Олох оҕо оонньуута буолбатах

Уута сылыйарын к??тэ таарыйа, т?нн?г?нэн уулуссанан аа?ар дьону к?р? туран араа?ы эргитэ санаата. «Ити дьон табыллымаары гыннылар. Марина, у?аппакка-кэ?эппэккэ, былырыын кэргэн тахсан хаалбыта буоллар, хата, о?о сыта биллибит буолуо этэ. Дьи?инэн, Сергей кыы?ы иннин-кэннин биллэрбэт буолуор дылы эккирэти?эн, тапталга билинэн а?ай биэрбитэ. «Холбо?уоххун, м?чч? тутан кэби?ээйэххиний. Кыыс кыыкынайдаа?ар элбэх», – диэтэ?инэ, «Ханна барыай», – диэн к?лэн кэби?ээччи. Онтуката ити буолла. Хайдах гынан чугаса?ыннарабын. Арай бу субуота?а Сергейи илдьэ к??лэйдии кэли? диэн Симанан ы?ыртаран к?р?р?м дуу? Онтон атын ханнык да сылта?ым суох. Сима аны бэйэбэр и?ээ?нээн киирэн барар дуу? Чэ, мин киниэхэ табаарыстыы сы?ыаннаахпын билэр, онон ?йд??р ини. Нарыйа хомойон бараахтаата. Тас к?р???нэн, ки?и бы?ыытынан, ?лэ?итинэн дэгиттэр ?ч?гэй кыы?ы Сергей таба к?рд???. «Салалта?а тахсыан с?пт??х специалист, олох тутуохха баар этэ», – диэн оскуола дириэктэрэ профком мунньа?ар хай?аан эрэрэ. «Кэм кини кулгаа?а б??лэнэн биэрэр», – дьахталлар кистии-саба к?лсэн эрэллэрэ… Иккиэн ?ч?гэйдэр, хайаларын да ки?и мыыммат кыргыттара».

Кыы?а оронуттан турар тыа?ын истэн са?ата суох кэтэ?эн олордо. Марина ытаан сирэйэ-хара?а салба?ырбыт, ы?ыллыбыт кылгас батта?ын к?нн?р?н ?р?тэ аспахтыыр, остуол аттыгар турар олоппоско ыараханнык олордо. Айыына дь??гэтин диэки ыйытардыы к?р?н олордо.

– Сергей секциялаахпын диэн спортзалтан тахса да соруммата. «Барыахха» диэн этэн баран учительскайга кэтээн олордум. О?олор сэрэйдилэр бы?ыылаах. Ха?аа??а диэри олоруохпунуй, ?с чаастан учууталлар да кэлитэлээн бардылар, – Марина титирэстээбит куола?ынан кэпсиир. – Бары мин сирэйбин-харахпын к?р?лл?р. Кинилэргэ сип гыммыты ситиигэ ти?эр, сап гыммыты сапка ти?эр дэриэбинэ сонуна буолла?а. К?р?р харах, истэр кулгаах, этэр тыл о?остон эрдэхтэрэ.

– Бииргэ ?лэлиир дьо??ун то?о итинник ку?а?аннык саныыгыный? Сергейдиин биир тылы булбатаххытыгар ким да буруйа суох. Нарыйаны да?аны сыы?а буруйдуугун, – Айыына, и?игэр т??? да дь??гэтин а?ыннар, кытаанахтык са?арарга бы?аарынна. Бу т?бэлтэ?э а?ыммыта буола оонньоото?уна, кыргыттарын эриирдээх-бутуурдаах боппуруостарын эбии к??ркэтэн, дири?этиэн эрэ с?б?н чуолкай ?йд??т?. К?ннээ?и кы?ал?а эрэ курдук сы?ыаннаста?ына табыллыы?ы.

