Жарғақбас, Қылкеңірдек, Шибұттың шым-шытырық хикаялары

Ол орнынан т?рып, ?олында?ы заттарын ?ылке?iрдектi? жанына ?ояды да, ?зi жорта ж?неледi. ?ыр асып, Жар?а?басты? iзiмен ж?рiп келе жат?анда, ш?п арасынан серiгiнi? басы жарылып ?лiп жат?аны ?стiнен т?седi. Шиб?т шошып:

– Астапыралла! ?а-ап!!! – деп, екi ?олымен санын бiр со??анда, шидей ая?тары «шарт» сынып, ол да сол жерде сеспей ?атады.

?ылке?iрдек Жетi?ара?шы ж?лдызына ?арап т?рып:

– Мiне, ет пiсiрiмдей уа?ыт ?ттi, екеуiнен де хабар жо?. «?ойшы к?п болса, ?ой арам ?лер» дейдi, б?лар iс тындырып жарытпас, ?зiм барайыншы.

Ол орнынан т?рып, жердегi ?апшы? пен ж?гендi иы?ына артып, серiктерiнi? со?ына т?седi. ?ыр?адан асып, iз кесiп келе жат?ан ол ш?п арасынан екi серiгiнi? тырапай асып, ?лiп жат?анын к?редi.

?ылке?iрдек ?атты шошып:

– Ой-ба-ай!!! – деп, ба?ырып ?ал?анда, ?ылдай ке?iрдегi т?йiлiп, «бырт» етiп ?зiлiп, ол да сол жерге «г?рс» ??лайды.

С?йтiп, ?рлы??а аттан?ан ?ш ба?ыр ма?саттарына жете алмай, ауыл сыртында ?ш жерде тырапай асып, ?лiп ?алыпты.

?демi, ?ызы?ты бастал?ан ертегi осылай тез бiтiп ?алады. ?кiнiштi, ??!

***

Дегенiмен, мен сендердi ?уантайын, балалар, олар ?лмеген екен! ?шеуi ел арасында ж?рген к?рiнедi. Мен соларды? бастан кешкен ?ызы?ты о?и?аларына ку? болып, ?а?аз?а т?сiрген едiм. К?не, онда, жа?сылап жай?асып, о?иы?, ??!

Ал, жо?арыда?ы о?и?а былай ?рбiген к?рiнедi: Бiр к?нi бiздi? ?ш сайып?ыран ?рлы??а аттаныпты…

Жар?а?бас, ?ылке?iрдек, Шиб?т ?шеуi ай ?ара??ысында со?па? жолмен жол ж?редi. Ж?ргенде де мол ж?редi. Т?бе б?ктерiне к?терiлiп, ауыл iргесiне келгенде, ?ой тастар?а отыра-отыра кетедi.

?ылке?iрдек жанында?ы серiгiне:

– Ал, Жареке, ауылды? жат?ан-жатпа?анын ба?ылап, шолып келу ?шiн б?л жолы сен барып келесi? бе? – дейдi.

Жар?а?бас орнынан т?рады:

– Барсам барайын. – ?олында?ы ?апшы?ын Шиб?тты? алдына ?ойып, ?олына т?кiредi:

– «К?н жаз, ет аз» деген, нарт?уекел!

Ол ж?неп бередi. Жота басына шы??анда, ар жа?ынан ауыл оттары к?рiнедi. Ауылды? бергi шетiне вагон-арбалар мен ?лкендi-кiшiлi шатырлар орналас?ан екен. Жар?а?бас б?лар не болды екен деп жа?ындап келсе, ауыл балаларына ?алада?ыдай ?ызы?ты ойын к?рсетемiз деп, ?р т?рлi ойын аттракционын ??рып ?ойыпты. Адамдары шаршап, шатыр не вагон-арбаны? бiрiне жатып ?йы?тап ?ал?ан болса керек, айналасынан бейс?убет ешкiм к?рiнбейдi. Ол вагон-арбаны? бiреуiне жа?ындап барып, есiгiн жайлап ашып, басын с??ып ?арап едi, иесiз екен. Есiк жа?тауында?ы ?ос?ышты бай?ап, басып ?ал?ан – iшi тол?ан неше алуан айналар. Жар?а?бас «Бетi? ?исы? болса, айна?а ?кпелеме» деп, бiреуiнi? алдына жа?ындап, айнадан ?зiнi? ?ызы? кескiнiн к?редi: ?азандай басы кеседей болып, есесiне денесi зорайып, алып балуан денелi болып шы?а келгенi. Жар?а?бас со?ан риза болып, ?за?ыра? ?ызы?тады. Ендi келесiсiне ?тiп едi, иы?ыны?, ая?-?олдарыны? б?лшы? еттерi б?лт-б?лт етiп ойна?шып к?рiнгенi. Жар?а?бас?а ол да ?ызы? болып, ?з бейнесiне ?зi с?йсiнiп ?арай бередi. С?йтiп, келесiсiнен келесiне ?тiп, айналарды? алдынан шы?а алмай ?алады.

