Шәһре Биләрдә кунакта / Гости Биляра (на татарском языке)

Без, арбадагылар, бер к?йг? хозурланып барабыз. Юл читенд?ге зифа каеннар, биек усаклар безне озатып калалар.

– ?й-йе-е, – дип сузды Тел?й абзый, – безне? г?з?л табигатьк? к?ренекле с?ях?тче, ислам дине белгече ?л-Гарнати[14 - ?л-Гарнати – 1080–1169 елларда яш?г?н гар?п с?ях?тчесе, дин белгече.] да сокланган, дил?р. Безд?ге сахралар тагын кайда бар?!

– Бил?рг? килг?нмени ул?!

– ?йе, Бил?рг? ?л-Гарнати килг?н.

– ?лл?-л?! – диде Айтимер.

– ?йе, гар?п с?ях?тчесе безне? илг? ике м?рт?б? килг?н ик?н. Беренче кил?енд? Ягъкуб бине Ногман[15 - Ягъкуб бине Ногман – XI гасырны?икенче яртысы – XII гасырны?беренче яртысында яш?г?н болгар тарихчысы, казый.] исемле казыйдан[16 - Казый – х?кем ит?че, судья.] болгарларны? тарихын, риваятьл?рен язып алган. «Илегез мин ишетк?нн?н бик к?пк? ш?п», – дип мактаган. ?ил?к-?имешл?рне? т?рлелеген?, к?плеген? сокланган. «Мондый байлык башка бер ?ирд? д? юк», – дип ?йтк?н.

Бакыр эрет? миче.

Юрий Семыкин реконструкциясе

?имешле бакчалар артта калып, юлыбызда т?рле-т?рле ??н?рхан?л?р[17 - ??н?рхан? – мастерской.] очрый башлады. Баш киемен? охшап торганына ымлап, Тел?й абзый:

– Мен? монысы – бакыр эрет? миче, – диде. – Монда бакыр ??м аккургаш эретм?се бел?н эш ит?л?р. Осталар, таштан ясалган махсус калыпка[18 - Калып – форма.] кайнар эрем? агызып, йозак ??м к?згел?р ясыйлар.

Энем Айтимер бакырчы учакларына бик кызыксынып карап барды. ?тк?йне? безг? тимерче ??н?ре турында с?йл?г?не бар иде, б?лки, энем шуны исен? т?шерг?ндер. ??н?рчел?р арасында и? д?р???лел?ре тимерчел?р ик?н. Ни ?чен диг?нд?, алар кир?к-яраклар, эш ??м сугыш кораллары ясыйлар, шу?а к?р? и? кир?кле кешел?р булып саналалар ик?н.

К?рвансарай

– Тышкы ш???рд?ге атаклы к?рвансарай[19 - К?рвансарай – стеналар бел?н ?йл?ндереп алынган, ныгытылган кунакхан?(чит ил с??д?г?рл?ре яш?г?н).] мен? шушы инде! – дип, Тел?й абзый гаять зур кирпеч бинага ишар? ясады. – Кече Чирмеш?н елгасыны? борынгы исемен й?рт? ул к?рвансарай, «Д?? Шир» дил?р аны.

Без кызыксынып киттек. Тел?й абзыйны? т?ртип бел?н с?йл?вен к?тмич?, а?а бер-бер артлы сорауларыбызны яудыра башладык.

– Бу к?рвансарайда кемн?р яши?

– Ерак илл?рд?н килг?н с??д?г?рл?р урнашкан биред?. Алар яши торган мосафирхан?[20 - Мосафирхан? – юлчылар ?чен номерлар; гостиница.] биек койма бел?н ?йл?ндереп алынган.

– Алар ?з ?йл?ренд?ге кебек яшил?рме?

– ?йе. ??рберсен? аерым б?лм? бирелг?н. Аш-су ?зерл?? б?лм?се д? бар. Мунчасы бер диг?н! Аны? миче ишегалды ягыннан ягыла. Кайнар ?ава агымы ид?н астындагы торбалар буйлап уза. Кыскасы, б?тен у?айлыклар тудырылган.

– Алар монда озак торалармы?

– Алып килг?н с??д? малыны? кайчан сатылып бет?ен? карап.

– Алар н?рс? саталар со??

– Кыймм?тле тукымалар, затлы кел?мн?р, кер?ч[21 - Кер?ч – фаянс.] чынаяклар… Алар сата торган ?йберл?рне санап чыгу м?мкин т?гел. Барып к?рерг? кир?к, – диде Тел?й абзый.

Ак кашканы махсус урынга туктатып б?йл?п куйганнан со?, безне ?зе бел?н к?рвансарай алдындагы зур базарга ?йд?де.

Болгар базары. XIII гасыр. Картина фрагменты.

Р?ст?м Ху?ин р?семе

Базар ки? м?йданны бил?п алган. Анда халык бик к?п. Т?рле-т?рле тавышлардан базар умарта к?че кебек г?л?п тора. Без Тел?й абзыйга тагылып барабыз. ?н? бер урында еф?к тукыма саталар. Айсылу бел?н икебезне? д? к?зл?р шул якта. Кулына аршын[22 - Аршын – озынлык ?лч?? коралы.] тоткан гар?п с??д?г?ре:

– Зираг, зираг, – дип кабатлый.

Тел?й абзый безг? аны? бу с?зен «тукыма ?лч?? бер?млеге» дип т?шендереп бирде.

Этел?-т?ртел? атлый торгач, тактадан корылган кибет сыман бер урынга барып чыктык.

– Монда сугышта дошманнан саклану кораллары сатыла, – диде Тел?й абзый, малайларга д?шеп.

Барыбыз да, кызыксынып, х?рби кир?к-яраклар карарга керештек. ?н? теге вак бо?ралардан эшл?нг?н к?лм?к «к?б?» дип атала ик?н. Аны? ян?ш?сенд? к?кр?к ??м арка япкычлардан торган к?лм?кл?р д? бар. Алары ян-якларыннан ??м ?илк?л?рд?н каптырылып куела, ди.