? т?гел, б?тен т?не, т?нене? ??рбер к?з?н?ге дерелд?де.

– ?тием, кайт!.. Азга гына булса да кайт!.. Минем сине бик к?р?сем кил?… Сине? бел?н урамнан ?ит?кл?шеп ?т?сем кил?… ?тисе юк моны?, дим?сенн?р… Кайт, ?тием, кайт… Азга гына булса да…

К?б?л?к канатларын ?илпеп ?авага к?т?релде. Иск?нд?р д?, кулларын алга сузган килеш, а?а ияреп торып басты. К?б?л?к малайны? баш очыннан ике тапкыр ?йл?нде д? авыл ягына табан очып китте…

Иск?нд?рне? колагына ?тисене? ягымлы тавышы ишетелг?нд?й булды:«Р?хм?т си?а, улым…»

?тисе!!!

Кайтты!!!

Ул ялт итеп артына борылды. ?тисен кчаклап алырга ?ыенып кулларын ??йде. Тик тир?-юнд? беркем д? юк иде. Ул ?ле анда, ?ле монда ташланып якындагы кабер куакларын карады. Юк. Беркем д?.

Юк.

Д?нья кин?т ч?лп?р?м? килде, малайны? б?тен булмышын ачы ?рн? дулкыны ялмап алды. Й?р?кт?н кан тамганы ишетел? кебек иде.

Тик ?мете ?зелеп бетм?де.

? б?лки…

К?б?л?к авыл ягына очып китте бит.

Б?лки, ?тисе аны ?йд? к?т?дер…

…Иск?нд?рне к?р?г? ?нисене? й?зе яктырып китте:

–Н?рс?, тыны?-к?не? бетте. К?т?д?н кайткач, бераз ял ит?р иде?…

Иск?нд?р очкынланып янган к?зл?рен ?нисен? т?б?де:

– ?ти кая?

?нисе ?нсез калды. Иск?нд?рне? д? к?зенд?ге шатлык чаткыларын болыт каплады, башы ?зенн?н-?зе т?б?н иелде.

– Кайтмады мени… – диде ул, елак тавыш бел?н,– Кайтырга тиеш иде бит…

Л?кин еламады.

Еламады, к??елене? бер почмагында ?мет уты тагын балкып китте. Моны? ?чен озак вакыт кир?к, диде бит Ш?гали бабай. ?лб?тт?, шулайдыр. Уен эш мени?! Нинди ген? вакытлар кир?к булса да т?з?ч?к ул, терелт?ч?к ул ?тисен. Терелт?ч?к. Та? гына атсын, ирт?г? тагы зиаратка барыр. ?тисе ирт?г? терелм?с?, аннан со? да…

Иск?нд?р урыныннан калкынып, чоланны? кечкен? т?р?з?сен? карады. Т?н карасы сыекланып кил? иде инде.

Та? атарга, барыбер, ерак ?ле…

* * *

Язучы акча яткан почмакка борылып карады. ??м калкынып куйды.

Аны? бу хал?тен к?рг?н комиссия ?гъзалары шундук тынып калды. Тагы н?рс? булырын к?з?ттел?р.

Акчаны? н?рс? ик?нен ул яхшы бел? иде. Теге заманнарда ук ?ле акчасыз калып кемг? барырга, кайда сугылырга белми й?рг?н чаклары х?тсез булды. Шул м?лл?рд?ге кичерешл?рен х?терл?п, язучы елмаеп куйды.