***

– Бие сауымдай уа?ыт ?ттi. Б?л сорлы ?айтпады ?ой, о?ан не болды екен, ?? – дедi Шиб?т айналасына т?зiмсiздене ?арап.

– И?, ?атты кешiктi. Сен барып жа?дайын бiлiп келшi, – дедi ?ылке?iрдек.

– «Баланы iске б?йыр, со?ынан ?зi? ж?гiр» деген осы. Барсам барып келейiн.

Ол орнынан т?рып, ?олында?ы заттарын ?ылке?iрдiктi? жанына ?ояды да, ?зi жорта ж?неледi. Шиб?т та ?ырдан асып ?араса, ауыл шетiнен тiзiлiп т?р?ан вагон-арбалар мен шатырларды к?редi. Айналасында бейсаубат адамдар болма?ан со?, жайлап жа?ындап барып, бiреуiнi? есiгiн ашады. ?ос?ышын жа?ып ?алып едi, алдынан к?здi? жауын алатын к?рiнiстер: ат, пiл, т?йе, есек, жолбарыс, арыстан ж?не та?ы бас?а айналмалы жануарлар шы?а келгенi. Шиб?т есiктi? аузында?ы екiншi ?ос?ышты бас?анда, ?лгi жануарлар ?оз?алып, секiрiп айнала бастады. Шиб?т «К?п ?ыдыр?ан ?збентай?а жолы?ар» деп ?уанып, б?рiн ?мытып, жануарларды? алдымен бiреуiне, одан кейiн келесiсiне ауысып мiнiп, м?з-мейрам болады да ?алады. С?йтiп, ол да бiрiнен екiншiсiне ауысып, ойын ?ызы?ына елiгiп кетедi.

***

?ылке?iрдек Жетi?ара?шы ж?лдызына ?арап т?рып:

– Мiне, ет пiсiрiмдей уа?ыт ?ттi, екеуiнен де хабар-ошар жо?. «?ойшы к?п болса, ?ой арам ?лер» дейдi, б?лар iс тындырып жарытпас, ?зiм барып к?рейiншi, не болып жатыр екен.

Ол орнынан т?рып, жердегi ?апшы? пен ж?гендi иы?ына артып, серiктерiнi? со?ына т?седi. Ол да алдынан к?лдене? шы?а келген вагон-арбалар мен шатырлар?а та? ?ала ?арап, жанына абайлап жа?ындайды. Вагон-арбаны? бiреуiнi? есiгiн ашып ?араса, жан баласы жо?. Ішке кiрiп, есiк т?бiндегi ?ос?ышты ?ос?анда, нысана к?здеп ататын тир ойыныны? ?стiнен т?скенiн а??арады. ?ылке?iрдек: «Ж?рген ая??а ж?ргем iлiнер» деген осы», – деп, жа?тауда жат?ан мылты?ты алады. К?з алдында жануарлар мен а?дарды? неше т?рi самсап т?р. Соны? бiреуi – ?ас?ырды к?здеп атып ?алып едi, д?л тиiп, тырапай асты. Ендi аюды, т?лкiнi, ?оянды… к?здеп атып, к?здегенiн тырапай асырып, ол да ойын ?ызы?ына берiлiп кеттi дейсi?…

***

Б?лме iшiндегi айналарды? б?рiн ада?тап, асы?пай ?ызы?тап ?арап, мау?ы басыл?аннан кейiн Жар?а?бас т?кпiрдегi та?ы бiр есiктi ашады. Б?лмеге енiп, ?ос?ышты ?осып ?ал?аны сол, алдынан ертегiдегiдей та??ажайып си?ырлы ?лем шы?а келедi: Жапыра?тары ала?андай, ?зын-?зын саба?тары иректеле бойла?ан шырмауы?тар мен ?ара ?о?ыр дi?дерi б?жыр-б?жыр алып а?аштар, ?стi?е ??лап кетердей т?нiп т?р?ан жылтыр, ?ара ?ош?ыл тау-тастар мен жалт-ж?лт еткен ?зынды-?ыс?алы с??гiлер – б?рi сондай ?лем-ж?лем ж?не ?ор?ынышты к?рiнедi. Жар?а?басты? бойын ?рей билеп, жан-жа?ына ?серлене ?арап т?р?анда, кенет, ?ара??ы ??гiр т?кпiрiнен аузын апандай ашып, ??ешiнен от-жалын ат?ан бiр алып ??быжы?ты? шы?ып келе жат?анын к?редi. Ол ?зiне ?арай жа?ындап, таптап тастардай т?нiп келе бергенде, Жар?а?басты? з?ресi з?р т?бiне жеткенi сондай, есiнен танып ?ала жаздады. «Астапыралла, а-а-а!» деп а?ырып, безiлдеп ?аша ж?неледi.

