Жарғақбас, Қылкеңірдек, Шибұттың шым-шытырық хикаялары

– И?, осы, – дедi Шиб?т шарба?ты? жы??ыл шыбы?тарын бiр-бiрлеп суырып т?рып. – Кеше жы??ыл шыбы?тары о?ай алынатын осы т?сты белгiлеп кеткем.

– Малт?гел ?йiнен шы?ып ?алып, мас?ара болып ж?рмеймiз бе?

– ?оры?пай-а? ?ойы?дар, – дедi Шиб?т. – Малт?гел ?азiр ?ой-ба?арды? ?йiнде ?она?та. ?не, ?йiнi? терезесiнен де от к?рiнбейдi. К?не, ерi?дер со?ымнан, – деп ?зi аршыл?ан ?уыс?а с??гiп кетiп едi, ?ал?ан екеуi де жан-жа?тарына ?арап алып, Шиб?тты? артынан iлестi.

Бiр уа?ытта жа?а?ы ?уыстан бiрiнен кейiн бiрi тайыншадай-тайыншадай ?ш ?ош?ар атып шы?ады. ?ош?арларды? ?стiнде ?лгi ?шеуi. Ша?ыра?тай м?йiздерiнен ?атып ?стап ал?ан. ?ош?арлар ар?аларында?ы желiмдей жабыс?ан б?леден ??тылма? болып, м??кiп-м??кiп к?кке шапшиды. Ая?тары жерге тигенде, м?йiздерi бiр-бiрiне «тарс-т?рс» со?ылады. Т?нгi дауыс ?атты жа??ыры?ады. Иттер жан-жа?тан арсылдап, ауылды басына к?тередi.

– Ал, сайып?ырандар, – дедi Шиб?т. – «?ашпа? болса? зымыра» деген. ?ош?арларды? басын мына жа??а, ауыл сыртында?ы жы??ыл то?ай?а б?ры?дар. Бiздi иттердi? ?зi ?спеттеп шы?арып салма?шы. ?йт, чу! ?ррит деген!

Айт?андай-а?, ауыл иттерi де жан-жа?тан арсылдап-?упiлдеп, ке-лiп ?алып едi.

– И?, баста, ?йт, шу-у, т?лпарым! – деп Жар?а?бас ?олы?да?ы шыбы?пен ?ош?арды? ??йры?ынан салып ?алады. ?ош?ар ытырылып ал?а ?мтылады.

– Мына иттерге жеткiзбей ??стай ?ш, с???арым! – дедi ?ыл-ке?iрдек те артына ?арап.

Б?л д?рбеле?нен екi-?ш ?йдi? терезелерi жанып, бiр-екi ?йдi? есiктерiнен адамдар да атып шы??ан. Ал бiздi? сайып?ырандар ?ой ар?асына кенедей табысып, м?йiз-р?лдерiне тастай жармасып, ?ара??ылы??а с??гiп барады. Тек Жар?а?басты? ?азандай басы ?ана ай жары?ына ша?ылыса жар?ырап, ?ой ?стiнде жо?ары-т?мен те?селедi. Т?нгi ?ара??ылы??а а??ан ж?лдыздай сi?iп барады…

***

?шеуi ?йлерiне с?йретiлiп жетiп, т?сектерiне с?лай-с?лай кеткен. Содан к?нi бойы ?й?ы со?ып, т?с ?айта бiр-а? оянды

– Ту-у, к?н екiндiге дейiн сеспей ?атып ?йы?таппыз ?ой, – дедi

Шиб?т басын ?стап. – Денем ??рысып, басым шарадай болып т?р?аны. ?ош?арлармен т?нiмен с?зiсiп шы??анмын ба, ?алай?

– Сенi? басы? шарадай болса, менi? басым ?андай бол?аны? – деп к?лдi Жар?а?бас. – Менi? де денем ??рысып, к?дiмгi т?нiмен к?кпар тартып шы??андай болып т?рмын.

– Бiрi? ?оймен с?зiсiп, екiншi? к?кпар тартса?дар да, к?не, жиналы?дар! – дедi ?ылке?iрдек. – То?айда?ы жыныс-?амалымыз?а тезiрек барайы?. Кешегi ?ойларымызды к?н батпай сойып алайы?.

?шеуi жол ?апшы?тарына керек-жара?тарын салып, ар?аланып жол?а шы?ты. Жыра-жы?пылды?, ну шал?ынны? арасымен ж?ре отырып, а?аш арасында?ы жасырын мекендерiне де жеттi. ?оршау iшiнде кешегi ?ойлары жайылып ж?р екен. ?шеуi артынып-тартынып ?ора?а кiре бергендерi сол едi, арттарынан: «Баукеспелер, то?та?дар, ?олдары?ды к?терi?дер!» деген дауыс шы?ты. ?шеуi к?здерi бозарып, ?олдарын к?терiп, арттарына б?рылып едi, мал иесi Малт?гел мен ?ойба?арды ж?не ?ару кезенген екi полицейдi к?рдi.

Полицейлердi? бiрi ?ылке?iрдектi? иы?ында?ы ар?анды алып, оларды бiр-бiрiне к?гендеп байлайды.

– Малды ?рла?ан осы сой?андар екенiн ?алай бiлдi?дер? – дедi полицейдi? бiрi Малт?гел мен ?ойба?ар?а ?арап.

– Т?н жарымында ауыл азан-?азан бол?ан со?, ?ойба?ар екеумiз дала?а атып шы??анбыз. Бiздi? ?ораны? сыртында ?арай?ан бiреулер ой?астап ж?р екен. ?ара?да?ан екеуiн ажырата алмаса? та, мына Жар?а?басты шырамытты?.

– ?алай шырамытты?дар?

– ?йткенi, оны? мына жар?а? басы ай жары?ынан ша?ылысып, жар?ырап к?рiндi. – дедi ?ойба?ар ??гiмеге араласып. – Бiр болса, сол – Жар?а?бас-ау деп топшылап едiк. Мiне, сiздердi ертiп, ?шеуiнi? артынан а?дып келгенiмiзде, мал жасыр?ан т?ра?-мекендерiнi? д?л ?стiнен шы?ты? ?ой.

– Ендi тарты?дар сазайлары?ды! – дедi Малт?гел ?шеуiне кiжiне ?арап.

– «?рлы?, ?рлы? т?бi – ?орлы?» деген осы, – дедi ?ойба?ар серiгiн ?остап.

С?йтiп, полицейлер Жар?а?бас, ?ылке?iрдек, Шиб?т ?шеуiн ?оса?-тап, ауыл?а айдап апарды. Беттерiне ?ара к?йе жа?ып, есекке терiс отыр?ызып, ауыл хал?ыны? алдында ?бден мас?аралады дейсi?! ?шеуi ж?рт алдында ?бден ?арабет болып, ендiгiде ?рлы? жасамау?а ?атты бекiндi.

«Со??ы т?йенi? ж?гi ауыр»

?шеуi ?й алдында?ы а?аш к?ле?кесiнде отыр.

– ?рлы? жасап жарытпады?, – дедi ?ылке?iрдек екеуiне кезек ?арап. – ?айта д?йiм елге ?ры атымыз шы?ып, мас?ара болды?. Ендi немен айналысса? екен? ?лде, екi ?ол?а бiр ж?мыс деп…

– ?ара?шылы?пен айналысайы?! – дедi Жар?а?бас серiгiнi? с?зiн б?лiп.

– ?ара?шылы??!

– И?, Тескентауды? бойында?ы ?лы сауда жолын бiлесi?дер ?ой. Сол жолмен ерсiлi-?арсылы сауда керуендерi ?тедi. Мiне, соларды тонаймыз.

– Б?рекелдi! – дедi Шиб?т с?? сауса?ын шошайтып. – Б?л – ?рлы? жаса?аннан г?рi беделдiрек к?сiп. ?рi ауылдастары?ды емес, б?тен адамдарды – шетж?ртты?тарды тонайсы?. – Жар?а?басты? басынан сипайды. – Мынау жай бас емес, алтын бас ?ой!

Жар?а?бас та ?з басын ма?танышпен сипайды.

– Ендеше, б?л жоры?ты ?ай жерде, ?алайша ж?зеге асырамыз – жоспарын ??райы?. – дедi ?ылке?iрдек.

– «Тентек шо?пар жинайды» деген, ?ару-жара?ын да ?амдайы?.

– «?ткеннi? ора?ын, кеткеннi? кетпенiн алу ?шiн де» к?ш керек. К?ресiп, алысып жатты?айы?.

– Онда «?рыста т?рыс жо?», ал кiрiстiк…

Екеуi Жар?а?басты орта?а алып, жоспар жасау?а кiрiстi. Ерте?iне ?шеуi а?аш басына ?рмелеп, б?та? кесiп, сойыл-шо?пар жасау?а отырды. ?й алдында алысып-ж?лысып, к?ш сынасуды да ?мытпады.

***

Тескентау ?ткелi аузында бiздi? ?ш ?ара?шы шайла тiгiп жат?анына бiраз уа?ыт болды. Белдерiнде – басы кiшiгiрiм ?ауындай ж?мырлап жоныл?ан а?аш шо?пар. Тескентауды? биiгiне кезек-кезек шы?ып, жол ?арайды.

?шеуi к?нi бойы жол а?дып, ?атты жалы?ты.

– Фу, iшiмiз пысып кеттi ?ой! К?не, бiр ермек табайы?, – дедi Шиб?т.

– ?андай ермек?

– М?селен… – басын ?асып т?рып сайда жайылып ж?рген есектерiне к?зi т?седi. – Ау, анау есектерiмiздi жарыстырып ойнайы?.

?ылке?iрдек мойнын созып жол?а ?арап:

– А?ыры б?гiн а?ды?ан жемтiк-саудагерлерiмiздi? келмейтiн т?рi бар. Онда с?йтсек-с?йтейiк.

?шеуi сайда жайылып ж?рген есектерiн жетектеп, ?ара жолды? ?стiне ?келедi. ?ш есектi ?атарынан т?р?ызып жол?а ?аратады да, ?олдарында?ы шыбы?тарымен оларды? б?кселерiнен салып-салып ?алады.

– Ы-?ы! Ы-?ы! К?не шабы?дар!..

Бiра? есектерiнi? орындарынан ?оз?алатын т?рi к?рiнбейдi. Жондарына бат?ан шыбы?ты да елемей, есектiк мiнездерiне ба?ып, т??ырып бiр орында т?рды да ?ойды.

– «Ж?гi же?iл есек жата?ан келедi» дейдi. Ендi ?айтемiз, ??

– Б?ларды ?алай жарыстырамыз?