Акча…

…Д?нья матур иде. Сабый к?зенд? балкыган шатлык очкыныдай, к?кт? шаян кояш елмая, аны? к?л?ч нурлары з?вык бел?н т?зелг?н м??аб?т йортларны? т?б?л?рен алтынга мана, алтын т?б?ле йортлар ?зл?ренд? яш?г?н кешел?рне? б?хетле булуына с?енг?нд?й чиксез горурлык бел?н башларын к?кк? ч?йг?н, алар ?зл?ре д? ниндидер яктылык, кешел?р к??еленн?н сибелг?н изге хисл?р тарата, ул хисл?рне т?не?не? ??р к?з?н?ге тоеп тора, ул хисл?р ягымлы да назлы дулкын булып сулышлары?а ?теп кер?, кан юллары буйлап б?тен т?не?? таралып, х?р?к?тл?ре?не ашкынулы ит?, и?н?ре?? канат ?ск?нд?й тоела ??м син «канатымны? каурыйлары нинди т?ст? ик?н?» —дип, ирексезд?н арты?а борылып карарга м??б?р буласы?, бер н?рс? д? к?рмисе?, ?мма канатлары? барлыгына ?аман ышанасы?, ышанасы?, ч?нки ??р кис?ге, ??р к?з?н?ге сихри яктылыктан, назлы тылсымнан тукылган бу д?ньяда башкача булуы м?мкин т?гел, монда тик изге к??елле, алтын канатлы кешел?р ген? яши, ? кайчагында аларны? барсы да ф?решт?дер, гади кеше т?гелл?рдер, гади ад?м балалары болай ук якты к??елле, саф хисле ??м пакь ниятле була алмыйлардыр т?сле тоела, син д? ?зе?не бер ф?решт? итеп сиз?се?, ?аны? чиксез с?ю бел?н тула, бар уйлары?, кылган гам?лл?ре? с?ю бел?н сугарылган була; янда балалары? уйнап й?ри, аларны? шат авазлары, челтр?теп к?л? тавышлары ?зе якты мо?га ?верел?, к??ел кыллары?ны назлап ?т?, елмаясы?, бер гонасыз шушы шат сабыйлар ?ирне? елмаюы кебек тоела; янда ?зелеп с?йг?н яры? атлый, аны? к?зл?рен? карау бел?н б?хет к?лл?ренд? й?зг?н аккош сыман буласы?, ул изге зат, сине бер кайчан да ?ил-давылга бирм?с ф?решт?? ул, шуны тою си?а кодр?т ?сти, Гераклдан гайр?тлер?к ит?, т?б?л?ре болытларга ашкан кайгы-х?ср?т кыялары х?тта бер селт??д?н комга ?йл?н?ч?к, «?ф» дип ?рс?? очып кит?ч?к, с?йг?н яры? янда булган чакта, бар н?рс?г? сине? к?че? ?ит?; яннары?да якын дуслары? бар, син аларга бер ни кызганмады?, ??рчак ярд?м кулын сузып килде?, ??м алар да моны онытмыйлар, ??ркайсысы син дип ?зелеп тора: «Н?рс? бел?н ярд?м ит? алам?», «Ярд?м кир?к булса, ?зем? кил!», «Берг? яшик, якын дуслар булып, бер-беребезг? зур таяныч булып!»—дил?р алар сине к?рг?н саен, син, ?лб?тт?, ярд?м сорамыйсы?, аягы?да ?ле нык торасы?, тик шулай да к??еле? к?т?рел?, дуслары?ны? шундый карашыннан син ?зе?не тагы да гайр?тлер?к ??м к?члер?к кебек хис ит?се?, ч?нки син бу ?ирд? ялгыз т?гел, кайчак ялгыш абынып егылса? да, кул бирерлек якын дуслары? бар, бер к?н килеп аягы?нан язса?, алар си?а ныклы аяк булыр, канаты?нан язса? – канат булыр; д?нья матур, д?нья нурдан тора, изгелект?н, якты мо?нан тора; син б?хетле, ч?нки бу д?ньяда, тик г?з?ллек, наз ??м изге хисл?р бел?н биз?кл?нг?н бу д?ньяда к?пме ген? тел?с?? д? берничек т? б?хетсез булып булмый, кешел?рне? матурлыгын тоеп, ?лл? кайчан инде, бик-бик к?пт?н, д?нья ??нн?т кебек булсын диеп, б?хетсезлек ?ирд?н качып китк?н.

Шушы ?ирг? туганы?а с?енеп, аны тагын матурларга тел?п син яшисе?, к??еле?д? ак хыяллар яши, син аларны чынлык итм?к булып, к?нне т?нг? ялгап тир т?г?се?, сине? бел?н берг? шатлык яши, б?хет, с?ю, сафлык…

Матурлыктан к?зе камашыпмы, шатлык томанында адашыпмы, ?лл? инде кешел?рне? к??еле изгелект?н тулып ташыпмы, д?нья шундый д?р???г? ?ит? – ?ирд? акча бет?.

