Гүлмінездің гүлдері

Г?лмiнездi? г?лдерi
Ке?ес Оразбек?лы

?айран, шiркiн, балалы?,(Келер ме едi оралып).Тал бойы?а сi?iптi,Ана с?тпен таралып:Риясыз а??алды?,Кiршiксiз адалды?,К?лкi ?ыстар шалалы?,Бiлiм ??штар даналы?.Балаларды? жо?арыда атал?ан мiнез-?асиеттерi осы ??гiмелер жина?ында толы?ымен к?рiнiс тап?ан. ?стаздар мен т?рбиешiлерге ?осымша о?у ??ралы ретiнде пайдалану?а ?те ы??айлы.

Г?лмiнездi? г?лдерi

Ке?ес Оразбек?лы

Иллюстратор Олимпиада Грачева

Редактор Жа?сылы? Кенжалиев

© Ке?ес Оразбек?лы, 2020

© Олимпиада Грачева, иллюстрации, 2020

ISBN 978-5-4498-9859-3

Создано в интеллектуальной издательской системе Ridero

Г?ЛМІНЕЗДІ? Г?ЛДЕРІ

(??гiмелер мен этюдтер, санама?тар жина?ы)

Редакторы: Жа?сылы? Кенжалиев.

Суретшiсi: Олимпиада Грачева.

Балалар жазушысы Ке?ес Оразбек?лы – ??гiме, ертегiлерi о?улы?, хрестоматия-лар?а енiп, о?ырмандарына ке? танылып ?ал?ан ?аламгер. О?ан ?оса оны? «Ертегi туралы ертегi», «Иол – м??гiлiк а?ашы», «Т?ран ба?ад?рлерi немесе Ер, Би, Н?р-ды? ерлiк жоры?тары», «Наурыз к?же», О?т?стiк Кореяда т?рт тiлде (?аза?, орыс, корей, а?ылшын) шы??ан «Жыл басы ?алай аны?талды?», «Жер?йы? iздеген Кiрпi мен ?осая?», Ресейдi? «Ридеро», «Литрес», «Озон», «Амазон» ж?не т. б. интернет-д?кендерiнде екi тiлде (?аза?, орыс) сатылым?а шы??ан «Жар?а?бас, Кылке?iрдек, Шиб?тты? шым-шытыры? хикаялары», «Та? н?рындай Та?с?лу», «?аза?ты? алпыс батыры», екi кiтаптан т?ратын «?анатты с?з – ?азына», «Жылы?ды бiлесi? бе?» ж?не та?ы бас?а кiтаптары да о?ырмандарыны? ?ызы?ушылы?ын оятып, ысты? ы?ыластарына б?лендi. Ендi мiне, б?л жолы «Г?лмiнездi? г?лдерi» атты ??гiмелер мен этюдтер жина?ын ?сынып отыр. ?аламгердi? б?л жина?ы да о?ырмандарыны? сондай iлтипатына б?ленерiне сенiмдiмiз.

М?ХАМЕДЖАННЫ? М?РАТЫ

(М?хамеджан Тынышбаевты? рухына арнаймын)

СЫН?АН ТАЯ?ША

?зiлiс уа?ыты. Сынып iшiнде М?хамеджан – жал?ыз. Ол та?та ?стiне iлiнген Ресей империясыны? саяси-?кiмшiлiк картасыны? алдында т?р. ?олында – басы ?шкiр ?зын тая?ша. Тая?шаны? ?шын карта бетiне ж?гiртiп, ?аза? елiнi? аума?ын ойша белгiлейдi. ?йткенi картада оны? шекарасы атымен жо?. Тек Ресейдi? губерниялары мен уездерiнi? шекара сызы?тары ?ана. Едiл, Жайы?, Тор?ай, Сары-ар?а, Алтай,

