Олох оҕо оонньуута буолбатах

Эр ки?и кыыстан тэйэ хаамта. Нарыйа кэлииккэ?э ?й?н?н сукуллан турда. «Бу сааты-сууту, акаары, кэ?эй. Тугу кэлээт, дьону-сэргэни кытта билсибэккэ, эргэ тахсарга тиэтэйбиккиний? Билигин хайа сирэйбинэн оскуола?а барабын. Оскуола?а ??рэнээччилэрим, учууталлар туох диэн саныахтарай? Бэрт т?ргэнник мантан барыахха… Бу ?л?гэр саакка киирэн баран, ??рэх дьылын т?м?кт??м этэ диэн, биир ый ту?уттан олоруом дуо?» Нарыйа т?б?т?гэр онтон да атын иирчэх-баарчах санаалар элэ?нээн истилэр.

«Тойота-Виста» массыына учууталлар уопсай дьиэлэрин иннигэр хорус гынна. Сергей Николаевич ?г?с кэпсэтиитэ суох, массыына кэлин аанын а?ан, Нарыйаны олорто.

– Суох, мин ханнык да балыы?а?а барбаппын, – Нарыйа утарса сатаата.

– Оччо?уна ханна бара?ын? Кыргыттарга илдьэбин дуо?

Сергей Николаевич кэннин хайы?ан, а?ыммыттыы к?р?н олорон ыйыппытыттан кыыс кыйахана санаата.

– Суох, ханна да барбаппын. Барытыгар бэйэм буруйдаахпын. Аанньа ахтыбакка, оло?унан онньообуппар Григорий буруйа суох, итинтэн атыннык бэйэтин кы?ыытын этэр кыа?а суох буолла?а… Билигин ити ки?и барда?ына, та?а?аспын хомунан, улуус киинигэр киириэм. Дириэктэргэ сайабылыанньабын хаалларыам, – Нарыйа уолга атаахтаабыт куола?ынан са?арбытыттан бэйэтэ да со?уйа санаата. – Оскуола о?олоро бары к?рд?лэр. Билигин хас ыал ахсын киэ?ээ??и а?ылык сокууската буолла?ым.

– К?р??йэх курдук хайдах мээнэ баран хаалыаххыный? Григорий охторон сытыаран тэбиэлээбитигэр эн кыырпах да са?а буруйу? суох. Би?иги т?бэспэтэхпит буоллар, туох буолара биллибэт. Кырбанан баран, хата, Григорий кырдьыгын та?аара олоро?ун дуу?

– К?м?скэспэппин. Боруоста кинилиин ?сс? т?г?л сибээстэ?иэхпин ба?арбаппын. Ха?ан эрэ бы?аарсыахтаахпын сэрэйэр этим эрээри, илиитинэн киириэ диэн санаабата?ым. Кырбаабата?а буоллар, биир ыйы тулуйуом этэ. Аны… тулуйар кыах суох. Бу дойдуга икки?ин эргиллэр санаам суох… – Нарыйа кистии-саба хара?ын уутун сотунна.

Кэлииккэ аанын то?о тэбэн, Григорий байаатта?наан тахсыбытыгар уолаттар ?р??-тараа сырсан хааллылар. Эр ки?и массыынаны балачча к?р?н турбахтаат, ??хсэ-??хсэ иннин диэки суксугулдьуйа турда.

– Барар да буоллаххына ??рэххин т?м?ктээн баран ки?илии бар. Билигин к?рээн бардаххына, ааккын-суолгун т??эрэр к??ркэтиилээх сурах ??рэх управлениетыгар тиийэ тар?аныа. Мин эйигин улуус киинигэр массыынанан киллэрэн атаарбытым ту?унан эбэ-эбэ ?сс? тугу кэпсииллэрэ биллибэт. Онон дьиэ?ин хатаа эрэ, кыргыттаргар б?г?н хонон уоскуйа т?с. Чэ, бардыбыт, с?п дуо?

