Оценить:
 Рейтинг: 0

Эргономика асослари «инсон -машина -муҳит» (ўқув қўлланма)

1 2 3 4 >>
На страницу:
1 из 4
Настройки чтения
Размер шрифта
Высота строк
Поля
Эргономика асослари «инсон -машина -му?ит» (y?ув ?yлланма)
Махмуд Ибадуллаевич Самандаров

Ибадулла Самандарович Байджанов

?yлланмада «инсон-машина- му?ит» тизимининг хусусиятларини ?исобга олишнинг асосий тушунчалари ва асосий ?оидалари, шунингдек, атроф-му?итни лойи?алаш жараёнида эргономик масалаларни ?ал ?илиш йyллари кyриб чи?илади. Эргономиканинг усуллари ва техник воситалари кyрсатилган. Aнтропометрияга ?yйиладиган асосий талаблар, шунингдек, иш жойларининг эргономик параметрларини ?исоблашда антропометрик маълумотларни ?исобга олиш ?оидалари таъкидланган.

Эргономика асослари «инсон -машина -му?ит» (y?ув ?yлланма)

Ибадулла Самандарович Байджанов

Махмуд Ибадуллаевич Самандаров

Редактор Махмуд Ибадуллаевич Самандаров

© Ибадулла Самандарович Байджанов, 2023

© Махмуд Ибадуллаевич Самандаров, 2023

ISBN 978-5-0059-8274-2

Создано в интеллектуальной издательской системе Ridero

Эргономика асослари

«инсон-машина-му?ит»

(y?ув ?yлланма)

Муаллифлар

Та?ризчилар

А.С.Уралов Самарканд Давлат архитектура-?урилиш институтининг «Архитектуравий лойи?алаш”кафедраси профессори, архитектура фанлари доктори

М.Б.Сетмаматов Урганч Давлат университетининг « Архитектура» кафедраси мудири доцент, архитектура фанлари номзоди

Урганч Давлат университетининг Техника факультети, архитектура кафедраси профессори, Фахрий фан доктори, Фан ва техникада хизмат кyрсатган арбоб, Фан ва таълимда хизмат кyрсатган ходим, Байджанов Ибадулла Самандарович, Зодчий кичик корхонаси директори Самандаров Махмуд Ибадуллаевич томонидан

Эргономика асослари «инсон-машина-му?ит»

(y?ув ?yлланма)

АННОТАЦИЯ

?yлланмада «инсон-машина- му?ит» тизимининг хусусиятларини ?исобга олишнинг асосий тушунчалари ва асосий ?оидалари, шунингдек, атроф-му?итни лойи?алаш жараёнида эргономик масалаларни ?ал ?илиш йyллари кyриб чи?илади. Эргономиканинг усуллари ва техник воситалари кyрсатилган. Aнтропометрияга ?yйиладиган асосий талаблар, шунингдек, иш жойларининг эргономик параметрларини ?исоблашда антропометрик маълумотларни ?исобга олиш ?оидалари таъкидланган.

Талабалар ва университет профессор-y?итувчилари учун мyлжалланган.

КИРИШ

Инсон ме?нат фаолиятининг шароитлари, усуллари ва ташкил этилиши yзгармо?да, шахс томонидан ?yлланиладиган техник воситалар yзгармо?да, инсоннинг ме?натдаги вазифалари, роли ва yрни ?ам yзгариб бормо?да. Ме?нат ?уроллари кyпинча шу ?адар мураккаб (таркибий ва функционал) ва иррационал тарзда ишлаб чи?илган бyлиб, улардан фойдаланиш одам учун ?ийин бyлади. Шунга кyра, турли тарихий бос?ичларда ме?нат фаолиятини yрганишнинг маълум жи?атлари биринчи yринга чи?ади.

Йигирманчи асрнинг бошларида ме?нат фаолиятининг мураккаб турлари: автомобил, локомотив, трамвай ва бош?аларни бош?ариш пайдо бyлганда, реакция тезлиги, идрок этиш ва инсоннинг бош?а а?лий жараёнларига талаблар кучайди, ме?нат психологияси пайдо бyлди.

Aтроф-му?итни лойи?алашнинг ижодий жараёни, бир томондан, сезги ва спонтанликка, иккинчи томондан, ахборот ва методологияга асосланади. Дизайнер (дизайнер, архитектор) санъат ва фактлар yртасидаги мувозанатга yхшайди.

Эргономика асослари касбий тайёргарлик циклидаги касбий курслардан биридир, чунки улар энг му?им ?исмини ташкил этадиган асбоб-ускуналар элементлари ва комплексларини лойи?алашнинг асосий тамойиллари ва усулларини ва атроф-му?итнинг мавзу мазмунини очиб беради замонавий интерьерлар ва ша?ар маконлари.