Жетiсу, Т?ркiстан, Сырдария, Арал… Б?л ??iрлердi? б?рiнде ?аза?тар мекендейдi. Ендеше б?л ?лкелер – ?аза? жерi. «Шiркiн! Осы ?лкелердi? басын ?осып, ?аза?ты? ?з мемлекетiн ??рар ма едi. Ол ?шiн мына ке?-байта? жердi Ресейдегiдей игерiп, ?алалар салып, ?ндiрiс орындарын ашып, астана – орталы?ын орнатса. Астана?а ?ай ?ала лайы?? Осы Верный ?аласы ?олайлы болар. Онда мына ?лке-лердi? б?рiн Жетiсумен байланыстыратындай етiп жолдар салуды ?ол?а ал?ан ж?н. ?йткенi, адамны? он екi м?шесiн бас?ару ?шiн ж?рекке ?ан тамырлары ?андай ма?ызды болса, мемлекет ?шiн де жол ?атынасы сондай ма?ызды. И?, и?, мемлекет ??ру ?шiн е? алдымен жолдар ?ажет. Сонда ?ана ?аза? елiн т?уелсiздiкке жеткiзе аласы?. Ендеше жол ??рылысын салуды? ?ылымын ме?геруге ?мтылу керек…»

М?хамеджанны? ?алы? ой?а берiлiп, шабыттан?аны сондай, айна-ласын т?гел ?мытып, ерiндерiн тiстеп т?рып шалт ?имыл жаса?анын а??армай ?алды. ?олында?ы тая?ша «сарт» етiп ?а? б?лiнгенде ?ана есiн жиды. О? жа? б?йiрiнде Ас?ар мен Сергей т?р екен.

– М?хамеджан, са?ан не болды?! – дедi Ас?ар та?данып.

– Ж?й, ?ншейiн, – дедi де, М?хамеджан ?олында?ы сыны? тая?шаны ?стел ?стiне ?алдырып, орынды?ына беттедi.

Ш?кiрттерiнi? е? со?ынан кiрген Михайл Васильевич жа?а?ы сын-?ан тая?шаны ?стел жанына жа?ында?анда ?ана бай?ады. Т?сi б?зы-лы??ы суы? жанарымен сынып iшiн шолып:

– Б?ны кiм сындырды?! – деп жеки с?рады. Ш?кiрттер тым-тырыс отыр?ан к?йi к?здерiмен жер ш??ы?ан. Ол ?ыра?ы жанарымен ш?-кiрттерiн бiр барлап ?ттi.

– Мен – дедi бiр кезде шыдамай кеткен М?хамеджан орнынан т?-рып. Михаил Васильевич т?ртiп, о?у жа?ынан е? ?лгiлi, с?йiктi ш?кiр-тiне та?ыр?ай ?арады. М?ндай о?аш ?ылы?ты бас?а-бас?а, М?хамед-жаннан к?тпеген.

– Неге сындырды?? – дедi даусын ж?мсартып.

– Ой ?стiнде т?рып бай?амай…

М?хамеджанны? б?л с?зiне курстастары ду к?лiп жiбердi. Михаил Васильевич те езу тарта жымиып, артынша басын шай?ап:

– Ендеше келесiде ой?а берiлгенде, ?олы?а еш н?рсе ?стай к?рме, ?ымбаттым.

Курстастары та?ы да к?лкiге кенелiп, сынып iшiнде бiр т?рлi жай-машуа? жылылы? орнады.

ЖОЛ АЙРЫ?ТА

Гимназия ш?кiрттерiнi? жан-жа??а т?лей ?шар с?тi де жеттi. Гим-назия директоры Вахрущевты? кабинетiнен М?хамеджанны? к??iлi ?сiп шы?ты. Есiк алдында курстасы Ас?ар?а жолы?ып ?алды.

Ол М?хамеджанды к?ргеннен, екi езуi ??ла?ына жете ыржия к?лiп келiп, ?олын ?атты ?ысты.

– М?хамеджан, естiп жатырмыз. Педагогикалы? ке?ес сенi барлы? жа?ынан ?здiк деп ба?алап, алтын медаль?а ?сыныпты ?ой. ??тты болсын!

– Айтсын, ра?мет. ?зi?нi? де дипломы? ??тты болсын!

– Ра?мет. Айтпа?шы, педагогикалы? ке?ес сенi Жетiсу губернато-рыны? ке?есiне тiлмашты? ?ызметке ?сынып жат?ан к?рiнедi ?ой. Сол рас па?

– И?, рас, – дедi М?хамеджан. – Бiра? мен ол ?ызметтен бас тарт-тым.

– Не дейсi??! – дедi Ас?ар М?хамеджанны? иы?ынан тартып то?-татып. – ?зге ж?ртты? м?ндай м?ртебелi ?ызметке ?олы жетпей дi?-кесi ??рып ж?ргенде, сенi? м?ны? не? Есi? б?тiн бе?