Нарыйа, балачча са?ата суох олорбохтоон баран, сорунуулаахтык массыына аанын тутаа?ын аллараа баттаата.

– Кыргыттарга барбаппын, дьиэбэр хаалабын.

– Со?ото?ун хааларгыттан куттаммаккын дуо? – Сергей Николаевич кыыс сирэйин-хара?ын одууласта.

– Ааммын хатаныам буолла?а. Сергей Николаевич, эйигиттэн к?рд???б?н, миигин к?рс? сатаама. Уонна… аны кэлэн… к?н?-дьылы т?тт?р? эргитэр кыах суох. Бу дойдуттан букатыннаахтык барыам, – кыыс туттуна сатаабытын ?рд?нэн хара?ын уута иэдэ?ин устун тохтоло суох с??рэр.

Уол кыы?ы уоскутаары илиититтэн ылбытыгар, Нарыйа, Сергей илиитин к??скэ ба?айы садьыйаат, массыынаттан т?ргэн ?л?гэрдик тахсан барда.

Дьиэтигэр киирээт, долгуйара бэрт буолан, аанын балачча у?уннук бодьууста?ан туран хатаата. Григорий ата?астаан барбытынаа?ар, Сергей Николаевич киниэхэ бол?омтотун уурбутуттан ордук долгуйбутун с?рэ?инэн сэрэйдэ. ??рэ?ин б?тэрээт саа?а ырааппытын курдук санаммыта. Кини уоппускаттан то?о хойутаан киирбитэй? Сергейи аан бастаан к?р??т «?ык» гыммыта. «Марина дьоллоох да кыыс, ?ч?гэй да уоллаах» дии санаан ылбытын олох умнубат.

Ааны то?суйан тобугуратар тыастан дьик гынна.

Балачча кумуйан олорбохтоон баран, аа??а сэрэнэн чуга?аата.

– Нарыйа, аа??ын ас эрэ. Со?отохпун, – Айыына са?ата и?илиннэ.

Кыыс аан к?р?ч??г?н т?л? тарпытыгар Айыына киирэн кэллэ. Долгуйбут к?р??нээх, т???э эп-эппэ?нэс, иэдэ?э тэтэрбит, сонун да ситэри тимэхтэммэтэх.

– Нарыйа, Сергей Николаевичтан барытын и?иттим. Б?г?н эйиэхэ до?ор буолан манна хонуом. Уопсайынан да, с?б?лэ?эр буоллаххына, ??рэх дьыла б?т??р диэри бииргэ олоруох.

– Ким эйигиттэн к?рд?сп?т?н манна кэлли?? А?ыйах хонуктаа?ыта дэриэбинэттэн ??рэр эти? дии, – кыыс дь??гэтин ?т?р?-батары к?рд?.

– Бырастыы гын. Олох акаарыбын ээ. Дьон оло?ор то?о орооспуппун бэйэм да билбэппин. Марина олус аймаммытыттан, ытаабытыттан-со?ообутуттан, ыал буолаары сылдьар дьон оло?ун аймаата диэн толкуйдаабыппыттан итинник акаарытык бы?ыыланным ини. Бэйэм да кэмсинэ саныыбын, – Айыына кулук-халык туттар, чэй сылытаары электрическэй билииккэни холбуур.

– Сергей Николаевич ыйыытынан миигин ара?аччылыы кэлбит буоллаххына, тахса тур. Дьон оло?ун алдьаппыт мин буолуом. Буруй эрэ Моттойо?о диэбиккэ дылы.

– Чэ, наар дьону буруйдаан са?арыма. Тапталы ки?и булбат, таптал бэйэтэ булар дииллэр, онон с?рэххит бы?аарыа буолла?а. Э?иги Мариналыын олох олорорго олус ыксаа??ыт бэйэ?итин, дьону да?аны олус эрэйдээтигит. Хата, тур, чэйдиэххэ. Кэпсэттэххэ, кырдьык к?ст??чч?, тугу эмэ ыйда?ардыахпыт, – Айыына т?нн?к та?ыгар олоппос ылан олорор.

