Оценить:
 Рейтинг: 0

Эргономика асослари «инсон -машина -муҳит» (ўқув қўлланма)

<< 1 2 3 4
На страницу:
4 из 4
Настройки чтения
Размер шрифта
Высота строк
Поля

асбоб-ускуналардан фойдаланиш бyйича техник ?ужжатлар ва кyрсатмаларни та?лил ?илиш;

технологияни (тизимларни) эргономик yрганиш, унинг натижаларини эргономикага оид меъёрий ?ужжатлар билан солиштириш;

иш жараёнининг боришини кузатиш. Ушбу усул ёрдамида ва?т билан тyлдирилади – рyйхатга олиш ва?т yтиши билан фаолият хусусиятларининг yзгариши, шунингдек, барча операцияларнинг видео ёзуви улар пайдо бyлиш тартибига кyра, шахснинг фаолиятини етарлича батафсил тавсифлаш мумкин;

тартибга солинадиган сyров, у берилган барча саволлар учун бир хил бyлган саволларни олдиндан тайёрлаш ва уларнинг ?атъий белгиланган кетма-кетлиги билан тавсифланади;

маълум ма?орат ва ?атто санъат талаб ?иладиган умумий режага мувофи? су?батдош билан эркин су?батни yз ичига олган тартибга солинмаган сyров;

фаолият жараёнида шахснинг yз-yзига ?исоботи; эксперт ба?оси;

самарадорликни ми?дорий ба?олаш.

Инструментал профессиография ?уйидагиларни yз ичига олади:

атроф-му?ит омилларини yлчаш ва ба?олаш;

рyйхатга олиш ва хатоларни кейинги та?лил ?илиш. Шахснинг нотy?ри ?аракатлари тy?рисидаги маълумотларни тyплаш ва та?лил ?илиш «одам-машина» тизимининг ёки техник жи?атдан мураккаб истеъмол ма?сулотларининг эргономик хусусиятларини та?лил ?илиш ва ба?олашнинг му?им усулларидан биридир;

энергия харажатларини ва инсон танасининг функционал ?олатини объектив рyйхатга олиш;

инсон фаолиятининг фар?лаш ?ийин (нормал шароитда) таркибий ?исмларини, масалан, ди??атни йyналтириш ва алмаштириш, бош?арувни бош?ариш ва бош?аларни объектив рyйхатга олиш ва yлчаш. Бунинг учун турли хил усуллар ?yлланилади: асбоблар панели; циклография ёки ?yл ?аракатларини фильмга ёзиб олиш; бош?арувнинг ?аршилик кучини yлчаш; нут? хабарларини магнитафонга ёзиб олиш. Шу каби усуллар ва воситалар бевосита фаолият жараёнида ?yлланилади ва ?айд этилган параметрлар ме?нат жараёнининг хронограммаси билан бо?ли?;

сигналларни ани?лаш, ахборот хусусиятларини ажратиб олиш, ахборотни излаш, ?арор ?абул ?илиш учун дастлабки маълумотлар билан ишлаш, шунингдек, ижро (мотор ёки нут?) ?аракатлар жараёнларини таъминловчи физиологик тизимлар кyрсаткичларини объектив ?айд этиш ва yлчаш. Бундай кyрсаткичлар, масалан, кyриш тизими, нут? ва восита аппарати ?олатини yз ичига олади.

Кузатувчининг кyз ?аракати, баланд овозли ва ички нут?и, ?yл ?аракати ва титро?лари, шунингдек, мия ярим кортексининг кyриш, нут? ва ?аракат со?аларининг электр фаоллиги ?айд этилиши керак. Ушбу кyрсаткичлар жуда мураккаб электрофизик ёрдамида ?айд этилади. Биологик ускуналар, натижалар кyп ва?т талаб ?иладиган математик ишлов беришни талаб ?илади.

Касбий тад?и?отнинг санаб yтилган усуллари yрганилаётган фаолиятнинг мураккаблик даражасига ва уни тавсифлашнинг зарур тyли?лигига ?араб ?yлланилади. Кyп ?олларда тавсифловчи профессиография усули етарли.