– Есiм б?тiн, – дедi М?хамеджан жымиып. – Директорды? ?абыл-дауында болып, о?уды жал?астырма? ойым бар екенiн айтып шы?-тым.

– ?андай о?уды?

– Петербургтегi жол ??рылысы инженерлерiн дайындайтын инсти-тут?а т?суге жиналып ж?рмiн.

– Ой, б?л маманды? ?аза??а ?ол емес ?ой. Е? болмаса сот, м??а-лiм, не д?рiгерлiктi та?дамады? ба?

– Ондай маманды?ты та?да?ан ?аза?тар менсiз де жеткiлiктi. Ал жол ??рылысы инженерi – елiмiздегi дiлгiр маманды? ?ой. ?стiп ?р саладан мамандана берсек, елiмiздi? ерте?i ?шiн ма?ызды емес пе.

– ?й, М?хамеджан-ай! Елiмiздi? ерте?iне несiне ала?дайсы?? ?аза??а ?р саладан мамандан?ан мына орыстар да жетедi. Т?мсы?ымызды ?р са??а ты?а бергеннен жетiсерiмiз шамалы. Мал табатындай сауатымызды ашты?, соны? ?зi олжа. Егер менi? досты? тiлiмдi алса? кеш болмай т?р?анда, сол тiлмашты? ?ызметке ?айта с?ран. Е? дауасы – осы. Губернаторды? алдында кеуде?дi керiп, алша? басып ж?ргенге не жетсiн! Кейiн барма?ы?ды тiстеп ?алма.

Гимназияда талай жыл бiрге о?ып, курстас, сыйлас ??рбы ретiнде талай жыл интернат нанын б?лiсiп жегенiмен, Ас?арды м?ндай ман-сап??мар, то?ышар жан деп ойлама?ан. Адамны? шын бет-бейнесi балалы?, жасты? ша?та онша бай?алмай, ат басын тартып мiнген, онды-солын тани баста?ан осындай азаматты? д?уренге жеткен кезде бай?алады екен-ау. Сырлас, жа?ын болмаса да, сыйласып ?скен досыны? ?мiрдi осылай же?iл-желпi ба?алап, мардымсып шола? а?ыл айт?анына М?хамеджанны? ызасы келдi. Бiра?, д?л осындай мерейлi с?тте дауласып, бетжыртысуды ж?н к?рмедi де:

– Б?л «данышпан» ке?есi?е ра?мет, досым. ?йтiп ?кiнетiн адам мен емес. ?ош бол! – деп ??гiменi ?ыс?а ?айырып, курстас досынан б?лiнiп, ?зай бердi.

О?У ОРНЫНЫ? ТАБАЛДЫРЫ?ЫНДА

?абыр?аларын ескi ?лгiдегi с?йегi ауыр, бiра? ?сем ?рнектелген кiтап шкафтары мен сейфтерi ?айыстыр?ан ?лкен кабинет. Ортада «т» ?рпi т?рiздес етiп ?ойыл?ан екi шомбал емен ?стел. Басында ?ш адам отыр. Оны? бiрi – орта жаста?ы ке? иы?ты, шашын жылма?ай етiп арт?а ?айыра тара?ан, жалпа? бет кiсi – институт ректоры. Екiншiсi – жа?ы ?уши?ан, к?зiлдiрiктi ?ас?абас ?ария – осы институтты? а?а о?ытушысы ?рi ?алым адам. Ал ?шiншiсi – институт?а талапкер ретiнде ??жаттарын тапсыру?а келген – М?хамеджан.

Т?рдегi алды??ы екеуi ?стелдi? бiр ?апталында?ы М?хамеджан?а сынай, ?рi к?дiк ала ?арайды. Ал М?хамеджан болса ?зiн еркiн ?стау?а тырысып, оларды? сауалына м?дiрмей жауап берiп отыр. Инсти-тут ректоры алдында жат?ан ??жаттарды аударыстырып, ?а?азда жазыл?ан деректердi М?хамеджан бет-ж?зi ар?ылы аны?тап ал?ысы келгендей, ?а?аз?а бiр, М?хамеджан?а бiр ш??шия ?арап алды да: