Өмір – сынақ

– Та?ы бiр рет ?тiнiш берсiн. Мiндеттi т?рде виза беремiз.

Жоспарлан?ан уа?ыт ?тiп кеткен со?, инженердi? бас?а шаруасы шы?ып ?алды. Ол ?аза?стан?а кешiгiп келдi. Сол уа?ытта ??К ?лдекiмдердi? т?ртпектеуiмен б?лмеге с?ргi ?ойып кеттi. Ендi б?лменi ??рау м?мкiн емес боп ?алды. А?ырында б?л ма?ан ?атысты ?ылмысты? iстi? екiншi «эпизодына» айналды.

Мен ??рыл?ыны ?абылдау актiсiне, оны ?олданбай т?рып ?ол ?ой?анмын. Елдегi бюджет желто?санны? со?ында жабылады. Актiге ?ол ?оюым ?ажет болды. «Б?лменi» ??ру м?селесi созылып кеттi. Бiра?, м?селе шешiлдi, мен одан еш проблема к?рмедiм. Алайда, «б?лменi» с?ргiлеп кету, оны ??руды м?мкiн емес еттi. Сол б?лменi? ??рылма?аны ма?ан ?арсы айыптауды? бiр б?лiгiне айналды. А?ыл?а ?онымсыз. Саналы адам ?шiн б?л ?исынсыз н?рсе. Ал, ???ы? ?ор?ау органдары ?шiн б?л – ?ылмыс.

Бюджеттiк реформа басталып, а?ырына жетпедi. П? iстеп ж?ргенiмде бюджеттiк жоспарлауды реформалау т?жiрибелерiн зерттеу тобымен бiрге бюджеттiк ж?йесi тияна?ты елдерге барып к?ргенмiн. Сол елдердi? т?жiрибесi бойынша бiзде де ?ш жылды? жылжымалы бюджет ?алыптасуы тиiс едi. Я?ни, бiр жыл бойы ж?ргiзiлген iс-шара келесi жыл?а автоматты т?рде (б?л ?ылмыс болып саналмайды) к?ше бередi. Бiр ба?дарламаны? iшiнде ?аржы ?айта б?лiнiп (б?л да ?ылмыс емес) ?арастырылады. Бiздi? елде ?ш жылды? бюджеттi бекiттi. Сонымен реформа бiттi.

Актiлерге желто?санда ?ол ?ой?аным да ?ылмыс болып шы?ты. Бiздi? бюджеттiк ж?йе за? б?зушылы?ты жасау ?шiн арнайы ?йымдастырыл?ан сия?ты. Неге ?нiм кешiгiп жатса, актiлерге ?ол ?оюды келесi жыл?а за? ж?зiнде жылжыту?а болмайды? Не сен ж?мыс iстейсi?, не н?с?аулы? бойынша ?арап отырасы?. Бюрократиялы? ж?йе адам амалсыз за? б?затындай етiп жасал?ан.

Бiржанны? Агенттiктегi басты мiндетi – а?паратты? технологиялар едi. «Халы? сана?ы мен т?р?ын?й ?оры» iс-шарасында Бiржан деректердi? тек электронды ??деуiне ?ана жауапты едi. Сана? департаментiнi? дайынды? ж?мыстары созылып кеткендiктен, осы департаментпен жауапты хатшыны? нашар коммуникациясынан со?, Бiржан?а Сана?ты «??т?аршы» деп мен ?зiне ?атысы жо? уческенi бас?аруын ?тiнген едiм. ?зiм де сана?ты? сауалдары мен сана? ж?ргiзушiлердi? н?с?аулы?ын реттеуге ?атыстым.

Ол сана? бланктерiне тапсырыс беретiн тендердi? техникалы? тапсырмасын даярла?ан. Оны сол ?шiн т?т?ындап, соттады. Екi жарым жыл ?ар?ынды ж?мыс iстеп кеп, марапатына – бес жыл т?рмеге отырды.

Менi? Канададан келгенiме бiр апта ?ткен.

Д?йсенбi к?нi т?стен кейiн ол кезектi тергеуге кеткен. Сол жерден смс жазды: «?аржы полициясы Баятовты т?т?ында?аны туралы а?паратты БА?-?а жариялапты».

Б?л ?те жаман хабар едi. Сана?ты ??деу ?лi ж?ргiзiлiп жат?ан. ?орытынды н?тиже ?лi жариялан?ан жо?. М?ндай хабар ел iшiн д?рлiктiрiп, сана?ты? ?орытындысына к?дiк тудыруы м?мкiн.

А?ырында солай болды.

Кешкi жетiде смс жаздым: «?зi? т?уiрсi? бе?».

Жауап: «И?».

Келесi к?нi та?ерте? сегiзiншi ?абатта?ы жеделсатыны? ма?ында оны? ж?ргiзушiсi менi к?тiп т?р екен. Бiр н?рсе бол?анын т?сiндiм. Ж?ргiзушi жаныма жа?ын кеп: «Бiржанды т?т?ындады» деп сыбырлады.