Б?л кезде Шиб?т та барлы? жануарларды? ?стiне мiнiп к?рiп, жалы?ып, ендi бас?а ойын?а а?сары ау?ан. Ол да бiр б?йiрдегi есiктi ашып, iшiне енгенi сол, есiнен тана жаздады. К?з алдында?ы ?лгi та??ажайып к?рiнiске аузын ашып, ?арап т?р?анда, «А-а-а!» деп, алдынан Жар?а?бас безiлдеп ?те бердi. Шиб?т «О, тоба! Б?л неден ?ашып барады?!» деп, бiр б?йiрiне б?рыл?анда, сонадайдан аузын керiскедей кере ашып, от-жалын ат?ан бiр ??быжы? ?зiне т?нiп келедi екен. «Ой-ба-ай!» деп Шиб?т та Жар?а?басты? артынан ?ол-ая?ын бауырына ала iлесе ж?неледi.

Б?л кезде ?ылке?iрдек те жануарларды? б?рiн к?здеп атып тауысып, та?ы не бар екен деп б?лме iшiн аралап ж?рген. Алдынан бiр есiктi к?рiп, т?т?асынан ашып кiре бердi де, а??иды да ?алды. Алдында?ы ?лем-ж?лем керемет к?рiнiске есi ауа ?арап т?р?аны сол едi, ?алтарыстан «А-а-а!» деп а?ыра ?аш?ан Жар?а?бас пен Шиб?тты к?редi. ?ылке?iрдек: «О, жарат?ан ием, б?лар неден ?ашып барады?!» деп, т?кпiрге к?з сал?ан. Аузын арандай аш?ан, от-жалын ат?ан бiр ??быжы? «ал, ж?там!» дегендей т?нiп келедi екен. ?ылке?iрдектi? де ??ты ?ашып, «Са?та, ??дай, а-а-а!» деп а?ырып, серiктерiнi? артынан ?ояндай безе ж?нелдi.

Жер-д?ние т??керiлгендей ?атты д?рсiл мен ай?ай-шудан аттракцион иелерi де шошып оян?ан. Олар вагон-арбаларынан д?рлiге атып шы?ып, ай?ай-шу естiлген ортада?ы биiк к?мбез-шатырлы ?йге ?арай ж?гiрдi. К?мбездi ?йге кiрген бойда ?ос?ышты ?шiрiп, келесiсiн жа?ып ?арап едi, ?стi-бастары ?с?ынсыз ?ш миша?ар алды-артына ?арамай: «А-а-а!» деп безiлдеп шап?ылап ж?р екен. Олар ?шеуiн бас салып ?стап алды да, ба?ыр?ан-ша?ыр?ан к?йiнде жамбас?а алып, сырт?ы есiктен дала?а ?а?ба?тай ла?тырып-ла?тырып тастады да, есiктерiн тарс жапты.

?шеуi жат?ан-жат?ан жерлерiнде естерiн ?ре? жиып, «Жар бол, жаса?ан ием!» деп орындарынан т?рып, бiр-бiрiн с?йемелдеп, келген жа?тарына с?йретiлiп кете барды.

Ай жары?ында?ы о?и?а

Бiр к?нi Жар?а?бас, ?ылке?iрдек, Шиб?т ?шеуi т?н жамылып та?ы да жоры??а шы?ты. Ай жары?ында жы?пыл-жы?пылды? арасымен келе жатты.

– Ай жары?ында?ы ?рлы?ымыз с?ттi болсын деп тiлейiк, – дедi Шиб?т жол бастап келе жатып.

– «Мен ?рлы??а шы??анда ай жары? болды» дептi ?ой бiреу, – дедi ?ылке?iрдек ренжiп. – Ал бiз ?рлы??а жинал?анда, ай жары?ы еш н?рсе емес, мына Жареке?нi? жар?а? басы ай?а ша?ылысып келе жат?анын ?арашы!

– Басы жылтыра?анын ?айтейiн, – дедi Шиб?т. – Ая? астымыз т?к к?рiнбейдi. Мына алдымызда тере? ?зекше бар сия?ты едi. Абайла?дар, т?сiп кетпейiк. ?й, Жареке, басы?ды е?кейтшi!

– Неге е?кейтедi екем?

– Басы?ны? жары?ымен жер бедерiн ?арап алайы?. Ш???ыр?а ??лап кетпейiк деген са?ты?ымыз ?ой.

– ?п, б?рекелдi, осылай пайда?ды тигiзсейшi!

– ?не, айттым ?ой ?зекше бар деп. Жареке, сен осылай жары?ы?ды т?сiрiп т?р. Бiз ?ылеке? екеуiмiз ар?ы бетiне ?тiп алайы?. Ал, ?ылеке, секiр!

?ылке?iрдек ?зекшеден ?ар?ып ?тедi.

– ?уп! Секiрдiм, ал ?зi?.

– ?уп!

– Ал, Жареке, ендi сенi? кезегi?. К?не, берi ж?ре т?с. К?не, та?ы, та?ы…

Кенет «г?рс» етiп ??ла?ан дыбыс естiледi. Артынша:

– Уа-а-ай! – деп ауырсын?ан даусы шы?ты Жар?а?басты?.

?ылке?iрдек пен Шиб?т ?рейленiп, бастарын е?кейтiп, ?зекше т?бiне ?арайды.