Шәһре Биләрдә кунакта / Гости Биляра (на татарском языке)

Кин?т якында гына бала-чагалар тавышы ишетелде. Бернич? йортны узуга, без ачыклыкка килеп чыктык. Авыл башындагы чир?млект? кечкен? м?йдан ясап, малайлар ниндидер уенга ?зерл?н?л?р иде, ахрысы. Мен? алар ике р?тк? кара-каршы тезелеп бастылар.

– Албарс, «Ак тир?к» т?ркеме ?зер! – диде ябык кына бер малай.

– Бик ш?п, Алпак! – Албарсны? ?авабы кыска булды.

– Албарс, «К?к тир?к» т?ркеме д? ?зер! – диде шундый ук чандыр г??д?ле икенче малай.

– Бик яхшы, ?рдуан!

Ипт?шл?рен? уенны? барышын а?латып бетерг?ч, башларга боерык бирер алдыннан, Албарс:

– Ты?лагыз! – диде.

Малайлар берьюлы тынып калдылар. Уен такмаклар ?йт?д?н башланды.

– Ак тир?к! – диде Алпак.

– К?к тир?к! – дип каршы т?ште ?рдуан.

– К?кт?, к?кт? нил?р бар? – дип сорадылар «Ак тир?к» т?ркеменекел?р

– ?офар[5 - ?офар – хуш исле су ??нлеге.] бел?н шик?р бар, – дип ?авап бирде ?рдуан ягы.

– К?кл?ш, ?офары?ны бир ми?а! – дип тал?п итте берсе.

– Аван, ник бир?ем мин си?а? – дип, икенчесе ризасызлыктан иренен б?лт?йтте.

– Шик?ре?не бир ми?а! – диде Алпак.

– Ник бир?ем мин си?а? – дип каты торды ?рдуан.

Борынгы болгар сугышчысы.

Олег Гасыймов р?семе

Без энем бел?н каршы якларны? сорау-?авап т?ртибен? корылган уеннарын шулай к?з?теп торабыз.

– Кая ми?а хан юлы? – дип сорады, ?итди кыяф?т чыгарып, ?ченчесе.

– Байдык, мен? си?а хан юлы, – дидел?р «К?к тир?к» некел?р, ?ит?кл?шк?н кулларына ишар?л?п.

– Сыртлан, хан юлында елан бар, – дидел?р «Ак тир?к» т?ркеменд?гел?р.

– Кылычы? булса, кый[6 - Кыю – ?стен кис? монда: «??лак ит?» м?гън?сенд?] да чык! – дип боерды Сыртлан.

«Дошман чылбыры» н ?з?рг? Алпакны? ?зен сайладылар. Ул, б?тен к?чен? й?гереп барып, К?кл?ш бел?н Сыртланны ике якка аерып чыгып китте ??м: «Без – шундый!» – дип мактанып, каршы т?ркемд?ге «сугышчы» ны ?зл?рен? китереп кушты.

Мин ис? Алпакка карап сокландым. Янымда басып торган энемне? колагына: «????мд? х?йл? д?, к?ч т? кир?к», – дип пышылдадым.

Малайлар уеннарын д?вам иттел?р. Энем д? катнашып уйнарга тел?де. Л?кин мин:

– Болай булгач, ?амигъ м?четен? б?ген барып ?ит? алмыйбыз ик?н, – диг?ч, ?зене? уеннан кире кайтты, карышмады.

??м без ш???рг? таба китеп бардык.

Тышкы ш???рд?

Ни?аять, Бил?рне?[7 - Бил?р – X–XIII гасырларда Идел буе Болгар д??л?тенд?ге ш???р] тышкы ш???р ныгытмалары к?ренде. Каршыбызда калкып чыккан зу-ур ш???рне к?реп а? иттек.

Энем:

– ?лл?-л?! – дип тел шартлатты. – Апа, апа! Кара ?ле, к?р?се?ме? – дип, ?и?емн?н тартты.