Нарыйа дь??гэтигэр хардарбакка, ула?а диэки хайы?ан, оронугар т??р?лл????нэн т??р?ллэн, утуйардыы о?о?унна. Т??? да с?б?лээбэтэх курдук тутуннар, дьиэтигэр Айыына баарыттан б???хт?к сананан, халта?ата ыараан, хара?а сабыллан барда.

V

Б????лэк тула кэккэлии ??мм?т лагласпыт хаты?нар, кэрии тииттэр ара?ас солко та?астарын кэтэн на?наспыттар. К?????? с?р??н тыал кинилэри оргууй бигиирдии хамсатар. Т??? да ардахтаах силбик к?ннэр турдаллар, к?м?с дуйунан оонньоон, айыл?а саамай ?т?? кэмэ ??мм?т.

Нарыйа бадарааны тумнан, балачча у?уннук хааман, дьиэтигэр кэллэ. Дермантин б?р????ннээх аанын аста, т?р?пп?ттэрэ т?г?р?к остуолларыгар утарыта олорон чэйдии олороллор эбит.

– Хайа, тоойуом, б?г?н хайаан эрдэлээн кэлли?? Командировка?а ыыппатылар дуо? – ийэтэ кыы?а эрдэ кэлбититтэн ??рэн, мичээрдии к?р?стэ.

– Суох, массыынабыт алдьанан кыайан барбатыбыт. О?о?улунна?ына эбиэттэн киэ?э барарбыт буолуо, – Нарыйа кэпсиирин быы?ыгар остуолга олордо. О?о эрдэ?иттэн с?б?л??р сайыны санатар дьэдьэн ойуулаах кыракый тэриэлкэтигэр ?р???л?? кутуллубут соркуойдаммыт эти ийэтэ уунан биэрбитин иннигэр уурунна.

– Ханна туох наада?а бардыгыт? – итии а?ы а?аан толору сирэйэ эбии кытарбыт а?ата Василий Семенович ыйытар.

– Т??лээххэ тиийэ ха?ыаппытын сырдата, сурутууну тэрийэ барыахтаахпыт эрээри, оччо ыраах тиийбэппит бы?ыылаах. Саатар Танданан, Тиит-Арыынан сылдьыбыт ки?и.

– Хойутаабыккыт, – а?ата т????ллэн туран кухоннай ?рд?гэр сытар улуустаа?ы «М?р? са?ар?ата» ха?ыаты ылан хо?угар ааста.

– Ийээ, Айыына эрийэ сылдьыбата дуо? – кыыс ийэтин диэки ыйытардыы к?рд?.

– Суох, ким да эрийбэтэ. Григорийы? кэлбэтэ дии, – Дария Иннокентьевна кыы?ын сирэйин-хара?ын мы?ыыр.

– Кэлбэтин да?аны. Ким да кинини кэтэспэт, – Нарыйа сирэйэ тыйы?ыра т??эр.

– Антах биир сыл олорбуккун буолбат дуо? Уонна хайдах итинник са?ара?ын? Кэллэ?инэ да кэлэр буолла?а. Кэлбит ки?ини бука эн да буоллар ??рбэти? буолуо, – ийэтэ сэмэлиирдии к?р?р.

– Чэ, ийээ, б?тт?б?т. Кэргэн тахсар санаа суох.

– Нарыйа, массыына? кэллэ бы?ыылаах. Массыына тохтуур тыа?а и?илиннэ, – а?атын с?? са?ата саалаттан и?иллибитигэр кыыс, остуолуттан ойон туран кириэ?илэ?э бырахпыт тирии сонун, суумкатын харбаат, та?ырдьа ыстанна.