3. AНТРОПОМЕТРИЯ ?A?ИДA AСОСИЙ МAЪЛУМОТЛAР

Инсон танасининг тузилиши, унинг шакли, yлчами, жинси, ёши, этник-?удудий хусусиятлари, касби, ша?ар ёки ?ишло??а мансублиги ва бош?а омилларга ?араб уларнинг yзгарувчанлиги ва фар?лари тy?рисидаги маълумотлар зарур:

фаолиятнинг техник воситаларини лойи?алаш учун (станоклар, юк кyтарувчи ва транспорт машиналари, тиббий асбоб-ускуналар, мебеллар, маданий ва маиший буюмлар, спорт анжомлари ва бош?алар);

жамоавий ва шахсий ?имоя воситалари; кийим ва пойафзал; иш жойларини сертификатлаш ва сертификатлашда;

Тайёр ма?сулотларнинг эргономик экспертизаси.

Тана ?ажмини мажбурий ва тy?ри ?исобга олиш о?илона иш ?олатини са?лаш ва иш ?аракатларини бажариш учун асосан ма?бул шароитларни яратишга имкон беради. Яъни: ?yллар ва оё?лар учун кириш чегараларини ?исобланг; хавфсиз иш жойлари параметрларини ?исоблаш ва йи?илишларга кириш, созлаш ва таъмирлаш; хавфсиз масофалар, yтиш жойлари, фав?улодда чи?ишлар, зинапоялар; фехтавоние ?урилмалари, платформалар, ва?тинчалик ёрдамчи иншоотлар ва бош?алар.

Тананинг эргономик yлчамлари, биринчи навбатда, иш жойлари элементларининг эргономик параметрларини ва уларнинг фазовий ташкил этилишини ?исоблаш йyли билан иш ?олатини лойи?алаш (ташкил этиш) воситасидир.

?yллаб-?увватловчи юзалар ало?ида эътиборга лойи?дир (yринди?нинг юзаси, суянчи?лар, ?yл даямалари; ишчи юзаси ва оё? суяги), улар доимий ва бевосита ишчининг танаси билан ало?ада бyлиб, иш жойининг бош?а параметрларини ?исоблаш учун бошлан?ич ну?тадир.

Шундай ?илиб, бир оз тарих.

3.1. «Витрувия одами»

De architectura libri decem (лот. «Aрхитектура бyйича yн жилд») эрамиздан олдинги даврлардан бизнинг кунларимизгача етиб келган архитектура назариясига оид энг ?адимги ва ягона рисоладир. Унинг муаллифи Марк Витрувий Поллио исмли Рим армиясининг ?арбий му?андиси эканлигига ишонилади.

?адимги меъморчиликка ?изи?ишнинг тикланиши yрта асрларнинг охирида, том маънода Уй?ониш даврида содир бyлди. Бош?а манбалар йy?лиги сабабли, Витрувий ?yлёзмаси олимлар, меъморлар ва рассомлар томонидан ?адимги меъморчиликнинг асосий таълимоти сифатида ?абул ?илинган. Уларнинг кyпчилиги Витрувийнинг асарини тизимлаштирган, таржима ?илган ва расмли нашрларда нашр этган.

Витрувийнинг умумий тамойилларидан бири меъморий деталларнинг инсон танаси ва унинг нисбатларига мутаносиблигини талаб ?илади. Унинг фикрича, инсон танасининг мукаммаллиги, масалан, ?yллари кенг ?yйилган одамнинг ён томонлари тож, бармо?лар ва тyпи?ларга тегиб турадиган квадратга ёзилиши мумкинлигида намоён бyлади. Бундан таш?ари, агар сиз худди шу одамдан оё?ларини кенг ёйишни сyрасангиз, унинг атрофида айлана тасвирланган бyлиб, унинг маркази киндик билан мос келади (3.1-расм).


<< 1 2 3 4
На страницу:
4 из 4