Кин?т бар д?ньяда акча бет?.

Юк, син ?ле моны сизмисе? д?. Акча башта синд? ген? бет?. Тире? т?геп, к?нне т?нг? ялгап эшл?г?не? табыш китерми, ?лл? инде сине? хезм?те?? кешел?рне? мохта?лыгы кими, ?лл? башка с?б?п килеп чыга… Х?ер, ансы бик м??им д? т?гел. Акча? бет?, аны бик тиз табу юллары да томаннарга кереп юкка чыга. ? син ары барып сугыласы?, бире б?рел?се? – файдасы юк. Балаларны? б?хет авазларын, челтер?теп к?л? тавышларын ?лл? нинди салкын ?илл?р урлый, к?зл?рен? сагыш п?рд? кора, алар си?а авыр с?з ?йтмил?р, алар синн?н нидер к?т? ген?; хатыны?ны? к?зл?рен? карап б?хет к?лл?рен? чумалмыйсы?, ?з-?зе?не Гераклдай итеп, кодр?тле зат итеп тоялмыйсы?, ? ф?решт?? сине? к?зг? карый, нидер к?т?, нидер ?мет ит?; син аларны? н?рс? к?тк?нн?рен ачыклардан-ачык т?шен?се?, ??м бер вакыт теге дуслары?ны, и?-и? якын, якты дуслары?ны шатлык бел?н иск? т?шер?се?, алар сине газапларга бирм?с, алар сине яклап-саклап калыр, аягы?нан язса?, аяк булыр, канатлары? сынса, канат булыр; ??м син ялгыз т?геллеге? а?лап, к??еле? тулы якты ?мет бел?н, якын дуслары?ны? беренчесен эзл?п табасы?, элек тибеп кен? ачып керг?н ишек янына барып басасы? да т?в?кк?лл?п ишек кагасы?, дусты? сине колачларын ??еп ихлас шатлык бел?н каршы ала, шундук табын кора, ш?раб коя, гапь куера ??м син кыяр-кыймас кына х?ср?те?не ачып саласы?, дусты? сине диккать бел?н ты?лый, ?ылы с?зе бел?н юата да зур борчылу бел?н ?йтеп куя:« Сине? ?чен бер ни ж?лке т?гел, ?анымны да б?леп бирер идем, тик, гаф? ит, акча бир? алмыйм, ?земне? д? к?йм?м комга тиг?н, бер тиенг? тилмереп й?рг?н чагым…»; бу дусты?ны? ихлас к??ел бел?н син дип борчылганын а?лыйсы? да аны? авыр х?лг? калганында ярд?м ит? алмаганы? ?чен кайгырасы?, дусты? ?йб?т, дусты? алтын кебек, ул ?анын да б?леп бирер иде, л?кин си?а б?ген ?ан кир?кми, си?а бераз гына акча кир?к; к??еле? тулы с?нм?с ?мет бел?н икенчесен эзл?п кит?се?, ул елмаеп си?а каршы чыга, сине? якын дусты? ик?нлеген ??рбер х?р?к?те ?йтеп тора, ?мма гозере?не ишет? бел?н, аны, г?я, кемдер алыштыра:«Кешед? акча булыр вакыт мени?!» – ди ул ??м син тулысынча килеш?се?, кешед? акча булыр вакыт т?гел, шундый авыр м?лд? дуслары?ны кыен х?лг? куеп й?рг?н ?чен ?з-?зе?? н?фр?те? арта, ?инаятьче булып тоеласы?, л?кин сине? башка бер чара? юк, си?а акча кир?к, б?ген кир?к, ?зек ?мете?не ялгый-ялгый, ?ченче дус янына юл аласы?; дуслары?ны? берсен калдырмыйча урап чыгасы? да, бер н?рс?г? ачык т?шен?се? – бу д?ньяда акча бетк?н ик?н.