– Дьэ, итинник. Ки?ини кытта с?г?н кэпсэппэт. С?б?лээбэт эрээри тугу гынаары бииргэ олорбутай? Т?л?п??н?нэн кэпсэппэт. Биир сыл олорбут да, саатар ыарахан буолбатах. Саа?а ыраатта, – Дария ботугуруурун быы?ыгар и?итин хомуйа сырытта.

Нарыйа, УАЗ кэнники олбо?ор олороот, аргыстарын кытта к??-дьаа кэпсэппэккэ, массыына и?нэл-та?нал т??эригэр бигэнэн, утуйардыы о?остон быар куустан тиэрэ т??эн олордо. Ийэтэ быйыл сайыны бы?а Григорийынан иирдэ. От ?лэтин са?ана, ийэлэрэ эрэ баарыгар кэлэн барбыт этэ. «С?рдээх ?ч?гэй, номо?он ба?айы уол. Са?арчы к?р?н саха?а кырасыабай ки?и. ??рэ?э суо?а туох буолуой? Кылаабынайа, ки?и бы?ыытынан ?ч?гэй буолла?ына с?п. Бииргэ кыстаан баран, то?о сура?а-садьыга суох с?тэ?ин? К???н билсэ кэлиэх буолбута», – диэн кэпсээннээх то?уйбута. А?ата: «Хата, к???н сыа сии?икпит», – диэбитэ. К??тэллэр бы?ыылаах. Туох да буолбата?ын курдук, ки?и кы?ыйыах, эрийэр буолла?а ???. Т?бэстэ?инэ, ийэтэ кэпсэтэр бы?ыылаах. Ийэтэ эрэйдээх билбэт, дьи? сирэйин билэрэ буоллар, атыннык са?арыа этэ. Ону ??н?мм?т ки?и курдук, барытын хайдах кэпсии сылдьыа?ай? Т?р?пп?ттэрэ билбэттэр. Убайдара «табыллыбата?ын» сэрэйэллэр бы?ыылаах. «Боруобалаан кэлэн к?рд?н эрэ», – дэ?эн эрэллэрэ. Мин дьоммор кэпсээбэтэхпин билэн на?аалаан эрэр. Ол эрээри кэлиэ суо?а, кини да буоллар и?игэр дьаарханан эрдэ?э. Нарыйа барытын ыраас илиистэн са?алаан, к??????ттэн учууталлыырын тохтотон, улуус ха?ыатыгар корреспонденынан киирбитин кэмсиммэт. ?лэлииргэ интэриэ?инэй. Учууталлыырын сирбэт этэ да, хайдах эрэ оскуола?а киириэн ба?арбата?а, эбиитин улуус киинигэр миэстэ суо?а. Тыа?а барыан эмиэ тардыммыта.