– Нарыйа ата?астаммыт-баттаммыт буолан барда дуу? Хоойго сытар холоонноох до?ордоох эрээри, то?о сокуоннайынан холбоспотуй? С?б?лээн хоонньосто ини, – Марина хара?ын уутун сотторун быы?ыгар бииргэ ?лэлиир ??лээннээ?ин бы?а-хото са?арарын тохтоппото.

– Чэ, бэйэ?ит бы?аарсы?. Мин дьон тус оло?ор ороо?уо суохпун дии санаатым. Нарыйа билигин кыы?ыран, хомолтотун этэн барда. Этэр эттэ?инэ эмиэ да с?п курдук. Оскуола?а ????н сылынан быыса?ан кэлбиппит. Дьи?инэн, ?лэ?э, ??рэххэ, олоххо, кэлин ти?э?эр тапталга, бэйэ-бэйэбитигэр тирэх буолуохтаах этибит. Онтон би?иги к?м?л?с????хтээ?эр утарыта турдубут. Б????лэккэ наар би?иги кэпсээммит буолла. Дьон киэ?ээ??и а?ылыктарыгар кэ?э сылдьар кэпсээннэрэ, со?о сылдьар сонуннара буоллубут. Бары «хайдах буолаллар» диэбиттии, сирэйбитин-харахпытын кэтииллэр, – Айыына кыы?ыран-абаран са?арарын быы?ыгар дь??гэтин эмиэ да а?ыммыттыы к?р?р.

– Онон туох диэри гына?ын? Бары миэхэ хараххытын аалбыт буоллаххытына, мин барыам, к?н сарсын дириэктэргэ сайабылыанньа суруйуом. Сергейи итинник к?т?мэх буолуо дии санаабата?ым буруйум ??? дуо?

Эриэн ыт элэгэ, к??рт ыт к?л??тэ о?ордо, – дии-дии, кыыс тохтоло суох с??рэр хара?ын уутун соттор.

– Ытаама, хайа?ыт да буруйа суох. Тапталтан ки?и харал?ан буолар дииллэрэ кырдьык бы?ыылаах. Дьыл?а хаан бэйэтэ билэн эрдэ?э. «Холбо?уоххун» диэн былырыын этэ сатаан кэбиспиппин истибэтэ?ин. Киинэ?э к?ст?р, кинигэ?э суруллар тапталтан дьи?нээх олох таптала олох атын, уустуктардаах буолла?а, – са?арарын быы?ыгар Айыына дь??гэтин санныттан кууспутугар Марина ыга сыстан, са?а та?аарбакка ытаан киирэн барда.

III

Саас. Кырыы?аттан таммахтар т??эн, оскуола кирилиэ?э уунан халыйбыт. Киэ?э дьыбар т?стэр эрэ, с?рдээх халтараан буолар. Оскуолаттан киирэр-тахсар ?лэ?иттэр ??рэнээччилэрдиин бары кирилиэс ?й?н?р?ттэн туту?ан, сэрэнэн ?ктэнэллэр. Арай уол аймах, тирэхтээх дьон бы?ыытынан, эрэллээхтик дабайаллар.

Спортзалтан итииргээн баттахтара буруолуу сылдьар уолаттар футболканан эрэ ойуоккала?ан тахсан, кирилиэс ?й?н?р?гэр кэккэлэ?э олордулар.

– Уолаттар, сарсын улуустаа?ы баскетбол к?рэхтэ?иитигэр т??? элбэх хамаанда кэлиэй? – барыларыттан у?уо?унан кыра, киэ? хара харахтаах уол с?рдээх синньигэс куола?ынан ыйытар.

– Ээ, Гоша, ситэри Сыырдаахтар кэлиэхтэрэ дуо диэн ыйытыаххын. Сибээс тахсар дии, эрийиэххин, – уолаттартан у?уо?унан улаханнара, са?арчы к?рб?т сырдык хааннаах Ивашка хаадьылаан к?лэрин быы?ыгар уол саннын таптайан ылар.

– Ээ чэ, ки?ини эрэ к?л?? гын, бэйэ? да Боро?о??о киирээри иннигин-кэннигин билбэт буола долгуйа сылдьар инигин, – кырата да хаалсыбат.

Уолаттар к?лсэн ньирги?эллэр.

– Уолаттаар, тохтоо? эрэ, мин арыый эрдэ т?р??б?т?м буоллар диэн кэмсинэ саныыбын. Ити эдэр учуутал кыргыттары т??? эрэ эккирэти?эр этим, ордук Марина Николаевнаны, – хара?ын ?р? к?рб?т, тура сылдьар кытаанах баттахтаах, чиргэл, тустуук к?р??нээх уол, т??? эрэ ?ч?гэйи эттим диэбиттии, уолаттарын хардары-таары к?р?р.

– Оттон мин Нарыйаны эрийэ тутуом этэ, ити пиибэ?ит Григорийтан ба?ас ордук инибин, – Афанасий т????н м?т?т?н баран быччы?ын та?ааран уолаттарын иннигэр хаамыталыыр.

– Хайаларыттан да Айыыналара ордук. Боччумнаах. Онтон Мариналаах Нарыйа кэлээт да эр дьон кэннилэриттэн ырбаахыларын тэллэ?э тэлээрэн олороро дии. Мин итинник чэпчэки характердаах кыргыттары олох с?б?лээбэппин, – Ивашка лоп бааччытык са?аран кэпсэтиини т?м?кт??р. – Киириэ?и?. Аны Сергей Николаевич истэн мо?уорабытын к?нн?р???э. Са?арбыттаа?ар са?арбатах о?оруо?а.

Ыраас, киэ?-куо? спортзалга уолаттар ыста?ала?ан киирээт, оонньуу сылдьар о?олорго холбо?он, мээчик былдьа?ан, сааланы у?аты-туора с??рб?т?нэн бардылар.

– О?олоор, б?тт?б?т, уон чаас буолла.

Учууталларын кытаанах са?атын истээт, кыыстыын-уоллуун ким раздевалка?а, ким кылааска б?л???нэн бардылар. А?ыйах м?н??тэнэн оскуола кураанахтанан, чуумпуран хаалла.

Оскуола харабыла Мэхээлэ иккис этээ?и кэрийэн кэлэрин к??тэ таарыйа Сергей Николаевич батарея?а к?хс?нэн сыстан к??тэн турда. Мэхээлэ тыа?а суохтук чэпчэкитик дэгэйэ ?ктэнэн ???ээ этээстэн аллара т??эрэ и?илиннэ.

– Хайа, Сергей, к??тэн тура?ын дуо, чэ, уоту умуруоран аргыста?ан барыахха. Чэйдээн баран уон икки чааска кэлиэ?им, – Мэхээлэ рубильнигы саба баттаата.

– О?онньор, та?ыттан к?р?н баран бука барары? буолуо ээ, – Сергей Николаевич к?лэр.

– Суох-суох… 12 чаастан 1 чааска диэри ба?ас достойно кэрийэн к?р?б?н. Онтон халлаан сырдыар диэри иккитэ хаста та?ынан сылдьааччыбын. Ол эрээри биирдэ эмэ. Аны дириэктэргэ ки?ини этээйэххиний, – Мэхээлэ к?лэн ли?игирэтэр. – Сэргэй, эйигиттэн биири ыйытыахпын ба?арбытым ыраатта. Марина?ын ыла?ын дуу, суох дуу? ?ч?гэйкээн ба?айы кыыс. Итинник кэрэ кыыс миигин таптыыра буоллар, т??? эрэ дьоллонор этим. Оттон эн икки кырасаабысса куолары тала оонньуугун, абыраммыт ки?игин.

– Б?т эрэ, хата, чэйдээт, оскуола?ар кэлэн хоноргун толкуйдаа, – Сергей табаары?ын к?хс?н «лап» гына охсор.

Мэхээлэ – оскуоланы бииргэ ??рэнэн б?тэрбит уола. Ата?а к?нт?с буолан, о?о эрдэ?иттэн дьаадьа?наан хаамар. Кыра сылдьан остуолтан сууллубут ???, онно ата?ын то?уппутун олохтоох балыы?а биэлсэрэ сатаан туппакка оннук оспут. Онтон кэлин са?алыы хаста да туттаран к?рб?ттэрэ табыллыбатах, кыайан токуруйбат, к?нт?с гына о?он хаалбыт. Онон Мэхээлэ о?о эрдэ?иттэн саастыылаахтарыттан итэ?эстээх курдук сананан оскуола кэнниттэн ??рэххэ барбатах, эгэ, аармыйа?а сулууспалыа дуо? Кэргэн ылар ту?унан ха?ан да санаабат. Со?ото?ун хааларга эйэлэспитэ ыраатта. Оскуоланы б?тэриэ?иттэн харабылынан ?лэлиир. «Хоноргор куттана?ын дуо?» – диэтэхтэринэ, «Туохтан куттаныахпыный, дьиэм чугас буолан ?кс?н киирэ-тахса сылдьабын», – диэн тыллаах эрээри, кэлэригэр-барарыгар т?р?пп?ттэриттэн хайаларын эмэ эбэтэр табаарыс уолаттарын баты?ыннарарын ки?и барыта билэр. Ол и?ин оскуоланы сабарын Сергей кэтэ?ээччи. Дьарыгын кэнниттэн барыларын кэтэ?эн, оскуоланы хата?ан барааччы. Онон харабыллар киниэхэ бэртэр.

Сергей сырдык от к???э ??н??х профлии?инэн саайыллыбыт, хара?а кы?ыл металлочерепица кырыы?алаах улахан дьиэ олбуорун аанын а?ан ?рд?к кирилиэ?и ?р? с??рэн дэгэйэн дьиэтигэр киирдэ. Киирээт саала?а тас та?а?ын у?улан дьыбаа??а быра?аттаат, куукуна?а ааста. О?оххо турар миискэни а?ан к?р?н, астынан, чыпчырынан ылла.

– Хайа, спортзалгар хоммокко, син кэлли? дуо? – дии-дии, ийэтэ Мария Павловна аргыый кэлэн остуолга и?итин тардыбытынан барда. – Ки?и эрэ буолларгын аччыктааты? дуо?

– Аччыктаан, ийээ. Мин ийэм кэтилиэтэ улаханын, минньигэ?ин.

– Кэргэннээ?и? буоллар миигиннээ?эр минньигэстик астаан а?атыа, к?р??-истиэ этэ. Марина?ын дьиэ?эр а?алыаххын, бэс ыйын са?атыгар сыбаайбалаан ньиргитиэ этибит. А?а? би?икки кырыйдыбыт, би?иги саастыылаахтар сиэннэрэ ыраатта, – ийэтэ бэйэтин ба?а санаатын кэпсиирин быы?ыгар уолун а?ынан хата?алыы олордо.

– Ийээ, б?т. Кырдьыгынан эттэххэ, Маринаны былырыын с?б?л??р курдугум, таптыыбын да дии саныырым. Оттон быйыл хайдах эрэ тэйбит курдукпун. Бэйэм да билбэппин, – Сергей хортуоппуйдаах кэтилиэти хабыалыырын быы?ыгар ийэтин диэки к?р?н ылар.

– Сибэккиттэн сибэккигэ ?р?мэччи курдук тэлээрэ?ин да, кэлин ти?э?эр кураана?ы куу?ан хаалаайаххыный? Ол Афанасьевтар уоллара Григорий ойо?ор бэ?ирди? дуо? Дьон са?атыгар киирэр буоллу? бы?ыылаах, – ийэ уолун сонньуйа одуулуур.