Бар д?ньяда акча бетк?нлеген инде ?ирд? б?тен кеше бел?, син бел?се?, бар дуслары? бел?, тик хатыны? гына аны белми, ул гына да т?гел белерг? д?, х?тта а?ларга да тел?ми ул, аны? наданлыгы ?анга тия, шул кад?р д? надан булып яш?п була мик?нни со? дип ?рнисе?, ? ул ?аман ?зенекен тукый:«Балаларга юньле кием кир?к, ? табынга т?мле ризык кир?к»; син ?зе? д? аны чамалыйсы?, кир?к ик?нлеген яхшы а?лыйсы?, л?кин бер н?рс? д? кыла алмыйсы? – ч?нки ?ир шарында акча бетк?н; ? хатыны?, надан, шуны сизми, ул ?аман да ?зенекен с?йли:«Кибетл?р бит, никтер, ?аман эшли, алны-ялны белми базар г?рли, бар урында гигант с??д? бара, кеше нидер сата, сатып ала… Нишл?п акча бетсен бу д?ньяда?!»

Син д?ньяга тутырып карыйсы? да мо?а кад?р к?р? алмаганны к?р?се?: чынлап та бит, кемдер сата ик?н, кемдер сатып ала ик?н бит, алар арасында чит-ятлар да, якын дуслары? да бар ик?н…

Кин?т д?нья якты елмаюын салып ата… К?кт? кояш якты елмаймый бит, кояш анда б?тенл?й юк ик?н, к?к й?зенд? кара болыт туе, болытлардан таш тамчылар тама, таш йортларны? биек т?б?л?ре яшен суккан агач сыман к?йг?н ик?н, шул йортларда ?ан асраган кешел?рне? уй-хисе д?, тел?к-нияте д?, с?йл?р с?зл?ре д?, х?тта й?зл?ре д? кара ик?н. Урамнарда бетм?с ч?п-чар булып кешел?рне? ?имерелг?н хыяллары, ?зелг?н ?метл?ре, алданган ышанычлары елап ята, аларны? и?р??енн?н к??елл?рне чиксез сагыш баса, ?зе?не р?н?етелг?н гарип балалар янындагыдай тоясы?. ?ирне? р?н?етелг?н гарипл?ре…

??м кешел?р елмаюын сала… ??м аларны? чын й?зл?ре ачыла… ??м ?аны?ны чиксез шом богаулый…

Бу планетада к?пт?н инде кеше диг?н т?р югалган ик?н, аны к?пт?н комсыз карашлы ??м ?ткен тешле монстрлар алыштырган, т?рле ерткыч-?анварларны х?терл?тк?н бу мутантлар ?зл?рене? н?фсесен кан?гатьл?ндер? ?чен, х?тта н?ни ген? ?стенлекл?р ?чен и?-и? якыннарыны? бугазына ябешерг? ?зер. Балалар да (х?тта балалар да!) ерткычлыкка табынып ?с?л?р, алар ?нк?л?рен котк?н карчыга балаларыдай, авызларын ачып кычкыралар:«Карыным ач, кан бирегез ми?а! Карр-карр… Канн-канн…» ? ?ти-?нил?ре аларны? ерткычлыгына сокланып карый, явызлар д?ньясына аяусыз ш?хесл?р ?зерлил?р…

?ирне кызганып куясы?. Ул ?зенд? кешел?р яш?г?н чорны сагынадыр кебек тоела. ? х?зер ул чирле. Аны ике аяклы вируслар басып алган…

Л?кин мо?а ышанасы? килми. Бу шулай тоела гына бит, дип уйларга тырышасы?. ?зелеп с?йг?н кеше?, ?ил давыллардан саклап, си?а кодр?т бир?че ф?решт?? янына ашыгасы?. Ишеге?не ачып кер?г? сине ниндидер зур комак каршы ала:«Акча кир?к! – ди ул тешл?рен ?аны?а батырып,– Юньле кием, яхшы ризык кир?к. Акча кир?к!» Сине? ?аны? кайный, ?рн?л?рд?н б?ре булып улыйсы? кил? башлый. Тик тавышы? чыкмый. ??м чынлап та ерткычка ?йл?н?е?не сиз?се?. Бераз акча, аз-маз м?лк?т ?чен кемнедер ?зг?л?п ыргытырга да ?зерлеге?не а?лыйсы?. ?зе?не? шундый д?р???г? т?ш?е??, т?ш? алуы?а к??еле? сызлый. «Акча кир?к ми?а!– дип чиный теге комак,– Акча тап! Ирме син, ?лл? ч?пр?кме?!»