– ?алайша?

– Кешке таман тергеуден кейiн босат?ан. Т?нгi 22.00 ?айта ша?ырып алды. Содан босатпады.

Ендi менi? екi орынбасарым да т?т?ындалды.

Президентке жаз?ан бiрiншi хатым

Екiншi орынбасарымды т?т?ында?ан со? жа?дай м?шкiл бола бастады. ?ызметкерлер д?лiзге шы?пау?а тырысатын. Б?рi ?з кабинеттерiнде отырады. Агенттiктi? ?зын д?лiзiнде ?лi тынышты? орнады. Е? к??iлшектерi арасында жылап алады.

К?н сайын Агенттiктi аралап, т?сiндiрме ж?мыстарын ж?ргiздiм. ??iрлiк ке?селердi? басшыларына iшкi пошта ар?ылы хат жаздым. ?ызметкерлердi? к??iл к?йiн ?ада?ала?дар, ?олда?дар, сана?ты? ?орытындысын бiтiру керек дедiм.

Осы уа?ыт?а дейiн Премьер-министрге кiрiп шы??анымнан бiрде?е ?згередi деп к?ттiм. Тергеу б?рiн д?рыс тергеп, м?селе шешiлер деп ?мiттендiм. Бiра?, еште?е де ?згермедi. Сонды?тан ендi Президенттен к?мек с?райын деп шештiм.

Хат жаздым – ?те ?ыс?а, бiр беттiк. Президентке ?ыс?а да н?с?а, аны? жазу керек. К?лемдi хатты о?ып отыратын уа?ыты жо?.

«??рметтi Президент. Ант етейiн, мен де, менi? екi орынбасарым да сана? ?аржысын ?рламады?, ?аржыны ?олма-?ол а?ша?а ауыстыру схемалары ж?нiнде еште?е бiлмеймiз».

Та?ы бiрнеше жол ?остым. Хатты алып Премьер-министрге бардым. Хатты берiп жiберудi? бас?а амалы жо?. ?зiрге елдегi екiншi басшыны? алдына бара алатын м?мкiндiгiм болды. Б?лай жал?аса берсе, одан да айырылатын т?рiм бар…

– Мен апарып беремiн, – дедi Премьер-министр.

?йтеуiр, ма?ан сенетiн шы?ар деп ?мiттенем.

Бiр аптадан кейiн ма?ан Президент ?кiмшiлiгiнi? бiр ?ызметкерi келiп: «Президент жиналыс ?ткiздi. Статистер кiн?лi емес, бизнесмендердi? сазайын берi?дер», – дегендi сыбырлап айтып кеттi. М?ндай с?ттерде елдi? б?рi сыбырлап с?йлесуге к?шiп кетедi. Немесе м?лде с?йлеспейдi.

С?л де болса, же?iлдеп ?алдым. Осымен бiткен болар деп ойлаппын. ?аржы полициясы б?рiн аны?тап, менi? орынбасарларымды босатады деп к?ттiм.

Бiр ай ?ттi. Б?рi баз бая?ыша. Ж?йкем ж?н болды. Президентке к?лемдi екiншi хат жазу?а о?талдым.

Бiр бетке толы? т?сiнiктеме бердiм. Сана??а дейiн жарты жыл ?ана ?ал?анын, елде ?ажеттi к?лемде ?а?аз болма?анын, басатын ?уатты типографияны? табылма?анын жаздым. Осы проблемаларды шешуге бiлек сыбана кiрiскенiмдi, сана?ты орта жолда то?татып ?ою?а болмайтынын айттым.

Та?ы да Премьер-министрге бардым. Ол хатты о?ыды. ?стел ?стiне ?ойды. «Егер сенi т?т?ындаса, мен осы хатпен Президентке кiрем».

2009-жылы б?л хат адресат?а жетпедi. Менi т?т?ында?ан 2013-жылы да жетпеген.

?а?пан?а т?су

Телефон ты?далады, электронды пошта о?ылады. Менi? к?лiгiмдi органдарды? к?лiгi а?диды. Жаяу ж?рсем, айналамда бiрнеше адам менi ба?ылап ж?редi. Олар к?зге к?рiнбеуi тиiс. Бiра?, мен оларды к?ремiн. П?терде отыра беру м?мкiн емес. Сыртта ?ыдыру – ?немi ба?ылауда болу деген с?з.