– Ийээ, эйиэхэ хаста эттим. Маринаны с?б?лээбэт эрээри хайдах кэргэн ылыахпыный? Онтон кырдьыгынан эттэххэ, Нарыйаны эрдэ к?рс?бэтэхпиттэн хомойобун. Оччо?о, ба?ар, сыбаайбалаан ньиргитиэ этибит, – уол ийэтин санныттан сымна?астык куу?ан иэдэ?иттэн сыллаан ылар. – Чэ, мин утуйа бардым. Сарсын сэттэ чааска туран уолаттарбыныын с??рэ барыахтаахпын.

– Ха?аа??а диэри кыра о?о курдук олоххо оттомо суох сы?ыанна?а?ыный? Олох о?о оонньуута буолбатах. Эн да саа?ы? ыраатта, с??рбэ алта?ар барды?. Кырдьан баран кылыы?ыт буолан эдэр кыргыттартан сириллэ сылдьаайаххыный? Оччо?уна ?йд??? дьон оло?унан онньообуккун, – Мария Павловна тимир-тамыр курдук туттан, и?итин сайылыыр.

– Бу, ийэбит, б?т эрэ. Мин орулуур отут сааспар кэргэн ылбытым да, улаханнык итэ?эстийбэккэ турабын, – а?алара Николай Сергеевич хо?уттан аа?а сылдьар ха?ыатын туппутунан тахсан кэлэр.

– Ээ, бу о?онньор оро?у уолун к?м?скэ?э та?ыста. Хата, бэрт ки?и билигин да си?ин этэ ситэ, буутун этэ бу?а илик кыра о?о диэ… – ийэлэрэ тэ??э кырдьыбытын эйэргии к?р?стэ.

Сергей Николаевич, т?р?пп?ттэрэ хаадьыла?а кэпсэтэллэрин истэн турбахтаат, хо?угар киирэн, аанын ыга сабынна. Хайыы-?йэ утуйардыы о?о?уллубут оронун сонньуйа к?рд?. К?н ахсын итинник. «Бэйэм да ороммун хомуйбат ???б?н дуо?» – диирин ?рд?нэн а?ата барахсан к?н сирин к?рд?рб?т со?отох отуччалаах о?отун оронун сарсыардатын хомуйан, киэ?этин утуйарга бэлэмнээн кэби?эр. Солото суо?ар тэптэрэн та?а?ын-сабын онно-манна быра?аттаата?ына, ким-хайа иннинэ миэстэтин булларбыт буолар.

IV

Нарыйа б?г?н, оскуолатыттан кэлээт, то?ус сорунан, ийэ-хара к?л???нэ т??эн туран инчэ?эй ма?ы хайытта, о?о?ун отунна. О?о?о эбиитин умайбакка сордоото. Са?а умайан сыыгыныах курдук буолан и?эн, умуллан хаалан кы?ытар буолла?а ???. Билиитэ?э уурбут чаанньыга оргуйан бидилийэрин кытта, итии чэй куттан и?эргэ сананан остуолга са?а олорон эрдэ?инэ, аана тэлэччи а?ылынна, дьиэ?э тымныы салгын кутулунна. Нарыйа ким кэлэн турарын с?рэ?инэн сэрэйэн, олоппо?угар то?о?оломмут курдук олордо. Ааны хатаабата?ын кэмсинэ санаата. Сэрэйбитин курдук, хара тирии кууркатын нэлэркэйдэнэн, ма?ан хаймыылаах хара спортивнай бэргэ?этин т?б?т?н оройугар уурунан, хара эрэ?иинэ саппыкытынан бадарааны ?лт? тэпсибитин у?улбакка Григорий дьиэ ортотугар биирдэ баар буолла.