Курс талабаларга маълум дизайн муаммоларини ?ал ?илиш бyйича амалий кyникмалар тyпламини берибгина ?олмай, инсоний яшаш му?итини яратишга ?аратилган дизайн фикрлаш турини шакллантиради. Эргономика инсон му?итининг барча компонентларини – компьютер сич?ончасидан тортиб товуш фони ва ?ароратигача – yрганади ва ушбу компонентларнинг ?ар бири учун оптимал параметрларни yрнатишга ?аракат ?илади.

Курс учун дарслик беш бyлимдан иборат бyлиб, уни ишлаб чи?ишнинг асосий ну?таларини кетма-кет очиб беради:

– Эргономика асослари

– Эргономиканинг усуллари ва техник воситалари

– Антропометрия ?а?ида асосий маълумотлар.

– Иш жойининг эргономик параметрларини ?исоблашда антропометрик маълумотларни ?исобга ?yйиш ?оидалари.

– Эргономик тизим.

Та?дим этилган бyлимлар y?ув-услубий а?амиятга эга ва амалий хусусиятга эга бyлган иловалар билан якунланади.

?yлланмада умумий ма?аллий ва хорижий манбалардан олинган илмий, амалий ва услубий а?амиятга эга бyлган суратлар, тасвирланган материаллар ва ?оидалар ?yлланилади. Уларнинг асосийлари библиографияда келтирилган.

1. ЭРГОНОМИКA АСОСЛАРИ

1.1. Эргономика фани

Эргономиканинг келиб чи?иши ибтидоий жамият даврига бориб та?алади, улар асбобларни онгли равишда ишлаб чи?аришни yргандилар, уларга маълум бир иш учун ?улай шакл бердилар ва шу билан инсон органларининг имкониятларини кенгайтирдилар. Тарихдан олдинги даврларда асбобнинг ?улайлиги ва инсон э?тиёжларига ани? мос келиши унинг ?аёти ва yлими масаласи эди.

Маълум бир тарихий ла?загача инсонга тегишли ?амма нарса, у камба?ал ёки бой бyладими, индивидуал равишда ?илинган.

Оддий ?ишло? йигирув ?илдираги ?yлнинг yлчамига ва тананинг баландлигига мутаносиб эди, йигирувчининг кyзидан ипгача бyлган масофа текширилди. Aсбоб ?yлга yрнатилди, у одатий «ушлаш» ни талаб ?илди, тут?ичнинг ?ар бир туберкуласи ?унармандга таниш эди. Шахс, yз навбатида, асбоб ёки ?урилмага мослашган. Бунга ?унар, ма?орат, тажрибани yзлаштириш киради.

Ўша ёпик даврларда узунлик yлчовлари одамга, унинг танасига тyли? бо?ланган эди, масалан, тирсак, ?ия ва тy?ридан-тy?ри Россияда, Aнглияда – оё?, Хитойда – cуни, кyплаб мисоллар келтириш мумкин, аммо тайфунларнинг энг каттаси, стандартлаштириш билан барчамизни забт этди.

Илмий-техникавий ин?илоб ва ундан кейинги илмий-техникавий тара??иёт ишлаб чи?аришни механизациялаш ва автоматлаштиришга олиб келди ва билимнинг «эргономика» деб номланган янги со?асини шакллантириш заруратини ту?дирди.

Ишлаб чи?аришнинг ривожланиши билан бундан таш?ари, технологиянинг ривожланиши одамга тобора ортиб бораётган талабларни ?yяди, кyпинча уни психофизиологик имкониятлари чегарасида ишлашга мажбур ?илади.

Масалан, Иккинчи жа?он уруши даврида ?арбий техникада сифат жи?атидан сакраш бyлганида, ?атто пухта y?итилган ва танланган ?арбий хизматчилар ?ам ундан унумли фойдалана олмадилар. Касбий танлаш ва тайёрлаш имкониятлари тугаши билан технология ва ме?нат шароитларини инсонга мослаштириш муаммоси биринчи yринга чи?ди.

Билимлар тyпланиши билан фанлар yртасидаги ало?алар пайдо бyлди. Ме?нат гигиенаси тобора кyпро? ме?нат физиологияси ва психологияси маълумотларига, ме?нат психологияси эса физиология, ме?нат гигиенаси, тизим му?андислиги ва бош?алар маълумотларига мурожаат ?илишга мажбур бyлди.

Ю?орида айтилганларни ?исобга олган ?олда, 1940-йилларнинг охири ва 1950-йилларнинг бошларида ишлайдиган одам, унинг технология ва атроф-му?ит билан ало?аси ?а?идаги ?ояларнинг яхлит тизимига э?тиёж пайдо бyлди. Спектрда бир нечтаси бор.

Замонавий ишлаб чи?аришда инсоннинг имкониятлари чегарасидаги фаолият билан бир ?аторда, ме?нат жараёнида одамнинг етарли даражада жисмоний фаоллиги, ме?нат ?обилиятини пасайтирадиган ва ишчиларнинг со?ли?ини ёмонлаштирадиган даражада кенг тар?алган.
1 2 3 4 >>
На страницу:
1 из 4