Мин:

– ? син ?н? теге манарадагы сакчыларны к?р?се?ме?! Кулларына нинди озын с??ге тотканнар, – дип, ш???р диварларына т?ртеп к?рс?ттем.

?ч кат дивар бел?н ?йл?ндереп алынган тышкы ш???рг? узу ?чен, асылмалы к?пер янына килеп бастык. Безне? б?хетк?, олаучылар[8 - Олаучы – олау (?игелг?н ат) й?рт?че.] да бар иде. Арба т?ренд? дилбег? тотып утырган т?г?р?к сакаллы бер абзый ?зе башлап безг? с?з катты:

– Апалы-энеле бу мосафирлар[9 - Мосафир – юлчы.] ханбалыкка[10 - Ханбалык – башкала.] баралармы- ни?

– ?йе, эчке ш???рг? ?амигъ м?четен к?рерг? барабыз, абзый.

– ?-?-?, шулаймыни?! Юлдашлар ик?нбез, алайса. Без д? шуны? янындагы йортка барабыз ич. Утырыгыз, ?йд?, утырыгыз!

Олаудагы ике бала янына без д? менеп утырдык. Безне? ?айлап урнашуыбызга ышангач, ул с?зен д?вам итте:

– Юлчыны? юлда булуы х?ерле. Шулай бит, углым Белемч?к?! Сине?ч? ничек, кызым Айсылу? Кояш баеганчы, асылма к?перне к?т?реп, капкага бик элеп куелганчы ?йл?неп кайтасы да бар… ?йд?, Ак кашка, кузгалыйк!

?стен? яшькелт казаки[11 - Казаки – ?и?ле ??м кечер?к кен? утыртма якалы ?с киеме.], башына ??йге киез б?рек киг?н бу м?лаем абзый Тел?й исемле ик?н. ?зе бел?н таныштыргач, ул безне? исемн?ребезне, ни ?чен юлга ?лк?нн?рд?н башка чыгуыбызны сорады.

Мин:

– Без – Кушнарат авылыннан, Туктаман бел?н Албик? балалары. Исемем – С?ембик?. Бу – энем Айтимер. ?ти-?ниебез ш???р к?реп кайтырга ?зл?ре р?хс?т бирдел?р. Энемне ми?а ышанып тапшырдылар, – дидем.

– Елга буенда яшисез ик?н. Су коенып ?с?сез инде, алайса. ? минем балалар, Белемч?к бел?н Айсылуны ?йт?ем, Салкын Чишм? диг?н авылны? шифалы суын эчеп ?с?л?р…

Арба т?г?рм?че келтер-келтер т?г?ри. Без тир?-якны к?з?т?без. Монда йортларны? барысы да агачтан салынган. Нигезе – юан им?н б?р?н?д?н, диварын нараттан к?т?рг?нн?р. Т?б?л?ре такта бел?н ябылган. Йорт аралары кысан т?гел.

– Эчке ш???рд? яш??чел?рне? ??йге йортлары да биред? урнашкан, – диде Тел?й абзый, озакка сузылган тынлыкны б?леп. – К?регезче, алар янындагы яшелч? ??м ?ил?к-?имеш бакчалары искитм?ле!

Чыннан да, йортлар янында алмагач, чия ??м шомырт агачлары, кура ?ил?ге куаклары ?сеп утыра. ?н? еракта аерым-аерым й?рг?н ат, сыер к?т?л?ре к?рен?. Бодай, борай[12 - Борай – бодайны? бер т?ре.], борчак, ясмык, тары, арпа басулары ??йр?п ята.

Айсылу ат дугасына беркетелг?н кечкен? ?из кы?гырауга т?ртеп к?рс?тте:

– Ш?лдер[13 - Ш?лдер – кечкен?кы?гырау.] че?-че?, че?-че? ит?. Ишет?се?ме?

– Ишет?м, Айсылу, ?из кы?гырау «?ырлый»!