– Хайа, тапталлаа?ым, со?ото?ун сорсуйан олоро?ун дуу? Сура?а, Сергей Николаевичтыын тыанан-толоонунан тапта?ан ырааппыт ???г?т дуу? Ол ??рэ?э, ?лэтэ суох, арыгы?ыт боростуой ыал уолларыгар ойох буола сылдьыбыт дьахтарга ымсыырар эбиттэр дуу? Сокуоннай ойох буолбатах буола??ын эр ки?иттэн эр ки?иэхэ ?р?мэччи курдук к?т? сырытта?ы?. Дьэ, к?р??хп?т, т??? ?р тэлээрэргин. Итинник дьахтары «сэлээрчэх» диэн ааттыыллар. Сэлээрчэх… – Григорий Нарыйа?а ынан кэлэн, итии чэйдээх ыстакааны харбаан ылаат, сибилигин сирэйигэр ы?ыах курдук туттан байаатта?ныы турда.

Кыыс кутталыттан с?рэ?э ти?иргэччи тэптэ, сирэйэ итий гынна.

– Тохтоо эрэ, ханнык быраапкынан миигин ???э?иний? Эн ки?илии испэккэ-а?аабакка сылдьыбыты? буоллар, мин эйигин кытта холбо?он, ыал буолаары олоробун буолбатах дуо? Эн бэйэ? хара ма?найгыттан сылдьар ыалдьыт, хонор хоно?о курдук олорбуту?. Мин т???л??х этэ сатаабыппыный? – Нарыйа т??? да куттаннар, утарсарга сананан, хотоойутук тутунна.

– Мин оннук акаары буолбатахпын, эн бэйэ?эр тэ?нээбэккин дуу?абынан тута билбитим. Т?р?пп?ттэрим ту?унан истэн баран сирэйи? мырдыс гыммытын к?рб?т?х ???б?н дуо? – Григорий ыстакаанын туппутунан ыган истэ. – Сибилигин маа бэйэлээх ма?ан сирэйгэр итии ууну ы?ан, ким да к?рб?т о?оруом.

– Ыс, онтон… Эр ки?и элээмэтэ буоллаххына, м?лт?хх? илиигин к?т???н бэйэ? саатыа?, – Нарыйа ча?ыйа да санаатар, Григорийы ?т?р?йэн, куотардыы о?остон аан диэки баран истэ?инэ, уол ыстакааннаах чэйин истиэнэ?э ?лт? быра?аат, кыы?ы батта?ыттан харбаан ылан, муоста?а умса садьыйда…

Сергей Николаевич эрчийэр уолаттарыныын уулуссанан с??рэр-хаамар икки ардынан бэдьэйэн и?эн, учууталлар уопсайдарыгар дьахтар ха?ыытын истэн чугурус гыннылар. Сергей Николаевич ?й?гэр «Нарыйа ха?ыытыыр!» диэн санаа ча?ыл?анныы элэс гынна. Учууталлар уопсайдарын олбуоругар биирдэ баар буолла. Дьиэ аанын тэлэйэ тарпытыгар ынырык хартыына к???ннэ. Григорий туох да к?м?скэлэ суох муоста?а сытар дьахтары тэбиэлии турарын к?р??т, хайдах да буолуон билбэтэ, кыбдьырына т??ээт, эр ки?ини эргилиннэри тардан, ма?ыйа т??эн баран т??нэри охсубутугар ки?итэ муоста?а тиэрэ та?ылынна. Са?а ?н??хтээн туран эрэр Нарыйаны Сергей илиититтэн харбаан туруору тарта. Аан та?ыгар к?р?н турар ??рэнээччилэриттэн кыбыстыбакка, нэ?иилэ байаатта?ныы турар кыы?ы к?хс?ттэн ?й?? тутан та?ырдьа тахсарыгар к?м?л?ст?.

– Массыынабын т?ргэнник манна а?ал! – диэн биир уолу соруйда.

– С?п, – диэн у?ун хаты?ыр уол с??рэн акы?наабытыгар кэнниттэн икки табаарыс уолаттара тэ??э сырыстылар.

– Сергей Николевич, ыыт, мин бэйэм барыам.