Айыыналаах Сергей Николаевич уруккуларын курдук оскуолаларыгар ?лэ ????гэр сылдьаллар. Онтон Марина быйыл бэйэтин нэ?илиэгин оскуолатыгар ?лэлии хаалбыт. Айыына этэринэн, оскуолатаа?ы табаары?ынаан бэртиилэр эрээри, Сергей Николаевич ы?ырара эбитэ буоллар ??р??нэн т?нн??м этэ диир ???. «Таптаабат ки?ини хайыахпыный, к??сп?нэн таптаппат буолла?ым. Мин да тапталым ту?угар охсу?а сатаатым да, кыайбатым», – диэбит. Кырдьыга да, оннук бы?ыылаах. «Тапталы ки?и булбат, таптал бэйэтэ булар» диэн ?с хо?оонугар этэллэрэ оруннаах бы?ыылаах. Кини оскуола?а, университекка биир да уоллуун до?ордоспото?о. ??рэ?ин б?тэрэр сылыгар «кэргэн тахсыбатым, до?ордо?ор уолум да суох, кырдьа барбыт кыыс дьыл?атын хатылыыр буоллум» диэн санаа?а кэлбитэ. Кыргыттара: «Дэриэбинэ?э тиийээт да, нэ?илиэк оло?ор актыыбынайдык кыттан, сытыыгын-хотуугун киллэрэн сырыт. Били??и? курдук уолаттары сирэ-тала сылдьыма. Бастакы сылбытыгар хайаан да бары кэргэн тахсыахтаахпыт», – диэн сорук туруоран ?р?к?нэспиттэрэ. Ол т?м?гэ – ки?и сирэйин-хара?ын таба к?рб?т кыбыстыытыгар киирдэ. «Ки?и моонньугар иилистэ сылдьан баран т?тт?р? эргийдэ?инэ, сиргидэ?и сир сирэйдиэм, аатын-суолун ыытыам. Миэхэ сылы бы?а эриллэ?нээн сылдьыбытын ки?и барыта билиэ?э. Онон ханна да куоттарыам суо?а», – диэн Григорий улууска тыл б???н? тар?аппыт. Олус да ку?а?ан ки?ини кытта сибээстэспит эбит. «Хайаан да тиийэн эн дьаабыламмыккын дьо??о-сэргэ?э тириэрдиэ?им. Убайдаргынан куттаама. Бастаан эринэн иирбит боростотуукка балтыларын к?рд?ннэр», – диэн тыллаах. Билии-сайдыы сыстыбатах ки?итэ буолара тылыттан-???ттэн да к?ст?р. Соторутаа?ыта эрийэн: «Сергей Николаеви?ы? икки эдэр учуутал кыргыттары кытта эрийсэ сылдьар. Мариналаах э?иги умнуллубуккут ыраатта. Онон к?т??тт?? тиийдэхпинэ араас буолбаккын», – диэн сааммыта. Дьи?инэн, Сергей Николаевич кинини да, Маринаны да кытта сибээ?и тутуспат. ?лэтинэн эрэ ?л???йэ сырытта?а. Биирдэ эмэ кинини саныыра буолуо дуо? Саныыра буоллар, саатар биирдэ эмэ Айыынаттан ыйытала?ыа эбэтэр т?л?п??нн?? этэ. Григорий са?а эрийиэ суо?а этэ дуо?

Эмискэ массыыналара нэксиэлээх суолга и?нэл-та?нал барбытыгар пассажирдар ???э-аллара т??эн ыллылар. Нарыйа санаатын ситимэ быстан хаалла. Тыылла?наамахтаан, бэл, дьаа?ыйан ылла.

– Хайа, Нарыйа, туох санаатыгар-оноотугар киирэн тылгыттан матты?? Би?игини кытта кэпсэтимээри утуйбута буолан ыллы? дуу? – кыыстан икки хас сыл а?а солбуйар редактордара иннигэр олорон хара?ын араастаан чыпчылы?ната-чыпчылы?ната ыйытта.

– Б?т эрэ. Николай эмиэ ????э тилиннэ, – Нарыйа эрэдээктэрин к?хс?гэ охсон «тап» гыннарда.

– Нарыйа, эйигиттэн биири ыйытыахпын ба?арбытым ыраатта эрээри, то?оостоох т?гэн т?бэспэккэ ыйыппакка сылдьыбытым, – биир идэлээ?э, корреспондент Сэмэн к?лэн м?ч??н??-м?ч??н?? ыйытар.

– Сэмэн, тугу ыйытаары гынаргын сэрэйэбин.

– Атын улуус уолугар кэргэн тахсан эрэр, ?сс? уол кэлэ сылдьыбыт ??? диэбиттэрэ.

– Ба?ар, тахсыллыа да?аны, онно туох баарый? Ол аайы 16–17-лээх кыыс буолбатахпын. Э?иги ыйытаргытын кэтэ?э сырыттахпына, сотору кырдьан сорсуйар инибин.