Та?ерте? – Агенттiкке ж?мыс?а келу. К?ндiз – ?кiметте жиналыстар, сана? ?орытындысы бойынша А?паратты?-есептеу орталы?тарымен ж?мыс iстеу, т?ра?ты т?рде – ?аржы полициясына тергеуге бару. Сыртымнан ба?ып т?ратын ж?ртты? к?з?арасын бай?аймын. ?ызы?ып, абайлап, та??алып, ?ор?ып, аяп, сенбей, жаны ашып ?арайды. ?зiмдi к?тiп, ба?ып, жа?сы ж?рiп-т?руым керек. Байсалды болуым ?ажет. Менi? ?азiргi ?с?ыныма Агенттiктi? б?кiл ж?мысы т?уелдi. Менi? саспай, сабырлы ж?ргенiм т?рмедегi екi орынбасарыма жетедi деп ойладым – оларды? да ж?ректерi орнына т?ссiн.

Жылау?а болмайды. К?зiм iсiп кетедi. ?й?ы ?ашты. Тама? iше алмаймын. П?терде де ты?дайтын ??рыл?ы болуы м?мкiн.

«Ж?з сомы? бол?анша, ж?з досы? болсын» деген ма?ал?а к?зiм ?бден жеттi.

Менi? достарым

Менi? ж?з досым жо?. Одан аз. Бiра?, олар адал дос.

Екi орынбасарым т?т?ындал?ан со? апайым ?асыма ?зiнi? ?ызын жiбердi. Немерелес сi?iлiм. Университеттi ендi ?ана бiтiрген жас ?ыз. Ая? астынан мен к?тпеген батылды? ?рi ?айсар мiнез танытты. Оны? жасты?ы, ?олдауы, достарыны? к?мегi 2009-жылды? жазын ?ткеруiме к?п септестi.

Жа?ын ??рбым: «Бiздiкiне к?шiп кел», – дедi. Тату-т?ттi отбасыны? ортасына барып ?рей мен к?дiктi сепкiм келмедi. Олар к?нде кешке таман ма?ан келiп, тама? iшкiзiп кететiн. Б?кiл отбасын ертiп келiп, менi серуендеуге шы?аратын. Кiшкентай ?ыздары т?ттi ?ылы?тарымен к?лдiретiн, сондайда ?иынды?ымды бiр с?тке ?мытып кетушi ем.

Достарым келiп т?рды. Б?рi де т?улiк бой?ы ба?ылауды? бар екенiн бiлдi. Д?мханалар?а апарып т?стендiретiн, к??iлiмдi аулайтын. Батыл жандар еште?еден ?рiкпейдi. Соларды? те? жартысы – т?рлi де?гейдегi мемлекеттiк ?ызметкерлер. Бiра?, олар «бiз туралы не ойлайды» деп шошымады. Адалды?тары ?шiн ал?ысым шексiз.

Шын ба?ытты? д?мi ?андай?

2009-жылды? жазын орталап ?ал?ан кез. Та?ерте? ?ызметтiк к?лiкпен ж?мыс?а бара жат?анмын. Ба?даршамда кiшiгiрiм ж?к к?лiгiнi? ?асына кеп то?тады?. К?н шы?ып, керемет боп т?р?ан. Ж?к к?лiгiнi? ж?ргiзушiсi жас жiгiт терезеден басын шы?арып отыр. Бетiне ?арадым. Ба?ытты ж?зiн к?рдiм. Осы жiгiттi? орнында бол?ым кеп кеттi. Ескi ж?к к?лiгiн ж?ргiзетiн жас жiгiт – мемлекеттiк ?ызметтi? ауыр жауапкершiлiгiн сезiнбейтiн еркiндiк. Ба?ыт деген – жанны? тынышты?ы.

Кешке таман сол жiгiт туралы сi?лiме айттым: «Ойында дым жо?, ба?ытты боп отыр едi…». 2009-жылды? жазында с?т сайын?ы мемлекеттiк-???ы? ?ор?аушылар ?ысымынан кейiн м?ндай ала?сызды?ты к?ру ?ажайып болып едi.

– ?ркiмнi? ?з ?мiрi бар, к??iл к?йi жа?сы бол?ан шы?ар, – дедi менi? кiшкентай а?ылды сi?iлiм.

Т?т?ындау, тергеу, ты? ты?даулардан кейiн сондай ба?ытты адамды к?ру жары? к?ндi к?ргенмен те? едi. Ал?аш Астана?а келгенде жасыл жапыра?ты жазды? ортасында бiр-а? бай?а?ам. Сол секiлдi. Ол кезде к?нi-т?нi ж?мыс iстей беретiнбiз. К?ктем ?алай ?тiп кеткенiн бай?амай ?алыппын. Негiзi алты ай ?ыстан со? таби?атты? д?р сiлкiнiп, оянатын кезiн тамашалауды жа?сы к?ремiн…

Уа?ыт ?ызы? ?тедi. ?мiрдi? ?р кезе?iнде ?рт?рлi ??былыстарды бай?аймыз. Оларды ?рт?рлi ба?алаймыз. Адам жаны бiр ??былысты ?р кезе?де ?рт?рлi ?абылдайды…

?ырк?йек

.